|
2013
|
|
|
Gure atariak burdinazko hesi baltza eukan, ate orri bi, maratilagaz ireki eta ixtekoak. Bera alde
|
batean
eta ni bestean egon ginen, antzinako korteju kontuetan neska mutilak egon ohi ziran lez.
|
|
|
Erretilu zilarkara
|
bat
eta kristalezko edalontzi landuak hartu banebazan ezkon oparitzat Eusebioren eta familiaren partez, zelan ez jatan egokituko, ba, Lekeitioko Udalak Eusebioren omenez antolaturiko jardunaldietan hizlari izatea. Adituarenak eginez, laburrean, hauxe esan neban haren nobelagintzaren gainean:
|
|
|
ibili den Manu Araibar bere ezkontza bizitzan zoriontsu uzten du. Arras amaiera desberdinak
|
batarentzat
eta bestearentzat.
|
|
|
Jakina da XX. mendearen 50.eko hamarkadan haustura ideologiko batek zeharkatu zuela euskal gizartea. Hausturaren alde
|
batera
eta bestera kokatzen direnek ikuskera oso desberdinak dituzte: ukipen punturen baldin badute, ez da oso agerikoa.
|
|
|
Beraz, eskua luzatu zuen tira egiteko, baina oraingoan kotxeak beragana egin zuen, eta Peterrek hesia saltatu eta bere barkuaren atzean babestu zen, hainbesteko ikara sartu zitzaion. Edozelan ere, ez duzue pentsatu behar koldarra zenik, zeren hurrengo gauean bueltatu egin zen, esku batean ogi azal
|
bat
eta bestean makila bat zuela; [Peter Pan, James Matthew Barrie/ Julen Gabiria (Alberdania, 2004) Orr.: 257]
|
|
|
Birformulazio parafrastikoa, funtsean, hierarkia bereko bi diskurtso atalen artean ezartzen den baliokidetza diskurtsiboan oinarritzen da: batzuetan (2) enuntziatuen arteko kidetasun edo baliokidetasun semantikoan oinarritzen da (halakoetan, birformulatzaileak lagungarri dira, baina ez ezinbestekoak); beste batzuetan (3), berriz, testuinguru diskurtsibo jakin
|
batean
eta baliokide gisa aurkezten diren enuntziatuen artean gertatzen da identitatea edo parafrasia (halakoetan ezinbestekoa da birformulatzaileen agerpena, inferentzia prozesu baten ondorioz ezartzen baita enuntziatuen arteko identitatea).
|
|
|
Birformulatzaile esplikatiboek perpausaren esparruan nahiz perpausetik gorako mailan betetzen dute beren eginkizun diskurtsiboa. Alde batetik, perpaus baten barruan, elementu
|
baten
eta elementu hori azaltzera edo zabaltzera datorren iruzkin baten arteko lotura semantiko pragmatikoa ezartzeko erabiltzen dira (erabileraaposatua). Beste alde batetik, testu bateko perpaus biren (edo gehiagoren) arteko lotura semantiko pragmatikoa (birformulazioa) ezartzeko erabiltzen dira (erabilera aposatu gabea).
|
|
|
Denekin dauka antzekotasunen bat Erkiagak. Gaietan abertzaletasuna, euskara, natura, maitasuna ageri dira
|
batean
eta bestean.
|
|
|
idazleari buruzko testu
|
bat
eta itzultzaileari buruzko beste bat (6 bat lerrokoak) liburuaren barneko azal hegaletarako.
|
|
|
bildumako hitzaurreak askotarikoak dira luzera, izenburuak, antolamendua, edukia, antolamendua, bibliografia... kontuan hartuta, eta itzultzaileek irizpide bateraturik gabe jokatzen dute. Nork bere irizpideei jarraitzen die, baina ez beti modu berean, orain
|
batera
eta beste behin bestera jokatu izan duenik bada eta. Oro har, funtzio entziklopedikoa dute LU bildumako hitzaurreek (egileaz eta obraz ari dira nabarmenki), eta itzultzaileek idatzitakoak izan arren, oso modu orokorrean dihardute itzulpenaz (hala egiten duten apurretan).
|
|
|
(ibid., 2 ahap.). Erraz ikusten ahal da zeinen ongi bat egin zezaketen gerra
|
bat
eta bestea segidan galtzetik sortutako etsipenak eta Erromantizismoak proposatzen zuen herriaren arima berezko, zahar eta puruaren berpizteak. Era berean, herriaren hizkuntza eta bere historia goraipatzen dira eta, Euskal Herrian, aipaturiko galera sentipenak berehala sortzen du iragan lorios baten irudia, zuzenean bat egiten duena alemaniar idealismoak dakartzan ideiekin.
|
|
|
bilatzen duen poesia, testuinguruak baldintzatua ageri dela bere ezaugarri testualetan. Alegia, poetak lirika kultua(, bere mundu berezia?, A. Toledoren hitzak baliatuz) baztertu egiten du bere poesian kolektibitate
|
bat
eta haren joerak islatzeko helburuarekin.
|
|
|
Oihenarten idazlan poetikoa. Oten gaztaroa neurtitzetan (1657)? bakarrik gorde izan balitz, eta Oihenartek Etxepareren obrari eginiko kritikak ezagutzeko zoria jadetsi ez bagenu ere,
|
bataren
eta bestearen testuen erkaketa hutsa aski zatekeen bi idazlanok arau sistema desberdinek gobernatzen dituztela ondorioztatzeko. Poetika desberdinak dituzte euskarri.
|
|
|
Egia da aldi batetik bestera ez dela igarotzen bat
|
batean
eta aurreko aldiko ikuskeratik mamitutako obrak berrietatik mamitutakoekin batera sortzen direla. Errenazimentua behatu besterik ez dago, eta ez bakarrik XIV. mendearen hasieratik bertatik aldi hori Italian jaioa delako, Europako mendebaldeko beste leku batzuetan XV. mendearen bigarren erdira arte, nahiz XVI. mendearen lehen erdira arte, eta baita mende horren bigarren erdira arte ere, itxaron behar denean, baizik eta XVI. mendearen lehen hamarkadatan beraietan ez delako aurkitzen Europa osoan leku bat zeinetan agerkari oro Errenazimentua den berrikuntza horren adierazpen den.
|
|
|
Herri landu bereizketara jotzeak,
|
bataren
eta bestearen arteko mugarriak jartzeko sortzen dituen oztopoez gain, geroagoko garaietarako ere banaketa atxikitzea galdatuko luke barne koherentziak. XX XXI. mendeetara hedatuko genuke sailkapen hori?
|
|
|
Goitik behera politika orokorrak eta egitura horren barnean hizkuntza politikak baldintzatu duenean euskal literaturaren garapena, justu, euskal literaturaren historia periodizatzeko irizpide soziopolitikoak alde batera uztea gomendatu da. Arrazoia, berriz, euskal komunitatea inoiz ez gobernatu izana botere politiko bakar
|
batek
eta, ondorioz, gertaera soziohistoriko berdinak ez bizi izana. Botere politiko bakar baten azpian behin ere ez egonagatik, gertaera soziohistoriko erabakigarri bat partekatu du euskal komunitate osoak:
|
|
|
Aldi jakin bateko euskal olerkigintzaren poetika berri bat eman nahi zuen ezagutzera antologia horrek. Liburu
|
batean
eta sorta berean bildurik, testuok joera berri baten lekuko bilakatzen ziren eta joera berri horren existentzia materializatu egin zuten. Martin Ugaldek Zeruko Argiaaldizkariko bere iruzkinean adierazi zuen moduan,, era berrikoa?
|
|
|
Laburbilduz, erran daiteke eskualde bereko eta eremu kultural bereko hiru historiagileen artean, mende erdi batez, ez dela periodizazio mailan eredu finkorik, iraunkorrik, homogeneo eta adostasunezkorikdefinitu ahal izan. Noski, aukera metodologikoak asko aldatu dira mende erdi
|
batez
eta batasun ezak horretan du, dudarik gabe, bere iturrietatik bat. Baina, gorago erran bezala, bada hain segur beste arrazoi bat funtsezkoagoa dena:
|
|
|
Cillerorentzat, Bordaren lanak neurri batean autobiografikoak dira, eta euskalkiak literatur hizkuntza gisa erabiltzen ditu. Azkenik, Bordak idatzitako eleberri beltza aipatzen du Cillerok, eta horren inguruan genero marjinal
|
bat
eta pertsonaia marjinal baten aldera egin duela dio:
|
|
|
(Bakean utzi arte, 31). Gatazka identitario horiek, identitate heterosexuala eta identiate lesbiarra
|
batetik
eta identitate linguistiko hegemonikoa eta identitate linguistiko periferikoa bestetik, eraiki edo deseraikiko dute batik bat Amaia Ezpeldoiren izatea (Retolaza, 2010, 130). Izate arrotzaren inguruan hausnartzen du Ezpeldoik, eta onartu egiten du hori horrela dela, eta hortik abiatuta eraikitzen du bere identitatea (Núñez Betelu, 2002:
|
|
|
Eskolaren arduradunak lau pertsona ziren: zuzendaria, idazkaria, katedradun
|
bat
eta kontserjea. Zuzendaria Bruno L. De Calle zen, patroi kidea hura ere.
|
|
|
Tradizio horretan asaba zaharren eredua, antzinako euskaldun menperatu gabeena goraipatzen dute
|
batak
eta besteak, eta garaiko euskaldunen jokaerarekin kontrajartzen dute eredu hura, garaikoen jokaera gaitzesteko arlo askotan (janzkera, ekonomia, moda berriak, hordikeriaren ondorioak, nartzisismoa?). Mito edo sinbolopolitiko ideologikoen erabilera hori Astarloatarrekin hasten da edo behintzat haien eraginpekoa da (Urteko Domeka, II, hitzaurrea; Bilbo:
|
|
2014
|
|
|
dagokionez. Egia zor du kritikoak, hots, gogoan
|
bata
eta ahoan bestea duela ez ibiltzea.
|
|
|
dagokionez. Egia zor du kritikoak, hots, gogoan
|
bata
eta ahoan bestea duela ez ibiltzea.
|
|
|
Ez dirudi, ordea, lau birformulatzaileek beregaintasun diskurtsiboa dutenik. Haietako bi (alegia, erran nahi baita), elkarrizketa batean ager daitezke txanda
|
bat
eta enuntziatu bat osatuz (beregaintasun diskurtsiboa). Elkarrizketa baten harian galderazko enuntziatu beregain bat osatzeko gauza dira alegiaeta erran nahi baita:
|
|
|
Bestalde, ez dirudi lau birformulatzaileek beregaintasun diskurtsiboa dutenik. Haietako bi (alegia, erran nahi baita), elkarrizketa batean ager daitezke txanda
|
bat
eta enuntziatu bat osatuz (beregaintasun diskurtsiboa). Baina ez dut halako adibiderik ikusi EUDIMA corpusean, hau da eta hots birformulatzaileen kasuan.
|
|
|
Resurreccion Mariak institutu probintzialeko euskara katedra eskuratu zuen 1888an eta bertan jarraitu zuen (mende hasierako tarte batean izan ezik) 1920ra arte. Hamarkada horietan zehar, ehunka bilbotarri gramatikaren oinarriak irakasteaz gain, Azkuek martxan jarri zituen bi aldizkari, akademia bat, antzoki txiki
|
bat
eta beste hamaika ekimen. Berba batean, hazi desberdinek (bata politikan oinarritua, bestea kultur arlokoa) bat egin zuten gazte hiritar abertzaleak euskaraz bizitzeko aukerak sortzen hasi zirenean.
|
|
2015
|
|
|
(1992, 41). Ahoskeraz erabakiak hartu beharra ere usu aldarrikatu du euskaltzain bilbotar honek, halako fonemaren ebakera
|
bataren alde
eta bestearen aurka: –Bestalde, hizkuntzaren sistema fonetiko standarra erabakitzeko dago oraindik (khotaismoa eta yeismoa, kasu, hor dira).
|
|
|
Pertsonak norbanako eta aldi berean taldekide ere bagaren aldetik, gizarte maila jakin batekin, jatorri geografiko batekin ala kultura erreferentzia berezi batzuekin identifika genezake fonema baten ahoskera jakin
|
bat
eta kasu batzuetan ez da txantxetako edo jolaserako gaia: norberaren baitako ziurtasuna, duintasuna, talde identifikazioa edo honako edo harako balioak... garrantzi handiko heldulekua baitira pertsonarentzat.
|
|
|
norberaren baitako ziurtasuna, duintasuna, talde identifikazioa edo honako edo harako balioak... garrantzi handiko heldulekua baitira pertsonarentzat. Zenbait filologo, hizkuntzalari edo normalizatzailek uste dute honelako gorabeherek belaunaldi bat,
|
bat
eta erdi ala gehienez bi iraun ohi dutela eta behin batasuna, estandarizazioa eta normalizazioa erabakiz gero, ahoskera ohiturak biderkatzeko gaitasuna eta ahala duten hedabide, hezkuntza eta administrazioak gizartearen eta geografiaren alderdi gehienetara lerraraziko eta bideratuko dituztela ondotik ahoskera arau estandarizatuak: jende batzuk zaharrez hiltzea eta beste batzuk sortzea eta heztea bezain gauza automatiko eta lineala delakoan.
|
|
|
Dialektologian gabiltzanok grabazioa egin ondotik ahoskera albait leialen entzuten eta emaitza aztertzen ordu ugari ematen dugu, baina hotsak transkribatze hori buruhauste bilakatzen da inoiz; hotsekin borrokan ari behar du
|
batek
eta ez daiteke uka zertxobait sufritzen dela. Bandan grabatu dena transkribatu behar izaten da eta continuumbat haustea edo neurbideetan marra bat irudikatzea bezalakoa da transkribatzea, interpretazio bat egitea da:
|
|
|
Ustez gure belarriak entzuten duena islatzen dugu testuan. Garbi dago hizkuntza atlas batean lanean ari bagintez eta bi datu biltzailek errealitate foniko
|
bat
eta bera desberdin entzun bageneza, bataren ala bestearen, ala bi transkribatzaileen, datuak faltsuak liratekeela eta mapan isoglosa faltsuak edo artefaktuak agertuko liratekeela.
|
|
|
Ikertzaileen beren entzuteko gaitasun desberdinak aldeak eragin ohi ditu mapetara emaitzak eramatean edota entzuten dena edo entzun uste dena interpretatzerakoan; honelako adibideak ugari dira, esate batera, dialektologia erromanikoan: 1925eko Tableaux phonétiques des patois suisses romandslanak argi eta garbi utzi zuen inkestan zehar bi inkestatzailek hots
|
bat
eta bera desberdin entzun dezaketela.
|
|
|
Batetik baxenabartarrek Lapurdiko aldaeretarako duten joeratik, baina Frantziako Eskola Nazional ofizialetik ere bai. Errientek adierazirik nonbait, frantsesaren eta euskararen hitz hurrenkera edo sintaxi egitura alderatzean
|
bata
eta bestea usu aurkako norabidean abiatzen direnez, hori entzutearen entzutez beharbada, euskal hiztun batzuek diote euskaraz mintzatzean orga idien aitzinean kokatzen dutela. Honelako juzguek ez diote mesede handirik egiten euskarari, baina Amikuzeko Zohaztin honelako iritzia entzun dugu guk, euskara arras xuxen ematen duen emazteki batengandik, gainera; hizkuntza segurtasunik eza eragiten ote dio honek emazteki honi?
|
|
|
Alta, hau ez da Euskal Herriko gertakaria soilik, auzi orokorra da hizkuntza atlasetan: transkribatzailea nor den, ezaugarri kritiko batzuen kasuan mapan aldaera bata ala bestea agertuko da, bandan grabatu dena hots
|
bat
eta bera izanik ere.
|
|
|
Egiazki, ikertzailearen entzumenaren bidez lekukoak hitza xuxen nola ahoskatu duen jakitea ez da beti aise izaten. Amikuzen hitz zaila gertatu zait benetan gehio, usu geiho ahoskera entzuten baitu ene belarriak eta adibide batzuetan ez dakit entzuten dudana gehioala geihoden, noiz nola, bata nahiz bestea entzuten dut, eta grabagailuan dagoen adibidea
|
bat
eta bera da, tresnari behin eta berriz errepikarazten diodana, baina bata ala bestea den ziurtatzeko eta lasaiago gelditzeko, guztizko bermerik ukan ezinik gelditzen naiz; gizakion belarriak ere mugak ditu.
|
|
|
Esate batera, Oragarreko auzo Bartan, Ostankoan, Donapaleun, Amorotzen, Amendüzen, Domintxainen edo Oihergin bõ entzun dut Ipar Euskal Herriko ohiko bon, ongi? hitza; Martxuetan, Gamuen eta Zohotan, berriz, bõn.Arestiko bi aldaerak bata bestetik edo bilakabide
|
bata
eta bestea bereiztea ez da aise, ez baikara gertakari absolutu batez ari, mailaz mailako izaera duen zerbaitez baizik. Barta auzoko hiztun horrek, ordea, jandarmakahoskatu du garden, kontsonante sudurkaria eginez eta Larribarren ere jandarmakageri zaigu; Olhaibin, berriz, jandarmendako.
|
|
|
7.4 Muga lektalen inguruneetan ahoskerak zenbateko garrantzia duen aise da ikusten, mugaren alde batean ala bestean gauden ahoskerak axola du, sistema bata ala bestea aktibatzen baita, nahiz honek ez duen esan nahi eskualde horietan elkarreragina, nahasketa eta delako interdialectgertakaririk ageri ez denik. Arüe Nafarroa Behereko Amikuzeko eta Zuberoako euskararen muga mugako herria da, alderdi
|
bateko
eta besteko ezaugarriak ageri dira arüetarren mintzoan. Arüeko lekukoa anaiarekin eta beste arüetar batekin etxean zegoela egin genuen harekin elkarrizketa luzea, bi herritar horien aitzinean Arüeko bereko euskara aiseago eginen zuelakoan, the observer, s paradoxdelakoa ahalaz saihestu nahirik:
|
|
|
lediteke, leiteke? letekemonoptongazioa alde
|
batetik
eta leditekeleiteke?, liteke monoptongazioa bestetik.
|
|
|
Tirantedun kamiseta kitzikatzaileekin edota ehundura leuneko atorra dotore, bolantedun ala enkajedunekin. Baguette estiloko eskuzorroa daramatenak edota bandolera moduan, bular
|
baten gainetik
eta bestearen azpitik pasatzerakoan, titia bildu eta gorputzñoari bira ematen dioten motxila moderno horiek daramatzatenak. Bakeroekin edo txandalarekin, soinekoekin, gonekin edo mini gonekin, edo gorputza goitik behera beroki luze batez estaltzen dutenak.
|
|
|
Eleberri bikainak sortzeko nahitaezkotzat jotako baldintza guztiak falta zaizkio euskal eleberrigintzari, gutxienez, XX. mendearen erdi ingurua ondo pasa arte: ekoizpena oso urria da, eleberrigile talde bati buruz hitz egitea neurrigabea, argitalpen industria
|
bat
eta publiko irakurle bat, amets hutsak.
|
|
|
Ia bi mendetako aldea dago istorioa idazten eta, bertan kontatutakoak, jazo ziren urtaldien artean: mende
|
bat
eta beste baten hiru laurdenak. Ez dago beste datarik, ordea.
|
|
|
Ipuin tradizionalaren korapiloak heroiaren ezbehar
|
bat
eta etxetik irtetea aurkezten du. Gurasoen etxea utzi eta, gaixo zain joan zen Beterriko gaixo etxe batera 22 urteko Jule gaztea.
|
|
|
Gertatuak gertatuta, Takigapo etxaguntzan jarraitzerik ez zutela bere eginda zeukaten Tomasek eta Amelek, nagusia jakinaren gainean jarri aurretik, atzera ere, laguntza jasotzen dute: dirudienez, Sabasi hil berri zaio langile
|
bat
eta honen lekua betetzea eskaintzen die, berrogei ogerleko soldatarekin Tomasi, eta, hogeikoarekin, Ameleri. Besterik ere egiten du Sabasek:
|
|
|
Ardibasoko bizilagunek badute antzik Agirrek Kresalan itxuratutako Arranondokoekin.
|
Batekoek
eta bestekoek, salbuespen bakanen batekin, irabazi urriekin gobernatu behar dute beren egunerokotasuna eta testuinguru horretan bada seme alabak ezkontzeko garaira heltzean, gaizki portatzen den gurasorik. Jokaera okerraren eragilean ere bat datoz:
|
|
|
Independentzia ekonomikoa aipatu behar al da, ala auto definizioa, kideen ezagutza edo eskola baten titulua? Espezialista batzuen sortzeak eskakizun berrien agertzea ekartzen du, definizio berri
|
bat
eta nortasun definizio argia ere. Amateurren munduan hau ez da agertzen, plazera aipatzen ahal baita, arrunt bestelako interesa, bizitza osoan zehar bilatzen dena:
|
|
|
Irri gutxi zegoen historia horretan, baina talentua, ulertzen zen hizkuntza, hurbileko gertakizuna. Elementu horiek baimentzen zuten ulertze zabal
|
bat
eta arreta berezia.
|
|
|
Anbotoko Señorea bisi zen Anbotoko kueba
|
baten
eta kueba orretan sartu sen abade iteko egoan bat bere estola ta gusti eta sartu sen barrure ta barruen ikusi auen (Anbotoko Señorea) eta barruen ikusirik eskatutzen ure, da urori aterotzen urresko basu beten, urre gorrisko basu beten eta inotzen krutzen bat eta esan otzen:
|
|
|
Anbotoko Señorea bisi zen Anbotoko kueba baten eta kueba orretan sartu sen abade iteko egoan bat bere estola ta gusti eta sartu sen barrure ta barruen ikusi auen (Anbotoko Señorea) eta barruen ikusirik eskatutzen ure, da urori aterotzen urresko basu beten, urre gorrisko basu beten eta inotzen krutzen
|
bat
eta esan otzen:
|
|
|
[?] Lotsa bagina bezala eskribitzen dugu, eta hau gure bekatu haundi bat da, gaurko euskal teatroak dadukan akatsik eta hogenik larriena. Hogen itsusi honetatik, nire iritzian, hiru idazle salbatzen dira, lapurtar bat, gipuzkoar
|
bat
eta bizkaitar bat: Pierre Lartzabal, Andoni Maria Labaien eta Agustin Zubikarai.
|
|
2016
|
|
|
Literatura konparatuak, beraz, ezinbestean, munduko literatura diferenteekiko sentsibilitatea eskatzen du, haiek aintzakotzat hartzea eta elkarren arteko dialektika lantzea. Horregatik dio Guillének literatura konparatua
|
bata
eta askotarikoaren (lo uno y lo diverso) arteko erlazioan zertzen dela. Hala, beste bide bat suposatzen du literatura aztertzeko ikuspegi tradizionalarekiko, zeinak literatura tradizio literario bakoitzaren begi estuetatik ikertzen zuen.
|
|
|
– Joan zaitez euskoabertzale
|
batengana
eta galde iezaiozu zer iruditzen zaion Beckett, adibidez, eta agudo erantzungo dizu: Eskolan bere Rimas liburua askotan irakurtzen nuen, bai, asko gustatzen zait?
|
|
|
1) hizkuntzaren, sena? lantzeko aukera paregabea eskaintzen duelako, 2) lurralde
|
bateko
eta historiako sustraiak sendotzeko bidea delako, 3) oreka psikologikoa lortzeko lagungarria delako, eta 4) gozamen estetikoa lortzeko aukera ematen duelako.
|
|
|
ipuina hasiko daBegiak zabal zabalikBelarriak erne erneEta ahoa itxita (1) Bolo bola bat, bolo bolo bi,, kua, kua, kua? ipuina hasiko daTxiribi txiribita begiak irekita eta ahoa itxita (1) Bolo
|
bat
eta bolo biisil isilik nago nibegia zabalik, belarriak erneeta ahoa itxita edo josita (1) Kukua kukua, gure ipuina hasiko da, Ireki begiak, belarriak prestArnasa hartuta, lasaitu zaitez (1) Dilin, dalan, dilin dalaipuinaren ordua daDilin dalan dilin dalandenok entzuteraBegiak zabalik, den dena ikustekoBelarriak adi entzutekoAhoa krix krax, itxita ipuina hasiko da! (1) Ku kua ku kua ipuina hasiko da (1)
|
|
|
(1) Txiplitxi txaplatxa, ipuina hasiko da. (1) Bolo
|
bat
eta bolo bi isilik nago ni (1) Dilin dalan dilin dalan ipuinaren ordua daIreki begiak, belarriak eta ahoa itxita (1)
|
|
|
Emaitzen interpretazioei heldu aurretik esan behar da, ikerketa honen helburua eskoletan egun ahozko erretorikak duen presentziaren lagina ateratzea izanik, materialaren bilketa soila egin dela; materiala, beraz, nahasia datorrela, hori dena ordenatzea beste helburu
|
bat
eta lana izango litzatekeelako. Beraz, argi gera bedi nahasian jaso direla tradizio zaharreko materialak:
|
|
|
Beste horrenbeste gertatzen da itzulpenak direla eta. Hasiera
|
batean
eta entusiasmoak jota Arestik plazaratzen du, edo adiskide bati esaten edo idazten dio, halako idazlearen obra agertuko duela, eta gero askoz ere gutxiago argitaratzen du, eta Aresti zuen guztia argitaratzearen aldeko zen.
|
|
|
Harrezkero, beti nabarituko dira genero honen lanetan ezaugarri berezi batzuk: gertakizunen egitura landua, narrazioari buruzko hausnarketa, irakurketa hermeneutiko
|
bat
eta idazleak irakurleari enigma bat argitzeko egiten dion lehia jolaskor bat (Pyrhönen 3).
|
|
|
Hala, gehien zabalduen diren Inkesta Soziolinguistikoetako datuak nahikoa kaskarragoak dira beti EAEko Mapa Soziolinguistikoetakoak baino, Udal Erroldetakoak edota Biztanleriaren eta Etxebizitzaren Zentsuetakoak baino, oro har askoz datu hobeak eskainita askoz gutxiago zabaldu ohi ditugunak aldiz. Besteak beste, askori, batzuei
|
bategatik
eta besteri bestegatik, batere interesatu ez bide zaiolako seguru asko inolako datu positiborik zabaltzea EAEko euskaldunon komunitatearen inguruan. Zenbat eta okerrago, hobeto?
|
|
|
Jaso berri ditugun Eustaten 2011ko Biztanleriaren eta etxebizitzen zentsutiko datuak berriz (Eustat, 2017c), 2011ko urtarrilaren lehenengo egunari dagozkio. Denek eduki lezakete bere errore tartea, baina
|
bateko
eta besteko zenbait datu parekatzeak eman liezaguke argitasunik batzuen zein besteen fidagarritasunaren inguruan.
|
|
|
Beste ikuspuntu
|
batetik
eta beste modu batera baldin bada ere, antzeko ondorioak adierazten dituzte geroago Azurmendi, Larrañaga eta Apalategik (2008a):
|
|
|
Dana dala, guk ez deutsagu ezelan be, batean
|
batari
eta bestean besteari men egin?; aurrean geunkan testu bakarra ri jarraitu deutsagu ahalik eta gertuenetik eta zehatzen.
|
|
|
Biak dira euskera; zein da ura eta zein ardaoa? Eta ar gi dago guk ez deutsaguna ezelan be, batean
|
batari
eta bestean besteari men egin?; aurrean geunkan iturri testu bakarrari jarraitu deutsagu begirune osoz ahalik eta gertue netik eta zehatzen.
|
|
2017
|
|
|
Garrantzitsua iruditzen zait, bestalde, errenteriar maisuak, atal honetan jaso dudan bere lehen aipuan, toponimiari aitortzen dion izaera, diziplina historikoa, interpretazioari lotua, beraz, hein handi
|
batean
eta, hala izanik, bere gainean interpretazio ezberdinak jaso ditzakeena, toponimoaren osagaiak nabarmenak ez direnean bereziki. Horregatik, ustezko azalpen zenbait, burutsuak edo ez hainbesterainokoak, ematen dira maiz, eta horrek ez du esan nahi etimologia fikzioa egiten denik horrelakoetan, fikzioak (itxurapena edo asmaketa) berarekin baitakar errealitatean ez oinarritzea derrigorrean, eta nik ez dut uste toponimian ari den inork halako helburua izan dezakeenik.
|
|
|
Adierazgarria, atzera berriz, Ar (a) osagaia duen hidronimo
|
batekin
eta honi erreferentzia egiten dion beste batekin topo egin izana. Elena Martínez de Madinak?... de harri,, piedra?, y gatx, malo?...?
|
|
|
Ez dirudi hala denik. Hala ere, beste zenbait toponimoren kasuan gertatzen da honen osagaia
|
baten
eta erabilera arruntako hitzaren halako kidetasun eza: atze (hizkera arrunta), Ezkibel (haitz+ gibel); lazka (nazka, hizkera arrunta), iguindduik (iguin eginik, esamolde berezia).
|
|
|
Bi oinarrizko adibide konparatuko ditugu (baina gehiago aipa genitzake): Euskal Herriko Unibertsitateko fitxa
|
bat
eta BNFko (Bibliothéque Nationale de France) beste bat, Interneten aurkitzen direnak. Bi instituzio hauen fidagarritasun maila altua da eta erreferentziazkoak izan behar lukete idazle baten datuak biltzeko.
|
|
|
Ander Lakarrak adierazi zuen datu hori duela 25 urte baino gehiago. Ulertezina da oraindik beste data
|
bat
eta beste leku bat aipatzea. Ikusi dugu arrebak nola jaio diren Baionan 1816an eta 1820an.
|
|
|
(Dasconaguerre, Les Echos du Pas de Roland obra interesgarriaren idazlea, akademia aitzindari izendatua izan da. Hau da liburu on
|
bati
eta ekintza on bati zuzentasunez emandako saria(?) [itzulpena gurea])
|
|
|
Horretaz guztiaz gain,, hurbila? deitu izan den paradigmaren baitan, ondo zedarriztatu dugu zertan den mugatzaile
|
baten
eta erakusle atxiki baten arteko aldea.
|
|
|
Lehenik eta behin, oso azpimarratzekoa da deklinabidea delako terminoaren barruan, bi kontzeptu daudela elkarrekin lotuta: hitz deklinatua delako horretan, munduko gramatika tradizioetan, elkarrengandik bereizi ezinik azaltzen dira hiztegi sarrera lexiko
|
bat
eta flexio atzizkiak, eta beraz, hitza, eta, flexioa?
|
|
2018
|
|
|
1596ko martxoaren 23an Juan Huarte eskribauak egindako galdeketan, Eneko Nagorek, biktimaren beste anaia batek, Amador beste neska batzuekin ere ibilia zela erakutsi nahi izan zuen. Agoitzen zela, arçai seme (81r) zeritzoten mutil
|
bati
eta besteri aditu zien Amador neska batekin harrapatu zutela behin, zakila agerian.
|
|
|
Mariano Mendigatxa bidankoztarra ezinbesteko pertsona dugu erronkarieraren inguruko ikerketan. Euskalkiaren gainbehera goitik behera bizitutakoa, Bonaparteren eta Azkueren laguntzaile izan zen, eta berak itzulitako hainbat testu baditugu, baita Erronkaribarko uskararen aditz jokoa, hiztegi zabal
|
bat
eta interes etnografikoko beste hainbat kontu ere (abestiak, esaera zaharrak, ipuinak, ohiturak.). Marianoren heriotzaren mendeurrena bete berri denean, une aproposa dugu haren biografia ezagutzeko.
|
|
|
Lehenengo gerratik Erronkaribar onik atera zen gutxi gorabehera; izan ere, egindako zerbitzuek Espainiako erregearen esker ona izan zuten, eta honek ibarraren armarrian jartzeko bi lauki berri eman zituen (indarra adierazten zuen gaztelu
|
bat
eta ekintzetan azkartasuna ordezkatzen zuen erbi txakurra).
|
|
|
1869ko udan Donibane Lohizunen igarotako egun haietakoa omen da Mariano Mendigatxaren argazki ezagun bakarra, erretratatzen duen pertsonaz gain, bestelako garrantzia ere baduena: erronkariar
|
bat
eta haren ohiko janzkera ezagutzera ematen dituen lehenengo argazkia da (lerro hauen ondoan dagoena). Azkenik, baliteke bilera hartakoa izatea Berrogeita hamar31 BABA, Akten 9 liburua(), 58 or. garren salmoaren itzulpena ere, Mendigatxa bidankoztarrak egina, urte hartan berean argitaratu zena (Bonaparte, 1869).
|
|
|
Aztertu nahi izan da ea zenbateko joera ageri den inkestatuen artean atzerakarga handiagoko hitz ordenak hobesteko. Horretarako, hiru lagin hautatu dira (adituak, unibertsitateko ikasleak, batxilergoko irakasleak), eta haiei aurkeztu zaie 61 itemeko erranaldi sorta
|
bat
eta haien erantzunetan ikusi da ea onartzen duten atzerakarga txikiko ordena edo nahiago duten aditza atzerago eraman, eta, beraz, atzerakarga handitu. Emaitzek erakutsi dute adituek aisa ere errazago onartu dituztela atzerakarga txikiko hitz ordenak bertze bi taldeetako kideek baino; bertzalde, aski emaitza desberdinak jaso dira inkestatuen artean.
|
|
|
Begirada horren posizioa hain zen hegemonikoa ezen poeta euskaldunek ere begirada horri erantzunez bezala egin zituzten haien poemetarako izenen eta generoen hautuak. Alegia, poema horien idazleek bazutela alde batetik euren euskaltasunaren kontzientzia, baina beste alde
|
batetik
eta aldi berean formazio diskurtsibo hegemonikoaren kontzientzia betea ere bazutela. Aldi horretako poesia idatziak aipaturiko bi kontzientzia horien eskakizunei erantzuten die hein handi batean.
|
|
|
Egun, zentsuraren azterketak ugaltzen hasiak diren arren, Torrealdairen tesi lan hau heldu artean euskal liburuaren zentsuraren azterketa erein gabeko alorra zen. Artean, bi lan baino ez ziren eginak ikerlerro honen azterketa aipagai zutenak," Euskararen zapalkuntza(" (1982)
|
bata
eta" Censura y literatura vasca" (1987) bestea, biak ala biak Joan Mari Torrealdaik berak argitara emanak. Tesi lana irakurri osteko ondoko urteetan ere zentsuraren gaiari heldu zioten lanak argitaratzen jarraitu zuen Torrealdaik, besteak beste El libro negro del euskera (1998) eta La censura censura de Franco y el tema vasco (1999) saioak.
|
|
|
Lehen aldi honen baitan, Torrealdaik beste bi azpi aldi bereizten ditu: bitartekoa
|
bata
eta bitartekoa bestea.
|
|
|
aipamena eta zehar aipamena, esaldi edo adierazmolde" eginak" haustea ironiaren indarrez edo hitz erdika, airean utziz, esaldiak amaitzeke utzita, esanezina adierazten duten anakolutoak eta eufemismoak baliatuz, edota zentsurak isilarazitako puntu jarraituen erabilera adierazkorra baliatuz. Aztergai ditugun testuetan azalduko dira horien adibideak, eta zer esanik ez, testuak bi hizkuntzetan ematen zituenez, baliabideen erabilera ezberdindua aurkitzen dugula zenbaitetan
|
batean
eta bestean.
|
|
|
Emozioak euskal mundua atzemateko irizpide nagusi izateak corpus eragile beraren baitan biltzen ditu bertsolaritza bat
|
batekoa
eta kantak, adibidez. Abestiek eragin dezaketen atzemate emozionala lotua dateke momentuari, testuari, erritmoari, hartzaile direnen arteko harremanari eta baita bertze hamaika alderdiri ere18.
|
|
|
Aipatu nizun ipuina bukatuxerik dut[...] gaia oso ‘berezia’ da: maitasun kondaira bat, 30 urteko gizon
|
baten
eta 11 urteko nexka baten elkar maitatzea kondatzen duena. [.] Mitxelenari bi itz esan diot hortaz eta erantzun dit aldizkarian publikatzeko alegiñak egingo dituela".
|
|
|
Horrela, torturarena berriro agertzen da, eta, are, sakondu eta korapilatu egiten du Albizuren irakurketan nahasgarria zen bi pertsonaien auzia, zalantzarik gabe iheslaria eta galdekatua
|
bat
eta bera izango balira bezala aurkezten baitira oraingoan, eta azkenik, hiltzen dena galdekatua dela azalduz, tratu txarren ondorioz hiltzen dela argudiatzen du Barbadillok, 100 metron halakorik jazotzen ez bada ere. Izan ere, ezin berrirakurketa zuzenik egin abiapuntu gisa Albizuren irakurketa txosten nahasgarria izanik, eta nobela irakurri ezean.
|
|
|
Pozgarria da, eskergarria da niretzat zera jakitea: badagoela zentsuraren gaia landuko duen talde
|
bat
eta ez edozein talde. Aurreko mendean, 80ko hamarkadan egin nuen lan hura ez da alferrik izan.
|
|
|
Inor ez zen ausartzen muga batzuk gainditzen, ondorioak handiak baitziren. Isuna da
|
bat
eta kartzela da bestea, edo biak. Eta kartzelara joan direnak badira.
|
|
2019
|
|
|
Arkaismoari dagokionez, aitzineuskara XIX. mendearen azken herenean Luchairek, 1954an Mitxelenak berak eta 1984tik aurrera Gorrotxategik aztertu menderen batzuk beranduagoko idazki akitaniarretako hizkerarekin (K.o. I III) parekatu da usu, baina lilura horrek ezin iraun lezake
|
bataren
eta bestearen ikerketa garatuaz, eta tarteko 500 edo 1000 urteko etena beratuaz eta argituaz, doan neurrian.12
|
|
|
Menendez Pidalen Manual de gramatica historica del español en eta FHV n diren maileguen gainean eratu etimologia eta lege fonetikoen kopuruak erkatzean ohartzen gara holakoak FHVn 10 bider gehiago direla; zail da aurkitzen orrialde oso bat mailegu latin erromantzezkoren
|
batez
eta hortik abia14 Askoz gehiago dira FHVko bi zerrendatan bildu 1961 eta 1977ko edizioetan aztertuak (4200 inguru 1.aren aurkibidean eta 540 edo 2.arenean, hainbat behin baino gehiagotan); ugari dira Apellidosekoak ere, gainerako laburragoetakoak ez aipatzearren. Obra Guztien edizioko XV. liburuan are gehiago, nahiz honetan bildu iruzkinak era guztietakoak izan, ez soilik etimologiko edo hizkuntzazko, hertsi hertsian.
|
|
|
Gure alorraren egoera urruti da Szemerenyik aztertu gogo zuen IEtik, ez berezko ezberdintasun gaindiezinik delako, segurki,
|
bataren
eta bestearen lekukotasun, ikertzaile (belaunaldi) kopuru eta kalitateagatik baizik. Alabaina, aldatu beharrekoak aldatu eta egokitu beharrak egokituaz, eskura litezkeen filologiarik hoberena eta teoria linguistiko gaurkotuenak dira ardatz batean zein bestean.
|
|
|
1
|
Batean
eta bestean izandako entzulegoaren galderak eta iruzkinak eskertzen ditut. Hemen laburregi ukitu edo atzenduriko hainbat alderdiz Lakarra et al. 2016ra eta, batez ere, Lakarra 2018a eta 2019a etara jo liteke hala nahi edo behar izanez gero.
|
|
|
2) eta guk ere ez dugu uste funtsezko ezberdintasunik denik hiztegi etimologiko eta historikoen artean," historiaren" eta" historiaurrearen" artean ez den (edo behar ez lukeen) bezala. Zorionez, uniformitarismoa gero eta hedatzenago da euskalaritzan ere, eta on litzateke ez nahastea ikergaiaren benetako natura,
|
bat
eta bera aldi batean zein bestean, eta hori miatzeko espezialistari sor dakizkiokeen eragozpen eta aukera hain ezberdinak, nahi lukeen bezalako lekukotasun corpusa ez izatea, edota horren ezagutza sakonerako era guztietako prestalanak ere ez nahi lituzkeen bezain aitzinatuak aurkitu ezina, esaterako. Espezialisten artean historiaurrea nahiz historia analizatzeko erabilia metodo bera da, beraz, historikokonparatua, hitz jakin baten garairik urrunenak zein arestikoak argitzeko.5
|
|
|
Hitzaurre horiek ez dituzte egile guztiek gauza berberak azaltzeko erabili, nork bere interesen edo ikuspegiaren arabera baizik. Hala, Derksenek balto eslavieraren azentuaren bilakaerari ematen dio garrantzia, zenbateraino izan zitekeen bilakaera hori amankomuneko ezaugarri
|
bat
eta hortik nola joan zen aldatuz adar bakoitzean geroago. Ikusten denez, zuhaitz filogenetikoaren ikuspegi batean balto eslavierak izan zezakeen izaeraren eta existentziaren beraren auzia dago egilearen burutapenen azpian.
|
|
|
Ez da harritzekoa, ordea, hizkuntzen arteko ahaidetasunez Tovarrek uste zuena jakinda. Haren ustez hizkuntza ahaidetasuna ez zen soilik jatorri
|
bat
eta bakarra izatetik hizkuntza multzo batek partekatzen zuen izaera, ahaidetasuna lortu baitzitekeen historian zehar aldameneko hizkuntzekin izandako ukipenen ondorioz ere: ukipenezko ahaidetasuna" parentesco por contacto" zeritzon.
|
|
|
Ahoskera batzordearen ideia zabaltzerakoan, ahoskeraren irakaskuntza bestelako gramatika eremuetatik urrundu daitekeela aldarrikatu dugu behin baino gehiagotan, eta gaur goizean ere ideia hori zabaldu nahi izan dugu, hain zuzen ere, hizkuntzaren alderdi prosodikoari gehiago begiratzen dioten alorretara, antzerkigintzara eta zinemagintzara. Horietan ikusten delako ez dagoela ahoskera
|
bat
eta bakarrik. Pertsonaia bakoitzak ahoskera bat du, eta bere jantziak dituen bezala, ahoskerak pertsonaia hori osatu egiten du, bete egiten du.
|
|
|
Eta aktoreari erraztu lan hori, ez dadila izan gorputzarekin gauza bat esaten duela eta... zeren hor disoziazio bat datorkio aktoreari: gorputzarekin esaten du gauza
|
bat
eta ahoarekin beste bat, eta interpretazioa oso zurruna izaten da modu horretara.
|
|
|
Nire ingelesezko ahoskerak asko du hobetzeko, baina esango nuke inguruko batezbestekoaren gainetik dabilela. Bada, t-ak hobikari eta hitz hasieran hasperendun zirela fonologian ikasi dut, baina lehenago ikasi nuen hala egiten, Shakespeareren Macbeth en sorginetako bat izan nintzelako literaturazko ikastaro
|
batean
eta askotan errepikatu nuelako ozen... edo Blake ren Tiger tiger burning bright poema ozen deklamatzera jolasten genuelako.
|
|
|
ahoskera ikasteko, esaldiak ahoskatzen ikasi behar da. Kontua ez da hitz bakoitzean azentua non kokatzen den euskalki honetan edo hartan, baizik zein den esaldi kantua, erritmoa, doinua euskalkiren
|
batean
eta, oro har, euskaraz. Gauza bat dago argi:
|
|
|
Gure jokabidea nondik nora joan dan? Ahozko hizketatik hizkuntza landu
|
batera
eta euskera landu batetik euskera batu batera, euskera batua ez dalako guretzat beste hizkuntza bat, alde askotan batuta dagoanetik batuago batera jotzea baino.
|
|
|
Baina" demokrazia bidez lortu nahi baldin badugu Euskal Herri batu
|
bat
eta hizkuntza batu bat, hori errespetozko askatasunez lortu behar dugu, euskara batua eta euskalkiak errespetatuz, euskalki guztiak baturako bidean begirunez, jakituriaz eta zentzunez jartzeko ahaleginak eginez", Mikelek Bergaran inoskunez.
|
|
|
" Euskara osoaren barnean eta kultura maila
|
batean
eta hizkuntza mailak bereiztuez gero, huskeria bat dela hori esango nuke nik eta ocurrir, suceder, pasar, acontecer eta acaecer gaztelania batukoak diren antzera, biak onartu behar ditugu batuan oraingoz eta geroago ere bai, beharbada. Ondo ongi dago, ba, eta ongi ondo edo ontsa".
|
|
|
49 IEA/ AA. 2403 kartoia, 19 zk. eta 2666 kartoia, 17 zk. eskolastikoko
|
bat
eta eskritura sainduari buruzko bertze bat egin zituen bederen; latina eta gai moralak ere ikasi behar izan zituen.50 Fisika ikastaro bat ere egin zuen, 1795ean, Calahorra eta La Calzadako Apezpikutzako El Salvador Apaizgaitegian.51
|