|
2007
|
|
|
Lau hautagai baino ez zituela ezagutzen adierazi zion eskutitzez Pierre Broussain lagunari: Jose Agerre, Aspiazu linguista donostiarra, Pierre Broussain
|
bera
eta Raimundo Olabide. Iparraldeko hautagaiez, galdetu zion Azkuek Broussaini ea Jean Baptiste Daranatz eta Jean Baptiste Constantin, lologoak ziren, galdetu zion ea Georges Lacombek euskara zekienentz ere280.
|
|
2008
|
|
|
Alegia, guk hemen aditzak lantzeko prozedura bat proposatzen dugu, horretara eraman gaituzten arrazoiak agerian jarriz, baina ez dugu emaitzarik ez eta ondoriorik aurkeztuko, horixe baita uneotan egiten ari garena. Honenbestez, hemen, aditzak lan.tzeko hautatutako metodologia
|
bera
eta horretarako baliatu ditugun tresna auto matikoak nahiz beharrezkoa izan zaigun eskuzko lanaren nondik norakoak azaltzeak du garrantzia. Ondorengo lanetan etorriko dira, hemendik lortutako emaitzekin egin beharreko azterketak.
|
|
|
Bai, honetaz zerbait esan nahi dut saio honen bigarren zatian: alegia, idazketa digitalak komunikazioari
|
berari
eta baita administrazioko hizkerari ere ekarriko dion jauzi kualitatiboaz. Begira dezagun zertaz ari garen:
|
|
|
1999). Jainko izenen gehienetan e> taxuko desinentzia aurkitzen dugu, baita Akiataniako izen askotan ere, hizkuntzaren
|
beraren
eta ez latinezko ae> datibo desinentziaren adierazpena izan behar lukeena.
|
|
|
Bateratze joera bizia ala motela bizi dugun gaur egun gure herrietan. Euskararen lurralde guztietan joera
|
bera
eta indar berarekin ematen ari ote den.
|
|
|
Gainera, hitz haiek ez dira denak espezializazio maila
|
berekoak
eta batzuk bes teak baino lexikalizatuagoak dira.
|
|
|
Eta, menturaz hainbeste paper kurritu dituen Jean Haritschelhar adiskideak berak, atseginekin haztatuko ditu eta parekatuko sasoi
|
berean
eta hazpandarren kasu berean gertatu zen Frantxua Bidart Kuxkurriok eman zizkion izenik gabeko baigorriarraren koplak.
|
|
|
3 HIRU GIZON BAKARKA tituluak berak eman zidan aukera per tsonaien izenak aldatzeko (berriro diot, Gandiagak bedeinkaturik, eta onartuz nik ematen nizkion argibideak). Argi dago Pello> Zintzo> Bainabildurti, > Norazoaz> Nahitaezprofeta> eta Joxe> Tentatueta> Garailetakoa> deskribatuegiak, zertuegiak geratzen zirela izenetik
|
bertatik
eta, nire iritzian bederen, kalitatea murrizten ziotela obrari. Gizon arrunta hobesten nuen nik, eta horretarako zenbakietara jo nuen:
|
|
|
iruditu zait beti gurean ere erabilia izan zedin. Baina, hara non, tesi
|
beretik
eta ikuspegi beretik abiatu, eta ezin iritsi konklusio beretara. Nire ustez, Kortazarrek mekanikoki ezartzen du gure poesian saiolari mexikarraren eskema.
|
|
|
10 Pierre sortua da aipatu kartiereko Jelosia auzo txikiko Prostaenia> etxe an, gurasoak ere, biak, auzo horretakoak zirela: aita etxe
|
berekoa
eta ama Portüia> etxekoa.
|
|
|
ederrak direnean, ez direla fidelak, eta fidelak direnean, ordea, ez direla ederrak izaten. Bide
|
beretik
eta arrazoi berberengatik heldu da, zalantzarik ez, italiarrek hitz laburrez traduttore> tra
|
|
|
Edozein kasutan, badirudi laster iritziz aldatu zela, 1916 urtearen hasieran gaztelania euskara hiztegia atalka hasi baitzen argitaratzen Bilbon, «A Avezar» artekoa plazaratuz62 Ez zion segidarik eman. Arrazoi esplizitua ez dut aurkitu, baina pentsa liteke urte berean atalka barik kolpera argitaratu zen
|
Bera
eta Lopez Mendizabalen hiztegiak zapuztu ziola hein handiz proiektua. Izan ere, Tolosan argitaratutako hiztegi horrek gaztelania euskara/ euskara gaztelania sarrera eskaintzen zuen eta osorik eros zitekeen (ez atalka).
|
|
|
Izan ere, Tolosan argitaratutako hiztegi horrek gaztelania euskara/ euskara gaztelania sarrera eskaintzen zuen eta osorik eros zitekeen (ez atalka). Hortaz, erdara euskara hiztegi bat nahi zuenarentzat produktu interesgarriagoa zen
|
Bera
eta Lopez Mendizabalena. Azkuek bere bizitzako disgustu handienetakoa hartu zuen Tolosako hiztegi horrekin.
|
|
|
Egia esan 1916 urterako nahikoa eskari zegoen poltsikoko gaztelania euskara gaztelania hiztegi baterako eta ulergarria da
|
Berak
eta Lopez Mendizabalek halako lan bat burutzea. Azken finean merkatu libreko sistema batean ez zeukaten zergatik zain egon Azkuek bere hiztegiak amaitu arte.
|
|
|
Azken finean urte batzuk geroago Pierre Lhandek bere hiztegia egiteko hein handiz Azkueren hiztegia baliatu zuen, baina lehenago bilbotarrari baimena eskatu zion, haren izena obraren izenburuan bertan aipatu zuen, eta agian irabazien zati bat eman zion. Ez zen hori
|
Bera
eta Lopez Mendizabalen kasua izan. Horregatik Azkuek, bere lan, neke eta gastuen lepotik ospea eta mozkinak lortzen zituzten haiei gorroto iraunkorra izan zien.
|
|
|
Komandante militar jaunarengana joan dala, eskaturik oni Ekin eta beste orrialdedun euskaldunai jarri dien eragozpena kentzeko. Alegiñak egin dituela, esan digu, ta bere egikizunaren laguntzaille bezela Euskaltzaindia ipiñi duela»513 Ikusten denez Azkuek
|
bere
eta Akademiaren autoritatea baliatu nahi izan zuen euskararen aldeko neurriak lortzeko. Militarrek oraingoan ere ez zuten kasurik egin eta sei hilabete igaro ziren zentsura altxatu aurretik514.
|
|
|
Une hartan CSIC eko «Antonio Nebrija» Filologia Institutuan zebilen (behinolako Centro de Estudios Históricos en filologia adarraren ordezkoa). Irigoieni Tovarrek erantzun zionez,
|
bera
eta bere institutuko kide Subiñas «estamos conformes y muy entusiasmados con su plan de reorganizar los estudios del vascuence en España. Hay que comenzar antes de que nos quiten el mando en esto los franceses o cualquier otro.» Ikusten denez, frankisten ikerketa planen atzean lehia nazional eta beste europar herrialde batzuen aurrean lehenak izan nahia ageri zen.
|
|
|
Joseba Agirreazkuenaga ere aipatu beharrean nago. Zuzendari gisa pazientziaz jasan eta gidatu du
|
berak
eta biok nahi baino gehiago luzatu den lan hau. EHUko Historia Garaikide Saileko gainerako kideek eta bereziki Mikel Aizpuruk eta Juan Graciak egindako oharrak eta eskainitako datuak lagungarri izan zaizkit orobat.
|
|
|
Halako egoera bat une hartako Europan (nazionalitateen mankomunitatea subirano beraren agintepean) Austria Hungariako inperio konfederalak zuen: Austria eta Hungaria bi estatu ziren, barne politika guztiz independentearekin, baina enperadore
|
berarekin
eta kanpo politika bateratuarekin. Beste aukera, nazionalitateen arteko aliantza soila, lotura are lausoagoko estatusa litzateke, hots, konfederazio eta independentzia arteko zerbait.
|
|
|
Izatez. Abertzalek? artikuluan bertan aitortzen zuen (hobe esan, harro aldarrikatzen zuen)
|
bere
eta bere taldekoen jakintzak iturri bakarra zuela: «No hemos tenido, ni tenemos más que un maestro:
|
|
|
Ikastolen zenbait adibide osatze aldera, Julian Maia irakasleak Gernikan,
|
Beran
eta Lesakan eginiko galdeketaren emaitzen berri emango dizuegu, ez hainbeste zein hizkuntz hautu egin duten jakiteko, baizik jarduera akademikoan eta ez formalean nola jarduten duten ikusteko:
|
|
2009
|
|
|
Txostenak 1918ko urtarrilaren 25eko data badarama ere, hil bereko 12an idatzia da, Oñatiko Biltzarrarena adostu aurretik. Aurkezleak erdaraz Koxme Elgezabal eta Ramon Rotaetxe dira; eta euskaraz Koxme Elgezabal
|
bera
eta Felix Landaburu. Landaburu hau Azkueren ilobarekin ezkondua zegoen.
|
|
|
Donostiako taldearekin badabil, eta hemen ere bai. Juan Irigoieni erantzuten dio, 1941eko ekainean, guztiz bat eta pozarren daudela
|
bera
eta Subiñas euskal ikasketak berrantolatzeko Irigoienek aurkeztu dion planarekin. Lehenbailehen hastea gomendatzen du,, antes de que nos quiten el mando en esto los franceses o cualquier otro?.
|
|
|
Nahiz Euskaltzaindia aspaldi honetan aritu den Bertsolari Txapelketak apailatzen, gerra aurrean Euskaltzaleak Elkarteak ekin zion bide
|
beretik
eta bertsolaritza indartu nahirik, bertsolari talde batek, antolatzeko gogoa erakutsi duenez gero, Euskaltzaindiak ez du oraingoz txapelketarik eratuko.
|
|
|
Berrogei euskaltzale bildu ziren Lafitteren zuzendaritzapean. Lafitteren
|
beraren
eta Larzabal euskaltzainen bidez Euskaltzaindira bidali zituzten erabakiok, Euskaltzaindiak azter zitzan. Hala egin zen horretarako batzorde bat eratuta.
|
|
|
Erakunde hauek badute euren dinamika, bere berezkoa, eta dinamika horrek batzuetan geldotasuna ekartzen du. Tradiziotik datozen inertziak handiak dira, baina XIX. mendean eta XX. mende hasieran akademiak modu batean ulertzen ziren, eta beste ulerkera bat eman behar diogu Euskaltzaindiari, XXI. mende hasieran hizkuntza
|
bera
eta hizkuntzaren beraren egoera soziolinguistikoa, soziologikoa eta politikoa ez baitira akademia klasiko batenak bezalakoak. Gizarteak eskabide batzuk baditu, eta akademiak, beste eragileekin batera, horiei erantzun egin behar die.
|
|
2010
|
|
|
Erlijio katolikoaren kasuan, erretorika erabili du bere helburuen barreiatze eta hedatzeko asmoz, eta, beraz, bada erlaziorik konfigurazio linguistikoaren eta konfigurazio sozio diskurtsiboaren artean. Gogora ekarri, jada esana badugu ere, diskurtsoaren analisian ezaugarri bereizgarri intrintsekoak bilatzea ez dela nahikoa, diskurtsoaren
|
beraren
eta kanpoaldearen (extériorités) arteko erlazio moldeak deskribatzean datzala analisia (les formes de lintrication dun mode dénonciation et dun lieu social déterminés Maingueneau 1995a: 7; Maingueneau eta Charaudeau tik hartua 2002:
|
|
|
Hel diezaiogun, konparaziorako, kultura esparruari: EAEko hiritarroi
|
bertatik
eta estatutik eskaintzen zaigun eskaintza kulturala (egunkari astekariak, irratsaioak, telebista, musika, zinea,..) nabarmenki txikiagoa da euskaraz, gaztelaniaz baino. Administrazioaren zenbait ataletan ez dago zuzenean eta osorik euskaraz atenditua izateko ia inolako aukerarik.
|
|
|
gaitasun maila egoki bat ere ezinbesteko baldintza da. Euskaraz behar bezala egin ezin duenarekin zail da,
|
berak
eta besteok hala nahi izanik ere, luzaroan hizkuntza horretan jardutea. Gaitasun mailaren kontua ezin da alde batera utzi.
|
|
|
Baina hizkuntzaren trataeran, eta enborra berdina izan arren, lantzeko erak, garapen erak edo mailaketak ezberdinak izango ziren: askoz ere errazagoa jatorri erdalduna zuten haurrekin, gero, lehen hezkuntzara iristean, denak maila
|
berean
eta elkarrekin aritzeko. Azken finean, gizarte kohesiorako eredua zelako Haurtxoa proiektua?.
|
|
2012
|
|
|
Sarrionandiak ez ditu soilik jatorrizko autorea eta haren testuak asmatu; itzultzailea ere fikziozkoa da kasu honetan. Sarrionandiak, sasi itzulpenen bidez, zalantzan jartzen bazuen
|
beraren
eta testuaren arteko lotura zuzen eta bakarra, itzulpena baizik ez bide zen berarena; jatorrizko testua beste autore batek idatzi bide zuen?, sasi itzultzaileak asmatzeak jolasa bukaeraraino eramateko aukera ematen dio: jatorrizkoa ez bide du berak asmatu, eta itzulpena ere ez bide da berarena; testu jadanik itzuli hori bere liburuan tartekatu besterik ez bide du egin.
|
|
|
– Ez dago gustora lantegian,
|
bereak
eta bost maiz aski, eta bada zergatik, esaten dizkiotelako (LIB I:
|
|
|
–Eta bada zergatik? enuntziatu parentetikoa gustura lantegian ez egotearen arrazoia bera(
|
bereak
eta bost esan izana) justifikatzera dator. Beraz, norabide bereko argudioen artean geundeke.
|
|
|
– Ez dago gustora lantegian,
|
bereak
eta bost maiz aski, eta bada zergatik, esaten dizkiotelako (LIB I: 138).
|
|
|
Esatariak, filmeko protagonistak?
|
bereak
eta bost entzutea, justifikatu egiten du, arrazoiak berariaz eman gabe.
|
|
|
E1 oinarrizko enuntziatu
|
berean
eta buruan daramaten bi enuntziatu parentetiko demarkazio marka ezberdinekin tartekatuko ditu:
|
|
|
Justaposizioaren eta intzidentezko tartekatzearen arteko bereizketari helduz, garrantzizkoa gertatu zaigun ñabardura bat zehazten du: justaposizioa alboz albo, inolako konjuntziorik gabe, proposizioak paratzea da eta, honela, gramatikalki, proposizio hauek maila
|
berean
eta garrantzi berarekin paratzen direla esango digu, guztien artean pentsamendu osoa aditzera ematen dutela (Dessaintes 1960: 165).
|
|
|
Hobeki ikusten dügü zer zen gure aitzinekoen bizitzea, gero eta xehetarzün haboro edireiten da eta barnatzen. Botzik gira haüen egintzen berri jakitez, bai eta Eüskal Herrian
|
berean
eta mündü zabala gainti eüskaldün aipatüak badirela. Historia hori gurea da eta zor deiogü güziek ezagüt dezaen.
|
|
|
Beste ebilka dantzaüdürikoak ezbardinak dira, talde bakoitxaren arabera. Urdinen dantza ürratsak eztiak dira, bai saldoan jelkitzen eta joaiten direnean, bai bederazka üngüratzen direnean, mintzoa hartzen düanak makila ebiltean
|
berean
eta honen ürrentzean erabiliz. Ber gaüza agitzen da gorrieki, bena ürratsak azkarrago dütüe, gogor, besoak ere zabalkiago iharrausten dütüe, firrindak egiten dütüelarik.
|
|
|
Bakoitxa, ez beitaki ontsala bera zertan den, züzen ala ez ari den, beldürrean egoiten da. Lazdürak üngüratzen dü eta bultzatürik bezala dago ea nola gogoko izanen zaion, nola
|
bere alde
eta lagün bildüko düan. Ordüan, mündüko beste indarretarat ützültzen da.
|
|
2013
|
|
|
Euskaldunak frantses onak zirela erakutsi nahi horretan eta soldadu eredugarri gisa aurkeztuz, soldaduak
|
berak
eta soldaduen familiak frantses sentiarazi zituzten, edo sentimendu hori pizteko aukera handiak sortu zituzten. Eragin bera zuen euskaldunak giristino on gisa frantses onak zirela erraten zutenean.
|
|
|
Pista batzuk dira, bilatzeko hainbat hari eskaintzen dituztenak. Horrez gain, lehenbiziko kronikan aipatu zuen, Marseillako itsasontzian
|
bera
eta beste bi euskaldun baizik ez zirela: herri ttipi bateko erretore bat eta Afrikan edo Madagaskarren ibili zen misionest bat.
|
|
|
etsaiak adixkidetzen balire guduaren tokian, hanitzek ez lukete behar orduan bihotzik gehiago gerlako lan izigarriari buruz. Galduak litezke
|
berak
eta heiekin bertze frango.821
|
|
|
1500 Jean Elizalde, «Bakotchari
|
berea
eta biba Azkaine», Eskualduna, 1917ko uztailaren 6a.
|
|
2014
|
|
|
Pentsa dezagun orain Gabriel Arestiri buruz, eta egin dezagun galdera izenburuan aipatutakoa aintzat hartuz, alegia, bizitza paraleloak? izan zirela
|
berarena
eta Jorge oteizarena. Alegia, zein izan zen Gabriel Arestiren txalaparta?
|
|
|
Esan gabe doa zentsura hamarkada guztietan ez dela bat
|
bera
eta berdina izan; aldaketak izan ditu gogorkerian, aldatu dira egi turak eta mekanismoak, eta irizpideak ere birmoldatuz joan dira. Baina kontrolak iraun egin du. salbuespenik gabe.
|
|
|
Batasunaren aldeko idazle suharrena ordura arte txillardegi izan zen, baina politikan zeukan militantziagatik?
|
bera
EtAren sor tzaileetako bat izana baitzen? 1961ean muga pasatu eta lehe nik iparraldera eta geroago Belgikara ihes egin behar izan zuen.
|
|
2015
|
|
|
–Literatura? terminoa jarduera hori
|
bera
eta jarduera horretatik sorturiko emaitzak, literatura lanak alegia, izendatzeko darabil. Madame de Staëlek, berriz, estilo propio baten jabe diren, eta irudimena eta bihotza dardararazten duten literatura lanak balioesten ditu.
|
|
2016
|
|
|
Esperientzia testetikaren aldetik, irudi eta eragin askoren artean mugitzen da. Ikusleak eragin asko jasaten ditu, ez da denbora guzian adi egoten, ikusgarriaren denboran gogoa beste norabait joaten zaio, kanpotik ekarritako gertakariak ekarri ditu berarekin, beste esperientzia estetikoak, gelan gertatutakoak eragina izanen du bere baitan, entzuten duenak, ikusten duenak ondorioa izanen du
|
bere baitan
eta elementu komunak agertuko dira askorentzat ikusgarriaren hartzeko momentuan. Baina harrera horren mugak daude pertsona bakoitzaren baitan, egoeren ulertzeko gaitasunaren araberan ere.
|
|
|
Yamattit Chinto, Piarres Etcheverry, J. Hiriart. Orai
|
beretik
eta batere dudarik gabe erraten ahal dugu, izkirioz hasteko Bordachuri nagusi zaiola Etchauni, hori dio berriz ere M.B.k. Artikulua bukatzen da ikusgarrien egunak emanez.
|
|
|
Beste kritika mota bat dugu J.P. Curuchet en idatzian, honek ere testu bat plazaratzen baitzuen antzerki
|
bera
eta ikusgarri beraren ondotik.Hark kritikaren beharra azpimarratzen zuen hasteko:
|
|
|
Hemen azaldua dena oso interesgarria iruditzen zaigu, gaur egun antzerkia aldatzen den une honetan. Antzerkiari tresnak gehitzen zaizkiolako, alegia testua
|
bera
eta aktoreen interpretazioa aski ez direla, eskas gelditzen direla obra osoaren aztertzeko. Alta, Ubersfeldek azaltzen duen bezala, elementu asko pasatzen dira autoreengandik ikusleenganaino, autoreak eginen duen interpretazioraino.
|
|
|
Testutik ahal bezain hurbil egongo ziren. Larzabalek bere testuen interpretatzeko, mugitzeko, aldatzeko, egokitzeko baimenik ez balu eman, testu mugiezina bihurtuko zen, maisu, bihurtuko zen
|
bera
eta beste eredu bat eraiki eta sortuko zen. Malgutasun hori beharrezkoa zen jendea gustura senti zedin, libre senti zedin antolatzeko unean.
|
|
|
Domingo Soubelet bera ere antzerki idazlea, horietako bat zen. Gerla bukatu eta, Piarres Larzabalek, gazteekin eta Jeunesse de l. Action Catholique ekoekin (JAC), lan egin zuen gisa
|
berean
eta sare hau baliatu zuen bere antzerkien ezagutarazteko.
|
|
|
Ez zen hizkuntza nagusiarekiko lehiaketan jartzen, nagusiagoa zen hizkuntzaren aitzinean edo ondoan bizitzen jarraitu nahi zuen.
|
Bera
eta berarekin mugimendu horretan ari zirenek. Espazio literariorik ez zegoen, asmatu egin zuen.
|
|
|
Ondoren, kulturen arteko talka ere aipatzen zaigu, tolerantzia eskatuz beste kultura daukatenei buruz. Garai horretan frankoak, musulmanak eta nafarrak zeudela lur eremu
|
berean
eta elkarrekin bizitzeko zeuden zailtasunak aipagai dira.
|
|
2018
|
|
|
Jakina da, mende hau odolezko zigiluz markatu duen lehen gertakaria 14ko gerla izan dela. Denbora
|
berean
eta manera berezi batez, orduan da mundu« modernoa» agertzen hasi,
|
|
2019
|
|
|
Lanildo berritzailea da jarraian zehaztutako arrazoiarengatik: lehenago landutako esparrua izan da aisia eta kirola, baina ez orain bezala; izan ere, proiektu hau hainbat esparrutako eragilek elkarrekin diseinatu eta abian jarritakoa da, elkarrekin abiapuntu
|
beretik
eta norabide berean. Lantaldean aritzeak ekarri dio berritasuna eta indarra esparru honi.
|
|
|
Euskaltzain osoek 1919an, urriaren 26ko batzar orokorrean, ohorezko euskaltzain eta euskaltzain urgazle izateko aukeratutakoen artean, jasotako proposamenari lauk eman zioten ezezkoa: Patrizio Antonio Orkaiztegik ohorezko euskaltzain izateari uko egin zion, eskaintzarengatik eskerrak emanez, bere burua zahartuegia ikusten zuelako kargu horretarako, eta modu
|
berean
eta arrazoi berarengatik uko egin zion euskaltzain urgazle izateari Pedro Miguel Urruzunok ere. Georges Lacombek, berriz, hasieran uko egin zion euskaltzain urgazle izateari, euskaltzain oso izateko merituak zituela uste zuelako.
|
|
|
Euskarak
|
bere baitako
eta jatorrizko batasuna baduela, gaur pisuzko hizkuntzalariek aho batez aitortzen dute; eta uste dut aski dela euskara bere osotasunean pixka bat barnetik ezagutzea, horretzaz jabetzeko. Hor dira, ordea, euskalkiak, denboraren joanean batasun horretatik sortuak, zuhaitzaren enborretik adarrak sortzen diren bezala.
|
|
|
2 Euskaltzaindiaren ustez, batzorde guztiak dira balio
|
berekoak
eta euskaltzain oso guztiak mailakideak. Guztion artean egiten (eta egingo) dugu Euskaltzaindia.
|
|
2021
|
|
|
Garai
|
berari buruz
eta jende berdinez Mikel Zalbide-k" HendaiaHondarribietako biltzarrak: XX. mendeko hizkuntza plangintzaren iturburu" (124) izeneko idazlana argitaratu du, 2003an.
|
|
|
Agaramonteko jaunak
|
beretzat
eta bere alderdiarentzat, Domintxaineko jaunak beretzat, gehi Graxia Lüküz, Lapurdi Senpereko jaunak, eta ber Domintxaineko jaunak On Johane Lüküzeko jaun gazteñiaren haurrabe bezala, gainera Pées de Peralta Iruñeko apezküpü jaunaren ordezko bezala, hau ere jaun gazteñiaren haurrabe izanez amaren aldetik, delibero horier beren bermea ekarri düe, baita horien betatzea zin egin, bestela ...
|
|
|
Bere hontarzünen zonbaketa batetan, Xarles Lüküzek sei edo zazpi baruerri kontatzen dütü, baita jaurerri handi zonbait, jüstizia gora, ertaina eta apalaren jabeak. Berak aldarrikatzen dü Lüküze, Atharratze eta Ahatsako hiru arien bürüa dela," eta hortik erran delako jaunak, beharrünez edo
|
bere
eta Etxearen ohorea zaintzeko, ehün aitoren seme bil litiro, denak Etxe horren aliatüak, eta bospasei mila gizon hoinkari, oro betidanik etxekiak, nausigoa ederra beitzaio. Gisa horrez Lüküzeko Etxeak, bere jabegoekin, gütienetik berrogei mila libera balio dü – arren lau ehün bat mila franko oraiko sosean, odolaren legeak eta beste züzen hanitxak eden gabe."
|
|
|
Goresmenak eman beharrean naiz,
|
beraz
eta bukatzeko, egileari, egin duen ahaleginagatik eta erakutsi duen adoreagatik.
|
|
|
(Axular);[...] Justiziak ere gaiztoei infernua emaiten diela. Zeren Jainkoa den bihotz
|
bera
eta miserikordios, ez da ez honetarik hartu behar okasinorik... (Axular).
|
|
|
Aipatu DMak ez dira guztiz kide, bakoitzak bere erabilera eta balioa baitu ondoko orrialdeetan ikusiko denez. Hala ere, erabateko kidetasunik ez izan arren, zenbaitetan baliokide gertatzen direnez
|
beraz
eta bada diskurtso markatzaileak, kidetasun hau aztertuko dugu lehenik. Bigarren pauso batean bakoitzaren erabilera propio eta bereziak aztertuko ditugu.
|
|
|
42.22.2
|
Beraz
eta Bada kide
|
|
|
42.22.2a Eguneroko hizkeran eta literaturan ezagunenak eta erabilienak izateaz gainera, esan behar da zenbait esalditan
|
beraz
eta bada errankide direla, bata nahiz bestea berdin agertzen baitira; esate baterako, ea bada! eta ea beraz!
|
|
|
Merezi du beste puntu bat ere hemen argitzea. Aurrekoen parekoak dira horrela beraz, hala beraz, halatan beraz, halakotz
|
beraz
eta abar, bi osagaiak elkarrekin trukatuak dituztela.
|
|
|
Garbi dago, hortaz, errankideak direla batzuetan; zenbait esapidetan,
|
beraz
eta bada elkarren lehian agertzen direla. Ez beti, ordea, eta beraz en erabilera propioak eta bereziak zein diren azaldu dugu.
|
|
|
Horren kidea, lehen mailako erakusletik sortua, gorago ikusi dugu beraz honelatan (§ 42.22.2h) diskurtso markatzaile konposatu ondoriozkoa osatuz. Ez da harritzekoa, hortaz, orain halatan aurkitzea balio
|
berarekin
eta bi modutara, gainera: beraz DMa indartuz ez ezik, bakarrik ere bai.
|
|
|
Edan ura edo egarriak geldituko zara; Edan ura, bestela egarriak geldituko zara. Perpaus horietan badirudi ura edatea eta egarriak gelditzea, biak aldi
|
berean
eta batera, ezin gertatukotzat jotzen dituela hiztunak eta, honenbestez, bietako baten aukera egin behar duela. Horra zergatik deitzen ditugun hautakari.
|
|
|
Deigarri gertatzen da adjektibo kategoriako mugatzaileen kopurua, OEHko datuak ikusita XI. mendean dagoeneko ageri dena (soilgune). Azter ditzagun zenbait adibide, bereziki mugatzaile
|
bera
eta mugakizun bai une eta bai gune duten izenenak, esanahi alderik dagoen ala ez ikusteko: Printzipioz, dirudienez, jende gehienak bat egiten du proiektu honetan, estatu bakarra, bi komunitateren errespetoan artean halako bakegune bat sortze (Berria); Eskola Bakegune proiektua (Berria); Historialariek betidanik hiru ataletan zatitu dute guda.
|
|
|
Aditzoina hartzen du oinarri atzizki honek, du edo dio motakoa gehienetan (asmatu, eman, erantzun, eskatu, galdetu, igarri, ikusi, irakurri, jasan, kontatu, ospatu) nahiz da motakoa (agertu, etorri, gertatu). Atzizkiak barne argumentua, ‘gaia’ hartzen du
|
bere gain
eta, beraz, izen eratorriak ‘igartzen dena, eskatzen dena, asmatzen dena, kontatzen dena, ospatzen dena’ eta abar adierazten du: asmakizun, eginkizun, emankizun, eskakizun, etorkizun, galdekizun, gertakizun, ikaskizun, irakurkizun, jasankizun, kontakizun, ospakizun...
|
|
|
Ez bai kontrastea adierazteko ere erabiltzen da: ...ogietarik, eta resasiatu izan baitzarete (Leizarraga); Eta haur erraiten du hunela, ez zeren dantzatzea bera hain gauza gaixtoa den, baina zeren dantzatik anitz okasino behar ez denik sortzen den (Axular); Baldin zure bihotza kexatua sentitzen baduzu, ez zenbait objet agradarrientzat duzun amodioa dela kausa, baina zeren duzun ezinbestezko higuintza bat presuna batentzat[...] (Haraneder); Lotsatua
|
beraz
eta tristatua, ez mundutik joateaz, baina zeren agertu behar zuen Jainkoaren aitzinean Biatiko Saindua gabe (Joanategi).
|
|
|
Han esan bezala, edozein aditzekin —eta ez izan ekin bakarrik— hain maizkoak diren honako perpaus hauetakoaren kasu konkretu bat baizik ez da: Etorri ere, berandu etorri da; Esan ere,
|
bereak
eta bi esan zizkion. Horietan ere bakarrik da diskurtso markatzailea, eta etorri, esan, partizipio soilak dira eta partizipio bezala jokatzen dute.
|
|
|
Tradizioan badira adibide asko holakoak: Jantoki berean, bada, Olivadiko bidean eta Olivadi bereko mendian hau guzia eta beste zenbait gauza esan eta apostolu
|
berak
eta beste anitz han utzi eta igan zen Jesus zerura[...] (Mendiburu); Gero nik hola bukatu nuen: Egia esan, haurra, gizon hark holako gauza bikainak esanarazi dizkidanez gero, ez zeukenat batere gogorik beste zenbait gauzatan nere luma kaxkartzeko (Orixe); Hauek baino erru handiago Oxer Batxillerrak Yurreamendiko semeak eta Andia Torreko beste adiskide zenbaitek dute (Labaien); Komentua erretzen ari dela!
|
|
|
antiojuak Txabirentzat; Txabirentzako antiojuak. Bada, de Rijkek
|
berak
eta Elordietak (2001) ere zehaztu dutenez, postposizioek ez bezala, datiboak ezin du sekula ko postposiziorik jaso: * Marineleiko abisua.
|
|
|
15.4.6
|
Bera
eta berdin
|
|
|
15.4.6a Gaur egun batzuetan nahasian erabiltzen diren
|
bera
eta berdin bereizi behar genituzke, bakoitzak bere balio propioa baitu. Adibidez, erka ditzagun honako bi perpausok:
|
|
|
hemen, hor, hementxe, hona... Indargarria harturik ditugu bertan,
|
bertatik
eta abar. Bertan eta berean aldaeren arteko desberdintasunak aztertuko dira.
|
|
|
Bestetik: berton/ bertan, bertotik/ bertatik, bertora/
|
bertara
eta abar.
|
|
|
22.5.3c Jakina, bertan horrek bestelako postposizioak ere har ditzake: bertara,
|
bertatik
eta abar, maiz erabiltzen dira euskalki gehienetan eta, beraz, orduan bertan, eta han bertan bezala, orain bertan eta hemen bertan ere esaten da. Orain berton eta hemen berton formek erabilera markatuagoa dute, dialektala edo estilistikoa.
|
|
|
33.1.2b Bada,
|
beraz
eta hortaz diskurtso markatzaileek ere ondorioa adierazten dute, baina jokabide desberdina dute hauek eta ondoriozko perpausek. Intentsitatearen adierazpenak bereizten ditu, besteak beste.
|
|
|
Nahiago dut zuk ikustea [tzea perpaus osagarria]; Nahiago dut nik ikusi [tu nahiago izan aditz perifrasia]. Hobe izan predikatuak, aldiz, bi moldeen arteko zalantza ageri du, are hizkera
|
berean
eta hiztun/ idazle berarengan: Hobe da/ dut hura joatea nire lekuan; Hobe dut (neu) joatea/ joan.
|
|
|
EGLU III liburukian aztertu genituen halakoak; honako hauek, besteak beste: dena dela, nolanahi den, nolanahi ere, edonola ere, edozein modutan ere, edozelan
|
bere
eta abar.
|
|
|
Jakina, hona ekarri ditugun metatzeen onargarritasun maila ere ez da
|
bera
eta erabatekoa: batzuk erabat onargarriak gertatzen zaizkigu; beste batzuk, gutxiago, edo, are gehiago, ez genituzke gomendatu ere egingo.
|
|
|
28.4.9g
|
bereak
eta bi. Oso ezagunak dira bigarren juntagaitzat zenbatzailea duten bereak eta bi, bereak eta bost... esapideak ere:
|
|
|
28.4.9g bereak eta bi. Oso ezagunak dira bigarren juntagaitzat zenbatzailea duten
|
bereak
eta bi, bereak eta bost... esapideak ere: ... bereak eta bi entzun gabe ez ziren izaten ereti batzuetan (Agirre); Diru asko eralgi diat eta bereak eta bost ateratzen saiatu behar nauk (Etxaide).
|
|
|
28.4.9g bereak eta bi. Oso ezagunak dira bigarren juntagaitzat zenbatzailea duten bereak eta bi,
|
bereak
eta bost... esapideak ere: ... bereak eta bi entzun gabe ez ziren izaten ereti batzuetan (Agirre); Diru asko eralgi diat eta bereak eta bost ateratzen saiatu behar nauk (Etxaide).
|
|
|
Oso ezagunak dira bigarren juntagaitzat zenbatzailea duten bereak eta bi, bereak eta bost... esapideak ere: ...
|
bereak
eta bi entzun gabe ez ziren izaten ereti batzuetan (Agirre); Diru asko eralgi diat eta bereak eta bost ateratzen saiatu behar nauk (Etxaide). Hauekin ere nolabaiteko enfasia adierazten da:
|
|
|
Oso ezagunak dira bigarren juntagaitzat zenbatzailea duten bereak eta bi, bereak eta bost... esapideak ere: ... bereak eta bi entzun gabe ez ziren izaten ereti batzuetan (Agirre); Diru asko eralgi diat eta
|
bereak
eta bost ateratzen saiatu behar nauk (Etxaide). Hauekin ere nolabaiteko enfasia adierazten da:
|
|
|
Bizkaierazko testuetan nobera aurki daiteke tradizioan, norbera rekin batera. Hori froga bat gehiago izango genuke nor
|
bera
eta Andoni bera sintagmen arteko erlazioaren alde. Zeren gaur norberak esaten dugun arren, Andonik berak esaten ahal baitugu.
|
|
|
Norbere genitiboa mendabaldeko testuetan ageri da, batez ere (norberen ere, eta noberen Arrese Beitiak).
|
Beraren
eta bere bereizten ditugun gisan, bat arrunta eta bestea bihurkaria (ikus § 13.3, § 13.8), norberaren eta norbere ere bereizten dira, baina bereizketa gehiago da formala, esanahiari dagokiona baino. Biek ‘bakoitzarena’ edo adierazi nahi dute:
|
|
|
Herioa jaugiten da guti uste denean (Etxepare); Guti uste dugun lekuan dago erbia lo (Larreko); Gutxi uste nuen nik (Cano); Umetatik hasita eta gaztaroan sartu arte bederen, betidanik izan dut halako gutxi uste bat (X. Mendiguren Elizegi); Niri esan behar! —esan zuen Santxok—;
|
bereak
eta bi igarri gabe joango zitzaidalakoan niri, ez nuen gutxi uste (Ezkiaga). Partitiboarekin ere erabiltzen da:
|
|
|
13.7.1a Pertsona izenordainen bikoizketa, arruntak/ indartuak, bereziki interesgarria gertatzen da izenordain horien genitiboan, zeren orduan forma indartuak izateaz gainera, bihurkari ere badirela dirudi: ni... neure...; zu... zeure...; bera...
|
bere
eta abar. Hortaz, neure, heure, zeure, geure, bere (eta neronen, herorren, zerorren, geron...) izenordain bihurkariak ditugu.
|
|
|
Oraingoan bihurkaria bere dugu, aurreko atalean paratu ditugun adibideek erakusten duten bezala: ontzat emanez izenordain pertsonal gisako erakuslea dugula
|
bera
eta forma horrek badutela aldaera arrunta (beraren) eta bihurkaria (bere) hau izango genuke, legearen arabera, eskema nagusia: Mireni berei etxera joango da; Mirenek lagunarii berei etxea erre dio; Mireneki berei ama agurtu du.
|
|
|
Babiloniara eramana zerbitzatu zituen errege eta haren semeak (Duvoisin); Ikusi zituen errege eta haren zerbitzariak heldu zitzaizkiola (Duvoisin); Zure Jauna eta haren miserikordia baitan (Duvoisin) eta abar. Baina, horiekin batera, Abiatu ziren
|
bera
eta bere armada (Duvoisin); Bila ezazue Jauna eta haren indarra (Duvoisin). Bizkaierazko testuetan, esate baterako, hasieratik baztertzen dira bihurkari balio horretatik.
|
|
|
Bera izenordain gisa erabilitakoaren genitiboak, hartara, bi aldaera izango lituzke:
|
beraren
eta bere. Eta azkena izan daiteke beraren aldaeraren pare parekoa (beraren agertzen den testuinguruetan aurkituko dugu), edo bihurkaria (orain arte ikusitakoa).
|