|
2000
|
|
|
Zuzenbide erkidearen indarra apartera eraman eta uste ohi da ezkontide baten onustea nahikoa dela ezkontza horretatik sorturiko seme alabak legeztatzeko. Juriskontsulto zahar batzuek, haatik, argudiatu zuten seme alaba horiek legezkoak izan behar zutela ezkontide
|
batekiko
eta ezlegezko bestearekiko; nolanahi ere, iritzi hori bazter utzi da, gizakien egoera banaezina baita. Zalantzan izanez gero, hobe da legezkotasunaren alde jokatzea.
|
|
|
Nondik nahi begiratuta ere, ohitura egiaztatu eta norbanakoen arteko liskarrari aplikatzea epailearen ekintza da, eta ez legearena. Ekitate edo justizia banatzaile horren aplikazioak jarraitu behar dio, kasu bakoitzean, alderdi
|
baten
eta bestearen arteko hari meheari. Ezin legegilearena izan, legegilea baita justizia edo ekitate orokor horren ministraria.
|
|
|
Juriskontsultorik gehienek legeari buruz eman dituzten zehaztapenak begiz jotzean, berehalakoan ohartu dugu zehazte horien askieza. Izan ere, horiek ez gaituzte jartzen moral oinarri
|
baten
eta Estatu lege baten arteko desberdintasuna nabarmentzeko tenorean.
|
|
|
Izan ere, honako suposaketa iruzurtitik abiatzen dira: auzi filosofiko batek, ikerketa metodologikoki zuzen baten bidez edozein egoeratan aurki dezakegun ebazpen razional
|
bat
eta bakarra du. Hau da, beraz, Neurathen ustez, hipokrisira eta etsipenera eramaten gaituen sasirrazionalismoa.
|
|
|
Alta, honen ondorioak sakonak izan zitezkeen, eta izan ziren, batik bat filosofiarentzat, Vienan filosofia izenaz izendaturiko arazo oro errefusatzera heldu baitzen. Carnapek 1934an aipatu bezala, azpimarratu nahi dut ez garela eskola filosofiko
|
bat
eta ez ditugula tesi filosofikoak proposatzen, edozer gauza izanda ere(...). [E] z diegu gai filosofikoei erantzuten, horren ordez gai filosofiko guztiak errefusatzen ditugu, metafisika, etika edota epistemologiakoak izan.
|
|
|
Zientzia esperimentalaren edozein proposizio itzulgarria da, bere edukian aldaketarik eman gabe, termino fisikalistak bakarrik dituen proposizio
|
batera
eta, ondorioz, proposizio fisikalista denera.54
|
|
|
" gauza ez da debekuak batuz joatea, konbentzioetara ailegatzea baino", zioen. Honekin, ezagutza razionala ulertzeko ohikoa zen logika
|
bat
eta bakarrak — Tractatus ean agindu moduan— suposatzen zuen ikuspegia errefusatzen zuen Carnapek. Harrezkero ez zen hizkuntza bakar bati buruz soilik mintzatuko, dagoeneko berarentzat ez baitzen egongo hizkuntza bakarrik enuntziatu esanahidun guztiak azaltzeko.
|
|
|
Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela. Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi"
|
bat
eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia jakitearen eta barrea eragiten dizun arrazoia jakitearen artean, hark esaten duena zientzia dela ematen duelako, baina benetan" irudikapen miragarri" bat besterik ez baita.... Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez:
|
|
|
Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez: " Guztiak konparazio bikainak dira, adibidez, puzzle
|
baten
eta amets baten arteko konparazioa". (Lehenago esana zuen Estetikaren izaera" konparazio on bat ematea" dela.) Esan zuen zergatiaren eta arrazoiaren arteko nahaste honek Freuden ikasleak" lardaskeria higuingarria" egitera eraman zituela:
|
|
|
Nik neuk dudan sen
|
bat
eta halako fenomenoa bat datozenean, orduan, nahi izan dugun azalpena daukagu; hau da: zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena.
|
|
|
Nik neuk dudan sen
|
bat
eta halako fenomenoa bat datozenean, orduan, nahi izan dugun azalpena daukagu; hau da: zailtasun berezi hau ebazten duen azalpena.
|
|
|
Baina ez dago ezer egiterik hori gerta ez dadin. Tragikoa ere bada gizon
|
baten
eta emakume baten arteko amodioa hiltzear egotea, baino ez dago ezer egiterik. Hori da gertatzen dena hiltzear dagoen hizkuntza batekin.
|
|
2001
|
|
|
Era honetan, esanahiak eta egiak guztiz bat egiten dute. Ulergarritasuna eta egia gauza
|
bat
eta bera dira.
|
|
|
Honi guztiari ondorio saihestezin bat gehitzen zaio: Platonentzat egia
|
bat
eta iraunkorra denez, unibertsala, baieztapen bat ulertzen duenak bere kontrakoa ere ulertu du. Eta horrez gain bere gaiaren eremu osoan epaiketa lanak egiteko gai izan du.
|
|
|
Zientzia filosofikoak bi dimentsio dauzka. Lehenik, eztabaida
|
baten baitan
eta eztabaidaren baitatik sortzen da: pentsalaria ez da bere buruarekin duen bakarrizketa bati esker munduaz jabetzen, teoria alternatiboekin duen eztabaida bati esker baizik; filosofia elkarrizketa bat da.
|
|
|
Platonen doktrina ez idatziei buruzko hautaketa oso bat, oin oharrekin, autore bakoitzari buruzko sarrera
|
batekin
eta testu nagusien argibideekin: Jose Ramon Arana, Platon.
|
|
|
Eta horrela behin eta berriro... Baina halako batean Sokratesen ohiko galdera bati erantzunez lonek rapsodikaren eta estrategiaren artea
|
bat
eta bera direla ondorioztatzen du, aurreko ideiara itzuliz. Orduan, erantzungo dio Sokratesek, bi arteak berdinak badira, lon rapsoda den heinean estratega ona litzateke, Homeroren bitartez estrategiaren artea ikasteagatik.
|
|
|
Norbaitek beste olerkari baten pasarteren bat abesten duen bakoitzean, loak hartzen zaitu eta ez dakizu zer esan; baina norbaitek olerkari haren kantu bat abestu orduko, esnatu eta zure bihotza pozez saltoka hasten da, esateko gauza asko dituzularik. Izan ere, Homerori buruz diozuna ez baita teknika edo arteren batek erakutsia, dohain jainkotiar
|
bati esker
eta jainkoren batek hartua egonik esandakoa baizik.
|
|
|
Sok. Orduan, nik erakutsi dudan moduan, gauza batzuei buruzko zientzia
|
bat
eta beste gauza batzuei buruzko beste zientzia bat daudela diodanean, batari arte izen
|
|
|
Sok. Izan ere, gauza berei buruzko zientzia
|
bat
eta bakarra balego, orduan zer baieztatuko genuke bata eta bestea izendatzean, bietan oinarriturik gauza berak jakin bagenitza. Horrela, bada, nik badakit, zure antzera, honako hauek bost hatz direla eta, gainera, ea teknika berari esker, aritmetikari esker alegia, biok gauza bera dakigun galdetuko banizu, ziur aski baietz erantzungo zenidake. lon.
|
|
|
Sok. Izan ere, gauza berei buruzko zientzia bat eta bakarra balego, orduan zer baieztatuko genuke
|
bata
eta bestea izendatzean, bietan oinarriturik gauza berak jakin bagenitza. Horrela, bada, nik badakit, zure antzera, honako hauek bost hatz direla eta, gainera, ea teknika berari esker, aritmetikari esker alegia, biok gauza bera dakigun galdetuko banizu, ziur aski baietz erantzungo zenidake. lon.
|
|
|
Ezertan ezberdintzen ez direla diozu? Rapsodika eta estrategia arte
|
bat
eta bera dela ala bi arte direla diozu, lon.
|
|
|
lon. Niri, behintzat,
|
bat
eta bera iruditzen zait.
|
|
|
Hortik, posible da Kanten arabera ezaugarri berdineko bi gauza hala ere ezberdinak izatea, espazioan duten kokaleku ezberdinaren arabera adibidez. Espazioan irudikatzen ditugun bi metro kubiko ez dira gauza
|
bat
eta bera, ezen barne ezaugarriak erabat berdinak badituzte ere espazioan kokaleku ezberdina baitute. Metro kubikoaren adigaia, bestalde, adigai gisa pentsatzen dugun heinean, dugu metro kubiko bat eta bakar gisa baino pentsatu.
|
|
|
Espazioan irudikatzen ditugun bi metro kubiko ez dira gauza bat eta bera, ezen barne ezaugarriak erabat berdinak badituzte ere espazioan kokaleku ezberdina baitute. Metro kubikoaren adigaia, bestalde, adigai gisa pentsatzen dugun heinean, dugu metro kubiko
|
bat
eta bakar gisa baino pentsatu. Ikuspuntu honek ondorio asko ditu.
|
|
|
Honen aurkako argudioa ere aurkezten du: bolen arteko talkak irudikatzen ditu, baina batak bigarrenari energia zinetikoa eman beharrean (edo gero honek hurrengoari, eta abar), bolaren kontzientzia igorriko litzateke batetik bestera; azkeneko bolak denen kontzientzia izango luke bere kontzientzia izango balitz bezala, baina ez litzateke denboran eta espazioan gauza
|
bat
eta berbera izango, substantzia, arima edo pertsona.
|
|
|
Inferentzia hipotetikoetatik antinomiak sortzen dira. Hemen arrazoimena agerpenen sintesi objektiboa lortzen saiatzen da eta tesi
|
baten
eta antitesi baten aldeko arrazoiak daudela gertatzen da; arrazoimena bere buruarekin gatazkan gertatzen da. Tetika irakaspen dogmatikoen ezarpen soila litzateke; antitetika ez da irakaspen hauen ukapen soila, baizik eta itxuraz dogmatikoak diren ezagutzen arteko gatazka, non ezerk ez duen egiantzekotasun handiagorik.
|
|
|
mundua espazioan mugatua balitz, muga horietatik haraindi espazio hutsa besterik ez legoke. Baina orduan munduaren eta espazio huts horren arteko harremana ezin da ulertu, zeren espazio hori ez dago inon, ez dago beste espazio
|
batean
eta, beraz, ez dauka zentzurik munduaren mugapenaz hitz egiteak.
|
|
|
Hau frogatzeko onar dezagun aurkakoa, badagoela izadiaren lehen kausa aske bat. Kausen katea denboran hasiko da une
|
batean
eta beste une bat egongo da horren aurretik; hala ere, aurreko une honek ez du ondorengoa inolaz ere determinatzen, kausen katea hasi aurretik baitu ezer determinatu. Baina honek bigarren analogia, hau da, kausalitatearen legea apurtuko luke, eta hori ezinezkoa litzateke esperientziaren eremuan.
|
|
|
Apriorizko adigaiez edo pentsatze hutsaren ekintzez ari da hemen, kategoriez, ez adigai enpirikoez (substantzia, kausa eta horrelakoak, eta ez zuhaitza, etxea, eta abar9). Analitikak bi zati ditu, adigaiak aztertzen dituena
|
bata
eta hauek bere erabileran aztertzen dituena bestea; bigarren atal honek oinarri esakuneak aztertzen ditu.
|
|
|
Jakina da hauek sintesi
|
bat
eta bakarraren alderdi ezberdinak besterik ez direla, baina Kanten aurkezpen psikologikoak ulermen egoki hori zaildu egiten du.
|
|
|
Kantek era honetara eraikiko duen Filosofia transzendentalak balio negatibo
|
bat
eta balio positibo bat ditu. Balio negatiboa ezagutzari muga zehatzak ezartzea izango da, zilegizko esperientzia zer den zedarritzea.
|
|
|
Izatea ez da nabarmenki ezein predikatu errealik, h. d., gauza baten adigaiari gaineratu ahal zaion zerbaiten adigaia. Gauza
|
baten
eta determinazio jakinen ezarpen soila da bere baitan (A598/ B626 (E466)).
|
|
|
Horrela, subjektua arima sinple eta identitateduna balitz bezala, izadia agerpen amaigabeez osatuko balitz bezala eta, azkenik, agerpen orok oinarri
|
bat
eta bakarra izango balute bezala ulertu behar dira. Bestalde, esperientziaren mailan dagoen ezer ez dugu hartu behar azken oinarri gisa.
|
|
|
Baina adigai soilekin berehalako sintetikotasun hori ezin da inolaz ere lortu, adigaitik irten behar delako beste osagai baten bila. Filosofian axiomak ezinezkoak dira, Matematikan soilik dira posible eraikuntzaren bidez." Gertatzen den guztiak kausa bat du" esaten badugu alde
|
batetik
eta" hiru puntu plano batean daude" bestetik, bigarren esakuneak espazioan egiten den eraikuntzaren baldintzak aurkezten ditu eta espazioaren begiespena baino ez du behar; lehenengoak, ordea, adigai soiletatik irten eta denboraren segida behar du, hau da, dedukzio edo froga bat du bere baliotasuna argitzeko.
|
|
|
Objektuari dagokionez filosofoak sentsualistak edo intelektualistak izan dira; Epikuro alde
|
batetik
eta Platon bestetik. Lehenak dio sentsuetako objektuetan soilik dagoela errealitatea eta beste guztia itxurakeria soila dela.
|
|
|
munduak hasiera bat du edo ez du, galdetzen du, eta ezin du erabaki. Arrazoi onak daude
|
bata
eta bestea onartzeko. Zenon sofistak aldarrikatzen zuen jada arazo orotan berak bi aldeak berdin defenda zitzakeela.
|
|
|
Askatasunean oinarrituta eskaintzen dituen horrenbeste ondorio eder, askoz sakonago eta zabalagoak eskainiko zituzkeen maitasunean oinarrituta. Gizakiaren hala holako ezagutza ahalmen
|
bat
eta ahalmen horren eraginez praktikan ageri den morala aztertuz ez da erraz gizakiaren irudi egokia ematen. Guk, aldiz, gizakiaren izanetik abiatuz, nahiko argi erakusten ditugu gizakiaren ezagumena eta morala, bere oinarrietan.
|
|
|
Zenbat eta ezagutza sakonagoa lortu, objektua osoago eta beteago bereganatzen dugula. Eta zuk eta nik —biok— lortuko bagenu ezagutza bete hori, biok gauza
|
bat
eta bera onartuko genukeela egia bakartzat.
|
|
2003
|
|
|
Helburu horretara zuzen jotzekotan gaztetandik hasi behar da gorputz ederretara jotzen, eta lehenengo, gidariak zuzen gidatuz gero, gorputz bat maitatu eta bertan hitzaldi ederrak sortu; gero edozein gorputzeko edertasuna beste gorputz bateko edertasunaren anaia dela konturatu eta, itxuraren b edertasunaren atzetik joan behar bada, zentzugabekeria handia dela
|
bat
eta beratzat ez jotzea gorputz guztietako edertasuna. Horretaz jabetuta gorputz eder guztien maitale bihurtu behar da eta batekiko maitasun sutsu hori baretu, arbuiatuz eta gutxitzat joz.
|
|
|
Lehen, diodan 193 bezala, bat ginen; orain ordea bidegabekeriagatik bereizi gaitu jainkoak lazedemoniarrek arkadiarrak bezala. Eta arriskua dago, jainkoekiko zintzo ez bagara, ez ote gaituzten berriro erdibituko eta ez ote garen esteletan zizelkaturik moldatutako horiek bezala
|
batera
eta bestera ibiliko sudurretan zehar zerratuta, ezagupideak15 bezalakoak. Horregatik gizon guztiak jainkoekiko gauza guztietan eraspenez jokatzera bultzatu behar dira, hori ekiditeko batetik, eta bestetik, Maitasuna gure gidari eta buruzagi izanik, besteak b lortzeko.
|
|
|
Nahiz ohiturek alboko senideak zuzenbide naturalaren bidez jarauntsira deitu, nahiz zuzenbide idatziak horri osterantzeko irtenbidea eman, ohar bedi zuzenbide naturalaren ideia
|
bat
eta bera ez dela guztientzat, zuzenbide naturalaren bestelako erregelek kasik ideia bera izan eta ondorio berberara eraman arren. Horretara, kasurako, herri guztiek eurenganatzen dituzte modu berean ekitatearen erregela naturalak, horiek behartzen dituztela jaraunsleek oinordetzaren zamak hartzeko zein kontratu egileek euren itunak betearazteko, antzekoak ere bazter utzi gabe.
|
|
|
36 Ohartarazi behar da, esparru bientzako lege erkideak direnak modu desberdinetan erabiltzen direla
|
batean
eta bestean. Erlijioak agintzen du legeak betetzeko asmo garbia izan behar dela, eta kanpo jokabideak ez direla nahiko, bihotzaren sentimenduekin bat ez badatoz.
|
|
|
6 Erlijioeta politika espirituen arteko desberdintasun horiek direla bide, Jainkoak
|
bata
eta bestearen aginteak bereizi ditu, ministro desberdinek gauza ditzaten aginteok. Horretara, erlijioaren espiritua barnealdeaz bakarrik ari da eta gizakien bihotzean agertzen da, gizakiok zuzentasuna maita dezaten eta lurreko ondasunetatik alden daitezen; denbora ministroek, ordea, zigor zein tormentuek sortarazitako beldurra erabiltzen dute, kanpo ordenari eusteko, eta euren agintearen helburu nagusia da munduko ondasunak erabiltzea.
|
|
|
Nolanahi den ere, senar emazteen arteko maitasuna eta guraso eta seme alaben artekoa ez da berdina; aitzitik,
|
batak
eta besteak ezaugarri desberdinak dituzte. Desberdintasun horren ondorioz, legeek ez dute zilegitzat jotzen ezkontza, hori egiten bada aurrekoen eta edozein gradutako ondorengoen artean, ezta gradu zehatz baterainoko albokoen artean ere.
|
|
|
Alabaina, horrek berarekin dakar adiskidetasunaz hitz egin beharra. Era berean ere, adiskidetasunaren izaera eta betebeharren izaera desberdinak direnez gero,
|
bata
eta bestea bereizita azaldu behar izan dira. Hori guztia dela eta, adiskidetasuna hurrengo kapituluaren jorragaia izango da.
|
|
|
Bat eginik barru barrutik, guztiek
|
bat
eta bakarra izan behar, eta ezin helburu erkidearen edukitzarako batasunaren duinak izan, ezpada elkarrenganako maitasunaren bidez, non eta bertara daramatzan errepidean. (Legeen Tratatua, I, 7)
|
|
|
Hizkerari dagokionez, egunotako kide erakutsi dugu gure burua. Areago, euskaralpenaren tankera aukeratzean ere, Euskal Herria zatitzen duen mugaren gainetik jokatu da,
|
bateko
eta besteko ekarpenak eginez. Dena den, testu hau ez da XVII. mendean euskarak berak, frantsesaren eta biarnesaren ukituan zituen lurraldeetan, agerian erakusten zuen molde horretakoa.
|
|
|
Hortaz, helburua dute on bakar baten edukitzarekin bat egitea, horrek euren zoriona dakarrela. Bat eginik barru barrutik, guztiek
|
bat
eta bakarra izan behar, eta ezin helburu erkidearen edukitzarako batasunaren duinak izan, ezpada elkarrenganako maitasunaren bidez, non eta bertara daramatzan errepidean. Bakoitzari bere buruaren amodioak agintzen diona baino beste legerik ez badago, arrazoi horrexegatik da:
|
|
|
Nolabaiteko erresistentzia mentala duen pertsona bat da (ez da erortzen bidean gurutzatzen zaion lehen kale kantari ideologikoaren saretan), eta, beraz, erakargarriena iruditzen zaion jarduera kontzienteki hautatzeko gauza da, horrek bera xurgatu baino lehenago. Hautaketa horretarako prestatuta egotearren, ideologia nagusiak fenomeno historiko gisa ikasiko ditu, zientzia fenomeno historiko gisa ikasiko du eta ez arazo batera hurbiltzeko zentzuzko modu
|
bat
eta bakar gisa. Maitagarrien beste ipuin batzuekin batera ikasiko du, gizarte ‘primitiboen’ mitoak bezala, eta era horretan erabaki libre batera iristeko beharrezkoa den informazioa edukiko du.
|
|
|
Edozein unetan espezialitate jakin bateko profesionalek hainbat eta hainbat klasiko ezagutu ditzakete, horietako batzuk —Ptolomeo eta Kopernikoren edo Newton eta Descartesen obrak, esaterako— neurri handi batean elkarren artean bateraezinak. Baina talde horrek berak, paradigmaren bat izatekotan, soilik
|
bat
eta bakarra izan dezake. Artisten komunitateak ez bezala —Rembrandt eta Cezanneren obratan inspira daitezke aldi berean, adibidez, eta, beraz, biak aztertu—, astronomoen komunitateak ez du aukerarik Kopernikok eta Ptolomeok eskainitako zientzi jarduerarako eredu lehiakideen artean hautatzerakoan.
|
|
|
Elementu subertsibo hori nabarmenagoa da, egia esan, berrikuntza teoriko handienetan, esaterako Koperniko, Lavoisier edo Einsteinen izenei lotutakoenetan. Baina ustekabeko fenomeno baten aurkikuntzak ondorio deuseztatzaile berak izan ditzake, nahiz eta eskuarki talde txikiago
|
batengan
eta denbora tarte laburrago batez izan. Behin Rontgen ek bere lehen saiaketak arrakastaz egin ondoren, bere pantaila goriak frogatu zuen ordura arteko izpi katodikoen ekipamendu estandarrak inork aurreikusi ez zuen bezala funtzionatzen zuela.
|
|
|
errua norberaren talentuari edo eskura dauden lanabesei botatzea, eta beste arazo bati ekitea. Denborarik galdu nahi ez badu, zientzialariak gai izan behar du funtsezko anomalia
|
baten
eta hutsegite soil baten artean bereizteko.
|
|
|
zientziaren razionaltasunak marko orokor komun baten onarpena aurresuposatzen duela uste du Kuhnek. Uste du razionaltasuna hizkuntza komun
|
baten
eta aurresuposizio komunen multzo baten antzeko zerbaiten menpe dagoela. Uste du eztabaida razionala, eta kritika razionala, posible direla soilik baldin eta oinarrizko puntuetan ados bagaude.
|
|
|
aurretik marruskatutako beira batek aldaratu duen bola kargatu bat, baita ere marruskatutako anbar edo lakreak erakartzen du.7 Ongi eratutako eta zabal onartutako teoria bat ez zegoenez (ezein zientziak ez du desideratum hori jaiotzatik izaten, eta gaur egun gizarte zientzia gutxik lortu dute, bateren batek lortu badu), egoera nekez izan zitekeen bestelakoa. XVIII. mendeko lehen erdian zehar, zientzialariak ez zuen modurik kontsistenteki bereizi ahal izateko efektu elektriko eta ez elektrikoen artean, laborategiko istripuen eta funtsezko berrikuntzen artean, edo ageriko demostrazio
|
baten
eta elektrizitatearen berezko izaera agertuko luketen esperimentuen artean.
|
|
|
Ohar horiek argitzen hasi lukete paradigmaz zer ulertzen dudan. Paradigma bat, lehenik, teoria
|
bat
eta saiakuntza eta behakuntzaren emaitzen adibidezko aplikapen batzuk barne hartzen dituen funtsezko zientzi burutzapen bat da. Are garrantzitsuagoa, burutzapen horrek amaiera irekia du, era guztietako ikerketak uzten baititu egiteke.
|
|
|
Froga hori gainditu ez duten ideiek baino munduaren azalpen hobea ematen dute. Maitagarrien ipuinak azaltzen du zergatik tratatzen duen gizarte modernoak zientzia modu berezi
|
batez
eta zergatik bermatzen dizkion beste ezein erakunderi ematen ez dizkion pribilegioak.
|
|
2004
|
|
|
Descartesentzat Ideiak, ezagutzaren oinarria bihurtzeko, elkarren arteko uztardura
|
batekin
eta hierarkizazio batekin ulertu dira; eta horrek eskatuko du marko bat eta jatorri bat, osotasunaren intuizioa, ideien arteko lotura hori taxuz gauzatzea bideratuko duena. Hauxe izango da, hain zuzen, Jainkoak, Jainkoaren ideiak, bete duen funtzio logikoa.
|
|
|
Descartesentzat Ideiak, ezagutzaren oinarria bihurtzeko, elkarren arteko uztardura batekin eta hierarkizazio batekin ulertu dira; eta horrek eskatuko du marko
|
bat
eta jatorri bat, osotasunaren intuizioa, ideien arteko lotura hori taxuz gauzatzea bideratuko duena. Hauxe izango da, hain zuzen, Jainkoak, Jainkoaren ideiak, bete duen funtzio logikoa.
|
|
|
Horretaz gain Chomskyk gogoratuko du Descartesek nabarmenduko duela giza hizketaren ezaugarria dela mugagabea izatea, hau da, gauza berriak esateko amaigabeko gaitasuna izatea.37 Hori guztia dela eta, giza jokaera adimentsuaren bereizgarria izango litzateke pentsatzea ez modu mekaniko
|
batean
eta ezta aginte baten esanei makurtuta ere, askatasunez eta arrazoimenaz baliatuz baino. Ikuspegi honetatik Descartesen eginahalak bi norabidetatik joko du:
|
|
|
Baina har dezagun argudioa modu zabalago
|
batean
eta begira diezaiogun Jainkoaren sorkuntza lanari bere osotasunean. Hemen, zer esanik ez, naturaren adigaia etorriko zaigu berehala burura, ideia horretan biltzen baitu Descartesek ez Jainkoa bera, baina bai Jainkoaren sorkuntza lanaren osotasuna.
|
|
|
Zeregin horretan osagai garrantzitsu bat kontzeptuak izango lirateke, baina hauek gure adimenean orokorketa baten bidez sortuko lirateke. Ikuspegi honen arabera mendia mendi dela ezagutuko genuke lehenengo mendi bat ikusita eta gero beste
|
bat
eta gero beste bat... eta azkenean (ez dakit zenbat mendi ikusi ondoren) mekanismo bat martxan jarriko litzateke eta mendiaren ideia sortuko litzateke gure adimenean, nirean eta baita bizipen kateaketa bera izan duen beste edozeinenean.
|
|
|
Gure buruan eragiten duten zenbait egoera eta fenomenok mundua hautemateko dugun era distortsionatzen dute, hala nola, loak, ametsak, irudikeriak, eromenak, depresioak edo malenkoniak. Egia esan, askotan zaila egingo zaigu horietako egoera
|
baten
eta" normaltasunaren" artean bereiztea, are gehiago gorabehera horietako edozeinetan murgilduta dagoena norbera baldin bada. Gure ametsetan sentituko dugu gure buruan iziotzen diren irudiak benetan bizi eta hautematen ditugula, hori dela une horretan benetan gertatzen zaiguna; era berean basamortuan galdutakoak dakusan palmondoa edo ur iturria benetakoa irudituko zaio bertan galduta dagoenari, edo areriorik ez dagoenean erasoa edo jazarpena sentitzen duenak benetan etsaiez inguratuta dagoela sentituko du.
|
|
|
Metodoari buruzko diskurtsoan, jada, eman du kritika horretarako urrats
|
bat
eta agerian jarri du bere garaiko matematikak ez duela eskaintzen aurrez eta teorian iragartzen zuen guztia:
|
|
|
Balizko Jainko engainatzaile honek eragin ahal izango luke ez bakarrik lurraren, zeruaren eta gorputzaren hautemate sentigarria ez izatea fidagarria, ametsetan gertatzen zen legez, baizik eta irudia, neurria eta lekua ez existitzea ere. Ahalezkoa izango litzateke, orduan, ura lehorra izatea, itsasoak sakonerarik ez izatea, mendiak aldatsik ez izatea, ahalezkoa litzateke lau alde dituen hirukia, iluntasuna argitsua izatea, 2+ 2= 7 izatea une edo leku
|
batean
eta 18 beste batean.
|
|
|
Guztiak errealitate objektibo matematikoak dira, baina ez dute euren justifikazioa aurkituko mundu materialean, adimenezkoan baino. Hiruki tankerako, lauki tankerako edo biribil antzeko irudiak aurkitu ahal izango ditugu izadian, eta irudi horien antz handiagoa izango dute gizakiek sortutako eraikinek, baina ez dugu ez
|
batean
eta ez bestean sekula aurkituko irudi geometrikoaren ideiak eskatzen duen perfekzioa.
|
|
|
2) Honekin batera, kanpoko mundura heltzeko aldaketa bat sendotuko du Descartesen planteamendu berritzaileak. Hemendik aurrera gizabanakoa ez da subjektu jasotzaile pairakorra izango ezagutzeko prozesuan, datuak modu pairakor
|
batean
eta munduaren ordenaren arabera jasoko dituena; aitzitik, mundua bere sortzeko lanaren emaitza bihurtuko da. Nik pentsaketan dihardut; ni banaiz izan, beraz.
|
|
|
Labur beharrez, aski bekigu orain Fregeren adibide ezaguna gogora ekartzearekin. Izan ere, goizeko artizarra (Morgenstern) eta gaueko artizarra (Abendstern) izar
|
bat
eta bera dira objektiboki (hots, objektu den aldetik), erreferentzia edo denotazio bera (Bedeutung bera) baitute; alta, ez dute zentzu (Sinn) berdina, goizeko artizarrak goizean ikuskizun dugun artizarra adierazten duelako, eta gaueko artizarrak gauean ikusten duguna ematen baitu aditzera. Aipatu Hitzaurrea n xehetasunez azaldu genuen zergatik hobetsi genion —eta hobesten dugun beti ere— esanahi hitza Bedeutung itzultzeko.
|
|
|
Dakusagunez, Jainkoa eta bizitzaren zentzua gauza
|
bat
eta bera dira. Alta, Wittgensteinentzat Jainkoa ez da errealitate transzendente bat, subjektuarekiko benetako alteritate batean —komunikatzailean— kokatua dena.
|
|
|
Nolanahi ere, zentzu
|
batean
eta edozein modutan zerbaiten menpekoak gara, eta zerbait horri Jainko dei diezaiokegu.
|
|
|
bizitzaren zentzuarekiko galdera agorgabe isilak gidatu ditu beti ageriko galdera guztiak. Hizkuntzari esker egin ahal izan ditugu galdera
|
bata
eta besteak. Zer ote da, bada, gure eta besteen bizitzaren zentzuaz galdetzea ahalbidetzen digun adierazpide zoragarri bezain hunkigarri hau?
|
|
|
Objektu bat izendatzean (baiezko ala ezezko eran), objektu hori zertu, mugatu egiten dugu, eta zertze edota mugatze horretan datza, hain zuzen ere, bere lehen agerpena, (suertatzea) —guretzat— objektu bezala. Zerbait objektu izan ahal izateko, objektu bezala ezagutu behar da, ezagutze honek subjektu
|
bat
eta izendapen bat (edota izendatze prozesu bat) eskatzen dituela nahitaez. Orobat gertatzen dateke izenekin.
|
|
|
Orobat gertatzen dateke izenekin. Kate foniko bat izen (giza hitz) izan ahal izateko, izen bezala ezagutu behar da, ezagutze horrek subjektu
|
bat
eta izendatze prozesu bat eskatzen dituela nahitaez eta halabeharrez. Gauzak honela, honako ondorioak atera ditzakegu:
|
|
|
‘Gauza bat bere buruaren identikoa da (A= A) ’ Kontraesanaren hastapenak honela dio: ‘Gauza
|
bat
eta bere kontrajarria ezin dira berdinak izan aldi eta zentzu berean (A* ez A) ’ Izendatze prozesua, bada, identitatearen eta kontraesanaren hastapenei esker da posible. Adibidez:
|
|
|
Arkimedesek esan omen zuen: " Emadazue palanka
|
bat
eta mundua mugituko dut". Ez zuen arrazoirik falta bere mundu ikuskeratik begiraturik.
|
|
|
balioetsia izatea, aintzat hartua izatea, hitz batez: maitatua izatea eta maitatu ahal izatea(
|
bata
eta bestea maitasun beharraren aurkia eta ifrentzua direlarik). Baina zergatik da gizakia zentzuaren eta maitasunaren horren egarri?
|
|
|
Gizakiak, animaliek ez bezala, errealitatea bereganatu, ulertu, balioetsi eta eraiki egin behar du. Baina horretarako naturak ez dio bat
|
bateko
eta behin betiko erantzunbiderik eskaintzen. Oinarrizko ahalmen batzuk eskaintzen dizkio naturak era inkoatibo batean baina gizakiaren (eta gizartearen) ardura da errealitatearen esangura (bere buruarena eta inguratzen duten gauzena eta beste pertsonena) atzematea eta horren arabera jokatzea.
|
|
|
Etikari dagokionez, areago errealizazioaren etikaren ikuspegitik, geroz eta argiago dakusagu aipatu antagonismoak gainditu behar direla eta gaindi ahal daitezkeela, teorikoki bederen. Izan ere, azentuak eta ñabardurak gorabehera, etikak batera behar ditu materialtasun (eduki) minimo
|
bat
eta oinarrizko egitura formal bat; halaber, pertsonaren errealizazioaz adina arduratu behar da pertsonen arteko elkarbizitzaz eta komunitatearen errealizazioaz, gizabanako/ gizarte dialektikak berak hala eskatzen baitu, jokabide egolatrikoak eta totalitarioak saihestuko baditugu. Era berean, zinezko etika batek elementu subjektiboak eta objektiboak hartu behar ditu kontuan, batzuen eta besteen pisu eta eragin erreala aintzat hartuz, bai egoera bakoitzean nola orokorrean kontsideraturik.
|
|
|
Etika transzendentearen eta immanentearen arteko auzia konplexuago da, inondik ere. Hemen badirudi antagonismoa saihestezina dela, sinesmenak eta konbikzioek berebiziko pisua dutelako, batetik, eta etika
|
baten
eta bestearen arteko muga argiago datekeelako, bestetik. Diogun, auzia hobeki kokatzearren, etika transzendenteak direla Jainko pertsonal baten errealitatean edota jainkozko edo transzendentziazko errealitate batean etikotasuna oinarritzen eta zimendatzen dutenak, errealitate transzendente horren ezaugarrikerak era eta forma ezberdinak har ditzakeela.
|
|
|
Gizartean sortzen da, beraz, errealitate etikoa, gizakia ezin baita pentsatu gizartetik at. Gizartea eta gizakia giza errealitatearen bektore substantiboak ditugu, horrela mintzatzea zilegi bazait. Gizaki bakoitza substantibitate bat da, gizartea substantibitate kolektibo gisa uler daitekeelarik, substantibitate mailak ezberdinak izan arren kasu
|
batean
eta bestean. Dialektika betean eta amaigabean bizi dira substantibitate horiek.
|
|
|
Balioa bera balioetsi egiten baita, etengabe balioetsi ere. Paul Valadierrek zuzen ikusi duenez," balioak —‘animalia balioesleak’ ezarriak— ezin dio balioespenari ihes egin, esan nahi baita bere esangura ez dela inoiz era argi eta bistako batean agertzen, era guztiz objektibakor
|
batean
eta judizio subjektibo orotatik kanpo, alegia" (aip. lib., 26). Zailtasun honek ez gaitu, halere, erlatibismora zertan eraman, baina hermeneutika eta interpretazio lan luze eta neketsu baten beharrean gaudela ohartarazten digu.
|
|
2005
|
|
|
6 Behin baino gehiagotan gertatzen da, halere, zuzenbide natural horren egintzetan agertzea aldaketa itxurako bat, ezjakinak atzipetu ditzakeena; aitzitik, zuzenbide naturala ez da aldatzen, aldaezina baita, aldatzen dena bestelakoa baita, hots, hark oinarri duen objektua. Kasurako, zerbait zor diot hartzekodun
|
bati
eta horrek barkatzen badit, ez nago ordaintzera behartuta, zuzenbide naturalak agintzen duelako zordunak ez ordaintzea, baizik eta zinez zor zena zor ez delako, Arrianok Epiktetoan dioen legez: Norbaitek dirua zor duen jakiteko, ez da nahiko maileguan jasotzea hori, ezpada maileguaren betebeharrek oraindik ere irautea.
|
|
|
Gizakiak, aldiz, ongiaren eta gaizkiaren jakitatea izan eta kalte egitetik kanpo dihardu, bere buruaren kaltean izanda ere. Polibiok kontatzen du gizakiak munduaren hasieran nola etorri ziren
|
batera
eta hauxe gehitzen du: nork bere gurasoei edo zerbitzupekoei irain egin badie, ezin horrelakorik egin besteen gaitz iritzirik gabe.
|
|
|
43 Bide
|
batez
eta beste gauza batzuen artean esan behar dudana ez dago gure borondatetik at. Arrazoi guztiarekin diot platoniko batzuk eta antzinako kristau batzuk Aristotelesengandik aldendu egin direla, nire ustez, hark bertutearen izaeraren beraren inguruan emandako definizioa dela eta; definizio horri helduta, bertutea pasioen eta ekintzen arteko erdi puntua da. Horrela ulertuta, Aristotelesek bi bertute desberdin bereizi zituen, alegia, eskuzabaltasuna eta gartxutasuna; bi biok bertute bakarra eratzen zutela adieraziz.
|
|
|
I. Hizkuntza
|
batean
eta berean etimologizatzea
|
|
|
Gizakiek denbora luzez jarraitu ahal izan zuten animalien moduko biziera
|
bat
eta, hain zuzen, hauxe frogatu dute berritan aurkitutako haur basatien adibideek. Lehen hitza ahoskatu zuena, gizaki izatera iritsi zen lehenengoa izan zen.
|
|
|
Azken honek hitza itzultzen du, agian aldaketekin, ze mintzaldi berean mintzaldi gehiago aurkitzen ditugu. Banako bakoitzak moldatu egiten du hizkuntza ulertze erosoago
|
baterako
eta, itsasertzeko olatuek harribilak hara eta hona ibiltzen dituzten bezala, hizkuntza bera ere behin eta berriz da leundua eta findua erabilera hobeago baterako.
|
|
|
Hizkuntzaren aurkikuntzan, beraz, bigarren mailako eragina bakarrik izan zuten hiztunen egoera indibidualean oinarritutako situazio guztiek. Aurkikuntza horren une nagusiak, aldiz, gizaki guztiengan
|
bat
eta bera denagatik bakarrik izan ziren zehaztuak.
|
|
|
Era honetako entziklopedia bat kontsultatzeko aukera izanez gero, batek ez lituzke bertan berak ikasi nahi lukeen hizkuntza arrotzaren singularitateei buruzko deskribapen zehatzak bakarrik aurkituko; aldi berean, hor bertan, hizkuntza horrek bestelako hizkuntza ezagunen artean beteko lukeen benetako lekuari buruzko informazioa ere aurkituko luke. Pertsona horrek, entziklopediaren egitura ondo ezagutuz gero, aukera izango luke hizkuntza horien estudioa burutzeko eta, gizakiaren hizkuntz prozedura osoaren ikuspegi sistematiko baten bitartez, baita estudio horren zentzua —hizkuntza
|
baten
eta bakoitzaren izaeran barrena sartzera zuzendutakoa— zehatz mehatz antzemateko ere.
|
|
|
Hauei erantzun bat ematea ezinbestekoa da, zinez, beste hainbat kuestio ere argitzeko: Italiako zati
|
bateko
eta Frantziako jatorrizko biztanlegoari buruzko kuestioa, oraindik ilun diharduen eta inoiz erabat azaldu ez den herrien leinu zeltari eta hauen kokalekuari, migrazioei eta arrastoei buruzko kuestioa, euskarak gaelerarekin [Irish language] eta cymruerarekin [Welsh language] eduki dezakeen ahaidetasunari buruzko kuestioa eta, hauetaz aparte, eztabaidagarriak diren beste puntu askori buruzko kuesti... Galdera eta kuestio hauek denak, atal batean gutxienez, euskal hizkuntzaren ikerketa zehatzaren laguntzarekin bakarrik azaldu ahal izango dira.
|
|
|
Giza izakiek, funtsean, ez diote elkarri ulertzen zeinu eta kontzeptu jakin batzuetan ados jarri direlako bakarrik, baizik eta, batez ere, guztiek giza natura
|
bat
eta berean parte hartzen dutelako.
|
|
|
Hizkuntzaren bidez gauzatutako Beste
|
baten
eta Nire arteko elkarketarekin bakarrik sortzen dira gizakia osorik eragiten duten sentimendu sakon eta noble guztiak, hau da, bi pertsonen arteko bat egitea —adiskidetasunean, maitasunean eta elkartze espiritualean— lotura garaien eta barnekoiena bihurtzen duten sentimenduak.103
|
|
|
Gure aldetik zera esango dugu bakarrik: " Bildung", gure autorearentzat, gizakiari bere indibidualitatea garatzen eta bere idealitatera hurbiltzen laguntzen dion disposizioa edota prozesua da, bertan gizaki honen ahalmenen joko harmoniko eta proportzionatua ematen delarik119 Definizio orokor moduko honen baitan, hala ere, kontuan hartu behar dugu gizakia berez dela izaki linguistiko
|
bat
eta, honengatik, bere humanizazioa ezin dela hizkuntzatik eta hizkuntzetatik at bideratu. Horrela, bada, haren pedagogia antropologikoak edota antropologia pedagogikoak, gizakiaren formazioa eta hezkuntza bultzatzeko helburua duen unetik, ezinbestean hartzen du hizkuntza bere oinarri esanguratsuenetako bat bezala.
|
|
|
Hau dela eta, beraz, aberatsa da pertsona batek hizkuntza
|
bat
eta berean aurkitu dezakeena, baina askoz ere aberatsagoa izango da pertsona horrek berak hizkuntza ezberdinetan ikusi eta ikasi ahal izango duena. Norberarenak ez diren bestelako hizkuntzak ikastea, beraz, esanahiz beteriko jarduera bat da, ze hauek" eskuratuz"," berpiztuz" eta" birsortuz" gizakiak bere mundu ikuskera oraindik ere gehiago hornitu ahal izango du134 Ez dugu ahaztu behar, gorago beste modu batean adierazi bezala," hizkuntza ezberdinak ez direla era berdinean osatutako kontzeptuen esanahikideak" 135, baizik eta" hizkuntza bakoitzak zerbait berria aurkitzen duela beti" 136 Hizkuntza ezberdinen ikaskuntzan, beraz, helburua ez da bakarrik informazio teknikoen edo datu hutsen transmisiorako tresna batez jabetzea, baizik eta gainera pentsatzeko eta sentitzeko era ezberdinak ezagutzea eta ulertzea.
|
|
|
Testuinguru honetan gogora ekarri nahi dugun Humboldten azken ideiak hizkuntzen arteko" itzulpenen" aukerekin edota mugekin du zerikusia eta, agerian geratuko den bezala, honek argibide garrantzitsuak eskainiko dizkigu hizkuntz irakaskuntzari buruz. Esan dezagun, hasteko, hizkuntza guztiak giza hizkuntzak diren heinean eta gizaki guztiak gaitasun linguistiko
|
bat
eta beraren jabe diren heinean, egiaz, posible dela hizkuntza batean adierazitakoa beste hizkuntza batean ematea. Honek ez du esan nahi, ordea, batetik besterako pausoa neutraltasun osoz eman daitekeenik, ze, azken finean, hizkuntza bakoitzak kontestu historiko propioa du eta honengatik onartu egin behar dugu ere" itzulpen perfektuaren ezintasuna" 147 Era honetan azaltzen digu berak ideia hau:
|
|
|
" Espirituarentzako ariketa egokienetako bat", honela dio Humboldtek," hizkuntza batean pentsatu dena beste batean adieraztea da", ze" honi esker pentsamendua espresio era zehatz batekiko independenteagoa bihurtzen da" 150 Norbaitek gaitasuna badu ideia jakin bat bere jatorrizko hizkuntzan eta baita beste hizkuntzetan ere esateko, adiera ezberdinen arteko korrelazioa biribila ez dela ikustearekin batera, esamolde horietako bakoitzaren erlatibotasunaz kontziente izateko aukera irabazten du. Itzulpen moduko ariketa horretan, hala ere," ez dira hizkuntza horiek bertan elkarri eragiten diotenak" baizik eta, berez," mintzatzen denaren espiritua da, bi hizkuntzen erabileraren bitartez, taktu linguistiko
|
batez
eta, gainera, kontzientzia linguistiko orokorrago eta zuzenago batez jabetzen dena" 151 Horrela, bada, hizkuntza ezberdinak ezagutzea eta erabiltzea, pertsonen arteko informazio trukea errazteko bitarteko praktikoa izateaz gain, bada ere pertsona ezberdinek euren burua era orekatu batean osatzeko bide bat.
|
|
|
Honengatik, gogoz eta askotan azpimarratzen du berak" hizkuntza ezberdinak", egiaz," ez direla gauza baten hainbat deitura, baizik eta gauza beraren ikuskera ezberdinak" 164 Hizkuntza batetik besterako aldea ez da bakarrik nominala edo formala, baizik eta baita eduki mailakoa edo kualitatiboa ere: hizkuntza bakoitza, historia eta kultura jakin bat duen giza-talde
|
batekin
eta batean erreala den unetik, eta hau honela da beti, ezinezkoa da pentsatzea hizkuntza ezberdinen artean erabateko esanahikidetasuna egon daitekeenik ere. Hizkuntzak ez dira informazio objektibo hutsen transmisiorako bitartekari neutralak eta, zentzu honetan," lurreko hizkuntzen estudioak", era batera edo bestera," gizadiaren pentsamenduen eta sentsazioen historia unibertsala" islatzen duela esan dezakegu165 Horrela, bada, bestelako hizkuntzak ikasterakoan ez ditugu tresna erabilgarriak bakarrik eskuratzen, baizik eta baita ere errealitatea bera aztertzeko eta ulertzeko beste hainbeste era:
|
|
|
Bigarren atala, Hizkuntzari buruzko teoria eta" antropologia linguistikoa": Humboldtek, 1800 urte inguruan, giza-izakiaren berezko dimentsio linguistikoaren kontzientzia hartzen du, honek bere antropologiarentzat dituen ondorioak onartzen ditu eta, hemendik aurrera, gizakiari buruzko bere ikerketa guztiak" hizkuntz teoria" propio
|
baten barruan
eta bitartez garatzen ditu. Teoria honen ezaugarri garrantzitsuenak bi dira, batetik, hizkuntzaren alde dinamikoan(" energeia") eta ez alde estatikoan(" ergon") zentratzea, eta bestetik," pentsamendu" eta" hizkuntzaren" arteko lotura serioski kontsideratzea.
|
|
|
Izenburuak dioen bezala, guregana iritsitako idatzi hori hainbat testu zatirekin dago osatuta, finean, ezberdinak diren bostekin: egitasmo osoaren iragarpen bat, etimologiari buruzko ohar orokor bat, hizkuntza baten barruan egin beharreko ikerketa etimologikoaren kontsiderazio bat, hizkuntz jatorriari buruzko gogoeta filosofiko
|
bat
eta hizkuntza guztien entziklopedia linguistikoaren plan bat. Idatziaren zatikako izaera honek, hain zuzen, zaildu egiten du bere barne loturaren ikuskera baita beronen euskal gaiarekiko konexioa antzematea ere, eta, jakina, hau guztia aintzakotzat hartu beharrekoa da bai berau itzultzerakoan bai berau irakurtzerakoan.
|
|
|
Esan beharra dago, dena den, kontzeptu honek garrantzi handia izan duela filosofiaren historian eta, garai honetan bertan, I. Kantek ere esanahi berezia aitortzen diola ahalmen honi, honek intuizioak antzeman ditzakeen hainbat elementu batzeko indarra duen neurrian. Antzeko zerbaiten beharrean dago ere haren antropologia konparatua, ze jarduera honek giza-karaktere ezberdinak aztertu nahi ditu, bai, baina hauen konstatazio enpiriko historiko
|
baten
eta beraien kontsiderazio filosofiko espekulatibo baten arteko erdibidea bilatuz. Hain zuzen" irudimena" da bi bide horiek lotzeko gaitasuna duen ahalmena," espirituaren materia eta forma aldi berean eta Bat bezala aurkezteko" gai den ahalmena eta, zalantzarik gabe, hau da bere ustetan ikerketa antropologiko ororen" zailtasunik" handiena48 Antropologia konparatua aldi berean da ezagutzailea eta humanizatzailea:
|