|
2001
|
|
|
Apeztu, urgazle bihurtu eta, bere iritziz ongi merezitu omenaldia erdiesteraino otoitzaren eta azterketa zientifikoaren mundu gerizatuan geratu zen. Euskararen amoreagatik, sotana kendu zuen egun berean, fededun
|
bat
erdalduna zelako aitzakiaz, mezak eta predikuak frantses eder, leun eta txukun batean zelebratzen hasi zen, bizkitartean euskarari esker, Bangkokeko eta Delhiko unibertsitateetako Honoris Causa doktore izendatua izatera heltzen zela. Gizona arras eruditua zen cum laude.
|
|
2002
|
|
|
Hurrengo urterako, beste kantu bat asmatu nuen" Lotan nago lotan, ametsetan ta lotan...". Umeetako
|
bat
erdalduna zen, euskal munduan integratua. Haserre etorri zitzaidan, eta erdaraz esan zidan:
|
|
|
Halako komunitate argirik ez bada, nondik hasiko gara? Nondik hasiko gara gela
|
batean
erdaldunak, euskaldun berrien seme alabak, hizkera horretakoak ez diren familietakoak eta, azkenean, lekuko euskaldunak ere baldin badira. Zer hizkera mota erabiliko dugu hor?
|
|
2003
|
|
|
Amaitzeko edo biribiltzeko: euren seinari euskal izena emon deutsien gurasoetarik 60, euskaldun garbiak dira aita eta ama; 20, bietarik
|
bata
erdalduna; eta 8, biak erdaldunak.
|
|
2005
|
|
|
Nahigabea ematen dit hain leku handietan egotea eta antzezlana euskaraz ez izatea. Pena da arrakastatsua den obra
|
bat
erdalduna izatea.
|
|
|
Duela 15 bat urte saio honetan aretoa bete egiten zen, gaur ez dago horrelakorik. Agian orain dagoen jende kopurua da bertsozaleen kopuru erreala, garai
|
batean
erdaldunak ere joaten baitziren saioetara. Ez dakit, baina garaiak asko aldatu dira.
|
|
|
Nire ustez, ordea, euskarak, euskal hiztunen komunitateak iraungo badu, ezinbestekoa du bere inguruan onarpen edo adostasun zabal hau ematea gure gizartean. Gaur eta hemen zail egiten zait imajinatzea nola biziraun lezakeen euskara hutsean bizi den komunitate txiki
|
batek
erdaldunen itsaso luze zabalean. Jarrai dezadan, beraz, aurrera.
|
|
2007
|
|
|
Kontua zen nire klase kide gehienen gurasoak euskaldunak zirela, eta, beraz, ikastolara hasi ginenean beste hizkuntzarik ez genekiela. Baziren batzuk gurasoren
|
bat
erdalduna zutenak, baina, gehienok txikitan gazteleraz tutik ere ez genekienez, gure behar eta mugetara egokitu behar izan zuten. Beraz, garai hartan euskaraz jakin bagenekien, eta gazteleraz ere ondo ikasi genuen.
|
|
|
Salbuespen anitz ezagutzen ditugu. zenbat euskaldun tradizional euskal nortasun ahulekoak? Alderantziz, euskaltasunaren logika epe luze batean aztertu behar da. euskara ahultzen
|
bat
erdaldun beren burua euskaldun daukatenak, batzuetan" euskaldunak baino euskaldunago", kulturgintzan militante edota politikan abertzale direlakotz, zen den neurrian, kultura folklore bilakatzen da. euskaldunetan euskal irrati entzuleak %40 dira, eTB ikusleak %49, euskal disko eta kaseta entzuleak %54 eta euskal liburu irakurleak %20 %80 euskal analfabetorekin nora goaz?
|
|
|
Arabak izan zuen eredu Nafarroa erakartzeko, soziologikoki (eta geografikoki) biak oso gertu baitzeuden elkarrengandik: kontserbadoreak, hein handi
|
batean
erdaldunak, espainolistak, foruen hondarren zaindari, baita diktadura garaian ere... Erdialdeko eta Erriberako nafar askok, arabar bati begiratzean, ez dute arrotz bat ikusten.
|
|
|
Xabier Erizek nabarmendu duenez, 1329an Gorteetan eserlekua zuten berrogeita hamabost hiribildu eta kontzejuetarik, bakarrik hogei zeuden eremu euskaldunean. Halaber, deigarria da bost merindade hiriburuetarik (Baxenabarre ez baitzen merindade bat) hiru, Erriberri, Zangoza eta Tutera, eremu erdaldunean zeudela eta bi bakarrik eremu euskaldunean, Iruñea eta Lizarra (gaur biak hein handi
|
batean
erdaldunak). Horrek denak esan nahi du agian Nafarroako Erresumako administrazioa errotuago zegoela erdal herrietan euskal herrietan baino.
|
|
2009
|
|
|
Paul Bilbaok, Hizkuntza Eskubideen Behatokiko zuzendariak, ordea, ez du uste Osakidetzako zuzendaritza plana betetzen ari denik. Ez da plana betetzen ari; beti aurkitzen dute zirrikituren
|
bat
erdaldunak kontratatzeko, nabarmendu du. Bilbaok azaldu du azken oposaketetan eskainitako 1.400 postuetatik, aurreikuspenik makurrenean, 151 langile elebidun sartuko direla, eta hori iruzur egitea dela.
|
|
2010
|
|
|
Euskara gehiengoaren mintzo bakarra zen mende honetan, prezeski, Perucho pertsonaiaren figura agertzen da espainol literaturan. Perucho euskaldun
|
baten
erdaldun trakets, alegiapertsonaia irrigarria da, garaiko komedia askotan agertzen hasi zena. Bere barregarrikeriaren zergatiaren iturburu nagusia erdaraz zuzen mintzatzeko ezintasunean zetzan, jakina.
|
|
2011
|
|
|
Duela urtebete inguru enpresa
|
batean
erdaldunekin ordubeteko bost saio egiteko asmoa genuen. Erdaldun" euskaltzaleak" ziren.
|
|
|
Bi pertsonaia horien arteko aldeak nabarmenak dira: bata karlista, bestea liberala; bata ofiziala, bestea soldadua; bata espioi trebea, bestea baserritar kaikua;
|
bata
erdalduna, bestea euskalduna. Testuinguru horretan Pedro Marik bereak eta bost egin behar ditu liberalen artean, bizirik aterako bada.
|
|
2012
|
|
|
Gaur egun euskararen transmisioa ondo mantentzen da, nahiz eta oraindik hobetu daitekeen, bereziki Iparraldean eta bikote mistoetan (gurasoetako
|
bat
erdalduna denean). Maila kualitatiboan, bada hobekuntzarik lortzerik ere:
|
|
2013
|
|
|
Baina Mart� nez de Lunaren iritziz, garai haietatik bertatik," lo planta egiten beste errealitate bat bazegoen" (16 or.): oro har euskararen aldeko jarrera orokortua euskal populazioan zegoen eta baita neurri handi
|
batean
erdaldunengan ere. Baina azken multzo horrengan euskararen aldekotasuna" azalekoa eta konpromisorik gabea da [zen]" (18 or.). Eta konpromisorik gabe zaila zen aurrera egitea garai zail horietan.
|
|
|
1) eskolatik edo familiatik kanpo egoera erdalduna nagusi delako; 2) Euskaraz ez baduzu espainiera bezain edo gehiago ezagutzen, ez da erabiliko, nekezagoa egiten delako(" ekonomilege psikologikoaren" arabera: ...) zenbait eremutan derrigorrez espainiera erabili beharra (osasungoan, administrazioan..., baita ere dendetan, tabernetan,...); 6) beharrez egiten direnak, ohiturak sortzen dituzte, nekezak gero aldatzeko direnak(" ekonomi legearen" arabera, berriz ere); 7) estresa ere dago zein hizkuntzatan hizketan hasi aukeratzerakoan (Badu–Bada, Donostian, STM,); 8) nahiko da elkarrizketa batean
|
bat
erdalduna izatea, beste guztiak erdarara pasatzeko (elebidun pasiboak nola gelditzen dira?, ez al dira aprobetxatu behar?); 9) sarearen solaskideak nolakoak, testuingurua nolakoa, nongo zonalde linguistikoan, eta abar luzea; 10) herri txiki uniformetan errazagoa da Euskara erabiltzea, herri handi konplexuetan baino; Saizarbitoria idazleak dion bezala: "...
|
|
|
Baina, guretzat, oso garrantzitsua da ereduan lan egitea», dio Aranazek. Euskara ikastolatik kanpo ateratzen saiatzen dira, nahiz eta, «herritarren ehuneko handi
|
bat
erdalduna izanda», ez den erraza. Ikastolan, ahal dutena egiten dute:
|
|
2014
|
|
|
Familiagandik jasotzen zen euskara fresko eta informala eskuratzeko beste zerbait behar dugu. Gazte gehienek euskara eskolatik jaso dute, eta guraso erdaldunak edo bietako
|
bat
erdalduna dituzte, euskara bigarren hizkuntza dute?; gainera, «euskaraz hitz egiteko gai ez diren baina ulertzen duten» herritarrak, elebidun hartzaileak, bikoiztu egin dira.
|
|
|
Baionan, betidanik, Euskaldunek Biarnesekin ikasi dute teologia, beraz Biarnesen teologia bera. Erakasleen parte
|
bat
erdalduna, bestea Euskalduna, bainan denek gauza berak irakasten. Liburu berberak
|
|
|
Umiltasun osoz mintzatu zaie deneri, frantsesez nagusiki (publikoaren zati
|
bat
erdalduna izanki), lehen batean liburuan agertzen duen pentsamendua laburbilduz eta ondotik jendearen galdeeri ihardetsiz. Pentsamendu ausarta, ikuspegi berriztatzailea, askoren ustekeriak inarrosten dituena.
|
|
2015
|
|
|
Legeak dio udalek euskaraz funtzionatu dezaketela normaltasunez, baina muga bat jartzen du: udal korporazioko jende guztia euskalduna bada euskara hutsez jardun daiteke, baina zinegotziren
|
bat
erdalduna bada ezin da euskara hutsean aritu.
|
|
|
Batetik, gure herriko burgesak apalak eta austeroak zirelako; baina, batez ere, Beasaingo Lasalleko fraideak, 75etik aurrera edo, politikan etorriko ziren haize berrietara egokitzen hasi zirelako: urte bakoitzeko bi gela osatzen genuenez, talde
|
batean
erdaldunak sartu zituzten eta bestean euskaldunak; batzuei zein besteei eskolak erdaraz ematen zizkiguten, baina, euskaraz zekiten fraideek, hitz batzuk behinik egiten zizkiguten gure hizkuntzan. Horretan nabaritu nuen nik aldea Tolosako Eskolapioetan hasi nintzenean:
|
|
2016
|
|
|
• Tabernetako
|
batean
erdaldunak dira jabe berriak.
|
|
|
a) aspaldidanik erdaraz bizi diren herritarrak: bai bertan jaioak eta bai (BZ 6d) edo (BZ 6e) giroan jaio, han hazi eta, ezkondutakoan edo, herri honetara etorriak; b) azken orduko euskal/ erdal bikote gazteak bietariko
|
bat
erdaldun edo erdal elebidun izanik, eta c) erdal etorkinak (azken aldikoak eta, zenbaitetan, aspaldikoak).
|
|
|
Beraz, ondo etorria izango litzateke. Mendeko egoera minorizatutik aterako ginateke euskaldunok, bide
|
batez
erdaldunen posizio menderatzailea eraitsiz. Berdintasuna, zentzu horretan interpretatuta, egokia iruditzen zait».
|
|
2017
|
|
|
Eta laugarrena denborarena dugu. Berreskurapena lortzeko une jakin
|
batean
erdaldun guztiek ikasi balute, ezinezkoa litzateke. Baina prozesuaren abiaduran denborarekin jokatu egin behar da eta, motibapen arloan bereziki, ikasten ez duten guztiek funtsezko lana baitute beren seme alabek helburua lor dezaten (20).
|
|
2018
|
|
|
BLE, Lurzaindia eta Buru Beltza elkarteetako langileekin abiatu dira. " Enbeia genuen taldea euskalduntzea; lehen bost ginen, lau euskaldun eta
|
bat
erdalduna. Halakoetan, frantsesa sartzen da; euskaraz gutxiago ari gara.
|
|
|
Datu horiekin ondoriozta dezakegu Ondarroako etxebizitzetan hobeto eusten diotela euskarari. Bermeon ikus daiteke etxeko kide guztiak euskaraz jakinagatik, gaztelaniaz aritzeko joera handiagoa dela; eta Ondarroan, aldiz, alderantzizkoa, kideren
|
bat
erdalduna izanagatik, etxeko hizkuntza nagusia euskara dute.
|
|
|
Ez dakit ez ote dugun planteamendua beste termino batzuetan egin. Alegia, esan daiteke euskal hiztun sektore handi batek, batez ere Euskal Autonomi Erkidegoan euskararen transmisioa lehen hizkuntza bezala bermatu duela, guraso euskaldunen kasuetan (%90etik gora V. Inkesta Soziologikoaren arabera) eta neurri ez baztergarrian gurasoetako
|
bat
erdalduna den kasuetan (Nafarroan eta Ipar aldean kontuak beste modu batean doaz, jakina). Ez da ahaztekoa, bestalde, duela 30 urte transmisio hori galtzen hasia zegoela.
|
|
2019
|
|
|
Bost urtero egiten den Inkesta Soziolinguistikoaren azken datuei (2016) erreparatuta, ikustenda zelan konfigurazio euskalduna duten gurasoen %87, 3k euskara transmititzen dietela (soilik euskara edo euskara eta gaztelania). Eta bikote mistoen kasuan, hau da, bateuskalduna,
|
bat
erdalduna, %38, 7k egiten die euskaraz eta gaztelaniaz seme alabei (EuskoJaurlaritza, 2016). Inkestaren datuei erreparatuta, ikus daiteke gurasoen lehen hizkuntzak erepaper garrantzitsu bat betetzen duela.
|
|
|
Ahaleginak egin arren, gure zailtasunak ditugu. Familia euskaldunetan nahiko erraza da, baina bikotekide
|
bat
erdalduna bada nabaritu egiten da, eta gurasoetako asko biak dira erdaldunak, eta hauetan kostatzen da. Euren artean erdaraz hitz egiteko ohitura hartzen dutenean, kosta egiten da euskararako pausoa ematea.
|
|
2021
|
|
|
Berehala hasten gara hartan hortan, haundikerian, ea inor baden eguzkiaren azpian beste bat. Baina bosgarrenen
|
bat
erdalduna arrimatu orduko, hautsi egiten gaitu. Konplexatuta geratzen gara eta, nahi dugu hark bezala hitz egin, haren galtzetan sartu:
|
|
|
Ikasle batek fakultatetik kanpoko gertakari baten berri eman du euskararen mendekotasuna adierazteko. Euskaraz egiteko ohitura duen talde
|
batean
erdaldun bat gehitzen denean, taldeko hizkuntza erabilera aldatzeko eskatzen du, euskaraz egitea errespetu falta dela salatuz.
|
|
2022
|
|
|
Bestalde, VI. Inkesta Soziolinguistikoaren emaitzek ere interpretazio hori babesten dute. Izan ere, 3 urte bitarteko seme alabak dituzten familietan euskararen berezko transmisioa oso altua da; erabatekoa da (batzuetan erdararekin batera) guraso biak euskaldunak direnean, eta handia gurasoetako
|
bat
erdalduna denean. (Eusko Jaurlaritza et al., 2016:
|
|
|
Agate ere ez omen da ongi sentitzen batzuetan: «Konplexu, konplexu bezala, nik ulertzen dudan moduan ez, zeren eta, alderantziz, ematen dit harrotasun puntu
|
bat
erdaldunekin solastatzen naizelarik eta euskaraz egiten ahal dudalarik. Euskalkien inguruko harrotasun puntu hori.
|
|
2023
|
|
|
Erlazio berri hauek euskaraz sortzeak berebiziko garrantzia dauka, hizkuntza ohiturek eguneroko erabileran duten eragina dela eta. Egunerokoan ikus dezakegu, nola ingurune erdaldun batean, euskaraz sortu den erlazio
|
bat
erdaldun bilakatu daitekeen erraztasun handiz, gizartetik jasotzen ditugun estimulu gehienak erdaraz jasotzen baititugu gaur egun, are gehiago sare sozial eta medio elektronikoen zabalpen geldiezinarekin, non eskaintza zabal eta dinamikoa eskuragarri dugun eta duten haur eta gazteek, eskaintza honen gehiengoa erdalduna izanik. Haur eta gazteen arteko erlazio hauek gaztelaniaz sortzen badira, zaila izaten da euskaldun bilakatzea, testuinguru euskalduna eman arren, ohiturek garrantzi handia izaten baitute dinamika naturaletan.
|
|
|
Haatik, bi gurasoetako
|
bat
erdalduna den kasuetan nabarmen aldatzen da datua: hiru laurdenek erdara baizik ez dute transmititzen, eta beste laurdenak, euskara eta erdara.
|
|
|
Transmisioan arazoak daude: gurasoak euskaldunak direnean ere, lautik batek ez die euskara pasatzen seme alabei; gurasoetako
|
bat
erdalduna denean, lautik hiruk ez dute euskara transmititzen.
|
|
|
hala sortu zen Aulestiko Artedrama Euskal Laborategia (ADEL). Antzerkiolaren ikastaroetan jarduna elebiduna zen, eta elebiduna izanik ikasle bakar
|
bat
erdalduna zenean dena erdaraz egiten amaitzen zen. Horregatik argi utzi nuen Aulestiko topaketak euskara hutsez egingo genituela.
|