|
2007
|
|
|
Lanbidez, apaiza izateaz gain, irakaslea izan zen La, tte, beste hogeita hamabost lagunkide bezala (euretariko batzuk apaizak ere baziren); haietako, lagunarteko hamalau lagun bakarrik ari izan ziren apaiz lanetan. Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin jarraituz, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario moduan ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari
|
bat
eta militar bat ere. Kontuan harturik zerrendaturiko ehun eta hamahiru lagunkideetatik1 hamalauk bakarrik zutela bizibide ezezaguna, esango dugu maila intelektual handiko kideek osatu zutela aztertu nahi dugun La, tteren lagunartea, 1920tik 1944ra bitartekoa.
|
|
|
Harek zituen artikuluak eskuratzen, berexten, askotan baztertzen edo ondoko egunetarat gibelatzen,
|
bat
eta bere nahitara guti edo aski xederraturik ager arazten124
|
|
|
Momentu batez, hitz erdika ari ziren bi gizonen elhetarik, La, tte k konprenitu zuen Sara-ko norbaitek sortu nahi zuela eskuarazko astekari laiko
|
bat
eta ez zutela nehor utzi behar aintzintzerat. / Halere Guillaumie de Hiriart radikala eta Dufos du Rau Lycée ko erakaslea alde eman zitzaizkon.
|
|
|
Bonnes nouvelles de lAcadémie Basque, Irakurle kexu
|
bati
eta hura idurieri, Framazonak atzarririk,.
|
|
2008
|
|
|
(19)/ eta inoiz mendira joaten bazarete eta ikusten baduzue hola sasi artian/ sasi artian beti zerbait mugitzen dala/ eta/ ikusi eta da txori txiki
|
bat
eta ematen du gainera> lotsatuta> dagoela ematen du ba ez dakit/ zerbait/ platera bat puskatu duela edo zerbait holako egin duela... (B.A.)
|
|
|
Artikulua daraman silaba inoiz ere hasperenduna ez izateak nahiko garbi era kusten du silaba hori atonoa zela, antzinako erakuslea, hau bai azentodun eta haspe rendun, bere autonomia galduz artikulu gisa hitzari atxikitu zitzaionean sortu zena. Badaude, beraz, etimologikoak ez diren aspirazioak alde
|
batetik
eta baita galerak ere, bestetik. Baina ez dut uste euskararen aspirazio guztiak, of non etymological origin?
|
|
|
duela hogei bat urte gipuzkoar idazle batek zuen euskarazko hiztegi erotikoa argitaratu, berehala agortu zena. Egilea gurekin zegoen Galizian Galeusca>
|
batean
eta behin Lugotik Santiagora, autobusean elkarrekin gindoazela, gizon horrek, isildu gabe, gipuzkoar bertso lizunak kantatu zizkigun eta batzuk oso gogorrak, haien ondoan zuberotarre nek kantikak diruditela. Duela urte parea esan nion argitara zetzala.
|
|
|
Euskaltzaindiaren lanetan (1987, 1991, 1992) ondo samar ikus daiteke berrelkarketa elkarketa prozesu biren ondorioa dela: bideragarriak dira adibidez bi aposiziozko elkarketa (8a), bi mendekotasunezko elkarketa (8b), koordinaziozko
|
bat
eta mendekotasunezko bat (8c), Euskaltzaindiak dvandva gisa azaldu duen elkarte bat eta mendekotasunezko bat (8d) 3 edo koordinaziozko bat eta aposiziozko bat (8e).
|
|
|
Euskaltzaindiaren lanetan (1987, 1991, 1992) ondo samar ikus daiteke berrelkarketa elkarketa prozesu biren ondorioa dela: bideragarriak dira adibidez bi aposiziozko elkarketa (8a), bi mendekotasunezko elkarketa (8b), koordinaziozko bat eta mendekotasunezko bat (8c), Euskaltzaindiak dvandva gisa azaldu duen elkarte
|
bat
eta mendekotasunezko bat (8d) 3 edo koordinaziozko bat eta aposiziozko bat (8e).
|
|
|
Euskaltzaindiaren lanetan (1987, 1991, 1992) ondo samar ikus daiteke berrelkarketa elkarketa prozesu biren ondorioa dela: bideragarriak dira adibidez bi aposiziozko elkarketa (8a), bi mendekotasunezko elkarketa (8b), koordinaziozko bat eta mendekotasunezko bat (8c), Euskaltzaindiak dvandva gisa azaldu duen elkarte bat eta mendekotasunezko bat (8d) 3 edo koordinaziozko
|
bat
eta aposiziozko bat (8e).
|
|
|
Lehendabizi, elizarenak aztertuko ditut, politikoak baino askoz aldakuntza gu txiago izan dutelako. Gainera, hizkuntzalariek badakite zer eragin duen edozein era kundek hizkera
|
batean
eta, antzina, euskal herritarrentzat eragin nagusiena Eliza Erakundeak zuen. XIX. mendearen hasieran Napoleonen Konkordatorarte, mendez
|
|
|
Gai honen inguruko ikerketa hasiera baten emaitzak dakarkizuet. Bateratzearen abiadura
|
batetik
eta eredua bestetik neurtzeko egin gura dudan ikerketa hasieraren emaitza batzuk, hain zuzen ere.
|
|
|
Orain, XXI. mendearen, zorionez, gauzak aldatu egin dira, zertxobait behintzat. Eta XXI. mende honetan, testuen hiz kuntzalaritzak alde
|
batetik
eta pragmatikaren bestetik, bata bestearen beharraz ohar tu bezain laster, elkar osatu eta aberastu egin dute. Horrek esan nahi du metodologia ren aldetik Filologiak zerbait berririk baduela betiko gaiak ikuspuntu eraberritu des berdinetatik begiratzeko.
|
|
|
XXI. mendean aurkitzen gara, eta mende honetan testuen hizkuntzalaritzak alde
|
batetik
eta soziolinguistikak eta pragmatikak bestetik, bata bestearen beharraz ohartu bezain laster, elkar osatu eta aberastu egin dute. Ondo dakigu euskararen historia erromatarren presentziarekin argitzen dela (baita mugen aldetik Euskal lurraldeenak gero eta gehiago gutxitu egin direla ere, ezaguna den ezkero).
|
|
|
Garai hartan latinak ematen digu, beraz, euskararen topografia, baina, baita erromantzearen topografia ere (esan bezala, enego> azaltzen da, enecoren> ordez, hila rri
|
batean
eta horrek erromanizatze prozesu martxan zegoela esan nahi du). Bestalde, gogoan eduki behar dugu euskara hizkuntza bat bezala ailegatu dela gaur arte; erda ra, edo erromantzea, ordea, hizkuntza bat baino gehiago bezala:
|
|
|
Garbi dago euskara asko soildu eta asko erkindu dela oso denbora tarte laburrean. Oso urte gutxitan galdu da hitanoa, oso urte gutxitan galdu dira hizkera
|
bateko
eta besteko azentuak, eta oso urte gutxitan galdu dira lagunarteko hitz eta esapideak. Badirudi euskaldun berrien lana samurtzea izan dela joan den hamarkadetako estra tegia, eta estrategia horren barruan hartu dela hizkuntza soiltzeko eta errazteko bidea.
|
|
|
hizkeraren eredua jasotzeko modurik errealena grabaketa egiten ari den momentuan berriemailearen senideak edo lagunak ere bertan egotea da eta noizbehinka elkar hizketan, etenak edo mozketak eginez. Soziolinguistikako helburuetarako estilorik desiatuena guztiz zuzendugabekoa (hau da, gainbegiratu gabekoa) da, eta baita lortzeko zailena ere elkarrizketatzaile
|
baten
eta grabatzeko ekipo baten presentzia baldin badago. Labov ek (1970) behatzailearen paradoxa izena eman zion Soziolinguistikako arazo hain ezagun honi.
|
|
|
11 Azentukeren gaian bi deskribapen ezberdin aurkeztu ditut orain artean, eta beharrezko deritzot deskribapen bata bestetik garbi bereizteari, nahasgarria izan ez dadin: gauza bat da Goierrin oro har bi azentukera eredu nagusi egotea, Goierriko[+ 2] orokorra eta markatua den[+ 1], eta beste gauza bat da nire soziolinguistika lanerako bi azentuk eredu izatea emankor,[+ 3/+ 4] delakoa
|
batetik
eta[+ 2] bestetik.
|
|
|
alderdi
|
bateko
eta besteko hitzek ez dute itxuraz elkarrekin zer ikusirik (ahaide> eta askazi, > eta jin, > eta irten). Hauetan, berez, ditekean gauza da guztiez baliatzea, Azkuek eta nahi zuten gisara, bakoitzaren adiera, zentzua eta esan-nahia geure oldearen eta gogoaren arabera mugatuaz:
|
|
|
gai duen Biltzar hau, bereziki lehen hiru egunok, Euskaltzaindiaren sortzaile izan ziren bi euskaltzain erraldoiren, Azkueren eta Urkixoren omenez antolatu da; eta hemen hiztegigintzaz zerbait esatea agindu didate. Gaia
|
batetik
eta omenduak bestetik kontuan hartuaz, berehala nabarmentzen da hiztegigintza gaiei dagokienez, ezin hobeto uztartzen direla Azkueren eta Urkixoren lana, euskararen normalkuntzarekin eta euskara XXI. menderako prestatzearekin. Izan ere, bi euskaltzale handien lana uztartzea izan da, nire iritziz, euskal lexikoaren normalkuntzan egin den oinarrizko lana, Mitxelenaren Orotariko> egiak> dagoeneko iragartzen zuena.
|
|
|
Bestaldetik, ez letorkiguke batere gaizki hizkuntzaren estandarizazioaz gogoeta labur bat egitea, ideiak argi eta ordenaturik edukitzeko. Jadanik XVIII. mendean Joanes Etxeberri Sarakoak ongi azpimarratzen zigunez4, hizkuntza batuak, eredu gisa balio izatekotan,
|
bat
eta bakarra izan behar du, eta ez bi, hiru edo gehiago, kasu horre tan erremedioa gaitza bera baino okerrago gerta daitekeelako. Horrexegatik, gorago aipaturiko egokitzapen lokalak kontuan izanda ere, estandarizazioak, berez, zeregin jaso batzuetarako eredua ukaitea esan nahi du, baina eredu bakarra eta esklusiboa,
|
|
|
4. Halatan bada gure eskuara zurtz jabegabeko, eta hainbertze mendez mende arrokapean, itsaso, eta uhinpean galdu ordean bezala dabilan hunentzat, nahi nuke bilhatu aitzindari, eta buruzagi on bat bakharra; erran dut
|
bat
eta hura bakharra, zeren asko orduz hainitz aitzindari, eta buruzagiren izatea baino, hobe balizate osoki bathere ez izatea: Nam> regit> Dominus> conquassabit> capita> in> terra> multorum> (Ps.
|
|
|
Filologoen ikuspegitik, ordea, egia da aldaera dialektaletan azken buruko eti moa topatzeko edo hitzen bilakaera historikoa argitzeko arrasto oso interesgarriak aurki daitezkeela, baina horrek ez du zerikusirik ohiko hiztunek elkar aditzeko behar duten erraztasunarekin, ez eta hizkuntza biziaren normalizazioarekin ere. Halere, badirudi euskalkizale eta dialektologo batzuek, deformazio profesionala azken mutu rrera eramanda, oraindik bitxikeriak esaten dituzten hiztunak, eta dirudienez zen
|
bat
eta letragabeagoak hobeto, giza zoologiko pribatuetan kontserbatu nahi lituzke tela beren plazer partikularrerako, edo agian beren klub txikiko kideei giza espezimen horiek erakusteko, magnetofoiak aspaldian asmatu zirela ahaztuta nonbait.
|
|
|
Hori zela eta, Mitxelenak ardura handiz jokatu zuen euskara batua alde
|
bateko
eta besteko euskaldunen arteko batasunaren adierazle izan zedin, euskalkien arteko oreka, toki guztietako emaitza eta aberastasunen bilgune, proiektu nazional horretan euskaldun guztiok partaide eta eroso senti gintezen, guztion etxe amankomunean. Horrela uler daiteke, adibidez, aditzaren batasunean puntu askotan mendebaldeko eta ekialdeko euskalkien ezaugarri batzuk onartzeko agerturiko jarrera ona, erdialdeko adizkeren osagarri.
|
|
|
1 Zer esanik ez, beharra ez da
|
bat
eta bera izan Nafarroako> Aldizkari> Ofiziala> edo administrazioko departamentuetako ohar eta izkribuak itzultzen aritu direnena, edo eskolan eta euskaltegietan irakasten ari izan direnena. Lehenek, jakintza arlo askotako hitz eta esamoldeak behar izan dituzte eskura, maiz horien gabezia latza sumatu bada ere?, askotan hizkera administratibo zurrun eta ulergaitzean idatzi hitz eta esapideak itzultzeko (edo itzultzen ahalegintzeko).
|
|
|
Esamoldeak ez dira hitzak, esate klitxatuak baizik, baina hitzen balioa hartzen dute neurri
|
batean
eta haiek bezain esanguratsuak izan daitezke hizkerak karakteri zatzeko: aies>(, aieneka?), karakara, katuli>(, urlia eta sandia?), alas>(, ahozpez?), ordezu>(, zoaz?), orra>(, horra hor?), erk>(, lerroz lerro?), kantimas>/ benturaz>(, ausaz?), eta abar.
|
|
|
Horrela, besteak beste, nazioarteko estatistika ikerketak eta epidemiologia ekimenak errazago bidera daitezke. Ez dago, gaur egun, antzeko klinika eta itxura izan arren jatorri etiologiko desberdina duten eta, agian, tratamendua ere desberdina behar duten eritasunak nahasterik, nahiz eta herriak izen bera erabili inguru
|
batean
eta bestean bi gaitz horiek izendatzeko. Zalantzarik ez dago, zabalkundean ez dugula halako arazo larririk.
|
|
|
Maiz dira eztabaidak espezialista, itzultzaile, teknikari, kazetari, testu-liburuen prestatzaile, institutuetako eta unibertsitateko irakasle eta beste askoren artean. Baita erakunde
|
bat
eta besteko espezialisten artean ere. Hortaz, nork eta nola erabaki behar ditu ehunekoen idazkera, arlo berezietako hiztegia, ortotipografia?
|
|
|
hizkuntza teknikoaren bereizgarria? dela dio eta, etiketa
|
baten
eta adigai baten arteko harreman biunibokoa, behar dela.
|
|
|
a) multzokoak euskaraz
|
batean
eta bestean erabiliak dira, eta baserritarrentzat, arruntagoak kaletarrentzat baino; b) multzokoek termino itxura duten arren, gaztelaniazko fiebre> aftosa ren kalko dira, ez baitute zerikusirik lexiko maila ezberdinekin.
|
|
|
Adi egon eta mesfidantzaz jokatu beharra dago testu trakets eta akastunik itzur ez dakigun. Auzi Errekurtsoa> jar> daiteke> EAEko> Auzitegi> Nagusiko> razioarekiko> auzitarako> Epaitegi> egokian> aurkitu genuen halako
|
batean
eta hori irakurtzean pentsa daiteke, besteak beste, epaitegi> desegokiak> ere badirela.
|
|
|
Bakoitxak ikusia du hor, batere herri huntan ibilia den ber, bi seinale badituztela herrittoek, elgarretarik ezin berexiak, eliza
|
batetik
eta plaza bestetik. Ez, ez baitzuen ustegabetarik asmatu lehenagoko kantuzaleak kantatu zirto hau, hain ezagutua:
|
|
|
Zenbaitek nahi bailuzkete oro zatikatu herri batean, hemen bizipideak, hor sinesteak, han kulturak, eta kirolak edo herrigintzak, ez dutea horiek herri huni bekoz beko behatu sekulan, ikusiz hoik direla herri baten bizia, ez batere nahasketan saltsatuak bainan, aitzitik, elgarri polliki lotuak eta josiak, gu aldiz, giren bezala, herri horren seme alabak. Beha gure mendigoren bortuetan, adibidez, nola ikusten ditugun, Baiguratik Okaberaino mairu harri eta harrespilak
|
batetik
eta lehengoen pilota plaza eta soroak bestetik, horietan orotan hasi zirela gure arbasoen herriak. Horrek zituzken eman, jendea herritartzearekin, gure herri ttipiak lehenik, haundiagoak gero, beren plaza eta elizekin, hantxetan sortzen eta garatzen zela elgarren eta herriaren bizia.
|
|
|
Apez pilotariak jendearen gostuko zirela, ezin ukatua, beltxak
|
batetik
eta xuriak bestetik. Huna beste bat Harrietek bere gostukoa izan duena, Arnaud Bidegain muskildiarra eta, gerlan presuner egon ondoan, Barkoxeko erretor izanen dena.
|
|
|
Behorlegin sortua eta Donazaharren haunditua, hor zen pilotan hasi Belokeko ikasle gazte joan aitzin. Huntarik Ahurti ez urrun, horra hor lehen xapelgoak Curutchet
|
bat
eta bere hainekoekin desafioan han gotarrak beti alde ez bazituen ere komentukoak. Soldadogoa Parisen, eta han ere pilotariak izaki, Lalanne hazpandarra, Guichanducq amikuztarra eta beste, bainan ere Olier, Bidegainberry eta holakoak han ditu ezagutuko.
|
|
|
« Bururatzeko otoi, Pier, hire oroitzapen txar
|
bat
eta on bat? »
|
|
|
Eta zer erran partida huntaz, moda xaharrean, suhuskundarrak batetik (Ouret eta G. Duhalde) senpertarrak bestetik (Mattin Garat eta Gregoire Sein), bi partida gogor herri
|
batean
eta bestean, biak suhuskundarrek irabaziak. Urte hartakoa dute ere Kaliforniako ibilaldia, B. Pagola, G. Duhalde eta guziekin.
|
|
|
Egia da Elkanokoaren hizkera eta Bonapartek bildutako materialetakoa ez datozela zeharo
|
bat
eta, egoera honetan, logikoena Lizarragak, idazle zen aldetik, bere euskara goratu> nahi izan zuela pentsatzea da. Goratze nahi hori zenbaterainokoa den oraino azterkizun dago, eta, era berean, elkanoarraren idazkietan Axularren eta Iparraldeko literaturaren eragina noraino iristen den ikusteko dago.
|
|
|
Hortaz, haren prestakuntza teologikoa zen, eta, teologia sakon ezagutu zuela baiezta badaiteke ere4, pentsatzekoa da zuzenbide kanonikoa eta zibilaren zerbait ere ezagutu zuela. Arean ere, hainbatetan nahasi eta gurutzatzen ziren
|
bateko
eta besteko hariak, teologia eta zuzenbidearen esparruetan. Beste horrenbeste, zuzenbidearen barruan, ohiko zela ikasleen artean eta gizartearen barruan baieztatzea juristak bi zuzenbideotan, alegia, iuris utriusque direlakoetan, jakintsuak zirela5 Ez dago, bistan denez, inongo argumenturik Axular juristen artean kokatzeko.
|
|
|
dezagun solasean ari zarela
|
batekin
eta norbaiten eritasunez ari garela: –Oi, oi, beharrik tenorez gan nitzela medikure!?.
|
|
|
osoki ala partzialki, hamabi bider edo errepikatzen direnak
|
bata
eta bestea, hogeita lau, beraz, guztira, testu nahiko labur batean.
|
|
|
Garaiko kanpaina ekimenen artean lekutu behar ditugu
|
bata
eta bestea. Arana Goirik egutegien lanari lehenengoz heldu zionean (1896), Lecciones> de> ortografía> del> euskera> bizkaino ren emanaldien barnean zabaldu zuen bere Egutegi> Bizkattarra> (1896) (ik.
|
|
|
Irudiaren eta Internet en munduan bizi garela ere, egutegiek osasun ona dute oraindik gaurko gizartean. Horren adibide zabal bat nahi balitz, aski izan bedi jakitea Bilboko Mensajero argitaletxeak, mota
|
bateko
eta besteko egutegitan,
|
|
|
foruzaletasuna berehala gainditu zen, eta mende aldaketak zeharo bestelako agertoki batean kokatu gintuen. Unamuno, Baroja eta Sabino Aranarekin literatura foruzalearen mundua atzean geratu zen, eta alde
|
bateko
eta besteko idazleak buruz buru jarri ziren beren artean. Aurrerantzean, esanguratsua izango da zein hizkuntzatan idazten den; egoera hartan, beren buruak nazionalistatzat ez zituzten idazleentzat (R.
|
|
|
Nire baieztapen hori 1989an argitaratutako artikulu batekoa zen. Oraingoan antzu irizten dio eztabaidari, eta guztiz orojakile, salomonikoki banatzen digu
|
batari
eta besteari dagokiguna. Zientzia eta zorroztasuna ahoan, ez da gai izan begiratzeko zer esaten zen nire liburuan, ze, edo irakurtzen ahaztu zait, edo ez du han ez zegoen ezer berririk aportatzen.
|
|
|
ematen du. Arazoa, hala ere, numeralek sortzen dute, hauek,
|
BAT
eta BI salbu, sintagma itxurarik izan ez arren, kokagune horixe baitute. Hala ere, lan berriago batean (Artiagoitia
|
|
|
Kokagune desberdinok aztertuko ditugu eta hurrenkera
|
bataren
eta bes tearen zilegitasunaz eta bataren eta bestearen arteko desberdintasunez argi pixka bat egiten saiatuko gara. Bi> metro, > hamar> dozena... modukoak batetik; erdi, > laurden, > > bat, pila> bat>..., bestetik, eta pare> bat, makina> > bezala koak ere bai.
|
|
|
Kokagune desberdinok aztertuko ditugu eta hurrenkera bataren eta bes tearen zilegitasunaz eta
|
bataren
eta bestearen arteko desberdintasunez argi pixka bat egiten saiatuko gara. Bi> metro, > hamar> dozena... modukoak batetik; erdi, > laurden, > > bat, pila> bat>..., bestetik, eta pare> bat, makina> > bezala koak ere bai.
|
|
|
Ez dirudi, hala ere, gure neurri sintagmentzat baliagarri denik proposa men hau. Hain zuzen,
|
BAT
eta ASKO rekin, preseski, ezin dugu holakorik osatu. ASKO albora utzita, holakoetan agertzeko debekuak baitaude, BAT bera bi izenen artean kokatzen zaigu:
|
|
|
Alegia, zapata> parea> gauza bat da eta pare> bat> zapata> beste bat. Lexikalizaziorik ez denean, alegia pareka eman ohi ez diren izenekin ari garenean, ez dago inolako alderik hurrenkera
|
bataren
eta bestea ren artean. Pare> bat> harri> eta harri> pare> bat> berdin berdinak direla dirudi.
|
|
|
zinezko monogamian bizi zelarik, Madrilera joan denetik panorama sexual konplexuagoa eta agian kitzikagarriagoa da berea: alde
|
batetik
ETAren mehatxupean madrildarturiko euskal enpresario baten alaba Anarekin senargai bizitza txukuna darama, baina bestetik Maria Isabel, Itziar edota beste hainbat maitalerekin jotzen du larrua ahal duen guztietan.
|
|
|
Izenordain biok jarrai jarraian daude batzuetan eta ohiko ordenan: neutroa aurretik eta markatua ondoren dela (a); hala ere, ordena iruntzitakoa dutenak ere badira (b), eta inoiz
|
bata
eta bestea urrunduago kokaturik ere ageri dira (c):
|
|
|
eta eurok, > generikoa eta hurbila, nahiz
|
bata
eta bestea bakan erabiliak diren:
|
|
|
–artu eben berekin>(...) arpa bat? (4v),, nola emazteagaz joan zidin jardin
|
batera
eta beregaz> eroan eben Sirena eta Silbia bere donzeillaak? (6v),, arean da beregan> biurtu zeitean artean?
|
|
|
Lau gai erabili omen zituen Etxeparek bere liburua osatzeko: erlijioa, maitasun mundutarra, bere bizitzako pasarte
|
bat
eta euskara. Gaien arabera egindako sailkapen hau begiratzea aski da, beste sailkapen irizpide bati bidea irekitzeko:
|
|
|
Lehen hamahiru kopla horietan euskaldunari zuzentzen zaio, aitzitik, azken bi kopletan, laugarren atalean, euskarari. Sail
|
batean
eta bestean, komunikazio ekintza modu desberdinean planteatzen du, lehen hiru gaiek osatutako saila lehen eta bigarren pertsonen arteko komunikazio bezala aurkezten duelako eta laugarren gaiak eratutako sailean pertsonok desagertu egiten direlako: ez dago lehen pertsonaren markarik, bigarrenarena soil soilik gelditzen da, baina bigarren pertsona honen erreferentea kodea bera da.
|
|
|
Bi alditan mamitutako multzoak, hain zuzen ere. Lehen hamahiru koplek osatuko lukete multzo
|
bat
eta azken bi koplek hitzaurrearekin batera, bestea.
|
|
|
berdin?
|
bata
eta bestea?
|
|
|
Ordea, Mitxelena Etxaiderekin bat bazetorren tematika nahasturengatik Ruizen eta Echepareren arteko nolabaiteko antzekotasunaren azpimarratze ko, horrela egiteko
|
batak
eta besteak zituzten arrazoiak guziz desberdinak ziren. Mitxelenak euskal literaturaren historiaren egile gisa, Echepareren kopletan ageri ziren literatura eraginak azaldu nahi zituen, horretarako gai zenbaitek hartzen zuten tokiaz eta tratamenduaz baliatuz.
|
|
|
Borrokak sortarazi eta biziarazi zuenez, borroka bere bizienean zegoeno iraun zuen Réveilek, eta halaber haren ondoko Eskual Herriak. Gorri eta xurien jokaera noraino iritsi zen jabetzeko, hona alde
|
batekoen
eta bestekoen erakusburu bana, 1905 aitzin eta ondokoak: 1902an gorriek apezak euskaldun haurrei katixima frantsesez irakastera behartu zituzten, paga ken tzeko mehatxupean (Eskual Herriako idazleak prefetaren manuaren alde agertu ziren); 1810ean J. Etxepare bere Buruxkak> erretiratu beharrean gertatu zen, besteak beste apezak eskolemailegoatik kendu behar zirela idazteagatik, eta 30 urte beranduago ere (1941), Lafittek liburua berriz argitaratzean, bi kapitulu kendu zizkion, hain zuzen irakaskuntza eta amodio gaietan egilearen pentsamendua agertzen zutenak.
|
|
|
Lehen age rraldi ofizial horretan kazetak Mauleko arrondizamenduko interesen aipame na kendu zuen, Euskal Herrira hedatzeko asmoz (Baionako II. arrondiza mendura bederen), baita goiburua ere (Jainkoa Familia Hontasuna). Berdolyk bere burua aurkeztu ere zuen diputatugai izateko, eta haren hauta gaitza sustatu zuten Baionako komite erradikal
|
batek
eta Donibane Lohitzuneko Liga Errepublikanoak, Guilbeau Donibane Lohitzuneko auza peza buru zuenak. Baina alderdiak Vignancour oportunista edo moderatu bearnesa hobetsi eta Berdoly erretiratu behar izan zen, eta hautagai ofiziala rentzat lan egin zuen Mauleko arrondizamenduan herriz herriz Vignancour ezagutaraziz.
|
|
|
laborariak Errepublikan hobeki bizi direla errege eta enperadoreekin baino adierazteko, edo haiek salbatu izan dutela Errepublika behin baino gehiagotan. Mota
|
bateko
eta besteko artikulugileen artean aipagarri da Piarres sinatzen duena.
|
|
|
Baina, geroxeago ikusiko dugunez, hizkuntzen barruan denboran zehar morfologia eta semantika aldetik gerta daitezkeen bilakaera harrigarriak ontzat emanik ere, halere, praktikak berak erakusten digunez, itzulpen zehatzak egin nahi direnean, edozein hitzek, hizkuntza arruntean izan leza keen adiera gora behera, testuinguru berezi batzuetatik at ez du hori esateko balio izaten. Ikus ditzagun baina, era
|
bateko
eta besteko adibideak.
|
|
|
tan sartzeko asmoz. Horrela deritzon penintsularen omenez, karramarro kontserbatu hori Kamtxatka izenaz bataiaturik merkaturatu nahi omen zuten, baina sovietar plangintzaren ohiko gaizki ulertu bategatik, poteak fabrika
|
bati
eta etiketak urruneko beste moldiztegi bati, eredurik gabe, egiteko agindu zizkietelako?, kontua da marka paperak luzeegi egin zirela eta, ondorioz, poteetan itsatsi ahal izateko, aurretik moztu behar izan zituztela. Horretarako, hasierako Kam silaba desagertu zen, ondoko txatka> geldituz, eta horrexek eman dio produktuari bere izen famatua.
|
|
|
a) hiru esanahi ditu alde> atzizkiak, bere esanean, eta hiru horietan azkena multzo edo aniz tasun adierakoa da. Artalde> hitzean (eta, besterik esaten ez den artean, bere antzekoetan) art > lexema enbor hotsaldatu zaharra plus alde> elementua8 zatikatu behar da, ez ar (t) >
|
batetik
eta talde> bestetik. Labur bilduz, beste hain bat hitz elkartetako lehen osagaia du artalde> horrek:
|
|
|
Hitz elkartezko edo eratorpenezko izenez (izen arruntez eta leku izen propioez) hitz egingo dugu atal honetan, batetik; alterekiko posposizioez, bestetik. Ez
|
bata
eta ez bestea ditugu gaurko aztergaiaren ardatz. Azterkizun dugun esparrua behar bezala argitzeko behar beharrezkoa da, ordea, atal horiek analizatzea, gaingiroki izango bada ere.
|
|
|
89 Forma aldetik euskara batuaz erabiliago diren morfoak aukeratu dira, a organikoa berreskuratuz
|
batean
eta t epentetikoa hala dagokionean txertatuz.
|
|
|
euzkotarra izeneko liburuxkan bildu zituen. Denboraz Eleizalde Arana Goiriren eredutik aldendu zen apur
|
bat
eta beste pentsaera batzuetako euskaltzaleekin elkarlana bilatu zuen. Baina une hartan oraindik aski alderdikoi eta zurrun agertzen zen174 Horren adierazgarri da Azkuerekin izandako eztabaida.
|
|
|
Azkueren garaian zeuden pentsamendu edo ideologia ez politikoen artean erromantizismoa eta positibismoa izan ziren Azkuerengan eragin sakonena utzi zutenak. Atal honetan bereiz ikusi dira
|
bata
eta bestea, eta ondoren bien konbinazioa Azkuerengan nolakoa izan zen aztertu da.
|
|
|
Azkueren jardueran bi zentzutan aurki dezakegu espezializatu holistiko dialektika: ...arlo jakinen inguruko espezializazioa (eta horretan aditu bihurtzeko saioa) vs. arlo guztiak ukitu nahia (ez lantzea, demagun, soilik hiztegigintza, baizik horrez gain baita folklorea ere, edo baita gramatikagintza ere, etab.); eta II) espezializazioa jardueren bereizkuntza zentzuan (hots literatura egitean soilik literatura egitea eta aldiz gramatika egitean soilik gramatika) vs. arlo desberdinak
|
batera
eta nahaste ematen dituen jarduera garatzea (eleberrietan, adibidez, testu literarioaz gain musika txertatzea, edo hiztegia, edo inspirazio folklorikoa izatea istorioak, gipuzkera osotuz idatzita egotea...).
|
|
|
Egia esan 1916 urterako nahikoa eskari zegoen poltsikoko gaztelania euskara gaztelania hiztegi
|
baterako
eta ulergarria da Berak eta Lopez Mendizabalek halako lan bat burutzea. Azken finean merkatu libreko sistema batean ez zeukaten zergatik zain egon Azkuek bere hiztegiak amaitu arte.
|
|
|
Eta ez soilik etxeetan, baizik baita musika elkarteetan ere. Bilbon, adibidez, Azkue bertara iritsi zen garaian, Elkarte Koralean jotzen ziren euskal bokaziodun pieza bakarrak Gernikako arbola, Ume eder
|
bat
eta Charmangarriabera ziren, azken hau 1887an Donostiako Orfeoiak oparitu ostean ikasia bizkaitarrek173 Beraz herri eremuan euskarazko folklore musikal aberatsa egon arren, hirigune askotan guztiz ezezaguna zen. Azkueren asmoa, ordura arte laborari eta arrantzaleen ondare izandako musika, goi mailako taldeei transmititzea zen, haien testuingurura egokituz, baina euskal esentzia gordetzeko ustean (adibidez euskarazko hitzak mantendu zituen, nahiz batzutan erreformatu).
|
|
|
Eta au esanda? gizon koko
|
bat
eta lau emakume gangar baino geiago, oilartuta geldituko daiz; batera ta beztera?
|
|
|
Zalbidek dioenez Arantzadik, bazkalordu hartan, elkarte euskaltzale bat sortzeko aukera azaldu zien. Nafarrak idatzita ekarri omen zuen hartarako proiektu
|
bat
eta bazkaltiarrei irakurri zien, hauen onespena jasoz40 Susma liteke, ordea, Azkuek Arantzadiren proposamena entzun ez ezik, haren sorreran ere parte zuzena izan zuela. Izan ere Hendaiakoa baino hilabete batzuk lehenago Arantzadiri Centro Vascoko hitzaldiaren argitalpena ematean honako erantzuna jaso zuen:
|
|
|
Bioi ezin iarraitu daikeoet? batak gauza
|
bat
eta bezteak bezte bat dinoelako;[...] Sortu beie (biotzetik irakasle maitegarri biori dinotset) Ikasola bat, eta ordutik aurrerantzean euren agindupean eukiko naue47.
|
|
|
Berez bi gauza oso desberdin ziren, bata ortografia kongresua, eta bestea euskararen aldeko elkartea. Baina biak
|
batera
eta Hondarribian 1902ko irailean gorpuztekoak zirenez, askotan nahastu egin zituzten. Helburu bat eta bestea lortzeko sortu ziren batzordeekin ere egon ziren:
|
|
|
Baina biak batera eta Hondarribian 1902ko irailean gorpuztekoak zirenez, askotan nahastu egin zituzten. Helburu
|
bat
eta bestea lortzeko sortu ziren batzordeekin ere egon ziren: batzorde bat kongresua prestatzeko zegoen eta beste bat euskararen aldeko elkartearen sorrera bultzatzeko.
|
|
|
Jakin badaki, urak beren bidetik badoaz bi alternatiba nagusiren artean egin duela Hondarribiko aukera: Aranarena
|
batetik
eta berea bestetik. Kalkuluak eginak ditu lekeitiarrak, Hendaiako biltzarkideen joerak kontuan hartuz.
|
|
|
Hola, XIX. mendearen azken urteetara heltzean, zazpi probintzien lurraldetasun ideia airean zebilenetarik bat gehiago zen, eta ziurrenik hura baino entzutetsuagoak ziren hirurak
|
bat
eta laurak bat, edo are euskal probintziek beren artean ez zutela loturarik izan behar zioten ikuspegiak. Gaztelaniazko aldizkarietan erabiltzen ziren izenetan ere argi ageri da garaiko ziurgabetasuna, ordenarik gabe tartekatzen baitziren Provincias Bascongadas, País Vasco, País Vasco navarro, País Euskaro, Euskalerría, Euskeria, Euzkadi eta beste zenbait izen.
|
|
|
Gure artean irurak
|
bat
eta laurak bat ezaun ezaunak dira. Izen onekaz gure artean ostatuak, albistariak, ontziak eta beste gauza asko sortu dira.
|
|
|
Hola, arrazari zegokion purismoa ez zen bere jarduera intelektualean lan ildo aktiboa izan (musika edo euskara ziren bezala). Aitzitik arrazismo horren gauzapen bakanak zarzuela
|
batean
eta gutun pribatu batean aurkitzen ditut. Bere eskabide publikoen artean oso bestelako gaiak aipatu ohi zituen (euskal musika edo folklorea edo hitzak biltzeko laguntza eska zezakeen, edo euskara babesteko; ez, ordea, euskal arraza garbi mantentzeko).
|
|
|
berriro idatzi zuen, Euzkadin, printzipioz. Kirikiñori? erantzunez, baina, ziurrenik, bide
|
batez
eta aipatu gabe, baita Euzkeltzale Bazkunakoei zuzenduz ere:
|
|
|
Helburua ez baitzen sabindar eskolak pisu handiago edo txikiagoa izatea Euskaltzaindian, baizik erabateko hegemonia izatea ala erakundea boikoteatzea. Sabindar gotorrentzat egia
|
bat
eta bakarra zen, eta beste guztia. Maisua, traizionatzea.
|
|
|
362 Cf. Azkueren 1922.10.30eko gutuna Bähri: «erizkizundi ori Euskaltzaindiaren aginduz neronek egin nuen eta gero erri ta auzo guzietara
|
batari
eta besteari bidali dizkiegu baña batzuk zaletasunik eztutelako, beste batzuk luze ta sailtxoa dalako, eta beste askok alperkeriz oso gutxik baizik eztute erantzun eta lan bearbearrekoa izanik A. Polikarpo Iraizoz gure bekadun dan eta zure eskuetan eta ardurapean uztea erabaki degu.» Ikus orobat Azkuek Bährekin izandako korrespondentzia 19221924 urteen artean, egindakoa zehaztuz (orain i...
|
|
|
Hau Euskal Herrian bertan baiezta daiteke: Azkueren aurrekoak ziren Agosti Xaho, Arakistain edo Navarro Villoslada, politikan zein kulturan ibili ziren, baina nagusiki elite mailan mugituz, eta zeregin
|
bata
eta bestea (politika eta kultura) aparte garatuz. Arturo Campion trantsizioko pertsonaia kontsidera daiteke, politikoidazle zahar eta intelektual modernoen artekoa.
|
|
|
Eleizaldek 1918ko martxoko hitzaldietan, Euskal Akademia sortzeko balio zezaketen ereduak aipatu zituen. Kroaziar Akademia zen ereduetako
|
bat
eta Irlandako Liga Gaelikoa bestea. Kroaziar Akademiaren kasuan, hizkuntza haren literatura eta hezkuntza beharrei erantzuteko sortua zen.
|
|
|
(adierazkortasun funtzio hori du onomatopeiak), adiskidetasuna (hika hitz egitea), arrunkeriak esatea (kriston, idiarena jo, atxurra harrapatu...), silabak jatea (einbiau...), makulu asko (ze, tira, ba,...) eta hainbat gehiago. Azken batean, lasaitasun eta adiskidetasun giroak biltzen gaituenean erabiltzen den hizkera azkar, bat
|
bateko
eta arduragabe hori da hizkera kolokiala.
|
|
|
Egoera informaletan jariokortasunez, bat
|
batean
eta egoki mintzatzea, gainerakoenganako errespetua erakutsiz eta elkarrizketaren arau sozio komunikatiboak errespetatuz, pertsonen arteko komunikazio ona garatzeko eta horretaz gozatzeko.
|
|
|
Gainerako eremuetan, bestalde, zehaztu behar da noiz erabili aldaera familiar
|
bat
eta noiz ez. Segidan, arlo bakoitzeko irizpide orokor batzuk emango ditugu, aurreragoko beste batean are hobeto zehaztu eta findu bitartean.
|
|
|
Ikastola bakoitzeko partaideek, irakasleek hausnartu dute gai horren inguruan, bai eta erabaki ere zein eredu erabiliko dugun esparru ez formalean, eta zein formalean. Eta
|
batean
eta bestean, nolako ahoskera eskainiko dugun eredu gisa (arduragabea, estandarra, zaindua?.).
|
|
|
Ikuspegi honen arabera, euskara batua ez da bakarrik urruneko jomuga bat edo guztiz eginkizun den helburu bat. Aitzitik, euskara berez ere
|
bat
eta batua da, eta batasun horren seinaleak bere erraietan daramatza.
|
|
|
Zeren orduan, eta orduan bakarrik, ikasten baitugu euskalki eta toki bateko hizkeran aurkitzen diren fenomeno guztiak ez direla maila berean jartzekoak eta ez zaiela denei balio berdina aitortu behar. Badira, alegia, zenbait gauza euskara bakar horren agergarri eta adierazle direnak, eta badira halaber axaleko itxuraldatzeak, zoko
|
bateko
eta beranduko agerpideak, etab.
|
|
2009
|
|
|
Donostiako taldearekin badabil, eta hemen ere bai. Juan Irigoieni erantzuten dio, 1941eko ekainean, guztiz
|
bat
eta pozarren daudela bera eta Subiñas euskal ikasketak berrantolatzeko Irigoienek aurkeztu dion planarekin. Lehenbailehen hastea gomendatzen du,, antes de que nos quiten el mando en esto los franceses o cualquier otro?.
|
|
|
Urte berean sariketa bat antolatu zuen, eta estatutu berriak onartu zituen. Eta 1956an hiru ekitaldi antolatzen ditu, kongresu
|
bat
eta bi jaialdi. Eta, gainera, Euskera buletina, harpidetza bidez zabaltzen dena.
|
|
|
Hamar urteko aldia eman zion Euskaltzaindiak bere buruari proposamen horiek behin betikotzat hartu aurretik. 1978an eratuko zen Biltzar irekian ikusi zen bide hori arrakastatsua suertatu zen ala porrota, edo zertan
|
bata
eta zertan bestea.
|
|
|
Lehenbiziko promozioa osatu zenean, 1920an, alegia, tartean izan ziren uko eta heriotzek eragindako egoera birmoldatu eta gero, Bizkaiko eta Gipuzkoakoak hiruna ziren, bina Nafarroa eta Lapurdikoak, Arabako
|
bat
eta Paristik zetorrena bestea. Euskalkien planteamenduen zera horrek nahiko huts egiten du hasieran bertan ere, are eta gehiago galdetuko bagenu zein euskalki ordezkatzen zuten Urkixo, Campion edo Olabidek, hirurak euskaldun berriak.
|
|
|
ona ekitaldiaren deskribaena, bi bertsiotan emana, astapeneko barne erregelearako Raimundo Olabidek egin zuena
|
bata
eta orain indarrean dagoena bestea.
|
|
|
Hasteko, idazkariak bilkura hura zertarako den aditzera emango du, laburki. Berehala, bi euskaltzain aurkezleetariko
|
bat
eta sarrera hitzaldia azken egina duen euskaltzainkidea joango dira euskaltzain berriaren bila, batzar-tokian sarrarazi eta mahairaino lagunduko diote; eta han, buruzagiak adieraz diezaionean, bere hitzaldia irakurtzen hasiko da. Honen hurrengo erantzun behar duenak irakurriko du berea.
|
|
2010
|
|
|
18 mendean, garaiak ekarri aldaketen ondorioaz, eta, segurenaz ere, irakaskintzaren hedatzearekin, elizagizon talde batek, Larramendiren gidaritzapean, euskarari beste toki
|
bat
eta beste itxura bat eman nahi izan zion lehenik ahozko predikuetan, eta gero idatzizkoetan ere,. Oyharçabal (op.cit. 41.or.)
|
|
|
– Hirugarren atala (Bederatziurren
|
bat
eta bi sermoi eraskin gisa) (9 Bed> ale) Guztira, 62 sermoi daude 2 liburukian.
|