|
2013
|
|
|
Ematen du inflexio puntua 1960ko 339 euskal apaizen gutunak ekarri zuela. Nemesio Etxanizek A. Arruek
|
berari
eta On Manuel Lekuonari egindako belzkeriak aipatzen ditu batez ere, eta Koldo Mitxelenari egindako zerbait ere bai.
|
|
|
Baina, beti ere, giza talde mailan, ez hainbeste gizabanako mailan. Hau da, egileak ez darama neurtitzera bere mundu berezia, besterena ez bezalakoa, erabat partikularra, ezta
|
berea
eta berea bakarrik den mintzaira ere. Alegia, neurtitza ez darabil eskuartean duen gaiaren ikuskera erabat banakoa eta berezia emateko, prozedura erabat partikularrak erabiliz.
|
|
|
Are gehiago, XVI. mendetik aurrera apologismoak euskara, hain zuzen,, emakume? gisa aurkeztuko du, amandre kutun baina zahar modura, Baltasar Etxaberekin hasita (Discursos de la antigüedad). Era
|
berean
eta garai horretan, 1610eko sorginen aurkako inkisizioaren azken auto ezagunak kontuan harturik, euskara emakume erlazioa ez da perspektiba feminista batetik zehazki aztertu. Hots, historikoki klase hegemonikoek euskara subalternizatu ahala, feminizatu ere egiten dute.
|
|
|
Hortaz, hasieran bozalitxurak egiten zituenak azkenean bere benetako hizkuntza gaitasun jasoa erakutsi du eta entzule guztiak desengainatu. Era horretara, bai euskarak
|
berak
eta bai erabiltzaileak gezurtatu egin du diskurtso inperial espainiarrak eurei buruz dioena eta ordura arte uste errotua dena: imposible vencidoetorkizunekoaren hazia aurkitua zuen Larramendik Artea argitaratu baino lau urte lehenago behintzat.
|
|
|
Euskara hori idazle izenik gabe aurkeztu bazen ere Artean, ezaguna da lehendik ere argitaratua zela poema hori
|
bera
eta Larramendi izan daitekeela beraren egilerik ziurrena (Goikoetxea, 1967), argitalpen berean ageri den sermoiaren egilea den bezala (Larramendi, 1973: 292).
|
|
|
XVIII. mendeaz geroztik euskal testuen aurkezle guztiek borrokatzen duten mamuaren aurkako legitimazio argumentu sendoa aurkeztu nahi zuen Onaindiak. Ildo
|
berean
eta mende bat aitzinago, Larramendiren etsai berarekin borrokan egin behar izan zuen Jose Manterolak ere 1888ko bere Euskal Kantutegiaren hirugarren alearen hitzaurrean, euskal poesiaren existentzia bera zalantzan jartzen zuten Padre Marianaren jarraitzaileen aurka ziharduela azalduz: –Háse dicho hasta la saciedad que los bascongados no tienen literatura propia especial, no ha faltado quien ha negado a nuestro hermoso idioma(...) condiciones para la poesía...?
|
|
|
Laburbilduz, erran daiteke eskualde
|
bereko
eta eremu kultural bereko hiru historiagileen artean, mende erdi batez, ez dela periodizazio mailan eredu finkorik, iraunkorrik, homogeneo eta adostasunezkorikdefinitu ahal izan. Noski, aukera metodologikoak asko aldatu dira mende erdi batez eta batasun ezak horretan du, dudarik gabe, bere iturrietatik bat.
|
|
|
Adibide batzuen bidez ikus daiteke pentsamolde
|
berekoak
eta adierazmolde bertsukoak direla B. Mogelen Gabon kantak eta E. M. Azkueren zenbait poema:
|
|
2014
|
|
|
Alde batetik, ikasgeletan hizkuntza gehiago ageri da: bi hizkuntza ofizialak ditugu alde batetik, proportzio desberdinetan agertzen direnak Euskal Herriaren eskualde desberdinetan, beren aldaera estandarrean edo/ eta (euskararen kasuan behinik behin) dialektoetan; bestetik, beste hizkuntza batzuk agertzen dira geletan immigrazioaren ondorioz, eta, gainera, etorkinak oso testuinguru kultural eta linguistiko desberdinetatik datoz, bai
|
beren artean
eta baita lehenago Euskal Herrian ziren beste hizkuntzen aldean. Errealitate berri horren aurrean hezkuntza sistemak erantzun bat artikulatu behar du eta hartarako ez da lehenagotik eredurik zuzenean aplika daitekeenik egoera berrian.
|
|
|
Arean ere, hiria jendea eta haren bizimodua moldatzeko eta meneratzeko dispositiboa izan da; bai eta jendeek askatasuna lor zezaten bidea ere. Alegia, kontzentrazioak
|
berak
eta hura antolatzeko izan diren sistemek ikaragarri arautu dituzte hala hiritar jendearen bizimodua nola hiriz kanpokoekin izan dituzten harremanak. Kontzentraziorako logikak hainbat eta hainbat izan direnez gero, arautze moduak ere anitz izan dira.
|
|
2015
|
|
|
Euskarazkoaren abiapuntua batuan idatzitako testua izaten da. Gero, obra altxatzen ari garela, iristen da momentu bat non pertsonaiak
|
berak
eta joko eszenikoak hasten diren esaten pertsonaiek nola hitz behar duten: batuan edo euskalkian, erregistro formalean edo informalean.
|
|
|
Deus paterhori egunarekin, aitarekin, jabetzarekin eta boterearekin erlazionatuta dago, eta, Baltzak dioenez, norberaren identitate eta existentziarekin lotuta, arrazoibide bitxi baten bidez: (nor)
|
bera
eta bere burua bat eginda. Norbera eduki (esanahi) bidez definitzea, jaun eta jabe egite hori?, ondorioz, gogaldea eta elegunea, denboran zehar?
|
|
|
artzainak atzeraka egiten du bila joandako ahariari adarretatik tiraka. Indar eginez irteten da, beraz, aharia
|
beragana
eta kanporantz erakarriz. Ondorioz, aurpegia kobaren barnerantz izateaz gain, ahariaren aurka jartzen du, aurrez aurre.
|
|
2016
|
|
|
5 irudiko mapa), beste intentsitate bateko atxikimendua sumatzen bide da hizkuntzaren berpiztearen inguru (ik. Moriarty 2015, 45) oso lotua antza denez maila mikroan, oso maila pertsonaletan, oinarrituriko hizkuntza politika eta planifikazio ekimenetan, Errepublika zabalean aldiz maila makroan, egituretan, erakundeetan, goitik behera planifikaturiko politiketan oinarritu bide denaren aldean, pertsonatik urrun (eta era
|
berean
eta oro har, erabat urrun ere bai, politiko abertzaleen konpromiso pertsonaletatik, J. Albarezek (1990) ere behin eta berriz azpimarratzen duen moduan). Hizkuntza politika makro horien despertsonalizazioa maiz erakusten da Irlandako Errepublikako gaeleraren garapen arazo nagusietako bezala, bertako hiztunen/ hizkuntzaren garapen ez aktibo, hankamotzaren kausetako, bat, bederen?
|
|
|
[?] grafikoa ikusirik, nola galdetu edo erantzungo diot gaztelaniaz Bizkaia, Araba edo Gipuzkoako gazte bati? Zuberoa eta Nafarroa Beherea, gainbehera doazen arren, oraindik urdin, Lapurdi
|
bera
eta Nafarroako herri asko berde ilun (%20)?
|
|
2017
|
|
|
Bestela ere, etxaberri > etxaerri > etxarri izan bada toponimo honen bilakabidea, harrigarria da nola ez den bokal murriztapen hauxe, ae > a, gertatu bokal talde
|
bera
eta berri osagaia duten beste batzuen kasuan: aizaberri >* aizarri; otsaberri >* otsarri; olaberri >* olarri; salaberri >* salarri; plazaberri >* plazarri; araberri >* ararri; solaberrieta >* solarrieta...
|
|
|
Harana zeharkatzen duen ibaiak ere Burunda izena du, baina jatorria Arabako Ekialdeko Lautadan du, Araian, eta izen hauxe dauka Ziordiraino
|
bertaraino
eta Bakaikurekin muga ekialdetik egiten duen Etxarri Aranatz herritik ekialdera, aldiz, Arakil izena hartzen du.
|
|
2018
|
|
|
Garaiko prentsa liberalak zioenez, Kataluniako kanpaina batean parte hartu ondoren, Bidankozen egoteko lizentzia zuen itxura egiten aritu zen, baina egiaz
|
bera
eta beste karlista asko ezkutatuta zeuden herrian. Abenduaren 5eko gauean Barrikart senide erronkariarren agindupeko" Kristina Andrearen tropa bat" Mendigatxa etxe aurrera bertaratu zen, eta gaur egun Bidankozen, ia 200 urte geroago, oraindik gogoratzen den esaldi famatua esan omen zuten:
|
|
|
Segalarien guduaren amaieratik
|
bertatik
eta hamarkada oso batez behintzat(), Sortzez Garbiaren adbokazioa monarkiaren posizioa ordezkatzeko erabili zen Katalunian (Reza, 2008): guduaren amaierako ospakizunetan Ama Birjina hori irudikatzen zuen eskultura baten eskuetan jarri ziren Bartzelonako hiriaren giltzak Juan Jose de Austria garaileari eskaintzeko, hiriaren berariazko santu patroiak (guduan zehar katalanen errogatiben eta esker onezko Te Deum en hartzaileak zirenak), eta batez ere Santa Eulalia, ospakizun horietatik desagerrarazten ziren bitartean, diferentzia katalanaren adierazle zirelakoan (Rodrfguez de la Flor eta Galindo, 1994, 58).
|
|
2019
|
|
|
Arkaismoari dagokionez, aitzineuskara XIX. mendearen azken herenean Luchairek, 1954an Mitxelenak
|
berak
eta 1984tik aurrera Gorrotxategik aztertu menderen batzuk beranduagoko idazki akitaniarretako hizkerarekin (K.o. I III) parekatu da usu, baina lilura horrek ezin iraun lezake bataren eta bestearen ikerketa garatuaz, eta tarteko 500 edo 1000 urteko etena beratuaz eta argituaz, doan neurrian.12
|
|
|
Aukeraren arabera eusko kaukasista, eusko uraloaltaista, eusko paleosiberianista edo eusko mundialista zen, ondoko Bengtson eta besteren aitzindari, 13 Boudaren artikulu batzuek zirela eta idatzi zuen bigarrena, nahiz eta aipatu gabe beti (neogramatiko jator bezala) etsai nagusi zuen Schuchardti zuzendurik. 50 eta 60ko hamarkadetako beste hainbat lanetan eta are 30 urte geroago hil ondoko 1987koan Mitxelenak azaldu zituen berreraikitzaile, hizkuntza historialari eta etimologo gisa zituen irizpide eta hatsarreak, eta, usuenik,
|
bere
eta Meilleten ondoko hizkuntzalaritza historiko estandarraren jardunarekin aurreko euskalaritzak (neurri handi batean Schuchardten erruz) zituen ezberdintasun handiak ezkutatu gabe (1957b: 108).
|
|
|
Ordea, ordurako Mitxelenak (cf. haren 1964ko azken atala eta 1969ko lana) oso bestela ikusten zituen gauzak eta 70 urteren ondoren ez da zalantzarik (cf. Lakarra 2018a) bide hori antzu eta oinarri ahulekoa zela handik gutxira Lafonek berak (1951/ 1952) aitortu bezalaeta, arazoak arazo, askoz emankorrago gertatu dela
|
berak
eta bestek gutxietsi barne berreraiketa.
|
|
|
46 Ohar lotsagabe bat amaierarako: ezaguna da araugileentzat etimologia ez dela 3 edo 4 mailako argudio ere, eta diakronia ikertzailearentzat kasuan kasuko araudia soilik ikergaitzat dela interesgarri; horregatik beragatik, on litzateke aren 1970etik 1980 bitarteko araugintzan izandako gorabeherak garai
|
bereko
eta ondoko fonologia diakronikoan izan aitzinamenduekin erkatzea. OEH ren bidez lexikografia eta lexikologia historikoan izandako aurrerapenek araugintzan ekarri zutena are bistakoago da, noski, nahiz hainbat non sarriegi egitasmo horren benetako helburuak erabiltzaile zenbaitenekin nahasi ohi diren.
|
|
|
Horregaitik esan deutsoe norbaitzuek keko meko dagoala, ur bitara dabilela; honako itsasoak eta itsas adarrak bat egiten daben lekuan ontzia gustura balego lez, han orekan egon eta irautea berezko eta erraza balitz lez. Ultrakerien ziurtasunaren babesa hori baino
|
berera
eta samurragoa da, duda barik, nahiz eta zingirako urak eta aterpe gozoan babestutako munduak antzukeria gorrian murgiltzeko arrisku larria izan.
|
|
|
Herskari ahoskabea du ofizioendako ko atzizkiak, egun
|
Beran
eta oro har Bortzerrietan ohi bezala (Zelaieta, 2008: 123):
|
|
|
Gauzak horrela, berriki handitu den
|
Berako
eta inguruetako herrietako testu corpusaren azterketa egin litzateke etorkizunean, eta, horri tiraka, euskara idatziak Lapurdiko eta Bortzerrietako administrazioan eta harreman pribatuetan izan zuen lekua zein izan den irudikatu litzateke, ematen baitu horretan eremu soziolinguistiko bereziki emankorra izan dela hori.
|
|
|
Testu zaharren corpus bat eratu dugu, gurearekin erkatzeko interesgarri edo beharrezko iritzi diogunean; ez dugu, beraz, konparazio sistematikorik egin. Garai guzietako
|
Berako
eta inguruetako dokumentuak baliatu ditugu, aztergaiaren garaikideak bereziki. Salbuespen bakanekin, testu erlijiosoak baztertu ditugu, eta administratiboak hobetsi.
|
|
|
Dokumentua bera deskribatu dugu jarraian (§ 4), eta edizioa eskaini gero, testua orrazturik aurkeztuz (§ 5). Hizkuntza azterketa gaineratu dugu ondotik, egileak darabilen mintzoa
|
Berako
eta inguruko herrietako testu zahar zenbaitekin erkaturik (§ 6). Ondorio zenbait aletu eta gero (§ 7), erreferentzia zerrendaren gibeletik eta eranskin gisa, testuaren hiztegia eta adizkitegia heldu dira batetik, eta faksimilea bertzetik.
|
|
|
Diglosia dagoenean, beraz, adiera biak L (Low, azpikoa) eta H (High, gainekoa) gainjarrita daude lurralde
|
berean
eta bakoitzaren erabilera eremua osagarria da (Ferguson, 1959). Erabilera eremuen banaketa horri konpartimentazio soziofuntzionala esaten zaio, eta banaketa hori diglosiaren funtsa dela esan genezake.
|
|
2020
|
|
|
8 Teresaren aita frantses udatiar batekin alde egin izanak indartu egiten du fideltasunik eza, kanpotar batekin ihes egitean
|
bertakoen
eta kanpokoen arteko muga gainditzen delako ideia baitute herritar gehienek. josten ari den bitartean ez baita berriro erresistentziara batuko. Haatik, asmo horietatik urrun, jostea ez zaio Teresari eragozpen bihurtzen, eta bere bandokoekin harremanetan jarraitzen du, harik eta une batean haietako bat kartzelan bisitatu eta baimenik gabeko erlazio sexuala jasaten duen arte.
|
|
2021
|
|
|
Psikologia kritikoa deritzon eremuan aritu diren autoreek gizakia ulertzeko ikuspegi hori hartu dute, eta izendapen anitz hartu dituzten adar askotan erabili da, hala nola konstruktibismo soziala delakoan, psikologia postmodernoan, psikologia kritikoan eta psikologia diskurtsiboa delakoan. Giza psikologia, ikuspegi horretatik,
|
beraren
eta testuinguruaren arteko elkarrekintzan garatzen da. Elkarrekintza hori bi noranzkotan ulertzen da:
|
|
2023
|
|
|
– Baina nola gauzatu ahal izanen dute euskaldunek eskubide hori herrietara joaten diren apezek ez badute euskaraz egiteko gaitasunik, hots, seminarioko ikasketa guziak latinez eta erdaraz egin badituzte, euskara ez badakite edo, jakinda ere, hizkuntza
|
bera
eta euskal kultura eta literatura landu ez badituzte?
|