|
2022
|
|
|
Nahitaez, legez behartutako neurriak hartzearekin bakarrik buelta eman ahal izango zaio heriozbide honi. Argiki mintzatzearren, euskara eskola publikoan —Frantziako Hezkunde nazionalaren sarean— derrigorrez sartu
|
beharko
da. Ezinbestekoa da, euskarazko irakaskuntza, gurasoen bo ron datezko urrats bat izatetik, bete beharreko araua izatera bilaka dadin eta, ordu tegi kontu, oso nabarmen haz dadin.
|
|
|
Orain, haatik, gehiago berantetsi ezin den borroka saila da gure hizkuntzaren ofizialtasuna eta honek deragitzan ondorio guztiak behingoz onar ditzan estatu frantziarrak. Euskara hizkuntza ofiziala bihurtzearekin, eskola publikoetan euskarazko irakaskuntza nahitaez onartu eta obratu
|
beharko
dute irakasle eta gu rasoek. Ez dela demokratikoa, esango du baten batek?
|
|
|
Irmotasunez jokatu
|
beharko
genuke pastoralak bezalako abaguneetan behintzat, zinez harrigarria iruditzen baitzait euskarazko kultur sorkuntzaren adie raz garri bat izan behar lukeen ikus-entzungai hau erdaraz moldatu dadin.
|
|
|
" Laborantxa: herriaren bizi-seinale egon
|
beharko
dena"
|
|
|
Denek dakigü, Zuberoan haboroxeagoa den laborantxa ttipiaren gibel egite hori, Frantziatik haratago ere Europako Batarzünaren heinean eginik diren hau tüen ondorioa dela. Alta, zerbait gisaz beren hitza entzünarazi
|
beharko
düe hebenko laborariek, bai eta politika kargüdünek ere, eta beste laborantxa süerte batentako asmatürik diren jokabideak kanbiaraztea edo pürü hebenko nahien eta beharrentako doitzea kausitü... gaine horietan xedatü bide horik Züberoako eta orohar Ipar Eüskal Herri osoko laborantxarentako ez ditean orozbateko galbide izan. Arrisküa beita, bai seriosa ere, azkenean heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen bai bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin.
|
|
|
hiztegi oso-oso mugatua duela. Euskara estandarrak baliabidezko tresna bat baino gehiago izan
|
beharko
luke, eta ez jendarte zehatz bati loturik egon. Damugarria da Nafarroako eskualde zonbai tetan bertako euskara bere berezitasunekin galtzea eta oraingo hiztunek batuaz baizik ez jakitea.
|
|
|
Aldiz, aurten covid -19agatik atzeratu den" Abdelkader" pastoralean ezin izanen da erran giristinoak urdinak direnik, zeren eta sujeta, pertsonaia nagusia, musulmana da. Erdi Aro aurretik egiten zen sailkapenari bueltatu
|
beharko
da, gorriak eta urdinak, onak eta gaiztoak, zeren eta pastorala aspaldiko kontua da, Erdi Arokoa baino askoz aurrekoagoa; tragedia greziarrarekin ahaidetasuna badu. Baina datorren urteko pastoralean, ez dira giristinoak eta turkoak izango.
|
|
|
Jalgi erran nahi zuela ulertu nuen arte! Hiz tegi txiki bat egin
|
behar izan
nuen, zubereratik euskara baturakoa, Zeruko Argia irakurriz osatu nuena. Horren ondotik, idazten ere hasi nintzen, Zeruko Argia-n berean.
|
|
|
Antzinako garaietara itzuli
|
behar izan
dut Allande Sokarrosekin izandako lehen harremanaz oroitzeko. Antzinakoa ez soilik 1990eko hamarkadaren hasiera izan zelako; antzinakoa, batez ere, orduan kazetaritzan erabiltzen genituen tramankuluetako batzuk antzinakoak direlako gaur egungo begiekin:
|
|
|
Allande Sokarros-etaz dütüdan oritzapenek aspaldiko aroetara eramaiten naüe... Urte eta urte
|
behar izan
da lagün honen maskorraren pean zoin nolako süak igiarazten züan denmendren bat bada ere ikusteko. Egiaren erraiteko, ez dakit norbaitek kausitü düanez bere maskorraren elkaraztea edo bederen erreskiñatzea, zütüan bihotzminak eta barne ausnarketak mihi püntalat ekarreraz teko.
|
|
|
Autonomia xede politikoa da, eskakizun zerrenda bat beno gehiago da, ez da errebindikazio katalogo bat. Frantziak autonomia honartu
|
beharko
du edo Europar Batasunarik (EB) ez da izanen. EBk izigarrizko kontraesanetan ezartzen du Frantzia.
|
|
|
Kamioiarekin talka egiteaz gain, autobusa autobidearen bestalderat joan zen eta alor batean gelditu. Haur gehienak autobusetik irten baldin baziren ere, larri zauritutakoen kasuan tresneria berezia erabili
|
behar izan
zuten erreskate egil eek. Zaurituok hanketako eta bularreko hausturak pairatu zituzten eta lesio handienak izan zituzten bi irakasleak larrialdietako unitate batean jarri zituzten.
|
|
|
Hemen, zailtasuna ez da gutxituko, alderantziz baizik; erabat iparraldean eta hurbil dirudien Südu gailurrera jo
|
beharko
baitugu, lehenik, belardi baten gora, eta, aski laster, pagadi batetik igota. Oihan honetan, arroka arrailduek oso nekeza egiten dute igoera, eta lepotik Südu gailurreraino (1.167 m) ordu bat inguru behar da, hasieran hala ez bada uste ere.
|
|
|
Itzulerarako Süduko leporaino berriro jaitsi
|
beharko
dugu lehendabizi, eta behera egitea gorantz joatea bezain neketsu da. Süduko garatean, hego-mendebalderat doan hegia hartuko dugu, eta 894 metrotan emana den lehen gain belartsu batean, erabat ekialderat eta agerian dugun La Mouline herrixkara jaisten den malda baten behera joan gintezke, ibilbide labur bat –3 ordu– egin nahiz gero.
|
|
|
Ibilbide luzeago bat egin nahi izango dutenek, hegiari jarraikiko diote, 899 metrotan emana den gailur batera igoko, Garbaseko leporra jaitsiko (850 m), Larranche izeneko tontor bateraino igoko (903 m), eta hemendik 200 m beherago beti ere hegoaldeko norabidean igarotzen den bidexka batera joko. Honi jarraituko diogu 250 metrotan, baina erne egon
|
beharko
dugu erabat ekialderantz sartzen den xenda hertsi bat hartzeko, Legorre d’Ibarry malda oso aldapatsuaren behera. Apalago (777 m), malda honek Ombre d’Ibarry izena hartzen du, eta La Moulineko etxeen artera eramaten gaitu.
|
|
|
Izurritea bizienean zegoelarik, 2020ko udaberrian, antolatzaileek urte batez atzeratzea beste irtenbiderik ez zuten izan. Are gehiago, urte horren amaieran eta aurtengoaren hasieran mustrakei edo trebaldiei ozta-ozta be rrekin ziotelarik, horiek berriz eten
|
behar izan
zituzten, aktore batzuek gaitza harrapatu ondoren. Hala eta guztiz ere, saioak berrabiaturik, Battitta Berrogain errej entaren eta Sophie Larrandaburu kantari trebatzailearen aginduetara astean birritan bilduz, uztailaren amaierarako prest izatea lortu dute Abdelkader antzeztu dutenek.
|
|
|
Hirugarren kapituluan, Laborantxa: herriaren bizi-seinale egon
|
beharko
dena deitzen denean, laborantzaz Zuberoan zuen arrangura azaltzen zuen etxal deen kopurua txikitzen zelarik, halaber hektara landuena eta laborantzako langileena. Ohart gaitezen Allande laborari-seme zela.
|
|
|
Azkenik, premiazko neurri horien hirugarren maila, hotzaldi iraunkor eta handien ka suan erabiliko da, administrazio batzuen egoitzak gaueko aterbe bilakatuta. Bestal de, bizitegirik gabe direnei argibideak emateko eta, hala
|
behar izanez gero
, laguntza ekartzeko, telefono zerbitzua martxan jarriko da.
|
|
|
Mendebaldetik datozkizu orain, Allande Socarros adiskidea, esker onak eta engaiamendua, oraindik ere baditugulako lan batzuk, bururatu
|
beharko
ditugunak! Artean, hona gure omenaldi xumea baina sentitua, zure eginikoen mailara iristen
|
|
|
Hala ere, makurbide orok badute, egun batez, beren bukaera eta Eus kaltzain diari, azken batez, Zuberoan, euskalgintzan gabiltzanoi arreta egitea gogo ratu zaio. Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan
|
beharko
, nik behintzat, folklorismo hitzaz definitu dudan jokaera. Izan ere, idazkera fonetiko edo erdi fo netiko haren atxikitzeak bazeukan sasi-azalpen bat, hau da, Zuberoan, H ho rien ahoskatzeko ohitura ez zela galdu behar.
|
|
|
Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi
|
behar izango
dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela. Egun, 10 -12 urteko gazte bat euskaraz hitz egiten entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago.
|
|
|
Bildüma hontako Ziberoko Egünariaren artikülüak irakurriko dütüzüenek, arren, gogoan hartü
|
beharko
düzüe zer-nolako giro eta üngüramenean izkir ibatürik ziren, egünko egüneko pentsamolde eta egoeratik ikustearekila jüdikatzetik saihesteko gisan.
|
|
|
" Laborantxa: herriaren bizi-seinale egon
|
beharko
dena", in Züberoa Herria Le Pays de Soule, 2013, Elkar............................................. 74 or.
|