|
2000
|
|
|
Binbilinketa apur bat baretu zen; ez, ordea, sargoria, eta agurea sortasun astun batek jo zuen. Bere irribarrearekin lokartu zen, eta bere esku handiarekin eta bere galtz orbaingabeekin, eta nik Cioranen liburua atera nuen atzera sakeletik, higuin apur
|
batez
eta esku likatsuz.
|
|
|
Pasioa... pasioa...?
|
Batera
eta bestera ibiltzea, ala?
|
|
|
Nola gainditu senitartekoen heriotzak uzten duen zauri sendaezina? Ez nuke, hala ere, hemen eromenaren laudoriorik egin nahi batik bat, laudorio hori aspaldian egina zelako, idazle holandar
|
batek
eta dotore asko gainera; soil soilik eskatu nahi nizuke, irakurle maitea, adinak ematen dituen pribilejioez balia  tzeko baimena, modurik arrazoizkoenean betiere, gehiegikeriarik gabe. Zer axola dizu, egiaz, nire lizentzia txikiak?
|
|
|
erbinudeak. Ekar ezazue erbinude
|
bat
eta erruda usaintsu pixka bat. Eta kontuz ibili bere pozoiarekin ez ezik, bere hatsarekin eta begiradarekin ere".
|
|
|
Eta nik ez ezik, beste jende batzuek ere bai. Ezen, ustezko harritzarra tankera hartan erori eta ez zela txikitu ikusirik, ikusle
|
batek
eta bik eta hiruk programaren faltsukeria salatu zuten, eta biluzik, larru gorritan, sarreraren dirua itzultzea eskatu zuten. Hiru dohakabe atzipetu haiekin zer egin zuten ez dut dagoeneko oroimen garbirik, baina ez nintzateke oso oker ibiliko baieztatuko banu, hodi zabal ezkutu ba  tzuez baliaturik, halako gas mota hotz hotz bat bideratu zutela protestagileengana lekuko fidel gisa erabil dezaket nire ezker eskuko hatz txiki une harez geroztik izoztua, minutu eskasen buruan seko izozturik utzi zituztelarik, hitza ahoan dilindan zutela.
|
|
|
Hautsi egin zen isiltasuna, esaten den bezala, mila zatitan. Infartoak ez ziren izan ez
|
bat
eta ez bi, hiru baizik, eta esaten da orro hark soilune bat baino gehiago estali zuela ile lakar bihurriz, izu sekulakoaren erakusle modura. Gero anabasa etorri zen, eta beldurrak dakarren irri negar urduria, eta pixalarria.
|
|
|
Hala ere, majo busti ginen han beheko dohakabeok, malko erauntsia ikustekoa izan baitzen, ikaragarria. Ni, behintzat, ederki busti nintzen, eta une hartantxe ene haurtzarora itzuli nintzen, eta talko hautsen lurrin goxoa sentitu nuen ezinbestean sudurmintzetan gora, lagunkoi eta eraberritzaile, eta negar samurrari lotu nintzaion orduan, ezen niretzat haurtzaroa eta zurtztasuna gauza
|
bat
eta bera baitziren, garai latz baina, hala ere, usain eta kolore politak zituzten egunen oroimen suharra. Pentsatu nuen bakar bakarrik nengoela munduaren erdian, eta nekatuta neukala oso larrua, eta ez nuela artean bizitzaren loria ezagutzeko zorionik izan; eta, soka beretik, pentsatu nuen ahanztura dela gizakiaren hatsik ohikoena, eta argia malko desolatu bat besterik ez dela, noragabe doana, isiltasunera, edota, agian, hilotzek kantatzen duten ereserki izoztura.
|
|
|
Gero, ametsen logika falta etengabearen poderioz, etxe batean sartu ginen aita eta biok. Hondartza bat zegoen etxean, eta emakume tripoil
|
bat
eta agure zahar bat zeuden eguzkia hartzen.
|
|
|
Ongi gogoratzen naiz neurekin eraman nuela mezetara, patrikan gordeta. Apaiza sermoian ari zen, eta nik patrikan sartzen nuen eskua, eta hatza pasatzen nuen zulotik zulora, abesti
|
bat
eta bestea jotzen ari banintz bezala. Elizakoak ziren gehienak, eta Meza Nagusiko abestiekin batera mugitzen ziren nire hatzak ahoko soinuaren zuloetan.
|
|
|
Nik begirada jaso dudan istant batean, Ruben goiko pisurako eskaileretan desager  tzen ikusi dut eta, ez
|
bat
eta ez bi, neure burua ere harrituz, Patxi bere horretan utzi, eta Rubenen atzetik joan naiz (beharbada Marierrauskinek gauerdian alde egiten zion printzearen antzera sentitu naizelako, eta orain  goan etsitzeko prest ez nengoelako). Jende artean nekez bada nekez aurrera egin(" Rakel, Karel...", entzun dut nire atzealdean), eta goiko barrako izkina batean aurkitu dut.
|
|
|
Bruselako aireportuan elkar agurtu aurretik, Rubenek aldizkari
|
bat
eta bonboi batzuk ekarri dizkit.
|
|
|
" Kanadako aldera joan gaitezke; gauez ura kolore desberdinez argitzen dute eta mirakulosoa izaten da". Eta egia esatera, gaueko ikuskizuna primerakoa izan da, baina bazuen aire artifizial
|
bat
eta nik ikusmira baino gehiago gaugiroa gozatu dut, gaugiroa eta lagunartea (aspaldiko partez ere, azkenik hasi naiz lagunartearekin gozatzen).
|
|
|
Zer gura duzu ba nik esatea. En plus, Luisek bera zirikatzen jarraitzen du eta atzo, urrunera joan barik, aspirina
|
bat
eta kondoi bat eman zizkion: aspirina, Rakelek coca cola hartzen duenean haren edalontzira botatzeko, Luisen esanetan, nahasketa horrek emakumeak ble ble jartzen dituelako; kondoia, horren ostean etorriko diren olgetetarako...
|
|
|
Han nengoela, Gasteizko katedralean ikusi nituen zikoinez oroitu naiz. Baina batez ere han nengoelako, eta nengoen gisan nengoelako, apaiz bat hurbildu zait eta, ez
|
bat
eta ez bi, galdegin dit ea zer dudan hain burumakur egoteko, ea aitortza edo bestelako laguntzarik behar dudan. Nik, inortxori ere esplikazioak emateko gogorik izan ez, eta, irriño bat egiteko indarrak nolabait bildurik, ezezkoa egin diot buruaz (hain zuzen ere bakarrik, isilik eta ilunpetan egon nahi nuen):
|
|
|
Halako batean, hartza denda atarira hurbil  tzen sumatu dut, eta atzaparra sartzen zuela artean zabalik zegoen atearen artekatik. Ez
|
bat
eta ez bi, urontzikada bat eman diot, bortitz, garrasi egitearekin batera, baina istantean beste garrasi bat ere entzun da, eta segidan barre algara bat. Neure harridurarako, barreka ari zena Karmelo zen eta, piztean, Tom ikusi dut esku minberari gora eta behera eraginez.
|
|
|
Eta berehala berak bere oparia atera dit (nik neurea eman arte ez zuen berea jaso nahi): argazkiak bi aldeetara erakusten zituen marko polit
|
bat
eta gure bidaian zeharreko sei argazkiren kopiak.
|
|
|
nonbait, hasiera hasieratik, Luisek adoretu zuen niregana hurbil zedin, baina Rubenek ez zuen halako laguntasunaren beharrik (Las Vegasen, azkenik, aitortu zidan Luisek aspirina
|
bat
eta kondoi bat eman zizkiola ni benefiziatzeko; baina haren harropuzkeriaz aspertua, Mesa Verdeko kanpinean afaltzen ari ginela, Luisek coca cola bat edaten ari zela ikusirik, ezkutuka berari bota zion, berez, ni ble ble jarri behar ninduen aspirina Mesa Verdeko hartan ez al nuen bada Estherrekin ipurtargiak biltzen harrapatu..., eta, zera, kondoia, geroko jostaldi batean erabili genuen....
|
|
|
Hirigunetik oso hurbil zegoen hotelean sartu irten bat egin (aski denbora, hala ere, gelan, Estherrek Adelari etengabe oroitarazteko apustua galdua duela eta afari mundial bat zor diola, xanpaina eta guzti), eta Danek Sausalitora eraman gaitu. Portuan, bi gizonek espero gintuzten belaontzi eder
|
batean
eta, luze gabe, bere izena aintzat hartzen duen Ozeano Barean abiatu gara. Hala ere, Golden Gate aldera eta hura estaltzen zuen lainotzara inguratu ahala, itsasoa zakartu egin da eta nekez eutsi ahal izan diogu ordu arteko orekari.
|
|
|
Desolé, sentitzen dut. New Yorken, ordu
|
bata
eta erdiak. À demain.
|
|
|
behin, komunera joateko beharrizana izan nuen Dabid dutxatzen ari zela; gehiago eutsi ezinik, isilka sartu nintzenean komuna lurrinak hartua zegoen eta Dabid ez zen ohartu ere egin nire ezusteko etorreraz, eta, hain zuzen ere, ohartu ez zelako, masturbatzen jarraitu zuen, kristal lurrinduaren bitartez lekuko harritu eta deseroso ninduela; nik, neure beharrizanari halabeharrez eutsi, eta korridorera irten nintzen, eta sukaldeko leihora, arnasa hartzera. Beste batean, handik puska
|
batera
eta, larrualdi baten ondoren, eszena hartaz oroiturik, Dabidi galdera hau zuzendu nion: " Nirekin zaudenetik, sarritan masturbatzen al zara?".
|
|
|
Gaur goizean ere, fardelak eta kargatzeko bildu garenean, begien bistakoa izan da gure arteko tentsioa eta, bide batez, gaur elkartu zaigun bidaiari berriaren euforia zeren, banan banan ahots handian agurtu gaituenean, aski lekuz kanpo geratu baita. Bestalde, nabarmen samar jantzirik egoteaz gain zapata eta galtzerdi txuriak, fraka motzak doi doian agerian uzten zituen alkandora hawaiar koloretsu
|
bat
eta begiak ikusezin egiten zizkioten eguzkitako betaurreko ispiludunak, berak egin du kopilotu lana (gaur inork ez zuen Danen alboan joan nahi). Eta bidaian zehar Tomek, horixe baita bidaiari berriaren izena, behin baino gehiagotan ohartarazi dio Dani hain agudo ez joateko, estatu honetako poliziak oso zorrotzak direla eta isunak, berriz, oso handiak.
|
|
|
Bryce Canyon liluragarrian gertatu da, zerua inpentsan ilundu, eta euria bota ahalean hasi duenean. Ez
|
bat
eta ez bi, taldekideak eta turista guztiok sakabanatu egin gara, eta Ruben eta biok barreka hasi gara ohartu garenean alfer alferrik ari ginela euri erauntsitik ihesi, izan ere ordurako hezurretaraino bustirik baikeunden.
|
|
|
Larrutan egin ote duten jakin gura baduzu, jakizu baietz. Antza, Rubenekin pasatu zuen lehen gauean berba besterik ez zuten egin eta zuen arteko guztia kontatu zion, baina gero, zera, sukarraldi bat izan zuten erauntsiak harrapatu gintuen
|
batean
eta harrezkero dena hasiera guztiak bezalakoxea izan da, badakizu...
|
|
|
Orduan denok talde ttikietan sakabanatu gara eta, komunera joan naizenean, bidailagun batzuk abokatu defendatzailea (I) zoriontzen topatu ditut; nonbait, Amelia Hilton delakoa IMAX en ezagutu zuen neska katalan bat da, gure kanpinean bertan egun batzuk pasatzen ari dena; eta harekin hizketan burutazio hori izan, ez
|
bat
eta ez bi proposatu, hark onartu, eta halaxe sortu da gure epaiketaren lekukotasunik eraginkorrena izan behar zena, zeren Idoiak berak aitortu baitu Adelaren erreakzioa guztiz hobea izan dela, zinez egiazkoa zirudiela eta zer pentsatua eman diola. Nik neuk ere, sekula ez nuen imajinatuko Adelaren bizitza ezagutzeko gogoa sortuko zitzaidanik, baina, guztiarekin, aldiren batean edo bestean oso gogorra izango zela pentsatu dut.
|
|
|
Beherakoan ez bezala, beroa eta nekearen eraginez, gorakoan denok
|
batera
eta aski isilean ibili gara. Bien bitartean, nik ezin izan dut Tom edo Ray, edo Popo, edo dena delakoa burutik kendu, eta, halako batean, hark izaten duen keinu ezaguna etorri zait gogora, eta keinu horrek, harrigarria bada ere, Dabid oroitarazi dit:
|
|
|
Defentsak ez du argumentu gehiegirik behar bere bezeroaren errugabetasuna frogatzeko. Lehenik eta behin, adierazi nahi dut fiskalarekin
|
bat
eta ez dugula presidentearen iragana zertan kontuan hartu; aitzitik, atzoko adierazpenenetatik datu bat, datu oso esanguratsu bat nabarmendu nahi nuke: honaino ekarri gaituen auzi honen jatorrian edozein arrazoi dagoela ere, Lewinsky andereñoak amarru makur bat prestatu zuen gure presidentea harrapatzeko, eta horrek guztiz baliogabetzen ditu bekadunaren amodioaren benetakotasunaz esandako guztiak.
|
|
|
Eseki aurretik, Dabid, uste dut jakin egin behar duzula gaur Tom ez dela gainerako taldekideekin joan eta gelan geratu dela. Rakelen koadernoa bere tokian uztera itzuli naizenean, gizon pressé bat ikusi dut Tomen eta bion logelan sartzen; hobeto esan, sartu,
|
batekin
eta arropa edo oinetako denda batekoa zirudien poltsa batekin sartu da, eta, irten, bat ere barik irten da. Hori guztia igogailuaren atzealdean ezkutatuta ikusi ahal izan dut, eta net susmagarria egin zait.
|
|
|
P.D.: loak hartu ezinik, goizaldeko ordu
|
bata
eta erdiak diren honetan dendako atea zabaldu, eta kanporantza begira egon naiz; hori dela eta, azkenean jakin ahal izan dut Danek non egiten duen lo: furgonetako ekipaje tokira igoa, hor, zerupean.
|
|
|
Aukera ezazue
|
bat
eta bederatzi arteko zenbaki bat hasi naiz azkenean desgogara. Biderka ezazue bederatzirekin.
|
|
|
Ongitxo dakit hanka sartzea nirea izan balitz ekin du besterik espero ez genuenean, berak ere barkatu egingo zidala. Bestalde, bikote guztiei opatuko nieke horrelako esperientzia bat izatea, amodioa, benetako amodioa zer den ikus dezaten amaitu du
|
bataren
eta bestearen jardunak txalotzen dituen Estherren esku zartekin batera.
|
|
|
6 Mary Landford txita
|
batekin
eta plastikozko kamioi batekin jostatzen ari da.
|
|
|
Dâailleurs, jakin behar duzu bart berandu arte geratu naizela Danen furgoneta zelatatzen eta Rakel, ez baina Adela ikusi dudala ekipaje tokira igotzen. Hala ere, ez du gaua han igaro ze, igo eta lasterrera, Dan bera jaitsi baita, salto
|
batez
eta zakar samar jaitsi ere, eta handik gutxira Adela ere bai. Seguruenik, oraindik ez du lortu bere lagunarekin duen apustua irabaztea:
|
|
2001
|
|
|
A (bezeroa animatu nahian): Ez
|
bat
eta ez bi, askoz gehiago baizik... Maiz badirudi mundua behera datorkigula, eta ekaitz gaizto bat besterik ez da!
|
|
|
At(
|
batera
eta bestera ibiliz): A, noski!
|
|
|
Bada nik egiten ditut gauzak, eta gero gainean ipintzen diet ez direla gauza hori; exempli gratia: egiten dut pipa
|
bat
eta gainean jartzen diot: " Hau ez da pipa bat".
|
|
|
Lehoiari isatsa zapaldu, eta, hura bizirik edo hilik dagoen jakin nahiaren unean, zein eskasa den gizakia, zein
|
bat
eta bera denbora eta espazioa, zein lausoa eta hil edo bizikoa errealitatearen eta ametsaren arteko muga.
|
|
|
Gero, geldi geldi geratu ginen: James Cameron Ilford, eskuin besoa gora, zen dena luze,
|
batera
eta bestera bortizki astinduz, adio esanez bezala. Baina, benetan, adio esaten ari ote zitzaigun?
|
|
|
Makila
|
bat
eta bi esku. Marik igurtzi eta igurtzi makila, bi eskuekin.
|
|
|
hots egin zion abenduko goiz batean amonak. Zerbait lortu nahi badezu, jarri zerorren buruari josteko ordutegi
|
bat
eta murgil lanean, kezka guztiak bazterrera botaz.
|
|
|
" Txorixo mutur
|
bat
eta gazta zati bana. Bidean zahatotik ardo tragoxkaren bat edo beste.
|
|
|
Egun bat, gau
|
bat
eta etxe berria, bizileku propioa, egun guztiak nor bere gobernura. Bai, aspaldidanik zeraman asmoa zen hura:
|
|
|
Mutil gazte traje urdinak besapean dakarren oihal liburua atera du mostradore gainera. Mariak eta Mirenek lora gorridun pieza
|
bat
eta beste bi marradunak aukeratu dituzte. Aitak bigarrenez okertu du muturra.
|
|
|
Atzera puntadaka, atzera puntadaka, beste urte pare batean, kide soinekoa zena jabeen gorputz arimetara itxura berriz egokitu bidean. Bitartean, soinekoa daramatenak tira
|
batera
eta tira bestera, aldi berrietara egokitu nahian.
|
|
|
Hirurogeiren bat urte daramatzagu batasunera bidean eta badirudi, fruituei bagagozkie, batasun hori uxatzen aritu garela eginahalean, bai Gipuzkoan, bai Bizkaian, bai orain Lapurdin, Baxenabarren eta Zuberoan. Euskalkiak nahasi, bai, egin ditugu, Pasaiako ardogileek kolore
|
bateko
eta besteko isurkariak nahasten omen dituzten eran, baina nahastea ez da batzea eta ez da behin ere izango. Ondorea:
|
|
|
Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde
|
batera
eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski. Baina, halaz guztiz ere, gero Euskal Herri edo Euskadi bezala gelditu den hori ez da osorik euskalduna izan azken bi mila urteotan.
|
|
|
Urkixo bera honela hasi zen eta beti aurkituko duzue" Notas de bibliografÃa vasca" eta antzeko tituluekin. Hor agertuko zaizue" Kapanaga bat nik aurkitu nuen Bermeon, eta Bermeoko kapitainen batek bazuen halako ale bat, hari erosi nion" eta abar eta abar, edota" Momentu honetan ezagutzen diren Leizagarrak hiru edo lau dira, eta honelako edo halako lekutan daude, oraintxe eskaini da halako liburu
|
bat
eta honenbeste mila durotan eskaini zidaten; Ameriketara eraman dituzte halakoa eta bestea...".
|
|
|
Gipuzkoan hemezortzigarren mendean ez dira hainbeste Larramendi baino lehenago idatzi zuten lekukoak eta horien artean Otxoa de Arinek oso leku nabarmena du eta nahiz berak hizkuntzagatik eta beste zenbait arrazoi berezirengatik literatura aldetik  interes gehiegirik ez izan, beti izango da aipatua. Orain ezagutzen dugun baino liburu eta paper gehiago agertzen ez diren bitartean behintzat, beti izango dira aipatuak
|
bata
eta bestea euskal literaturaren historia batean.
|
|
|
Bistan da obra hori beste askoren aldamenean agertua dela, baina beste asko horien aztarrenak zeharo galdu dira. Horrenbestez esan nahi dut, Euskal Herria eta euskal literatura urriak izateaz gainera, urritasun horrek baduela arrazoi
|
bat
eta arrazoi hori dela, ez berez eta jatorriz urria eta exkaxa izatea, baizik gero urteak etorri eta urteak joan urritu eta pobretu izana neurri handi batean. Beste gauza bat ere aipatu behar da, guztiz beharrezkoa dena, Euskal Herriaren partiketa.
|
|
|
Erabilera, tradizioa, hiztunen jardunak eta aurrerabidea zituen kontuan. Eta aurrerabide horretan, gaztelaniak euskal hiztunongan zuen eraginak kezkatzen zuen, ohartzen baitzen gaztelaniak bizi gaituela, begi bistakoa egiten baitzitzaion gaztelaniak bizi duela, neurri
|
batean
eta hondo hondoan, guk darabilgun euskara.
|
|
|
1936ko jaiak prest zeuden, Berlingoak bezala, baita
|
bateko
eta besteko lasterkariak ere. Badakizue noski, ordea, Madalen bezperako etxefuegoa baino lehentxeago programa zertxobait aldatu behar izan zela.
|
|
|
Tamalez, herri honek kitatu gabe du zor hori Mitxelenarekin eta, bide
|
batez
eta tamalgarriagoa dena, baita bere buruarekin ere.
|
|
|
Nik uste dut hori aski dela erakusteko Mogelek Eibar eta Markinan mila zortziehun inguruan eta Axularrek Saran hamazazpigarren mendean ez zutela jende mota berarentzat idatzi eta batek maila
|
batean
eta besteak bestean idatzi zuela.
|
|
|
Jesuitaren bat ere aipatu dugu eta Aita Kardaberaz aipa dezagun. Badakizue bere euskal lan guztiak argitaratuak daudela; ezin dezaket esan lehen bezala aski merke argitaratuak daudenik15, baina argitaratuak daude Retanarenean eta badute aurretik aita Leon Lopetegi  jesuitaren aurkezpen
|
bat
eta hor Aita Lopetegik oso ongi azaltzen du zergatik ez zen aita Kardaberazen San Ignacioren bicitza16 hemezortzigarren mendean agertu, joan den mendean baizik, segur aski Aita Aranak agerrarazia. Zergatik ez zen agertu hemezortzigarrenean?
|
|
|
Madril aldekoen gogo gaiztoa aski ez genuelarik, etxekoek  sortu digute nahikoa traba, eragozpen eta nahaspila. Orain, ez edukitzeaz gainera, ez dakigu hagitz ongi zeren beharrean garen berehalako
|
batean
eta zeren premian geroxeagoko. Hobeki esan, badakiela uste badu ere zenbaitek, jakitunen iritziak ez datoz beti bat, are punturik nagusienetan.
|
|
|
Galzorian zegoen hizkuntzari eutsi nahiak sortu zituen gure arteko ikastolak7, ezkutuan lehenbizikoz, erdi agerian gero (ez ikusia egiten zieten hartan), legez azkenik. Ikastolak heldu ziren lizeo mailara eta horien inguruan ernatu eta hazi dira hainbeste mota Â
|
bateko
eta besteko lantegi. Euskara eta euskal irakaskuntza egunean eguneango premiei aurre emateko gai izan zitezen egin direnez ari naiz, testugintzan eta irakasle prestaeran, adibidez.
|
|
|
Avertxenkoren izkirimirietako batean honako gertaera hau konta  tzen da. Badabil norbait pasealeku
|
batean
eta ibiltzez aspertu delako eseri egiten da hango banku batean, dagoeneko eseririk dagoen beste norbaiten aldamenean. Hasten dira azkenik hizketan eta, hitzak hizpidea dakarrela, horra non lehenbizikoak jakiten duen poliki poliki bigarrenaren iritzien berri.
|
|
|
5 Deitura biek balio mugatua dute, beti eta edonon berezko joeraz gainera nola halako gidaritza baitugu. Argi dago, horratik, dela gure zatiketarengatik, dela alderdi
|
bateko
eta besteko agintariek kultur gaietarako agertu duten axolagabekeriagatik, gidaritzak duela, hizkuntzaren ajeetan, hobenik txikiena (K.M.O.).
|
|
|
3 Bi kartzelaldi izan zituen Mitxelenak, bospasei urtekoa
|
bata
eta bi urtekoa bestea.
|
|
|
eta bere ama ere," Noiz ezkondu behar duk" ka beti ari zaion ama, ez du semea ezkontzeko bidean ikusteak gehiegi alaitzen. Barrenak agintzen diona
|
batetik
eta zer esanak bestetik dituela, nora jo?
|
|
|
Niri, egia esan, Popper atseginago zait Adorno baino. Hori ez da iritzi bat baizik, baina,
|
bataren
eta bestearen iritzien gainetik, badirudi badela gure artean, Mendebaleko mundu honek XVI XVII. mendeetan biribildu zuen lehen iraultzari buruz, halako nahas mahas korapilaturen bat: Galileo aurrekoa, ez da Orixe bakarra izan gurean.
|
|
|
Bi liburu irakurri ditut, ia elkarren gainka eskura zaizkidanak: Xabier Lizardi, olerkari eta prosista1, eta Lauaxetaren Olerkiak2 Bai
|
batean
eta bai bestean, idazle horien prosa lanak ez dira ahazturik gelditu, gure artean gertatu ohi den bezala. Zelaietari eskerrak, lehenbizikoan, eta honen eskuetara etorri den bilduma (Itz lauz, alegia) argitara zutenei eta dutenei3 Bestean, berriz, artikulurik bildu ez badute ere, Aita Onaindiak eman duen hitza jaso dugu:
|
|
|
Ezberdintasun franko badago
|
bataren
eta bestearen artean, baina ezberdintasun guztien funtsa eta erroa hitz bakar batean bil daiteke: hiz  kuntzaz lirateke orain ezberdinak.
|
|
|
Bestetan esan dut (Egan 1961, 157 eta ondokoak2) eta berriz ere esa  tea ez da alferrik izango bazutela elkarren antzik Unamunok eta Orixek, honek ere Contra esto y aquello izenda baitzitzakeen eskubide osoz bere lanik asko. Erro batetik jaioak ziren eta, aldiaren eta giroaren goiari amore eman beharrean, gogor egingo zioten, leher eztanda gaizto egingo bazuten ere,
|
batak
eta besteak.
|
|
|
Izan ere, Jainkoaren bila abiatu ziren biak eta ez zuten atsedenik hartu heriotzako orduan baizik. Bide
|
batetik
eta beretik ez zirela ibili esango didate noski, ez zela sekula Orixe bide nagusitik baztertu ez errebelatu bilaketa luze horretan. Ez naiz nor, ez dago esan beharrik, auzi hori erabakitzeko.
|
|
|
Baina atsegin zait Prai Bartolome ere, eta honen mundua ez zegoen inongo munduko argik argitua, ezeren eiterik izatekotan harako Joseph de Maistre ren harena baitu: badakizue, Aita Santua mutur
|
batean
eta borreroa bestean zuenarena.
|
|
|
Onartzekoak dira, noski, geroko belaunaldiek, zuzen nahiz oker, onartu dituztenak. Nolanahi ere den, zertan zetozen
|
bat
eta zertan zebiltzan berezi, hobeki juzga dezakegu orain, Altunaren honako hau agertu ondoan. Eta merezi luke ikerlana puntu horietan ere zabaltzea eta batik bat sakontzea.
|
|
|
Eta intsentsu ontziari eragitea ez da kritika. Egia zor du kritikoak, hots, gogoan
|
bata
eta ahoan bestea duela ez ibiltzea. Huts egin dezakeela?
|
|
|
Eganen  behin Txillardegik zioena esango genuke guk ere: ez
|
bata
eta ez bestea. Halaz ere, uste dugu oraingo ezinegona eta gehiegikeriak osasungarri izan daitezkeela zenbait aldetatik, edo osasunbidean gaudelako ezaugarriak behinik behin.
|
|
|
Nik ez dut Txillardegi bakarrik ikusten. Txillardegi eta Leturiaren egunkari ezkutua gizaldi berri
|
baten
eta gizaldi horren obren aitzindari gisa agertzen zaizkit. Ez dut uste oker nagoenik eta ez nuke inolaz ere oker egon nahi.
|
|
|
Ez da ispilua izaten errudun holakoetan, gaztelaniaz esan ohi dutena zertxobait aldatuaz, geure aurpegi zimurra baizik. Ez genuke ahaztu behar era lotsagarrian jokatu dugula maiz euskaldunok aldi joanean, kultura gaietan batik
|
bat
eta geure hizkuntzarekiko batez ere. Ahaztu beharrean, horretan pentsatu behar genuke aitzitik gau eta egun, aspaldiko eta orain  tsuko hutseginez funtseraino jabetu arte; horrela, gainera, argiago ikusiko ditugu beharbada orain bertan daramagun bidearen alde makurrak.
|
|
|
Ez inoren eta inoizko erruak eta hobenak barreiatzeko, noski, geure buruari bidenabar ederretsiz âoinarri sendoak baitituzte maizenik, kondairari begiratuez geroâ, gauden egoerara nola etorri garen ikusteko baino, gerok ere berriz ez dezagun lehengo harrietan beretan, behin eta berriro, oztopo egin. Etxepare bat, Etxeberri Sarako
|
bat
eta horien gisako beste hainbeste eta hainbeste gure artean agertzen baldin badira, oraingo jantziz eta itxuraz noski, ezagut eta maita ditzagun eta, besterik baino areago, gure laguntza, ahal dugun neurriko laguntza, izan dezaten; ez gorrotoa baino okerragoa izan ohi den axolagabekeria.
|
|
|
Ezagutu, Salamancan ezagutu nuen Altuna, bera ikasle zebilelarik deserrian eta ni, ez dakit nola, hara agertzen nintzen haietan ez bainintzen ofizioz ez txoil ikasle eta ez txoil irakasle; bai, agian, bien erdiko. Igande ilunabar batez edo bestez oroitzen naiz, negu giroko iluntze goiztiarrean
|
batera
eta bestera genbiltzalarik, Euskal Herriaren etorkizun beltzaz ardurati, ezinbestean. Nik ez nuen orduan aukerarik han gelditzeko, ezta nahi izan banu ere; berak, bai, ordea, oraintsu esan dudanez.
|
|
|
Frantsesez, ikasi berria dut, esan dezakezu, ahoz esan, tandis que s rekin edo s rik gabe, peut être t rekin edo t gabe. Baina zorigaiztokoa s rik gabe
|
bata
eta t rik gabe bestea idazten dituen haurra eta pertsona hazia!
|
|
|
Ni baino miresle zintzoagorik ez du Oñatibiak gure hizkuntzaren alde egin duen eta atertu gabe egiten ari den lanagatik. Baina, nola esango dit oiartzuar horrek errenteriar honi
|
batarentzat
eta bestearentzat" arrotz"  direnik, esate baterako, beta" asti", ede" uhal" (ere esaten duzue zeuok!), erein eta iñozo" ergel". Nondik atera daiteke idor, Oiartzungo mugetan bertan hasirik ipar sortalderantz hedatzen den hitza, Bizkaikoa denik?
|
|
|
Duela zenbait urte, 1957an," Sarrera hitz batzuk" ipini nizkion, lehen aldiz ene bizian, Leturia-ren egunkari ezkutuari: adiskide dudan egilearen izenik ez dut emango, eskribau jaun ezagun
|
bat
eta bere aldizkaria are gehiago haserre ez daitezen8 Ez dut uste garai hartan igarle miresgarri nintzenik, urrutirako betaurrekorik gabe nork nahi ikus zezakeena baizik ez nuen esan, hain zen nabari. Baina oraindik ere ikusi nahi ez dutenik aski denez gero gure artean, hona aldatzera noa zenbait pasarte ortografia, hori bai, zertxobait aldatuaz, gezurra badirudi ere ez bainaiz sekula, oraintsu arte, h zalea izan:
|
|
|
hazia, dudarik gabe, aspaldidanik ereina nuen. Askok bezala, berreuskalduntzea ere ezagutu nuen, fabrikan hasi nintzenean, hizkuntza hori berez baitzetorren ahora
|
batarekin
eta bestearekin mintzatzeko6.
|
|
|
Beldur nintzena gertatzen hasia da. Aditza dela eta ez dela, hasi gara, alde
|
batetik
eta bestetik, ahapaldi mingarriak esaten eta entzuten. Okerrago dena, eta Jainkoari nahi ez dakiola, behin bide horretan herresta abiatuz gero, ez da berehalakoan gelditzerik izango.
|
|
|
Maiz irakur daitezke auzi hori bat
|
batean
eta behin betiko, de façon cavalière, erabaki uste dutenen iritziak. Mazedoniar handiak behialako korapiloa askatu zuen bezalaxe, hark zeraman ezpata ez daramatelarik, erabaki uste dute, gainera.
|
|
|
Mazedoniar handiak behialako korapiloa askatu zuen bezalaxe, hark zeraman ezpata ez daramatelarik, erabaki uste dute, gainera. Hor gabiltza,
|
batetik
eta bestetik, nork geure opilari ikatza nola hurbilduko, irri eta iseka darigula, egiak erdizka azalduaz, komeni zaigun heinean, eta erdizka estaliaz. Horrela jardun ohi dute letraduek eta legegizonek, eginbidea hori baitute, juezaren aurrean.
|
|
|
Hark eta honek, geure buruaren jabe garen aldetik, lur jo nahi badugu, hor konpon. Baina gehiegikeria deritzat
|
batek
eta bestek, Sansonen modura, pilistindar guztiak geurekin batean zapaltzeko agertzen dugun grina bizia.
|
|
|
Gramatikaren sasi korapilatua ez duzue batere hobea. Hemen, egia esan, bideak zabalik zeuden, baina, euskararen truk beren ametsak eman nahi dizkiguten gramatikarien axolagabekeria
|
batetik
eta idazleen lasaikeria bestetik (ba ote dago nork bere gogara, antzora, eta moldera egitea baino bide errazagorik?), aspaldi josi zitzaizkigun otez eta elorriz. Guztion esker ona merezi du, beraz, hemen ere beretzat eta besterentzat bide bila dabilen Etxaidek.
|
|
|
Liburu
|
batean
eta bestean ez dago, ongi begiratuz gero, bi lagun besterik: Leturia eta Peru.
|
|
|
diru pilo polita uzten diolako. Burdin negozio batean hasten da lagun
|
batekin
eta ez dago zer esanik, estabilizazio aurrean garenez gero, laster duela bere burua zeharo aberasteko bidean. Aurki nazkatzen da, ordea, lanaz eta diruaz.
|
|
|
Gerta zitekeenaz eta ez zitekeenaz mintzatzea ez da gehienetan berriketa alferra besterik izaten. Hemen azaltzen diren zenbait kezka biziro egoki adierazi zituen aspaldixko Pascal zeritzan kristau sutsu
|
batek
eta haren izena aurkitzen dugu halaz ere fisika eta matematiken kondairan, eta ez Krisnamurtirena.
|
|
|
Erraz igartzen da euskarak bazuela sarrera, noraezean, irakaskun  tzan, beheko mailan batik bat, eta hizkuntz mugatik urrutiago, gehiago eta zabalago. Ezin zitekeen, ordea, bitarteko baizik izan, eskualde bakoi  tzeko erdara
|
batera
eta bestera ikasi artekoa, erdara hori zela bide ikasten baitziren gainerakoak, hizkuntzak barne.
|
|
|
Haren saila honena baino laburragoa da zenbait bertsoz, eta ez hain" bizkaitarra" gainera, iruditzen zaidanez. Ikus, bestela, elkarren parean
|
batenak
eta besterenak: euren (euskaldunen) muguetatic/ Vizcaico lurretic, gueure euscaldunac/ Vizcaico mendijac, euscaldun zagaiac/ Vizcaico gentiac, gueure ezaugarria/ Vizcaico ezaugarrija, etc.
|
|
|
Hizkuntza bera da, soil soilik, bere eskuko eta bere buruaren jabe; damurik, hizkuntzak ez du ahorik mintzatzeko, ez eskurik deus aldatzeko. Guk gorputzaren alde
|
batera
eta bestera dugun bezalako eskurik, diot.
|
|
|
Bestetangoak areago izan dira, esango nuke nik, gure artekoak baino. Halaz guztiz, ordea, urriago direlako
|
batetik
eta geurekikotzat dauzkagulako bestetik, ez lukete isilpean gelditu behar. Eta hemengoena eta geurekikoena hizkuntza denez gero, Euskaltzaindiari dagokio, etxeko zuenez, haren izena eta omena goraipatzea.
|
|
|
Irakurkera hori izan baitzen aspaldidaniko zenbait auzi osotoro erabaki zituena. Ikur horien azpian zetzana," iberiko" izenaren estalkipean, ez zela, Schuchardt-en argudioen arabera, hizkuntza
|
bat
eta bakoitza; bi zirela hauek, guttieneko kontuan. Eta biok, gainera, bata bestearen" ez aide ez bernaje" zirela, Â" erdararekin euskera" bezala, Kardaberazen iritziz.
|
|
|
Zer aurkituko dute,
|
batekoak
eta bestekoak irakurtzeko gaitasuna eta gogoa dutelarik. Garbiak oro erdaraz, inongo erdaraz, idatziak eta lizunak oro euskaraz?
|
|
|
Ez da hori pilota partida, ez ajedrez jokoa, ez Urtainen borrokaldia, eta ez nabil inor  gutxietsi beharrez. Norgehiagoka hauetan, irabazlerik ez duten edo hala holako erabakien ondoren eramanak izan diren zenbait jokaldi baztertuz gero, bat gertatuko da irabazian eta bestea galduan,
|
bataren
eta bestearen aldekoen aitzakiak gorabehera. Ahotan hartzen dituzun gaiak, berriz, ez dira ez metroz ez kanaz neurtzen, ez kiloz ez libra laurdenez pisatzen.
|
|
|
Hortaz, axaleko aipamen soil bati lotuko natzaio, urte horiek, gehiegikeria gabe ene ustez, hondamendi bezala azaltzeko, zaila delarik gure historian zehar antzekoa aurkitzea, inoiz honelakorik izan bada. Baina, herri oso bat ezin suntsitu denez, gorputzez eta izpirituz bizirik geldituok han eta hemen sakabanaturik nolabait jarraitu genuen, zeharo errautsia izan zen herri
|
baten barrenean
eta kanpoan, Gasteizko seminariotik" Eusko ikaskuntza" raino dena galarazita zegoelarik34, are paperik hutsalena ere.
|
|
|
Hiru gai nagusitara biltzen dira hedabideek euskal gatazkan jokatu duten paperaren gainean egiten diren azterketak, balorazioak eta jendaurreko adierazpenak: informazio tratamendua eta informazio horren gizarte eragina ditugu lehenengo biak; hirugarrenak aurreko biak zeharkatzen ditu hein
|
batean
eta hedabideek gatazka egoeretan bete behar duten funtzioa, hedabideen jarduera gidatu behar duten portaera etikoak, aipatzen ditu.
|
|
|
" Harrerari" buruz eginiko ikerketek âhauen artean ditugu Britainia Handiko" Kultura Ikerketen" baitan eginikoak (Dayan: ...rritakoak (Jauss 1977) eta testuen interpretazioari eta esanahiari buruzko kontzepzioak, Deleuze eta Guattariren proposamenak (1988) komunikazioaren" Teoria Nomadaren" inguruan (haren arabera, mezu igorlea, mezua eta mezu hartzailea ez dira prozesuko" protagonista" finkotzat jotzen, protagonismo hori aldakorra eta mugikorra baita beti) eta abarâ agerian utzi dute ez direla
|
bat
eta bera mezu sortzaileak bere mezuari eransten dion esanahia eta mezu hartzaileak jaso duen mezuari igartzen diona; gainera, ikerlari horiek guztiek (ezkerrekoak dira autore gehienak) gizarte praktikatzat jotzen dute mezuaren harrera, eta ez hartzaile bakoitzaren prozesu psikologikotzat. Bestalde," aginte indartsu" baten existentzia berriro defendatzen hasi diren teoriek epe luzeko eragina hartzen dute bereziki aintzat eta, nolanahi ere, hedabideen sistemaren funtzioa eta eragina aztertzerakoan ongi gogoan hartzen dute beste instituzio batzuek eta gizarte praktikek berek dituzten eraginekin duten lotura eta harremana.
|
|
|
Alde batek beste aldearen aurkako informazioa egin zuen, baita ETBk ere: ageri agerian faltsutu ziren alde
|
bateko
eta besteko manifestazioetako partaidetza datuak, murriztu eta, areago, isildu egin ziren bi militante abertzaleei buruzko berriak, muturrera eraman zen terminologia manikeoa, bultzatu egin zen informazio sektarioa eta artifizialki, helburu politikoekin, eutsi zitzaion albisteriari (ETBn, adibidez, bahiketaren berri egunoro emateko agindua izan zuten, bahiketak iraun zuen aldi luzeko egun askotan... Beren informazio funtzioaren gainetik ibili ziren hedabideak eta bahiketaren aurkako gizarte erantzunaren zuzeneko antolatzaile bihurtu ziren, manifestazio eta jende elkarretaratzeetarako deiak eginez.
|
|
|
Euskal Herriko Unibertsitateak eginiko azterketa hark zera erakutsi zuen, adibidez, Julio Iglesiasen bahiketaren garaian, Egin egunkariak bereziki nabarmendu zuen, gehiegikeria handiz, poliziak bahitua aurkitu nahiz egiten zituen kontrolek eta jarduerek jasanezin bihurtzen zutela jendearen bizimodua. Mobilizazioen eta lazo urdinaren erabilera publikoaren hasieran hedabide hauen jarrera leunagoa izan bazen ere, laster bihurtu zen lazo urdina aldeen bereizkuntzarako osagai, lagunak alde
|
batean
eta etsaiak bestean(" hiltzaileek lazo urdina daramate" zioen garai hartako kartel batek).
|
|
|
Haren muina hedabideen boterea bada ere, zuzeneko esperientzia ere pertzepzio horren jatorria izan daitekeela adierazten du, eta honenbestez, batzuetan, jende sektore desberdinen artean lehian diharduen" iritzi giro bikoitza" sortu ohi da: hedabideengandik jasotzen du jendeak
|
bata
eta pertsonen arteko harremanetan edo bestelako gizarte erreferentzia batzuetan (eliza, gizarte mugimenduak, eta abar) bestea.
|
|
|
Hamar urte geroago, 1997ko uztailetik hurbil dauden egunetan, are indartsuagoa zen indarkeriarekin lotzen zen irudi negatibo hori: 1996ko lehen seihilabetekoan, autonomia eta estatu mailako kateek 15.304 albiste eman zituzten indarkeria eta hari loturiko fenomenoei buruz, 61 ordu, minutu
|
bat
eta 28 segundo guztira.
|
|
|
Hau ere hartu beharra dago kontuan gizarteko sektore batek Lizarra Garazi proiektu demokratiko
|
bat
eta ez" fronte abertzale" bat dela ulertarazterakoan dauden zailtasunak aipa  tzerakoan.
|
|
|
Egia da. Sistema politikoarena eta gizartearena berarena, gizarteak sistema politikoari konponbide baketsu
|
bat
eta nazio burujabetzarako proiektu demokratiko bat bultzatzeko izango duen gaitasunarena, da erantzukizuna. Baina funtsezkoa izango da prozesu honetan hedabideen funtzio demokratikoa berreskuratzea.
|