|
2013
|
|
|
Hobe genuke, dena den, bi eginkizunak pertsona ezberdinen esku uztea, gutxi direlako bai itzulpenari bai hitzaurre (eta aparatu kritiko) egoki bati
|
behar
bezala kara emateko gauza.
|
|
|
Casenavek bi arazo ikusten ditu oraindik konpondu gabe literatur historian. Alde batetik, Lasagabasterrek azaldu zuena, hots,, aniztasun linguistiko eta kulturala ez dira
|
behar
bezala landu? (2012:
|
|
|
prozesuak ez du ongi funtzionatzen. Kontsakratzeko makina ez da
|
behar
bezala martxan: sorkuntza garaikidea integratzeagatik, ez da hauturik egiten ahal.
|
|
2015
|
|
|
eta edukita/ irabaziak, bataio barik ez zaizkie nahikoak,/ zure fedearen ate dena, aditzen dudanez. / Kristautasuna izan baino lehenago izan zenak/ Jauna ez du
|
behar
bezala amatu: / eta esaten dizkizudan horietan ni neu ere banaiz».
|
|
|
Dena den, hau ere euskal erakundeen errua da, zeren eta 1984an proposatu nuenean Antzerti aldizkarian Antzertiteka bateratzea eta bertan Teatro edo Arte Eszenikoen Dokumentazio Zentro bat, ez nuen erantzun baikorrik jaso eta orain agian jasoak genituzkeen xehetasun gehienak. Tamalez, duela hogeita hamar urteko eskaera hura bidean galdu zen eta orain hutsuneak eta lanak ditugu ikerlanak eta tesiak egitean eta zuzentzean
|
behar
bezala taxuz eta seriotasunez burutu daitezen.
|
|
2016
|
|
|
Denetik izan liteke. Ezen oso erraz jarri liteke ere zalantzan Irlandako Errepublikako gobernuen hizkuntza politiken eraginkortasuna gaelikoa, irlandera,
|
behar
bezala zabaltzeko uharte osoko biztanle ingelesdun elebakarrengana. Baina ondoko mapa ere oso ohargarria iruditzen zaigu.
|
|
|
Ordea 2011ko datuek diote (benetakoak baino datu baxuagoak seguru asko artean etorkinen pisua
|
behar
bezala neurtu gabea dutelako) 2017an 6 eta 10 urte artean dituzten belaunaldiko haur/ gazteek% 30,34 inguruan jaso dutela euskara ama/ lehen hizkuntza gisa eta% 29,43 inguruak darabilela etxeko hizkuntza bakar/ nagusi gisa. Eta hori mirari bat da.
|
|
|
Eta datu serieari begira pentsatzekoa da proportzioak hazten jarraituko duela ondorengo urteetan ere behintzat. Nik apustu egiten dut, 2016ko Biztanleriaren eta etxebizitzen zentsuko datuak argitaratzen direnean, laster, are hobeak izango direla arlo hauetan ere 2011koak baino (areago
|
behar
bezala neurtzera iristen bagara Espainiaz kanpo jaiotako 3 etorkin uholdeko herritarren eragina).
|
|
|
Hortik ere gure estatistika datuen, zuzentze neurrien? beharra, hauek
|
behar
bezala ulertu ahal izateko.
|
|
|
gorpuztu beharra aldarrikatzen baitu. Izan ere, bere ikuspegitik, eskolaren egitekoak dira etxetik euskaldun diren ikasleen gaitasuna hobetzea eta etxetik erdaldun diren ikasleak euskalduntzea (besteak beste); eta horiek
|
behar
bezala burutzeko, ezinbestean, eginez ikasi, paradigma horretara moldatu beharra dago, hau da, ahozkotasunari berebiziko garrantzia eta zentraltasuna ematea ezinbestekoa da.
|
|
2017
|
|
|
Balio bezate datu hauek a+ a > ie bezalako notazioak bere tokian jartzeko: izatez, ez dute
|
behar
bezala adierazten euskararen errealitatea, ez sinkronia mailan, ez diakronia mailan. Gehiago izango lirateke euskara estandar batetik abiatuta egindako abstrakzio bat, nagusien hizkuntz jabekuntzarako balio dezakeena, eta hizkuntzaren berri abstraktua emateko balio dezakeena.
|
|
2018
|
|
|
Aldaketa zentsore espezializatu bi lanean jarri zituztenean areagotu zen euskararen kasuan12 Idazle eta taldeei, itxuraz, lana laburtu bazieten ere, testuak zentsore haien esku utziz, arazoa itzulpengintzan ardaztu zen. Moldaketa eta interpretazioak tarteko, batzuetan intentzio txarra ikusten baitzen zentsuratzaileek garatutako gaztelaniazko itzulpenetan, gehienetan, eurek hizkuntza
|
behar
bezala ez ezagutzeagatik egindako astakeriak irakurri ohi ziren (Torrealdai, 2000: 150).
|
|
|
Abelera horiek guztiak
|
behar
bezala ulertzeko, Euskal Herritik at gizarteak mundu mailan eta teatrogintzak fenomeno artistikoaren baitan XX. mendean jasandako bilakaera ere kontuan hartu behar dira. Bigarren Mundu Gerraren() ondorioak kultura ezberdinetara hedatu ziren eta arte esparruetan nabarmenki ezaguna izan zen hauen eragina.
|
|
|
241). Zorionez, bazen indar zentsorea eragiten zuten instituzioak
|
behar
bezala egituratu gabe zeuden gune bat: erbestea.
|
|
|
Dirudienez, batzuentzat sekula ez da ezer euskaraz
|
behar
bezala irakurtzen: ez literaturarik gustura, ez egunkari edo aldizkaririk informatzeko eta formatzeko.
|
|
2019
|
|
|
Areago dena eta komeni da honen inguruan une batez gogoeta pausatzea, gertakari hau ez baitute ez batzuek ez besteek
|
behar
bezala ezagutzen ez aitortzeneuskal etimologiaren eta hizkuntzalaritza diakronikoaren antzinako ohitura" jator" hauek (paleolitiko ala neolitoko ote?) zailtasun eta oztopoak areagotzen dituzte lehen ere berankor, urri, asimetriko, ñabardura gutxiko eta, batez ere, gutxiegi ikertu eta behar bezain ezagun ez den corpuseko hizkuntzaren azterketan (cf. Lakarra 1997a, Ulibarri 2013), nahiz antzeko jardunak antzina baztertu eta atzendu diren tradizio diakroniko garatuetan (cf., esaterako, Dixon 1997 glotokronologiaz).
|
|
|
" Begi (edo buru) aldaketa" hori baino lehen, ordea, komeni da aipa ditzagun aurreko paradigmaren berreraiketa eta etimologia aztertzeko zenbait arazo: a) kronologia falta du; b) ez du sistematikoki bereizten AE eta EBZ, haren 1981eko" Lengua comun y dialectos vascos" ez geroz
|
behar
bezala (cf. Lakarra 2014); c) fonologiaz arduratzen da ia soilik, nahiz FHVn eta hainbat lanetan iruzkin eta emaitza morfologiko interesgarriak izan; d) bere
|
|
|
Herri edo garai bateko kulturan errotutako usadio edo ohiturak ulertzea beharrezkoa da hitzen esanahiaren bilakaera eta kognatuen arteko harremana
|
behar
bezala azaltzeko. Behin baino gehiagotan gertatu da alderdi formalengatik sumatu besterik ez zegoen kognazioa guztiz egiaztatu dela esanahien arteko ezberdintasuna modu egoki batean azaldu denean.
|
|
|
Hain zuzen ere, 1831ko irailaren 1eko agiria da.11 Bertan, Berako Udalak iragartzen du bigarren mediku titularra hartu nahi duela, lehen bezala orduan ere oposizio bidez. Espresuki aipatzen da hautagaiek euskaldunak izan behar dutela(".. . Los pretendientes devenposeher el idioma bascongado...") eta
|
behar
bezala egiaztatu dutela aitzin hartan" politikoki zuzen" jokatu zutela("... y acreditar en forma la conducta politica obserbada durante las pasadas epocas de turbulencias.").
|
|
|
B: 1751 Urtean/
|
BEHAR
BEZALA,/ IRuÑEAN: Geronimo/ Anchuela, Libru guil/ learen Echean.
|
|
|
X:
|
BEHAR
BEZALA./ Iruñean: Martin Jo/ seph Rada ren/ Echean.
|
|
|
1751 Urtean.
|
Behar
bezala, Iruñean: Geronimo Anchuela, Libru guilearen Echean.
|
|
|
Cerura nai duenac ar dezaquen vide erraza, Don Joseph Miquelestorenac aguertua.
|
Behar
bezala. Iruñean:
|
|
|
" Frantsesaren bidetik baldin bagoaz eta euskalkiek ez dute gero handirik. Ez dute gero handirik zeren eta eskolak kakotxen artean bere normalizazio lana egiten baldin badu untsalaz ordoki guziak eta apailatuko dira
|
behar
bezala. Ene iduriko eta Bourdieuk erraiten zuen bezala euskalkiak izanen dira des" signes distinctifs" edo talde batentzat edo idazle batentzat, zeren eta denok ikasten badugu mintzatzeko molde bertsua eskolan Iparraldean.
|
|
2020
|
|
|
Isiltasun horrek, batak bestearen esperientzia
|
behar
bezala ez ezagutzeak eta eleberria irekitzen duten Teresaren hitzek susmoen eta egiaren arteko jauzia uzten dute agerian: " Herrian, erreketeek bortxatu nindutela zabaldu zen lehenengo.
|
|
|
Esate baterako, sarritan, ez zaio erreparatzen egungo euskal hiztun gazteek duten profil nagusiari, ezta horrek lituzkeen ñabardurei ere. Jakina da, egungo gazte euskaldun gehienak hiztun berriak direla (Ortega et al. 2013), baina orain dela oso gutxi arte, ez da
|
behar
bezala berezitasun horretan sakondu.
|
|
|
XIX. mendeari mende" frantsesa" deitzen dio Gomezek (2006) nabarmena delako euskal gramatikagintzan Frantziako gramatika orokor eta filosofikoaren eragina (Port Royalgo autoreek Gramatikan eta Logikan garatu zituzten analisien eragina). Gomezek dioen bezala, Astarloaren, Humboldten edo Darrigolen lanak
|
behar
bezala kokatzeko, nahitaezkoa da Europan XVIII. mendeko hizkuntzalaritzako gaiak kontuan hartzea, hala nola gramatika orokorra eta gramatika unibertsala, hizkuntzaren jatorriari buruzko eztabaidak edo munduko hizkuntzen datu bildumak. Astarloaren apologista lana, esaterako, ezin uler daiteke kontuan hartzen ez bada lehen hizkuntzaren ezaugarriak eman nahi zituela eta ezaugarri horiek guztiak betetzen zituen hizkuntza bakarra euskara zela demostratu.
|
|
|
Hastean, norabide argirik gabe abiatu ziren batzordekideen eztabaidak: gramatika egin behar zela,
|
behar
bezala taxutuko zela, bai, zerbait berria, bai, baina ez zen sobera gehiago zehazten, eta inprobisatze puntu handia gertatu zen hasierako bilera haietan. Gero, 1981ean, Loiolan egin zituen Euskaltzaindiak Barne jardunaldiak, eta han beste izen batzuk zehaztu ziren batzordekide gisa:
|
|
2021
|
|
|
Latinezko Meza Liburuaren eta gurearen arteko konparaketa egin eben: orrialdez orrialde pasa eben liburu osoa, eta orrialde bakotxeko testuak banan banan begiratzeari ekin eutsen, dana
|
behar
bezala eta bere lekuan ete egoan aztertuz. Bide batez, holako edo halako xehetasunak aztertzeari be ekin eutsien, tarteka zuzenketak be eskatuz.
|
|
|
Erromako jardunaldi bietan aitatutako zehaztasunen lehenengo eta bigarren errepaso orokorra egin eta testua
|
behar
bezala zuzendu ondoren, barriro bialdu genduan Erromara(). Eta azkenik, 2017ko urriaren 7an sinatua dago MLaren onespena autortzen dauan Erromako DEKRETUA:
|
|
|
48). Horri dagokionez, komeni da azpimarratzea" EEPk kudeatzen duen adostasun gailua
|
behar
bezala ibili dela, nahiz eta 2008tik 2012rako aurrekontu markoa erretreta hartu duten bi funtzionarioetatik bat ez ordezkatu izanak baldintzatu duen" (MI, MCC eta MEER 2016: 48).
|
|
|
Bigarren mugarri gisa, Xabier Altzibarrek (2008) azterturiko Bizenta Mogelek idatziriko Gabon kantak eta bertsoak dira aipagarri XIX. mendearen hasieran. Altzibarrek frogatzen duenez, Bizentaren Gabon kantak euskal literaturako obra garrantzitsua da,
|
behar
bezala ezagutzen ez dena. Bizenta() euskal literaturako lehen emakume bertso idatzien egilea da, haiek aztertu eta argitaratu zituen Altzibarren iritziz.
|
|
|
Miren Agur Meaberen poesiagintzan gune tematiko horiek garrantzi handia badute ere, ez dago ahanzterik bestelako gai ildo aski finkoak nabari ditzakegula bere poesian, gure lan honetan
|
behar
bezala azaldu ez ditugun arren. Horien artean bizpahiru nabarmenduko genituzke nagusitzat:
|
|
2023
|
|
|
389): " bañan etsaia nondic nora cebillen
|
bear
bezala icustea bisuts ta laño ichiac eragozten zutelaco, ezin izan ciran baliatu naizuquetequean bezala". EHHA (I:
|
|
|
– Horregatik, gainera, euskara ez da bertze edozein hizkuntza bat bezala ikasi behar, hizkuntza propio bat bezala baizik, seminarioko ikasketa prozesuan zehar etengabe erabiliz, irakurriz, idatziz, apez egindakoan gai izan daitezen parrokietako eguneroko bizian
|
behar
bezala moldatu ahal izateko.
|