|
2022
|
|
|
Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia
|
behar
luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik. Horretan gelditu zen gu bien arteko orduko solasa, Herriari doakionez.
|
|
|
Hala nola Zuberoan. Hortarako, erabaki genuen, zuberotar berriketari gehiago ukan nahiz, bilkura bat egin
|
behar
genuela Zuberoako herri batean, hango eus kaltzale multzo bat elkarretaratuz. Hori zen 1990eko hamarkadako azken urtetan edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit.
|
|
|
Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko, baina nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa horretako urratsa biharamunik gabe egotea. Eta etxera itzuli ginen, besterik gabe, ulerturik iniziatibak han beretik
|
behar
zuela etorri eta ez gugandik.
|
|
|
Hara egoeraren oharpena baina heriozbide honi nola aurpegi eman? Ez dut mirakuluzko errezetarik baina uste dut jokabide egokienetatik bat izan dai tekeela euskararen zokoratzeko baliatua izan den argudio nagusi bat al derantziz erabiltzea lortu
|
behar
genukeela. Euskarak ezertarako ez zuela balio sinetsarazi zieten gure aitetamei, frantsesa zela aurrerakuntzarako eta lorpe nerako hizkuntza, alegia.
|
|
|
Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu
|
behar
genukeela.
|
|
|
Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala. Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak
|
behar
ditugu eman. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda.
|
|
|
Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu eman. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu
|
behar
ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere.
|
|
|
Ezinbestekoa da, euskarazko irakaskuntza, gurasoen bo ron datezko urrats bat izatetik, bete beharreko araua izatera bilaka dadin eta, ordu tegi kontu, oso nabarmen haz dadin. Horrelakorik ez da egongo legeak hala aginduko ez duen bitartean; eta legezko betebeharra izan dadin, euskarak, baitezpada eta premia gorrienez, ofizialtasuna lortu
|
behar
du Ipar Euskal He rrian. Abertzaleen, euskaltzaleen, herrizaleen —izen ezberdinak erabil daitezke eus kararen alde jardun dutenentzat— indar egitez eta mobilizazioz lortu da ikastolen ezagupen publiko zerbait, euskara plazara zabaltzea, euskararen al deko giroa haztea.
|
|
|
Bati baino gehiagori zinikoa irudituko bazaio ere, menperatzea jasan duen herri batean, aginteak ebazten duena ezinbestez onesten dute herritarrek. Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak
|
behar
duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude. Oldarraldirik egon ala ez, irakasle hauetatik gehienen euskararen menperatze mailaz eta eus karazko irakaskuntzarik obratzeko gaitasunaz, baina, zalantza handienak badaude.
|
|
|
Irmotasunez jokatu genuke pastoralak bezalako abaguneetan behintzat, zinez harrigarria iruditzen baitzait euskarazko kultur sorkuntzaren adie raz garri bat izan
|
behar
lukeen ikus entzungai hau erdaraz moldatu dadin.
|
|
|
Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago. Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu
|
beharra
genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela. Ondorioztatze hori ateratzea larria litzateke, baina salbagarri ere izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela!
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu
|
behar
luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak. Ez da inolako zalantzarik Akitania zaharra lurralde in dartsuko subiranoa izateaz gain, Frantzia eta Ingalaterrako erregina izan zen andere handi horren bizi urratsen kontakizuna pastoral bidez egin daitekeela.
|
|
|
Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko egiten. Zuberera gure berezitasun esparrua da; haren alde egin
|
behar
dugu, beste euskaldunen kontra joan gabe. Batuak, ez barka, Komunikaziozko Euskara deitzen diot, badu huts bat:
|
|
|
Pettarreko lau herrietako biztanleek" Abdelkader" pastorala es kaini
|
behar
zuten uztailaren 26an, igandearekin, baina ko ro nabirusaren izurriak 2021 urtera arte gibelarazi du kultur ekital dia. Gara egunkariak pastoralaz, euskarak Xiberoan bizi duen egoeraz eta joan den mendeko Xiberoaz Allande Socarros kaze tari, itzultzaile eta hautetsi abertzale ohiarekin solastatu da.
|
|
|
Behar da lehen perediku bat, jelkaldiak, hogei inguru, eta azken peredikua. On tsalaz
|
behar
luke pertsonaia nagusiak hil, zeren horrek agerrarazten du tragedia bat dela. Eta ezaugarri inportantea da ere euskaraz izatea.
|
|
|
" Euskal Herri bat izan behar bada, euskalduna
|
behar
du izan" 4
|
|
|
" Euskal Herri bat izan behar bada, euskalduna
|
behar
du izan" 100
|
|
|
Berandu hartu nuen kontzientzia, 1978 inguru horretan. Iparralde zale makurra naiz, baina aitortu
|
behar
dut nire kontzientzia politikoa etorri zela, parte batetik, bederen, Hegoaldetik. Lehenik, German Rodríguezen heriotza hura!
|
|
|
" Euskal Herri bat izan behar bada, euskalduna
|
behar
du izan" 102 liskarrak izan ziren, eta horrek puruki inarrosi ninduen. Bigarrenik, beste gertakari larri bat izan zen kausa:
|
|
|
" Iraultza ala hil", eta horrelako tentelkeriak. " Iraultza eta bizi!",
|
behar
du. Ikus pegi hits eta ilun hori eskuin muturrak izatea, ontsa liteke, baina guk?
|
|
|
" Euskal Herri bat izan behar bada, euskalduna
|
behar
du izan" 104
|
|
|
Zure iduriko, euskaraz ala izan
|
behar
du dena delako Euskal Herriak, dela autogobernatu, autodeterminatu nahiz independenteak?
|
|
|
" Euskal Herri bat izan behar bada, euskalduna
|
behar
du izan" 106 behar. Eta ber bidetik ari gara Ipar Euskal Herrian.
|
|
|
Intolerantea da erratea: " Mezu hauek euskaraz ziren, eta euskaldun munduari zuzenduak ziren, eta nahi bazenute mundu horretan sartu, euskaraz ikasi
|
behar
duzue!". Eta kito!
|
|
|
Eta ez da hori bidea. Euskal Her ri bat izan behar bada, euskalduna
|
behar
du izan. Ez baldin bada Euskal Her ri eus kalduna, beste izen bat eman diezaiogun.
|
|
|
Ekaitza astekariak zenbait auzi izan zituen argitaratutako artikulu batzuen harira, hautetsi edo polizia batzuek jarritako salaketen ondorioz. Astekariaren lege ordezkaria izanik, hura izaten zen auzipetua eta epaileen aitzinean erantzun
|
behar
zuena. Bere gain hartzen zituenak ez ziren, ordea, bere erabakiak eta bere ekintzak.
|
|
|
Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; bainan beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aintzinarazi
|
behar
zuen. Horregatik, ETAren sudur sar tzeen erabat kontrakoa izan naiz.
|
|
|
Gure aferak eskuetan hartzeko, gure oraina bai geroa guhaurek finkatzeko, deliberatzeko eta egiteko ahalak eskuetan ukaiteko. Iparraldean, egitura horren ardiesteko eskubidea badugu eta honen ibilarazteko ahalak
|
behar
ditugu. Dena mugitzen ari den mundu huntan, euskal populuak bere leku osoa aurki dezan, egiazko autonomia bat federazio moduan antolatua den Europa batean ikus ginezake, kudeaketa klasikoaren gain lege egiteko ahalmena dituenak.
|
|
|
Dena mugitzen ari den mundu huntan, euskal populuak bere leku osoa aurki dezan, egiazko autonomia bat federazio moduan antolatua den Europa batean ikus ginezake, kudeaketa klasikoaren gain lege egiteko ahalmena dituenak. Burujabetasuna berreskuratzeko bidean, hurrengo urratsa, autonomiarena izan
|
behar
luke. Bixtan dena, autonomia horrek egiazko herri proiektu politiko, proiektu oso, sinesgarri, ulergarri eta onargarri baten ekarle izan behar luke.
|
|
|
Burujabetasuna berreskuratzeko bidean, hurrengo urratsa, autonomiarena izan behar luke. Bixtan dena, autonomia horrek egiazko herri proiektu politiko, proiektu oso, sinesgarri, ulergarri eta onargarri baten ekarle izan
|
behar
luke.
|
|
|
Errauste egunean, Beñat Espil adixkideak agurtu eta besteak beste hauxe zion: " Etxebartar seme eta iparreko anaiaren bizia ez beita beti izan lasaiezko ibai luze bat... ororen gainetik arraileriant handi bat beitzen, txirtoa maite zuan eta bere arrapru gogokoena" Herriak Bizi
|
behar
du" balin bazen ere," Irriak bizi behar du" ezpainetan erria emaiten zeion. Apurka apurka abertzaletu zen gure laguna.
|
|
|
Errauste egunean, Beñat Espil adixkideak agurtu eta besteak beste hauxe zion: " Etxebartar seme eta iparreko anaiaren bizia ez beita beti izan lasaiezko ibai luze bat... ororen gainetik arraileriant handi bat beitzen, txirtoa maite zuan eta bere arrapru gogokoena" Herriak Bizi behar du" balin bazen ere," Irriak bizi
|
behar
du" ezpainetan erria emaiten zeion. Apurka apurka abertzaletu zen gure laguna.
|
|
|
Izan ere, idazkera fonetiko edo erdi fo netiko haren atxikitzeak bazeukan sasi azalpen bat, hau da, Zuberoan, H ho rien ahoskatzeko ohitura ez zela galdu behar. Beraz, idazkerak
|
behar
zuen ahoskeraren arauei egokitu eta ez alderantziz. Zein hizkuntzatan ikusten da holako araurik finkatzea?
|
|
|
" Iraultza ala hil", eta horrelako tentelkeriak. " Iraultza eta bizi!",
|
behar
du". Ipar Euskal Herrian garatzen den elebitasuna sal atzen du, diglosia zela erranez eskubide eta baliabideak berdin berdinak ez baitira, tolerantziaren izenean euskararen erabilera ahulduz doalarik.
|
|
|
Ez dut erran nahi euskal kulturak, dantzak edo beste, abertzaletasunaren eskuko egon
|
behar
duenik. Baina ezta ere frantseskeriaren zerbitzurako eta eus kaltasunaren etsai amorratuen jostagailu folkloriko.
|
|
|
" Euskal Herri bat behar da, euskalduna
|
behar
du izan", LEKUKOTASUN BATZUK
|
|
|
Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; baina beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aitzinarazi
|
behar
zuen; horregatik, ni beti anti ETA izan naiz, haren sudur sartzeen erabat kontrakoa. Hemengoa hemengoek kudea dezatela.
|
|
|
Jakin
|
behar
duzu herri txiki eta ertainetan naturalki transmititu dela euskara. Hirian, hots, Maule Lextarren, besterik da.
|