|
2003
|
|
|
«Gizakien nutrizio eskakizunak aldatu egiten dira banakako zenbait baldintzatzaileren arabera [genéticos, actividad física, hábitos alimentarios, circunstancias fisiológicas, ciertos comportamientos, patologías] eta ingurumenekoak [disponibilidad de alimentos, clima, medio cultural]». Ruanda edo Alto Volta bezalako herrialdeetan, SEDCAko lehendakariak dioenez, animalia jatorriko elikagaiek eguneko dietaren energia ekarpenaren %5
|
baino
gutxiago osatzen dute. «Mendebaldeko herritar batek 1,5 aldiz kontsumitu dezake urtean bere pisua haragi forman».
|
|
2005
|
|
|
Plaka motelenak, batez ere, lurrazal kontinentalez eratutakoak dira. Aldiz, plaka azkarrenen artean aurkitzen diren Ozeano Bareko, Nazca, Cocos eta Filipinetako plakek ez dute lurrazal kontinentalik barneratzen, edo Australia Indiako plakaren barnean lurrazal kontinentalak% 50
|
baino
gutxiago osatzen du. Muga horiek erreferentzia sistema absolutuan ere mugikorrak izan behar dira.
|
|
2008
|
|
|
... Ia bi mila espezie aurkitu dituzte. Eskualde tropikaletakoak urtebete eta luzaroago ere bizi ohi dira; udazken eta negu hotzak egiten dituen tokietakoek sei hilabete
|
baino
gutxiagoan osatzen dute zikloa: jaio, ugaldu eta hil.
|
|
2010
|
|
|
1966an gutxiengo nazionalen babeserako zirrikitua ireki zien. eskubide zibil eta politikoen nazioarteko itunaren 27 artikuluaren arabera, hizkuntza gutxiengoan dauden estatuetan hizkuntza komunitate horiei ez zaie ukatuko hizkuntza erabiltzeko eskubidea. egia da, bai, artikuluak ezezko formula erabiltzen duela, eta ondorioz, ez du garbi uzten zein diren estatuak hartzen dituzten konpromisoak. hori garbitze aldera, 1994an giza eskubideen batzordeak artikulu horren interpretazioa berbideratu zuen, eta ohar batean azaldu zuen artikulua modu negatiboan idatzita egon arren, gutxiengoaren identitatea edo haren kideen eskubideak babesteko neurri positiboak. ondoren, 1992an eta 27 artikulu horren ondorioz, nazio batuen erakundeak 47/ 135 ebazpenaren bidez gutxiengo nazional, etniko, erlijioso edo linguistikoen partaide diren pertsonen eskubideen deklarazioa argitaratu zuen. hala ere, deklarazio horrek ez zuen balio juridikorik. hartara, ez ditugu zuzenean aitortuta oinarrizko hizkuntza eskubideak. beti ere giza eskubideen hizkuntza irizpideari erreparatu zaio hizkuntza eskubideak aitortuak izateko. bestalde, aipatzekoa da azken urteotan uneSCo erakundeak ere zenbait adierazpen eman izan dituela argitara, esaterako, 2001eko kultur aniztasunari buruzko deklarazio unibertsala. tamalez, aipatu deklarazioa ez da arautzailea. aitzitik, hainbat printzipio ezartzen ditu estatuek bere egin eta garatzeko konpromisoa har dezaten. azkenik, kontuan hartzekoak dira europako Segurtasun eta kooperazio erakundeak argitaratu izan dituen ebazpen zein gomendioak, besteak beste, helsinkiko ituna, hezkuntzari buruzko hagako gomendioak, gutxiengoen eskubideei buruzko osloko gomendioak, etab. bidean utzi ditugu nazio batuen erakundeak abian jarritako hainbat tresna: ...repikatuko genuke, esan gabe doa, artikuluan zehar gutxiengoez ari garela, baina horrek ez duela esan nahi terminologia hori onartzen dugunik. itun guztietan gutxiengoez hitz egiten da. horrela hizkuntza gutxiengoen kategorian sartzen dira berezko hizkuntza gutxiagotuak. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia
|
baino
gutxiago osatzen duen taldeari esaten zaio. eTa azKen hogei urTeoTan, europaK zer?
|
|
|
Aipatzekoa da azken urteotan unESCo erakundeak ere zenbait adierazpen eman izan dituela argitara, esaterako, 2001eko kultur Aniztasunari buruzko deklarazio unibertsala. ikuspegi teorikotik gutxiengo hitza ezaugarri bat konpartitzen duten eta erreferentzia egiten zaion eremuan kuantitatiboki erdia
|
baino
gutxiago osatzen duen taldeari esaten zaio. europako kontseiluko 32 estatuk sinatu dute ituna, baina sinatzeak ez du inolako konpromisorik eskatzen. horrela, Frantziako estatuak 1999an sinatu zuen, baina ez du berretsi, eta ondorioz, ez du inolako konpromisorik hartu. egun, europako kontseiluko 30 estatuk berretsi dute. itunaren funtzionamendua aski interesgarria da. lehenik eta behin erregio edo... irakaskuntza, justizia, administrazioko agintariak eta zerbitzu publikoak, hedabideak, kultur jarduerak eta ekipamenduak, ekonomiaeta gizarte bizitza, eta azkenik, mugaz haraindiko elkartrukeak. eremu bakoitzak hainbat konpromiso jasotzen dituzte eta estatuek 35 konpromiso hartu dute. gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa 1994ko azaroaren 10ean onartu zuen europako kontseiluko Ministroen batzordeak. gutxiengo nazionalen babesa arautzen duen lehen ituna dela esan daiteke. hitzarmen markoak ez ditu gutxiengoen hizkuntzak aipatzen, une oro definitu gabeko gutxiengo nazionalez ari da. definizio ezak zaildu egiten du hitzarmen markoaren beraren aplikazioa, edo hobeki esanka, estatuei aukera handiak eskaintzen dizkie modu arbitrarioan jarduteko. esaterako, espainiako estatuak sinatu eta berretsi egin du gutxiengo nazionalen babeserako hitzarmen markoa, baina ijitoen komunitateari besterik ez dio aplikatzen. beste estatu batzuek, erresuma batuak esaterako, berezko hizkuntza komunitateak ere jasotzen dituzte babeserako subjektu. bestalde, gure hizkuntzari dagokionez, espainiako estatuak jarrera hori hartu du, baina Frantziako estatuak ez du hitzarmen markoa sinatu ere egin, ez baitu ezelango derrigortasunik horretarako. hitzarmen markoak jasotzen dituen printzipioei dagokienez, gutxiengo nazionalei, besteak beste, hizkuntza mantendu eta garatzeko neurriak sustatzeko konpromisoa eskatzen zaie estatuei 5 artikuluan. halaber, itunaren 10 artikuluan gutxiengo nazionalei hizkuntza maila publikoan edo pribatuan erabiltzeko eskubidea aitortzeko konpromisoa eskatzen zaie. horrela estatuek ahalegina egin behar dute pertsonen eta administrazioen arteko harremanak gutxiengoen hizkuntzan ahalbidetzeko neurriak segurtatzeko. badira europako kontseiluko bi itun horiek agertzen duten ezaugarri interesgarria; izan ere, hartutako konpromisoak betetzen diren egiaztatzeko ebaluazio zikloak izaten dira. aipatu ebaluazio zikloetan estatuak betetze mailari buruzko txostenak prestatzeaz gain, gizarte zibil antolatuak ere parte hartzen du eta txosten independenteak helarazten dizkie europako kontseiluak itunak monitorizatzeko abian jarri dituen batzordeei. europako Batasunaren jardunari lotzen bagatzaizkio, azken hogei urteotan erakunde horrek izandako aldaketak azpimarratu genituzke. hizkuntza aniztasuna izan da, zalantza barik, europako batasunaren ezaugarri nagusietako bat eta aniztasuna bera erabili izan du ikurritzan:
|
|
|
" Txadeko neska mutil guztiek kalitatezko oinarrizko hezkuntza izan dezaten sustatu nahi dugu, trebatzeko eta garatzeko aukera izan dezaten", adierazi du erakundeak. Txaden, adingabeen %40k
|
baino
gutxiagok osatzen dute hezkuntza maila hori, eta biztanleen %14 bakarrik joaten da eskolara derrigorrezko hezkuntzako urteetan. Analfabetismo tasa %70etik gorakoa da.
|
|
2015
|
|
|
Aurreko egoerak eragin zuzena dauka hiru irratien entzulerian: 16 urte bitarteko entzuleek, irrati bakoitzaren entzuleria osoaren %10
|
baino
gutxiago osatzen dute: Gure Irratian %9, 8; Irulegi Irratian %5, 8; Xiberoko Bozan %6, 6?
|
|
|
Gaur, ostiralean, 20:00etan Bartzelonako Montjuïceko estadio olinpikotik mendi bizikletarekin abiatuta, igandean Donostiako Anoetarara heltzea jarri du helmuga Powerade MTB Non Stop Series Bartzelona Donostia lasterketak (753 km). Txirrindulariek distantzia hau 50 ordu
|
baino
gutxiagotan osatu dute, igandeko gaueko hamarrak baino lehen. 211 bikerrek hartuko dute irteera eta distantzia ahalik eta denbora gutxienean osatzea dute helburu.
|
|
2018
|
|
|
19:00etatik 20:30era bitartean eliz ataritik pasatu dute partaide guztiek, tarte horretan baloratuko baitute epaimahaiko kideek talde bakoitza. Hamabi lagun
|
baino
gutxiagoz osatutako taldeak, talde txikiak, sei izango dira. Honako gai hauek landuko dituzte:
|
|
2019
|
|
|
Hortik gorakoa taldeak jarriko du. Taldea 10 lagun
|
baino
gutxiagok osatuz gero, buruko 20 euro emango da. Animatzaile eta epaimahai lanetan:
|
|
2022
|
|
|
Ugaotarra eta Durangarra garaikurrarekin batera paratu dira Ongi eTOURri leloaren azpian. Guztira Paris eta Bilbo lotzen dituzten 1.000 kilometroak 48 ordu
|
baino
gutxiagotan osatu dituzte.
|