|
2005
|
|
|
Euskaltzaindia egona da 1936tik eta 1941 edo 1942a arte isilik. Eta egun
|
batez
Azkueri jin zaio gutun bat Bizkaiko Diputaziotik erranez «behar duzue segitu zuen lana, eta ukanen dituzue 5.000 pezeta urtean». Eta horrela berriz hasi da Euskaltzaindia.
|
|
2008
|
|
|
Hala ere, bada kanpo faktore
|
bat
Azkueren egiletza zalantzan jar dezakeena. Izan ere, artikulu hau idatzi zen garaian Azkue zebilen bere Urlo operaren antzespena prestatzen.
|
|
|
Azkueren erromantizismoa bada, ez zen konbentzio edo artifizio estetiko soil gisa agertzen, baizik barne barnetik bizi zuen jarrera bital gisa. Beraz,
|
batetik
Azkuek bere heziketa garaian xurgatu zuen erromantizismoak bere jardueraren lan esparrua seinalatu bazion (herri jakintza biltzea, jasotzea, salbatzea...), ideal hori bizi osoan mantendu zuen, eta ez inertzia desfasatu soilez, baizik barneraino asumitu zuelako, bere izakerarekin osoki egokituz. Mitxelenak adierazi izan duen bezala, Azkuerengan, sakonean, beste ideia batzuen azpitik erromantiko bat zegoen, horrek ahalbidetuz egin zuen lan zabala egitea:
|
|
|
Hola, Azkueren bilketa eta sorkuntza oso lotuta daude:
|
batetik
Azkue herri tradizio eta ondarearen biltzaile nekaezina izan zen; baina bestalde sormen lan zabala burutu zuen, bai literaturan, musikan, zein beste hainbat arlotan; eta hala ere, sorkuntza eta bilketa ez ziren bi arlo bereizi Azkuerentzat. Sormen lanean, adibidez, beti saiatzen zen herri tradizioan inspiratzen, lexiko herrikoia erabiltzen, herri doinuak egokitzen, etab. Bilketa lana ere, ez zuen ukitu gabe uzten, «zuzentzeko» eta edertzeko ukituak sartuz han hemenka.
|
|
|
Corpus status dialektika, ez da zehazki bilketa sorkuntza dialektikaren berdina, baina premisa berberen ondorioa da:
|
batetik
Azkuek materialen corpus bat biltzen zuen (hitzak, esaerak, kantuak, ipuinak...) gehienetan bilketa horri sorkuntzazko ukituak erantsiz, edota osotara sorkuntzazko materialen corpus bat osa zezakeen (opera bat, eleberri bat, aldizkari bat, gramatika bat...); baina bere jarduera ez zen hor geratzen, zeren bildutako (eta ukitutako) corpus hori (eta berdin osotara bere kabuz sortutako corpus artisti...
|
|
|
Eta hori ez aski, eta adiskide
|
batek
Azkueri Ipar Afrikan ustez euskal etorkiko leinu bat aurkitu zela aipatu ziolarik («A. de la Vega, segun leí recientemente, pretende haber descubierto en el Atlas una tribu que habla el vasco. Me interesaría enormemente saber mas detalles»316), Azkuek, albisteari sinesgarritasunik eman ez arren aurkikuntza egiazkoa izatekotan tribu hori insitu ikertzera joateko prestutasuna azaldu zuen:
|
|
|
Atal honetan horixe aztertzen da.
|
Batetik
Azkueren kosmopolitismoa, hau da, munduan eta munduko testuinguruan aski komodo kokatzeko zuen erraztasuna; eta bestetik Azkuek euskal kulturarako erreferente gisa aintzat hartzen zituen bi esparru geografiko sinbolikoekiko nola erlazionatu zen: germanismoa eta andaluzismoa.
|
|
|
Azkuek, Menéndez Pidalek bezala, greziar etorkiaren gaiari arreta berezia eskaini zion. Hola, 1918an herri musikaren inguruan emandako hitzaldi
|
batean
Azkuek euskal musika eta Antzinateko greziar musika konparatu zituen. Ez beharbada euskal musikaren greziar etorkia nabarmentzeko, baizik euskal musikaren zahartasuna, Greziakoarena bezain zaharra eta jatorra zela agertzeko.
|
|
|
Hola bereziki interesatu zitzaizkion Jainkoaren bisioak izan zituzten pertsonak. Gorago ikusi den pasarte
|
batean
Azkuek Emmerich en liburu bat aipatzen zuen. Anna Katharina Emmerich() aleman moja bat izan zen, estigmak atera eta Jesusen bisioak izaten zituena.
|
|
|
Beraz sobrenaturalaren kontuak
|
batetik
Azkueren fazeta erromantikoarekin zuen lotura, eta bestetik bere kezka bital erlijosoekin. Azkenik, aipatzeko da Azkueren sobrenaturalerako joera hau, akaso mundu katolikoaren baitan ohikoena ez bazen ere, beti Erromako Elizaren ortodoxiaren mugetatik irten gabe mantendu zuela.
|
|
|
Ez zen musika inondik ere bigarren mailako auzi
|
bat
Azkuerentzat. Aitzitik, euskararen inguruko zaletasunekin batera, edo are gehiago, musika zen Azkueren pasio nagusia134 Egia esan nire gaitasunetatik kanpo dago Azkueren musika arloko obra aztertzea.
|
|
|
Lakak bi estrategia desberdin antzeman ditu horretarako.
|
Batetik
Azkueren
|
|
|
Hola bada, Arantzadik Hendaiara eraman zuen proposamena hein
|
batez
Azkueren hitzek inspiratuta idatzi bide zuen. Eta hala aurkeztu zuen Arantzadik bere asmoa kongresuaren arratsaldeko saioan.
|
|
|
Aurreko urteetan Diputazioen inguruan egindako saioek porrot egin izana ere deitoratzen zuten zenbait artikuluk, eta proiektua suspertzeko itxaropena azaltzen zen orobat. Artikulu
|
batean
Azkue berari galdetzen zitzaion auzia zertan zen, eta itaun horri erantzunez idatzi zuen bilbotar apaizak. Azkuek zekienetik Diputazioek proiektua bertan behera utzia zuten, eta etsi xamar zegoen gaiarekin.
|
|
|
Arana Martijaren ustez sigla horien atzean Aurora Maria Azkue, Resurreccionen arreba, ezkutatzen da. Senidetasun horrek azalduko luke izena isilpean gordetzea (entxufe salaketarik ez sortzeko), eta hipotesi horren alde dago halaber testuliburuko lexikoa eta euskara mota Resurreccionek zerabilen mota berekoa izatea236 Beraz euskarazko lehen testuliburuetako
|
bat
Azkueren ekimenez idatzi eta argitaratu zen, eta seguru asko emakume batek idatzita237.
|
|
|
Akaso Bilbo moduko hiri handi
|
batean
Azkuek lasai ager zezakeen bere mezua; baina, aldiz, Lekeition, bertako herritarrekin eta senideekin zituen konpromisoak tarteko, formak gorde beharra senti zezakeen, eta azkenean ez zen ausartu obra polemiko hura antzestera, are gutxiago independentista deklaratzen zen talde sortu berri bateko kide erradikalen arrimuan. Izatez 1895 urte hasieran, Azkue jeltzaleengana gerturatu zen unean bertan azaleratu zen politika ulertzeko moduaren inguruko beren aldea:
|
|
|
Abertzaleen gehiengo handia ageri da, baina Eleizalde eta agian Agerre kenduta, ez oso perfil politiko markatuko abertzaleak (Olabide eta Eguzkitza, adibidez, EJBko sinpatizante baziren ere, beren apaiz izaerak alderdi mailako jardunetik urruntzen zituen). Abertzale jeltzale deitu diet batez ere EJBko sinpatizante izateaz gain (hori hein
|
batez
Azkue, Broussain, Campion eta Lhande ere baziren, nahiz seguru asko ez beste laurak bezain leialak EJBrekiko) hizkuntza arloan ere sabindar eskola segitzen zutenei. Edozein kasutan Akademian bildu ziren sabindarrak ez ziren eskola filologiko horren jarraitzaile itsuak, baizik eskola haren baitan mugituz ikuspegi propio bat zutenak hainbat auzitan (Olabide adibidez ez zen sabindar neologismo zalea, Eleizaldek ez zituen fonetismoak maite, etab.).
|
|
2011
|
|
|
Berari zor dizkiogu besteak beste Hiztegia, Euskal Kantutegia, Euskal Erriaren Yakintza, Euskal Morfologia? bada neuk irakurria Mitxelenaren lanen
|
baten
Azkuek huts nabarmenak egin zituela. Noski baietz!
|
|
|
Azkue Sariak Bilboko Aurrezki Kutxarenak ziren, nahiz eta Euskaltzaindiak kudeatzen zituen. Hasiera
|
batean
Azkue Sarietan euskarazko idazlanak saritzen ziren, gero eleberria eta olerki lan bana eta 1981 urtetik aurrera Azkue Sariak eleberria, olerkia eta ikerketa lanak saritzen zituen. Ikerketa lanen saritzea izan zen Zientzia Fakultateko irakasle euskaltzaleek sustatutako beste ekimen bat unibertsitatean euskaraz aurkezten ziren tesi eta tesinek nolabaiteko zirkuitua eduki zezaten.
|
|
2012
|
|
|
danbolina jotzen zuela». Lagun
|
batek
Azkueren kantutegia oparitu zionean deskubritu zuen Martinezek tradiziozko herri kantagintza. «Nire gazte garaian nigana heltzen zen musika guztia musika komertziala zen, kanpotik zetorrena:
|
|
2014
|
|
|
Dagokion heinean eta berariaz ezarritako bideetatik, Euskaltzaindiaren lanetan esku hartzea, dela batzordeetan parte hartuz, dela eska dakizkiokeen lanak eginez. Argitalpenen ale
|
bat
Azkue Bibliotekari ematea (12 art.).
|
|
2016
|
|
|
Euskara guztiak jaso zituen beste ikerketa sistematiko
|
bat
Azkuek aitzineratu Erizkizundi Irukoitza izan zen. Sakanako herri gehienetan egin bazen ere, erantzunekin eginiko kaier gehienak galdurik daude.
|
|
2019
|
|
|
Egia erran, holako lan
|
bat
Azkue zenak egin zuena dugu, nehoiz aski ederrets ezineko lana, batez ere batek egina delarik. Bainan Larramendiren lana bezalaxe, Azkuen lana ere ezta xitu ezina.
|
|
|
Argitalpen berriei ezarritako debekua zalantzan jarri gabe, aurretik argitaratutako liburuak debekatzeko asmoa ere agertzen zuen Peirek gutun hartan, eta hamabi liburuko zerrenda igorri zion Azkueri, haiei buruzko txostenak egin zitzan eskatuz. Bitxia bada ere, liburuetako
|
bat
Azkuek berak idatzitakoa zen. Militarrak ez ziren horretaz jabetu edo, bestela, ez zioten datuari garrantzirik eman.
|
|
|
Azalpen egokiak emanez eta hizkuntzalaritza diakronikoaz ikerketa berriak sustatuaz eta alternatiba ezagunik gabe mende erdiz edo gehiago gara17 Liburu hori, agian, egokiago dei zitekeen Fuentes del Diccionario de Larramendi, nahiz atalen
|
bat
Azkueri berari egokitu, izan ere Larramendik euskal tradizioan izandako eraginak merezi bezala hari esleitu baitzion zatirik handiena. Ikerkizun hori eta beste asko, zabalago, B. Urgellen tesian (2000) eta egile horren aurreko eta ondoko hamarkadetako euskal lexikografiaren historiari lotutako hainbatetan aurki liteke. tu den eta oraindik ere dirauen Mitxelena paradigma aldatu behar dela esatea ez bide da erraz ulertzen eta ez azaltzen.18 Gogora dezagun M. Haasek (1969) berreraiketak eta aitzinhizkuntzak aldatzeko eman zituen lau arrazoi eta bide ezagunak, funtsean, bitara bil litezkeela:
|
|
2022
|
|
|
Bizkaian, Zeanuriko gizon
|
batek
Azkueri esan zion bernak estu, mehe eta gorriak dauzkala Basajaunak; beste batek, Atxondo inguruan ikusi zuela behin eta ahuntzak iheska hasi zirela, infernuko deabruak ere ez baitzituzkeen (biri) bilduko. Azkuek ohartarazi du Alemaniako izaki mitiko batek" Basagizon" (Waldmensch) izena duela (1959:
|
|
|
Kirikiñok hurbil hurbilekoak ditu Hendaiako bi lehiakide nagusiak, hau da, Azkue eta Arana, baina, hasiera
|
batean
Azkueren ereduari jarraituz idazten bazuen ere, laster lerratuko da Aranaren ortografiara, eta hartan laketu, 1906tik goiti. Kirikiñok, Jurgi Kintanari irakurri diodanez, 57" Arana Goiriri autoritate erabatekoa aitortzen zion eta haren ortografia, fonetika edo izendegia orpoz orpo segitzen zituen".
|
|
2023
|
|
|
biak ala biak belarrari lotuak. Gizon
|
batek
Azkuek hiztegian zer dakarren oroitarazi du: " Amak utzi ninduzun bedats azkenian; geroztik nabilazu hegalez airian".
|