|
2004
|
|
|
Etsaiak, arrotzak, erbestekoak izango dira baina herriaren barruan ere agiriko dira. Bertso hauen bidez, seinalatzen da zertan zetzan jatortasuna eta gainerako guzti guztia erbestetar gaiztotzat hartu
|
beharko
litza-
|
|
|
Katolikotasuna eta euskararen inguruan, jatorri ideologiko desberdineko euskal herritarren senidetzea berriz berpiztu zen. Baina aurrerantzean banderak eta sinboloak bestelakoak
|
behar izan
halabeharrez, ez karlista ez eta liberala, Pedro Egañak 1844an aldarrikatu zuen antzera. Euskara elkartea Iruñean, lturralde Suit eta Arturo Campion batetik eta F. Arrese Beitia.
|
|
|
Eta nire ustez honetan datza bere ekintzabide nagusienetariko bat. Horregatik, euskaltzaleen mugimenduaren baitan ere kokatu
|
beharko
genuke pertsonaia, bere ideiak eta ekintzabidea. Ikusi besterik ez dugu, Euskal Abertzaletasunaren agiritegian Sabino Arana Goiriren ondarea hain ederki eta ikerlariontzat erabilgarri eta mesedegarri eratua, oraingoz behintzat artxibategian erdara txukunean sailkaturik egon arren.
|
|
|
Euskara, euskal zibilizazioa geroa haren kezken muina dugu. Nire ekarpena une honetan, behin behinekoa dela adierazten dut eta etorkizunean sakonago
|
beharko
litzateke burutu.
|
|
|
Funtzio komunikatiboa barik, erakusle bereizgarritzat hartzen zuen. Eta hizkuntza izan
|
beharko
lukeen bezala berpentsaturik berrasmatzen saiatu zen, balizko printzipio batzuen arabera, hizkuntzaren komunikazioaren funtzioa bigarren mailan alboratuz. 1893ko Larrazabaleko hitzaldian, helburu garbia erakusten du:
|
|
|
1893ko Larrazabaleko hitzaldian, helburu garbia erakusten du: Bizkaiko berregituratzea burutu
|
beharko
litzateke bere kabuzko asmaturiko paradigmapean. Euskara eta Bizkaiko historia berrasmatu beharra zegoen, printzipio jakin batzuen arabera, aurretiaz eta aurreiritziz erbestekotzat definitzen zena desagertarazteko eta beraz gizarte mota berria eraikitzeko, pentsamolde guztiari ikuspegi teokratikoan oinarriturik.
|
|
|
a) goizez batzarkideak hiru taldetan banatu zirela, ortografiaren batasunari bu ruz Batzarrari proposamenak egiteko xedearekin; b) arratsaldez aho batez onartu zela batzordeetako batek, adostua izan zedin, gai horri buruz proposa tutako plagintza; e) hurrengo urtean Hondarribian beste Batzar bat egitea au rrikusi zela; d) hiruko talde batek osatutako Batzorde bat izendatu zela, tarte an Kanpion, Sabino eta Hazpameko Anaia bat zeudela, eta hauek, gela batean sartuta, presaka arautegi moduko bat prestatu zutela, baina Batzar-Aretora itzultzean, hutsik aurkitu zutela; e) Eskualdun Biltzarra elkartearen izenaz as ko eztabaidatu zela, berdin bere xedeaz; f) Batzorde Iraunkorreko partaideen izendapenari dagokionez, Batzarraren berrespenik ez zuela eta, Kanpion eta Aranaren kasuan, presak eraginda, beren buruak aurkeztu zituztela lehendaka riordetzarako (116). Beste nonbait ere esaten du Aranak, gauzak gaiztotzen ha si zirenean, hasiera-hasieratik lehendakariordea izaki, kargu horri uko egin na hi izan ziola (117), baina ez ziotela onartu eta, gainera, askotan idazkari-lanak ere egin
|
behar izan
zituela (118).
|
|
|
Batzuek uste dute, hauen artean Akesolok (77), Arana euskarazko bere la netan agertzen dela «barriztaria, eta aztertzaille eta kritikalari zorrotza», eta eus kalariek horietara jo
|
beharko
luketela «zer irakatsi dauan eta nondik norako bi deak artu eta urratu dituen jakiteko». Teorian proposatutakoak praktikan nola aplikatzen diren jakitea argibide izan ohi da eta saiatuko gara alderdi hori ere aztertzen.
|
|
|
Orduan hain ebidentea ez zena, egun Soziolinguistikak zein Hiz kuntzaren Soziologiak berretsi besterik ez dute egiten, nahiz, interes desberdi nengatik, hizkuntzarena despolitizatzen ahaleginak egiten diren. Egile honen tzat, bada, euskararen aldeko borrokak eta nazioarenak hatera joan
|
beharko
lukete. Egilearentzat ukaezina da euskararen berpizkundea euskal nazionalis moari zor zaiola eta horren eragile nagusia eta ia bakarra Sabino Arana izan zela, Bizkaian bederen, mugimendu hori gero Gipuzkoara zabalduko bada ere.
|
|
|
gain, Nafarroako lurraldeak baditu mendi garaiak ere, haran meharrak ez gu txiago. Izan liteke Euskal Herriaren kasuan ere, hitz hori, «euskararen herria», alegia, hitz egokia ez izatea, zeren, zentzu hertsian, hizkuntza hori mintzatzen den herriari bakarrik aplikatu
|
beharko
bailitzaioke. Baina horrelako hitzak zen tzu zabalagoan ere hartu ezinik ez dago eta, Euskal Herriaren kasuan, hitz ho nek euskaraz egiten den eta egin zen herria adieraziko luke.
|
|
|
«Ingland» ordez, «England»
|
beharko
lukeela, gipuzkeraz «berringi» erabiltzen dela eta ez «izparringi» (periódico), «bitxabala» (carretera) eta «orlegi» (ver-
|
|
|
Eskualde bakotxean nagusi dan euskera alik eta batuena egin, osotu eta indartu, guztien arteko izkuntza egin arte, bai literaturan eta bai goikoen eta bekoen, ikasien eta ikasibakoen agotan, kalean eta etxean. Euskera ori jarri
|
bearko
da nagusi eskola guztietan, beren goetarik gorenoetarañokoetan, erri-batzar eta batzarretako eta gizarteko agiri guztietan. Olantxe euskalki bakotxean batasuna lortuaz...» (Op. cit.; OC, I, XVII).
|
|
|
Zoritxarrez hogeitamabi urte itxaron izan
|
behar izan
zuen hizkuntzaren Akademiak sortzeko, hori bai, Sabinok iragarri bezala, lau diputazioen babes pean. Historiaren Akademiarik ez zen eta, ez da sortu, ez Artiñanok nahi zu en Akademia bikoitzarekin ez bestela.
|
|
|
Eta Azkue, apaiza izateaz gai nera, karlista izana zen, eta ideietan askotan ez zetorren bat Sabinorekin, bai na halere, haren merezimenduak ezagutu eta aitortzen zituen zintzoki, hark Eta ez zen eskandalizatu giro eta testuinguru berean bizi zirelako, hain zuzen. Eta orain, desorduan, haren aurka jo eta ke ari diren baskofobo batzuek hori ho beki jakin
|
beharko
Iukete.
|