|
2001
|
|
|
Behiala izan zen denbora bat, zeinean ehun malguak baitzituen, gorputz zalu eta bizkorra baitzen.
|
Baina
mendeak eta mendeak geroago, esklerosiak gero eta joago dago, eta jada ia dena zurrun eta elkor da... Esklerosiak, gorputz batean, mugimenduak eragozten ditu, gero eta gehiago.
|
|
2002
|
|
|
auzo hau izan zen abangoardiaren muina eta kubismoaren sorburua. Lehenago ere hainbat inpresionistaren gune izan ziren Lapin Agile eta Moulin Rouge inguruak,
|
baina
mendea jaio berri zenean Picasso eta Braquek bertan hautsi zituzten mendebaldeko artearen perspektiba tradizionalaren egiturak. Objektuen fragmentazioaren hizkuntza bisual berriaren, kubismoaren, hariari jarraiki, Delaunayk Eiffel dorrea puskatan irudikatu zuen, baina kolore biziak erabiliz, Derainek lerro hauen gainean ipini dugun lanean egin zuen bezala.
|
|
2003
|
|
|
Han, nekazaritzako eta etxeko lanetarako eskulan esklaboa erabiltzen zen, eta garaiko Kubako kolera epidemiak eragina izan zuen barrakoietan bizi zen eta garbitasunik ezagutzen ez zuen populazioaren artean.
|
Baina
mendearen garai haietan (1833) esklaboen merkaturatzea, nahiz eta erdi ezkutuan permititua izan, berez debekaturik zegoen.
|
|
|
Gainera, kontrastea handia zen populazioaren gehiengoaren eta aberatsen gutxiengoaren artean; lehenek bizi baldintza eskasak jasan behar zituzten, bigarrenek luxuzko produktu eta elikagaiak dasta zitzaketelarik (ia mundu guztitik ekarriak zirenak), lehen ere azpimarratu dugunez. Beraz, mendea krisiaren gainditzearekin hasi zen Europa osoan, eta Indietako merkataritzaren loraldiaren jarraipena izan zen,
|
baina
mendearen bukaera aldera krisi politikoa nabaritzen hasi zen, eta gizartearen egoerak orokorrean onera egin zuela badirudi ere, pobrezia oso handia zen.
|
|
|
Mendearen erdira arte errekuperazioa izan zuen, eskari kolonialarekin, nekazaritzaren garapenarekin eta europar eskariarekin (baso mozketarekin zituzten arazoak zirela eta).
|
Baina
mendearen bigarren erdialdean beherakada etorri zitzaion, baso mozketa eta egur ikatzaren garestitzeaz eta errusiar eta suediar burdinaren konpetentziaz. Orduan ere, merkatu kolonialaren monopolioa zeukan bitartean, ez zen porrota igarriko, XIX. mendearen, beraz, etorri zitzaiona.
|
|
|
XVIII. mendean tea oraindik produktu garestia zen,
|
baina
mende horretan gizarteko maila guztiek kontsumitzen hasi ziren.
|
|
|
Horrela, ez du aurkezten Euskal  Herria âordura arte egin ohi zen bezalaâ" Espainia katolikoaren herri ezin katolikoagoa", baizik eta" Espainia fedegabearen kutsaduraz bere moraltasun garbia galtzeko arriskuan dagoen herri ezin katolikoagoa". Hau da, euskal eliz  koitasun handiaren ezberdintze gaia muturreraino eramaten du,
|
baina
mendeetan zehar herri zeharo katolikotzat agertu izan den Espainiaren topikoa guztiz ezabaturik. Espainiar ustelen mende egotean, euzkotarren jatorrizko fede eta moraltasun garbiak lohitzera joko du, ezinbestean:
|
|
2004
|
|
|
|
Baina
mendeetako endogamiak lagunduta, aristokrazia britainiarra kasik minoria etniko bilakatu da. «Mendeetan barrena elkarren artean ezkontzearen poderioz, tribu bat sortu dute, talde berezi bat, elkarren antza duten jendez osatua, hitz egiteko manera bitxi berarekin, eskola beretara joanez, elkarren interesak defendatu eta kanpora begira kontrola hedatzen dutenak, armada, Alderdi Kontserbadorea, eta gehien saltzen diren egunkariak erabiliz».
|
|
2005
|
|
|
Hegazti gripearekin antzeko prozesua gertatuko delakoan gaude. Hobe esanda, animaliengandik gizakiarengana,, gero eta gaixotasun gehiago igarotzeko arriskua dago,
|
baina
mende honen amaieran agian oso kontrolatuta izango ditugu gaixotasun bide horiek; bidean milioika pertsona eta animalia hilko dira gaixotasunak medio. Gai honetan ere, gure autodefentsa antola dezakegu eta hori animalia hurbilekoen kontsumotik dator eta hobe, gure lagun batek zioen bezala, animaliak zenbat eta luzaroago bizi, eta ez jaio eta handik hilabete batzuetara hiltegira eramanda hainbat medizina eta hormonekin gizendu eta hazi ondoren.
|
|
|
Erranen didazue egia egia dela eta Jesusen Berri Ona ez dela aldatzen.
|
Baina
mendea eta gizona aldatzen baitira eta aldatzen den bizi horretan sartu behar baitu Berri Onak! 1
|
|
2006
|
|
|
emakumeen kontrako indarkeriak, parte hartze politikoak...
|
Baina
mendearen amaierazbatera, amatasunaren gaia plazaratuz joan da berriz ere. Gaur egun, ohikoak dirakomunikabideetan umeen hezkuntzaz eta hazkuntzaz argitaratzen diren berriak etairitziak; adituek umeen ongizateaz zerikusia duten gaiei ere, eradoskitzeari, eskolaratze goiztiarrari...?
|
|
|
Nafarroan (dokumentazio gehiago dagoen lekuan), deitura patronimikoak agertu ziren oso goiz izenarekin batera, eta geroxeago gehitu zitzaien lekuzkoa. Azkenean XV. mendean fosildu ziren Durangoko merindadean patronimikoa eta lekuzko abizena eta elkarrekin igaro ziren hurrengo belaunaldira, aitaren izenaren arabera aldatu gabe;
|
baina
mende horren bukaeran Bizkaian, Araban ez bezala, patronimikoa galtzen joan zen, eta lekuzko deitura geratzen.
|
|
|
Testuinguru historikoa, XIII. mendearena da, Gaztelan sartu ostean, politikoki, eta loraldi ekonomikoaren garaia da Europan,
|
baina
mendearen bukaeran hazkundeak gailurra jo zuen eta krisia sortzen hasi zen leku batzuetan259 Hiribilduen sorrera bigarren sorrera garaia da Euskal Herrian, ekonomia ardatzaren aldaketa aprobetxatuz sortzen diren hiribilduen garaia, Meseta kostaldearekin lotzen duten bideetan kokatzen diren hiribilduen garaia, Gaztelako artilea eta euskal burdina Europara esportatzen den garaian sortzen direnena, ...
|
|
|
Albert Berhhard Frank botanikari alemaniarra izan zen lehena fenomeno hori behatzen eta bataiatzen, 1885ean. XX. mendearen hasieran, nekazaritzan eta lorezaintzan erabiltzen ziren landareentzat zuen garrantziagatik hasi zen aztertzen,
|
baina
mende horren erdialdera arte ez zen onartu naturan zuen garrantzia eta orokortasuna. Mikorrizaren jatorriaren eta presentziaren antzinatasuna duela 460 milioi urtekoa da, aurkitutako erregistro fosilen kopuruari esker.
|
|
2007
|
|
|
Kontuak kontu, gaur egun ez dago jakiterik, oraindik behintzat, zein ziren eta nondik etorri ziren agote izeneko gizatalde horiek.
|
Baina
mende askoan jasan zuten bazterketaren berri badugu.
|
|
|
Prozesuari hasiera emateko begi bistakoak ziren ondasunak izendatu ziren joan den mendeko zortzigarren eta bederatzigarren hamarkadetan
|
baina
mendearen kondarrean, helburuaz eta egiten ari zenaz hausnartzeko une bat gelditu zen prozesua.
|
|
|
Patata elikagai umila da, ezin esan delicatessen bat denik.
|
Baina
mendeak dira mundu osora zabaldu zela, eta, denbora horretan, milioika eta milioika lagunen gosea ase du. Hori dela eta, ez dago aitzakiarik jartzerik Nazio Batuen Erakundearen ekimen honi:
|
|
|
Pobreziak asko zigortzen du herrialdea, batez ere landa eremua, eta biztanleriaren erdia baino gehiago muturreko pobrezian bizi da. Milurtekoko Helburuak…
|
baina
mende bat geroago 2000 urtean 189 herrialdetako ordezkariek NBEk gainbegiratuta Milurtekoko Helburuak bultzatzea eta 2015a baino lehen pobrezia erdira murriztea erabaki zutenetik zazpi urte igaro dira. Batzuen ustez, helburu horiek betetzeko atzerapena mende batekoa da.
|
|
2008
|
|
|
Moresnet egun Alemaniak, Belgikak eta Herbehereek bat egiten duten puntutik zazpi kilometrora zegoen. 3,5 kilometro koadroko azalera besterik ez zuen,
|
baina
mende luze batez lurralde neutroa izan zen, inolako jaberik edo jurisdikzio zehatzik gabekoa, Europaren erdi erdian baina Europako estatuen mapatik kanpo.
|
|
|
|
Baina
mendearen bigarren erdialdean, 1969an hain zuzen ere, ikuspegi historizista hura irauliko zuen Cerisy La Salleko kongresua antolatu zuten zenbait estrukturalistak. Kongresu hartako ekarpenak mugarri izan ziren aurrerantzean egingo zen literaturaren didaktikarako.
|
|
|
Ordura arteko ospitaleak, Atxurikoa esaterako, bloke batean eraikitakoak izaten ziren,
|
baina
mendearen bigarren erditik aurrera, higienistek bultzatuta, arkitektura planteamendu berriak aplikatzen hasi ziren munduko herrialde aurreratuenak, Ipar Europakoak eta AEB, alegia. Diseinu berri haietan oinarritzat hartzen ziren irizpideek zerikusi handia zuten infekzioen kontrolarekin, infekzioen zabalpena mugatzearekin.
|
|
|
–Bai, adiskide, moztu zuen kristalezko begidunak?, Mouraria ederrekoa, eta hogeita sei urterekin hil zen, penaz. Oso istorio polita,
|
baina
mende batetik gora pasatu da ordutik; gaurko Mouraria zatika jausten da, eta gaurko putek larrutan egiteko balio dute, ez belarrira istorio tristeak kantatzeko.
|
|
|
Herritarrek latinez ulertzen zuten bitartean ondo funtzionatzen zuen mezak latin hutsez.
|
Baina
mendeak aurrera egin ahala, jendeak latinez ulertu ez, eta erdiko bidea hartu behar izan zuen Elizak: Jainkoaren hitzak latinez, eta sermoia, herritarren hizkuntzaz.
|
|
|
Izan ere, batasunaren hasieran ez genuen oraindik ordenagailurik eta hortaz, gure literaturako egile garrantzitsuenen eragina idazleok, haiek egiazki irakurriak genituelako, beraiez genuen iritzi subjektibo baina egiazkoan oinarritzen zen, zuzen edo oker, munduko gainerako hizkuntza guztietan gertatu den bezala, derradan bide nabar. Geroago, informatikaren teknologia heldu zitzaigun,
|
baina
mende guztietako autoreen datuak aurkitzeko unean horren laguntza preziagaitza izanik ere, aukera ez da oraingo literaturgileen benetako irakurketa eraginetan oinarritu, fikzio estatistiko batean baizik. Eta ironikoki, ordenagailuei beita hori ematen diharduten operatzaile
|
|
|
Normalean, mutazio arinak izaten dira, eta horregatik, gizaki gehienentzat gripea ez da hilgarria.
|
Baina
mende pare bat aldiz, mutazio askoz gogorragoak ere gertatzen dira, animaliak infektatzen dituen birusaren azpimota bat gizakiei pasatzen zaienean edo gizakiak kutsatzen dituen beste batekin birkonbinatzen denean organismo batean —adibidez, zerra—, eta organismo hori biekin infekta daiteke. Mutazio horiek dozenaka milioi heriotza eragin ditzakete, erabat berriak baitira giza immunitate sistemarentzat —Espainiako gripeak 50 milioi heriotza eragin zituen 1917 eta 1930 artean— Horregatik, H5N1 hegazti gripearen birusa mundu osoko eta Osasunaren Mundu Erakundeko (OME) adituek zaintzen dute.
|
|
|
Disko hau bizi arrasto bat da. Inoiz disko biribilik egin gabe jarraitzen du (honako hau ere ez da biribila), gora-behera eta ezegonkor,
|
baina
mende berriko artistarik interesgarrienetakoa da. Stephen Malkmusekin (Pavement ohia), eta haren dibertimendu bezala, ekin zion eskuz esku Silver Jewsen bideari, baina orain Bermanen proiektu pertsonala da.
|
|
|
Duen irudia, ordea, erreala da, urte askoan eutsi dion jarrerak eman diona, alegia.
|
Baina
mende laurdena baino gehiagoko praktika aldatu ezean, nekez aldatuko du irudi hori, eta zenbait hilabeteko epea baino ez du hartarako. Praktika luze eta negargarri horren ondoren Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan zenbait hilabete barru izango diren hauteskundeen hurbiltasunak, hain zuzen, salatu egiten du PSEren agiria, eta haren asmo ona, euskararen ustezko defentsa, marketin operazio hutsean utzi.
|
|
2009
|
|
|
Eta balio gutxiago ematen zaio emakumeek egiten duten guztiari. Honen aurrean mentalitatea aldatu behar dugu,
|
baina
mendeak behar dira horretarako. Horregatik egiten dut araudi egoki baten alde, aplikatu dadin eta jendarte osoak errespetatu dezan.
|
|
|
Arau horiek ezagututa, gaurko kimikariek ia edozein molekula organiko sintetizatu dezakete laborategian, naturakoa izan ala ez. XIX. mendearen erdialdean, kimika hura saiakuntza errore hutsa zen,
|
baina
mendearen bukaeran egoera ezberdina zen.
|
|
|
Besteak beste, eguzki orbanek 11 urteko zikloak izaten dituzte, jarduera handiko eta gutxiagoko aldiak tartekatuz. Barealdian dago orain eguzkia,
|
baina
mende bateko barealdi luzeenean.
|
|
|
Ragmi Mustafa Udaleko batzarreko presidenteak Serbia osoko leku atzeratuena dela dio: Langabezia %70ekoa da, eta baldintza sozial kaskarrak ditugu; alde egin dezagun bidali digu mezua,
|
baina
mendeak daramatzagu hemen. Gerra berririk piztea agendatik kanpo ei dago, horratik.
|
|
|
Borrokatzea beste biderik ez dute maputxeek, beraz; azken urteetan berriz ere indartsu ekin diote,
|
baina
mendeak daramatzate borrokan. Lehenik, inken inperioari egin zioten aurre; gero, espainiarren konkista nahiari.
|
|
|
Herri aginteen eta buruzagi ekonomikoen babesik gabe,
|
baina
mendeetan zehar irautea lortu du euskarak. Euskal herritarrenak ere badiren beste bi hizkuntza indartsuren ondoan iraun du bizirik, gaztelaniaren eta frantsesaren ondoan.
|
|
2010
|
|
|
150 urtetan hiltzen da artelatza, zahartuta,
|
baina
mende eta erdi luze horretan, etengabe ibiliko da jantzi erantzian.
|
|
|
izena. Garai hartan oso hiri aberatsa zen,
|
baina
mendeek
|
|
|
1 Praktika hori, sermoi ereduak idaztea alegia, ez da inondik ere berria mugaz haraindiko idazleetan,
|
baina
mende bat lehenago gertatzen da fenomenoa, XVII. mendeko literatur loraldian, hartara Oyharçabalek idatzi bezala: Belapeyrek argi eta garbi erran zuen apaizentzat eta errejententzat egin zuela bere katixima, Leizarragak egin zuen bezala (2001:
|
|
|
Batasun ideia euskaltasunaren bideratzaileek XIX. mendean goraki hedatu zuten
|
baina
mende eta erdi berantago ez dirudi politika sailean bide horretan gabiltzala. Nafarroaren Egunean, Baigorrin, datorren igandean entzunen da batasunak gaituela zepotik aterako elkartasunaren kolore apainez eta bizi nahi handiz, amets obratuak duen miragarriarekin.
|
|
2011
|
|
|
Wal Martek maite zuen erakustea estatuko mapa tanta beltzez betea, tanta bakoitza saltoki bat.
|
Baina
mendea bukatu zen eta erraldoiak sartu ezinik segitzen zuen Chicagon, New Yorken, Los Angelesen, San Franciscon, Bostonen eta beste zenbait hiri handitan.
|
|
|
Anak ez daki isiltasunean sosegurik topatzen, etengabe mintzatu beharra izaten du. Antropologian espezializatu zela uste dut,
|
baina
mende bat da etologiaz mintzatzen ari zaidala.
|
|
|
(00 07 50 00) Hasieran harria sendoa zen,
|
baina
mendeen joanean
|
|
|
3.000.000 (%0, 0004) EHn; horietatik 700.000 (%0, 0001) euskara dakigunok; eta 40.000 legezkanpo gaudenok; konparazioak egiten hasita, ez gara gauza handia, alajaina!; ala bai?; batzuei ematen diegun lana den kontuan hartuta...; Einstein-en teoria ere zalantzan jarri nahi duten hontan, neutrinoek, argi izpiari, 732.000 metroko lasterketan, 60 nanosegundoko aldea atera omen diotelako, batek daki; dena da (edo zen?) erlatiboa; guk badaezpada ere, indarrak metatzen jarrai dezagun; munduari (edo bueno! interesik duenari) erakutsi behar diogu, ez dagoela luparik, gu kontrolatuko gaituenik; dena da erlatiboa bai,
|
baina
mende honen bukaeran, 10.000 milioi izan behar bagara (munduan) eta jakin ez zenbat EHn (baina edozein kasutan% 0, 0004>) hasi gaitezke serioski,! etorkinak euskaraz", ez ezik," bertokokinak euskaraz ago" esan eta egiten.
|
|
|
Kulturen arteko talkak leuntzen eta mundu zoro hau apur bat harmonizatzen laguntzeko hazia izan ote zitekeen hori? Hobe bai horrela balitz,
|
baina
mendeak dira New Yorken eta beste hainbat bazterretan arrazak elkarrekin bizi direla, eta hala ere...
|
|
2012
|
|
|
Hasiera batean kritika asko arduratzen zen emaileaz, idazleaz. Gero, XX. mendearen lehen erdi osoan edo, mezua bera izan zen batez ere kontuan hartu zena,
|
baina
mende horren bukaeran, postmodernitatearen iristearekin batera, hartzaileari hasi zitzaion ematen berebiziko garrantzia, irakurleari alegia, eta horrela Harreraren Estetika eta harrera teoria guztiak hasi ziren gero eta gehiago nabarmentzen. Gaur egun kritikari anitzek ez diote obra bati toki on bat emango (mundu zabaleko kritikariez ari naiz orokorrean, ez hemengoez soilik), baldin eta, nolabaiteko kalitateaz gain, ez badu lortzen publiko arrakasta apur bat behintzat, eta mesfidantzaz begiratuko diote idazle bati norbaitek kultuko idazletzat hartzen badu, horrek berehala ez duela asko saltzen esan nahiko baitu, bere kalitatea ukaezina izan arren.
|
|
|
Zorionez oraindik ez zaigu bihotza gelditu.
|
Baina
mendeetako konkista kulturalari aurre egiten ez badiogu, uste baino lehenago aurki dezakegu heriotzaren amildegia. Etsipenetik idazten dugula ezin ukatu, baina ez gatoz hil kanpaiak jotzera.
|
|
|
12 Sainte Baume (Marseilla, Frantzia) Ingurune mediterraneoan, baina pagoak eta beste espezie asko dituelarik, Saint Baume dago, «Maria Magdalenaren basoa». Jesús Garitacelayaren aburuz, «baso txiki berezi bat da, oso leku zibilizatuan, Marseillatik gertu,
|
baina
mendeetan zehar kontserbatu dena». 13 Oihan hezea (Indonesia) Oihan heze tropikala Sumatra, Borneo, Sulawesi eta Ginea Berriko uharteetan dago.
|
|
|
Hura Nobenaren etxea zen, elizarena, eta aurrerantzean sarritan egin zituzten batzarrak bertan.
|
Baina
mendearen erdialdean herriaren etxea eraikitzeko premia zabaldu zen: hazkunde sasoia zen hura eta ez zuten duin eta egoki ikusten batzarrak elizaren etxe hartan egitea.
|
|
2013
|
|
|
1999ko lehen aldi hartan «zalantzak eta beldurra» nagusi zirela oroitzen du Rosek; «ez genekien zenbat jende etorriko zen, baina, azkenean, 50 inguru bertaratu ziren».
|
Baina
mende berria mugarri izan zen; marka guztiak hautsi ziren bigarren aldian, 2000 urtean: 300 lagun inguru bildu ziren lasterketara.
|
|
|
Gainerako pertsonaiak nire baitatik atereak dira, betiere sinesgarritasuna helmuga izanik. Ez dakigu Bernat Bakedano izeneko liburu saltzailerik ote zen XVI. mende bukaerako Iruñean,
|
baina
mende hasieratik bazen Lizarran Bakedanotarren familia, liburugintzari lotua. Ilarregi bat agertzen da, bertzalde, Iruñean maisu, eta hiriko Erregimentuak irakaskuntzatik bidalia,, irakurtzen eta idazten ozta ozta zekielako?.
|
|
|
Gisa horretako ezaugarri banaketak ere sustrai sakonak ditu. Bere garaiko ikuskera islatzen jarraitzen du Erkiagak,
|
baina
mende luzeetan indarrean egondakoa zen. Euskal tradizio idatzian bertan ere bazuen lekukotasunik.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, aurreko zuzenbidetik zer hartu eta zer ez eztabaidatzearen ondorioz, kodetze mugimenduak gizabanakoei erakutsi zien laburtzen ari ziren legeek orotariko osagaiak zituztela, bakoitza bere iturburuarekin. Hasieran, zuzenbide zibilak leku nabarmena zuen kodetzaileen buruan,
|
baina
mendeak aurrera egin ahla, zalantzan jarri zen horren garrantzia. Zuzenbide zibil erromatarra ez zen ikusten kasuan kasuko garaiari lotu gabeko Ius commune edo zuzenbide natural moduan, ezpada antzinako gizarte baten zuzenbide bezala, alegia, Argien Mendearekin zerikusi handirik ez zuen garai bateko zuzenbide bezala.
|
|
|
Italieraz eta euskaraz. Ungarettirekin denbora joan zait, ez dakit zenbat,
|
baina
mende bat joan zaidala sentitu dut.
|
|
|
Eliza eta plaza eraiki ziren, errota ere bai,
|
baina
mendearen bukaeran misioaren etorkizuna ez zen batere itxaropentsua. Salazar eta Lopez joan ziren, eta haien ordez etorritako fraideetako batek, Manuel Fernandezek, Santa Cruzen dena txarki zihoala deitoratuz idatzi zuen 1798an.
|
|
2014
|
|
|
XVI. mendean Euskal Herriko arrantzaleak trebeak ziren bale arrantzan, eta tartean, baziren oriotarrak.
|
Baina
mende hori atzean utzita egin ziren oriotarrak eta balea ezagunak, 1901an. Benito Lertxundiren abestiak dioen bezala, 1901eko maiatzaren 14an harrapatu baitzuten oriotar arrantzaleek Kantauri
|
|
|
|
Baina
mende berriarekin batera, eta euskal lurraldeak ezagutzen ari ziren aldaketei lotuta, masa gizartearen sorrera, industrializazioa, sozialismoaren eta euskal nazionalismoaren agerpena...?, historian ia lehendabizikoz, euskara politikagintza baldintzatzera iritsi zen elementua bihurtu zuten. Korronte politiko ezberdinen arteko eztabaidagaien artean nagusitzen hasi zen hizkuntzaren auzia, komunikatzeko tresna izatetik helburu politiko zehatz batzuk lortzeko aitzakia edo trabatzat erabiltzen hasi baitziren alderdi guztiak.
|
|
|
Akitania izena atxikitzen ahal litakeela. Orai hor dugun Akitania lurraldea 1956 an moldatua izana dela denek ezagutzen daizkiogun muga horiekin
|
bainan
mendeak jin eta mendeak joan luzaz aise eremu zabalagoa deitu izan dela Akitania, Auvergne eskualdea ere estaltzeraino. Hots, Akitania izenaren atxikitzea arras gauza egokia litakeela...
|
|
2015
|
|
|
–Hemen bada txurien arrazakeria beltzekiko, eta beltzena euren buruarekiko, autoestima arazo baten ondorioz. Beltzek badute herra moduko bat txuriekiko, eta, egia da, bizi dugun garai eta proiektu sozial honetan lekuz kanpo dagoela,
|
baina
mende askotako zapalkuntzaren ondorioa da?.
|
|
|
Eta, hala ere, ez bakarrik denboran, baizik eta espazioan ere, nazionalismoa ondo mugaturik agertzen zaigu beti, eta, hori dela eta, jite eta erreibindikazio desberdinak nabari ditzakegu, adibidez, XIX. mende amaierako eta oraingo nazionalismoen artean, edo Euskal Herriko eta Ekialdeko Europako edo Afrikakoen artean. Denak dira nazionalismoaren aldaerak, baina inguruaren eraginpeko dira bete betean, eta, horretaz jabetzeko, nahikoa zaigu euskal nazionalismoaren ibilbideaz ohartzea, ezen XX. mende hasieran arraza jotzen zen euskal nazioaren funtsa,
|
baina
mendearen erdialdean hizkuntzara iragan zen funstasuna. Zergatik aldaketa?
|
|
|
Aurretik NAFTA (Ipar Amerikako Merkataritza Libreko Ituna) asmatua zuen Mexiko menderatzeko 1994 urtean eta mende berrirako apustua Latinoamerika guztia menderatzea zen merkataritza askeko hitzarmen erraldoi baten bitartez. XX. mendearen bukaeran soilik Venezuelako presidentea zen Hugo Chavez agertu zen FTAAren aurka,
|
baina
mende berriak aurrera egin ahala beste presidente aurrerakoi batzuk agertu ziren agertokian eta indar korrelazioa aldatu zen nabarmen eskualdean. Hori dela-eta, 2005ean, Argentinan, Mar del Platan, Ameriketako Gailurrean, FTAAren egitasmoa bertan behera geratu zen, Brasilgo presidenteak (Lula), Argentinakoak (Kirchner), Venezuelakoak (Chávez), Uruguaikoak (Vázquez) eta Paraguaikoak (Duarte) bat egin zutenean birkolonizazio proiektua geldiarazteko.
|
|
|
Irudia: erostrend Agur erabili eta botatzeko poltsari Plastikozko poltsa bat bost minutuan sortzen da, batez beste 12 minutuz erabiltzen da,
|
baina
mende luzez iraun dezake ingurumenean. Gehienak ozeanoetan amaitzen dira, eta itsasoko fauna eta flora kaltetzen dituzte.
|
|
|
Alphonsa Rodriguez Jesusen Compagnhaco Aitaren Guiristhinho perfeccioniaren praticaren pparte bat Heuzcarala itçulia, Heuzcara becic eztakitenen daco. Jakina, Materrek eta Axularrek beste horrenbeste egin zuten,
|
baina
mende eta erdi geroago izanik eta frantsesak ordurako egin aurrerakada aintzat hartuta, guztiz bestelakoa da errestrikzio horren gainean egin daitekeen gogoeta, zeren, haiek maila ertaineko euskaldunentzat idatzi zutelarik, jende praubeei zuzendu baitzien Lopezek bere itzulpen egokitzapena. Oihartzabalek jaso duenez, Lopezek aitzinsolasean aitortu zuen:
|
|
|
Forua murritz eta ahul zen ordurako, eta ez zen haren zaintza uzten ahal hitzarturiko bakan batzuei baino. Ez baitakit zer iritzi dion Amadeok Amejoramientoari,
|
baina
menderen mendetako sen heredatuak sano mesfidakor bilakarazi du.
|
|
|
Eta bai, epikoena, argia urratu ondoan, esku batzuek hedatu dute bandera monarkikoa etxe aitzinean, Tolosako Nabetako balkoi estalian. Iragan asteleheneko leku berean,
|
baina
mende erdi badu. Oraingoan, Nafarroak Errege hartu zuela eta.
|
|
2016
|
|
|
" Nahiz eta Lasarte Oria udalerri gaztea izan, 30 urte bete ditu aurten, gure historia zaharragoa da. Antxon Agirre Sorondoren hitz batzuk hartuaz, Lasarte Oriak 20 urte
|
baina
mende gehiago ditu", aipatu zuen.
|
|
|
Irudia: Alex Fernandez Muinza 4 Erosketetara poltsa berrerabilgarri edo orgatxo batekin joatea Erabili eta botatzeko plastikozko poltsak batez beste 12 minutu erabiltzen dira,
|
baina
mende luzez iraun dezakete ingurumenean. Gehienak ozeanoetan amaitzen dira, eta itsasoko fauna eta flora kaltetzen dituzte.
|
|
|
Erakusketarekin batera, pieza gonbidatuaren gunean Eubalaena glacialis balearen hezurra ere jarri dute ikusgai. Euskal balea Ipar Atlantikoaren alde bietan bizi zen jatorriz,
|
baina
mendeetako balea arrantzak ekialdeko populazioa (Europako kostaldeetakoa) desagerrarazi zuen eta ekialdekoa, gaur egun Ipar Amerikako kostalde atlantikoan bizi dena, asko urritu. Desagertzeko arriskuan dagoen ugaztuna da gaur egun. Bergarako Errege Seminarioaren zientzia bilduman, Euskal balearen eskeleto bat gordetzen da.
|
|
|
Gaurko grafiarekin, Ancholabehere batere dudarik gabe.
|
Bainan
mende erdi bat baizik ez du" ch"" x" idazten dugula, kalapita ederrik sortu baitzuen aldaketak duela 50 bat urte, baizik eta euskara xikitatzen ginuela, beste mende erdi bat lehenago" k" sartu zelarik" c" eta" q" ren partez euskara kakastatzen zela erran izan zen bezala. Bainan" x" bazen aspalditik eta hor dago oraino Jaxu eta Jatxou hitzetan, frantsesez Jakzu irakurtzen baitira, euskaraz aldiz Jatsu.
|
|
2017
|
|
|
Bitartean, dugun gauzarik preziatuena kentzen ahalegindu dira, gure borondatearen jabetza.
|
Baina
mende luzeetan inguruko herrialdeak gure herria kikildu eta suntsitu nahian ibili badira ere, belaunaldiz belaunaldi geu izateari eutsi diogu, hori delako irauteko era bakarra. Asko dira Euskal Herri libre baten alde amestu eta bere aldeko hautua egin zutenak, eta haietako bakoitzak eman zuenari esker gaude oraindik hemen.
|
|
|
Hogei urterik behin aurpegiak aldatzen dira, lurpean suntsitzen; ondoren, beste batzuk sortzen dira eta haien lekua hartzen dute.
|
Baina
menderik mendeko dantzari horien guztien muina, Dantzari Bakarra, beti bat izanen da, eta beti arituko da dantzan, amodioz erreta, bere hogei urteren florian hilezina.
|
|
|
(Unamunoren adieran) Salbatore Mitxelenaren obran material literario bikaina aurkitzen da ikuspegi erlijiosoarekin: Arantzazu poema (Golgota, Alberna, Arantzazu; Arantzazuko hiru erreketak, hiru gerra zibilak), Bizi Nai, Guruzbideak, etab. Erlijioari inportantziarik ez ematera lerratuak gara,
|
baina
mendeetan eta mendeetan komunitateen, lokalak bezainbat nazionalak, identitate zeinu funtsezkoenetakoa izan da (ermitak eta erromeriak, eliza herriaren erdigune, santu eta debozio eta jai nazionalak, etab.). Merezi luke debozio herritarrak aztertzea, ez erlijioagatik, baina elizetako santuen irudi eta ermitetan espresatu direlako mendeetan gure jendearen beldurrak eta esperantzak.
|
|
2018
|
|
|
Euskal Herriko historia soziala eta ekonomikoa ezin uler daitezke herri lurren kontzeptuak eta landa baliabide jakin batzuen kudeaketa kolektiboak izan duten garrantzia kontuan hartu gabe. Egun, praktika horien memoria" auzolana" bezalako kontzeptuen iraupen folklorikoa salbu ia desagertuta dago,
|
baina
mende luzez oinarrizko elementua izan ziren tokian tokiko harreman sareak, eta landa paisaiaren ezaugarriak kodifikatzeko orduan. Herri lurren gainbehera, hain zuzen ere, baserri" modernoaren" hedapenarekin batera eman zen, Aro Modernoan zehar; mendiak etxez eta zereal sailez bete ziren neurri berean galdu ziren jabetza kolektiboa, komunitateen erabakimena eta, neurri batean, baita ingurumenaren ustiapen jasangarriago bat ere.
|
|
|
Londresek Eskoziako autodeterminazio erreferenduma onartzea. Erresuma Batuak ez du idatzizko Konstituziorik,
|
baina
mendeetan indarrean egon diren legeak erabiltzen ditu gobernatzeko. Lege horietan zaharrena 1215 urtekoa dugu.
|
|
|
Biztanleriaren hazkundeak agindu zituen Iruñearen garapen beharrak. Mende hasieran hiriak ozta gainditzen zuen 13.000 biztanleen kopurua,
|
baina
mendearen erdialdean 22.000 izatera iritsi zen, eta XIX. mendearen azken urteetan, berriz, 30.000 inguru. Fortifikazioek agintzen zuten muga zela eta, populazioaren hazkundea harresien barruan egin ziren etxeen zaharberritzearen gainean oinarritu zen.
|
|
|
Karlos Il.a Gaiztoak() gotzainari itzuli zizkion kendutako ondasunak eta San Pedroko jauregia.
|
Baina
mende bat gerrarik pairatu gabe igaro ondoren, Gaztelaren erasoekin, Ehun Urteko gerraren baitan, beldurra itzuli zen Iruñera. 1378an, hiriak setioa eta suntsiketak jasan zituen gaztelarren eskutik:
|
|
|
Atzerrian sortu eta Iruñean bizi diren pertsonen kopuruak nabarmen egin du gora azken hogei urteetan. XXI. mende hasiera arte oso gutxi ziren,
|
baina
mendearen aldaketarekin bat nabarmen egin zuen gora halakoen kopuruak: 2000an% 5,2 ziren, bost urte geroago% 12,5, eta gora egiten jarraitu dute une honetan erroldatutako guztien artean% 17,7 izatera iristeko.
|
|
|
Haren senarrari erran nion. Jaun lapurtarra, Holandako oihal ederrenek ez dute, arbasoen arotik, euskaldunek familian ehuntzen dituzten ohe eta mahaikoen finezia. Tartaroek beren zibilizazioa goresten dute,
|
baina
mende bat baino gehiago iraganen da jende horiek ene herrikideek dituzten bizitza soziala eta ohiduren edertasuna ukan baino lehen. Frantziako probintzia bat ezagutzen dut, non laborariak abere larruz beztiturik diren.
|
|
2019
|
|
|
Ez. Presentzia digitala izan dezake,
|
baina
mende ugari daramatza hilik. Hortaz, digitalki prestatuta dauden hiztunak behar dira beste ezer baino gehiago." [Orzaiz, J., 2018] hau guztia kontuan hartuta, ezinbestekoa da ezagutza eta kontzientziazioa lantzea, erabileraren alderdian eraginez. eskaintza handia izan deEuskararen bizitasun digitala ispiluaren aurrean – Josu Waliño
|
|
|
Hara, gure lurraldera, 1850 urte ingurutik, misiolariak eta europar esploratzaileak sartzen hasiko ziren,
|
baina
mende horren amaiera arte ez zuten menpean hartzea lortuko. Alemanak izan ziren indar armatuaren bidez bereganatu zutenak, eta gerora belgikarrak.
|
|
2020
|
|
|
Gaiengatik adibidez, abortua, noski, gai zentrala, gainditua irudi luke, baina gogoratu Nafarroako kasua, herenegun normalizatzen hasia. Migrazioa, present hemen, bigarren plano batean nahi bada,
|
baina
mende erdi beranduago bizi bizi dauden ustelak agerraraziz: " Gero eta etorkin gehiago ari gara hartzen eta jendea ez da kontent.
|
|
|
6.000 biztanleko herri txiki bat izanik ere, belaunaldiz belaunaldi transmititu eta errotu da kirol hori, eta hala gertatzen da oraindik ere.Horia kolore berezia bezain handia da oriotarrentzat, eta horiak ordezkatzen du arraunarekiko duten grina, arima, sentimendua eta harrotasuna. 55 urte dira Orio Arraunketa Elkartea eratu zenetik,
|
baina
mende bat baino gehiago lehen bandera irabazi zuenetik. 1901ean astindu zuen lehenbizikoa, eta, ordutik, garaipen handiz josi du bere historia, oriotarrei zirrara sorrarazteraino.
|
|
2021
|
|
|
Lehen testuak nagusiki gaztelaniaz ari diren Hegoaldeko aldizkari elebidun kulturaletan agertuko dira (aurretik agertu ziren Xahoren pare bat testuren salbuespenarekin), eta gero nagusiki euskaraz argitaratzen den Iparraldeko Eskualduna aldizkaria() nahiz Hegoaldean euskara hutsez aterako diren Euskalzale() eta Ibaizabal() aldizkarietan. Frantsesak oraindik ere bigarren hizkuntza gisa eutsiko dio XIX. mendearen amaieraraino,
|
baina
mende berriarekin euskararen erabilera gailenduko zaio. Zikloaren datu orokorrak honako hauek izango dira:
|
|
|
Bai, ozeanoek inertzia handia daukate. Horregatik, itsasoaren tenperatura eta garaiera oso mantso aldatzen dira,
|
baina
mendeak behar dira horri buelta emateko, akaso milurtekoak. Aldaketak hasten direnean itsasoetan, beraz, oso zaila da haiek geratzea.
|
|
|
Gabriel Arestik eta Martín Vigilek izkiriatutako salaketa literarioetan aurkituko dugu Bilbo kapitalistak bilbotarren aurka ezarritako bazterketa sozial eta urbanistikoa. Irudiak desagertu ziren
|
baina
mende aldaketarekin galduta ziruditen bi dokumental berreskuratu ziren: Policarpo Fernández Azcoagaren ¿ Bilbao?
|
|
|
Argi dago euskal liburugintzan nobedadeak sekulako indarra duela, eta berak definitzen duela ekoizpenaren ildoa. Berrargitalpenen ehunekoak pixka bat gora egin du aurten,
|
baina
mende honetako hainbat urtetan baino beherago dabil hala ere. Torrealdaik behin baino gehiago azpimarratzen zuen berrargitalpenak indar handiagoa lukeela gurean, edizio frantsesean gertatzen denaren antzera edo; berrargitalpenaren eskasiak ere diglosia islatzen du.
|
|
|
Inprenta asmatu zen arte, milaka urtetako jakinduria pertsona bakar batzuen eskuetan gelditu zen, salbamendu lan heroiko eta ia sinesgaitz bati emanak baitzeuden. Ez zen den dena ezerezean amildu, greziarren eta erromatarren ideiek, lorpen zientifikoek, irudimenak, legeek eta errebeldiek bizirik iraun zuten, bai,
|
baina
mendeetako bilaketaren eta esperimentazioaren ondoren liburuek erdietsitako perfekzio xumeari zor diogu hori. Haiei esker, eta gauaren hondorainoko bidaiak gorabehera, Europaren historia, Maria Zambrano filosofoak idatzi zuen bezala, beti errenazimentu eta ilustrazioetara irekita dagoen bidea da.
|
|
2022
|
|
|
Taineraz taino hitzak ona, zintzoa esan nahi du eta Europako konkistatzaileei beren burua hitz horren bidez deskribatu zieteleko esaten zaie horrela.
|
Baina
mende eta erdian, tainoen populazioak %90 inguru egin zuen behera, nagusiki Europatik eramandako gaixotasunen erruz. Geratzen ziren tainoak akulturazio eta sinkretismo prozesuetan galdu ziren.
|
|
|
Zaragoza hegoaldean Sanhayarren ataritik hurbil hartu zuten ostatu azken aurreko atsedenaldian. Sanhayarrik ez zen han,
|
baina
mende batzuk lehenago tribu haietako berbereek Zaragozako konkistan parte hartu zuteneko oroitzapena zen izen hura.
|
|
|
Azkenean, uste duguna baino berdinagoak baikara batzuok eta besteak: " katalanak eta euskaldunak Espainiatik independizatuko balira(...) espainiar izateari utziko liokete termino politiko juridikoetan,
|
baina
mendeak lituzkete elkargune kultural guztiak desegiteko".
|
|
|
komunitatea versus gizartea, modernitatearen kontrako erreakzio erromantikoa, eta bla, bla.
|
Baina
mende berriak, lehenagotik hasita, dena zalantzan jartzera gonbidatzen gaitu. Modernitatearen diskurtsoa eta soziologia kanonikoa barne, gutxienez.
|
|
2023
|
|
|
Euskara da, alabaina, Euskal Herriaren zimendura, euskararik gabe ez baita Euskal Herririk.
|
Baina
mendeetako altxor hori nahi daukute behin betikoz suntsitu. Frantziako hezkunde ministerioak onartu berri du brebetako probak osoki euskaraz iragaitea.
|