|
2007
|
|
|
Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkariari dagokionez, 1901eko azaroan izen bereko elkarteak sortu zuen, Hondarribian buruturiko bilera baten ondorioz. Bide batez, esango dugu Hondarribiko batzar hartan euskara zaindu eta hedatuko lukeen Euskal Akademia sortzeko asmoa ere bazutela,
|
baina
askoz beranduago arte, 1919an, ez zen zertu. Are gehiago, Eusko Ikaskuntza elkarteak aurrea hartu zion Euskaltzaindiari:
|
|
2008
|
|
|
Absolutiboari. X? marka jartzen diogunean, automatikoki ulertu behar da dela ko aditzak kasu hori beharrezkoa duela,
|
baina
askotan ez dela agertzen elipsi proze durak direla tarteko. Hau da,. X?
|
|
|
Kontuan izan behar da gainera, Dreyfusekin lotutako Euskalzaleko artikuluak ez direla inondik ere Zolak edo Barrèsek idatz zitzaketenen mailakoak. Edukitan Barrès en ildokoak izan zitezkeen
|
baina
askoz maila apalagoan idatziak; topiko kontserbadore eta antijuduz osatutako artikulu dibulgatiboak473 Dreyfus en gaia, gainera, ez zen Azkueren kezka nagusia inondik, Euskalzalen idatzitako ehundaka artikuluetatik bi baino ez baitzizkion auziari eskaini.
|
|
|
Horietako batzuk olerkiak igorri arren, beste batzuek, korrespontsal lana eginez, beren herrietako albisteak, gertaerak eta abar bidaltzen zituzten. Kolaboratzaile horietako zenbait, Euskalzalen bezala, apaizak ziren,
|
baina
asko baita laikoak ere, gehienak eskulangile, enplegatu eta langile autonomoak468 Bereziki Errenteria, Zarautz, Zumaia, Tolosa, Ondarroa eta Bermeoko berriemaileak aipa daitezke. Baserritar ez ziren erosleak, halaber, nagusiki ingurune eta talde sozial horietakoak zirela pentsa daiteke.
|
|
|
Luis Eleizalde buruzagi jeltzalea ere azter daiteke, hizkuntza kontuan sabindarrik jantziena izan zena: baina egia esan Eleizalde ere ez zen idazle aktibo gisa askonabarmendu (bai idatzi zituen zenbait gauza euskaraz
|
baina
askoz gehiagogaztelaniaz), eta euskararen inguruko bere ekarpen nagusiak teorikoak izanziren (eta gainera gero eta kritikoagoak Arana Goiriren planteamenduekiko). Imanol Arriandiaga elizgizon sabindarra ere aipa daiteke, neologismo sortzaile eta purista hertsia, hainbeste non bere euskarazko idazkiak (ez ugariegiak egia esan) irakurtzeko izugarri zail ziren, eta beraz nekez sor zezakeenaeskola ha...
|
|
|
Bizkaiko euskalkiak a) beste edozeinek baino ezpain geiago tan ots egiten du, b) gure gizaldi onetan beintzat beste edozein baino landuago izan da, z) bizigailutzat bear dan eskuartea bere Aldundiarengandik (Diputazionearengandik) ugari artzen du ta orrela Institutoan (Liceoan) euskerazko irakasguak bi ditu, bat maisutegian (Ecole Normalean) ta nexkamutilentzako eskolak eun sortzen ari dira; d) edertasunean badira euskalki batzuk zerbaitetan osoago diruditenak, bainan beste zerbaitetan ornituago, beteginago degu angoa. Eta au onela izanarren (entzun au ongi, euskaldun anai maiteak) Bizkaian, geienak ez noski,
|
bainan
askok gure euskalkia utzi ta beste bat, erdi inguruko bat, euskaldun geienentzat ulerterrazago (aditzen aisago) den bat autatuko genuke. Edozein euskaldunek zati bat baino osoa maiteago izan bear du.
|
|
2010
|
|
|
f) DBHOn, aldiz, A eredua da gailen. Gutxigatik Batxilergoan (%50, 15 A, %47, 89 D),
|
baina
askogatik Lanbide Heziketan (%76, 84 A, %20, 49 D).
|
|
|
Asko egin da, dudarik gabe, EEN legeak 30 artikuluan agindutakoaren bidetik.
|
Baina
asko dago egiteko: geure burua argitzea eta errepertorio linguistikoen izaeraz eta garrantziaz jabetzea, hori dugu lehen eginkizuna.
|
|
|
(%7),
|
baina
askoz ahulago AEKn (%3).
|
|
|
Haurrek euskara ikasi behar dutela. Eguneroko bizitzan euskarak balio du euskaldunen artean mintzatzeko,
|
baina
askorentzat baliagarritasun ahula dauka lanerako ala praktika kulturaletan.
|
|
|
Horren ondorioz, inguruko herritarrekin harreman estuak izatearen garrantzia erakutsi zuten, eta eskolak elkarlanean, auzolanean, aritzearen emankortasuna egiaztatu zuten.
|
Baina
askok uste du instituzio bihurtu diren ikastolak euskal lurraldeetan beti egon direla, beti existitu direla alegia. Baina usteak erdi ustel.
|
|
|
–Astean, gutxienez, hirutan lautan joaten ginen gu Gasteizera, kontseiluaren egoitzara, handik ateratzen zelako guztia. Ez genituen erabakiak hartzen, noski,
|
baina
asko eragiten genuen?.
|
|
|
irakasleari eskaintza zabala egitea, irakasleak berak hauta zezan.
|
Baina
asko kosta zitzaigun hau aurrera eramatea. –Ez dugu denborarik?, esaten ziguten irakasleek.
|
|
|
–Egin behar ez zenaren paradigma izan zen gertatu zena?, erantsi du Juanito Amenabarrek. . Sokatiran ibili beharrean, biok alde batera tiratzen hasiko bagina, eta akaso ez batek esaten duen norabidean, baizik eta norabide bateratu eta berdintsu batean, beharbada ez ginen joango nik nahi dudan tokitik aurrera,
|
baina
askoz ere hurbilago joango ginateke, eta aurrerago joango ginateke. Ez, ordea, bakoitza bere aldetik tiraka, Azpeitian ibili garen bezala?.
|
|
2012
|
|
|
140 Ikusi 3.1.4 atala, non Sarrionandiak espainieraren bitartekaritza orokorraren arriskuaz ohartarazten duen. Hasier Etxeberriak egin zion elkarrizketa hartan (Sarrionandia 2002) esaten zuen beste literaturetako obrak jatorrizko hizkuntzetan irakurtzen ahalegintzen zela, eta ez espainieraz,
|
baina
askotan ez du espainieraren bitartekaritzaz baliatu beste aukerarik izango, harrobien azterketak erakutsiko digun legez.
|
|
|
Honek ez du esan nahi kortesiazko arauak Gricek proposatutakoetatik erabat aldentzen direnik; zenbaitetan Griceren arauren bat hautsi edo bertan behera utz daiteke kortesiaren izenean,
|
baina
askotan bai batak eta bai besteak bat egiten dute, Griceren arauak ere gizalegean eta jokabide arrazionalean oinarrituta baitaude.
|
|
2015
|
|
|
Irakurleak beren antologia pertsonala osatzera ere hel daitezke.
|
Baina
askoz gutxiago izaten dira testu hautatu horiek obra batean jaso eta bilduma landu moduan argitaratzera iristen direnak. Hori, jadanik, antologia
|
|
2016
|
|
|
Beharbada zenbaiti idurituko zaiote, oraiko jende argitu eta leunduentzat, antzerki huntako bozkatzaileak ez direla antzeko, bainan hirrikillu eta petralegi(...) Hobe, hobe, eta agian ba!(...)
|
Bainan
asko ofiziale «jende biltzalek» diote, jendeen kaskotan zerbait sartu nahi duen idazlariak, bere lana behar duela muntatu, hamalau urte inguruko koxkorrentzat balitz bezala(...) Maila hortarat, jakinduria jauts ditake urtu gabe, eta, jakin gabezia upa ditake, lotsatu gabe.
|
|
|
Arte gisa hedapen handiko artea ikusi dugu, ikusgarri gisa, testu mailan bezala eremu asko jorratuak izan zirela, erritmo azkarragoan Euskal Herrian baino,
|
baina
askotan bilatze berdintsuak aurkitu ditugu Euskal Herrian eszenifikazio mailan, taularatze mailan, aitzinatze handiak azken hamarkadetan egin baldin badira ere. Taularatzeko kanpoko profesionalen ekartzeko era badago oraindik.
|
|
|
Hedadura mugatua lortu zuen Larzabalek publiko mugatua begiratzen baitzuen. Euskal literaturako adituek fenomeno horri adi egon ziren, kalitatezko lantzat jotzen zuten batzuek,
|
baina
asko urrundik gelditu ziren begira. Barne askotan eta kanpo anitzetan landutako ikusgarrien jorratzea proposatzen dizuegu hemen.
|
|
2019
|
|
|
Arabaren bihotzean, betiko hutsunea. Badakigu ahanztura bat izango zela,
|
baina
askotan errepikatzen den ahanztura bilakatu da. 2012an Jaurlaritzak aparteko txosten bat egin zuen Trebiñuko Inkesta Soziolinguistikoari eskainia.
|
|
2021
|
|
|
|
Baina
asko dira orduan perpaus barnean dutenak ere, eta ez nahitaez galdezkoak direlako, bestelakoek ere hantxe baitaramate. Adibidez:
|
|
|
aditzoinak adierazten duen gertaera edo ekintza hori gauzatzea, batetik, eta ekintza horren ondorioa, bestetik.
|
Baina
askotan bi adierak nahasten dira; ez da erraza bereiztea noiz den gertaera eta noiz ondorioa. Areago, izen eratorri berak bi adierak har ditzake.
|
|
|
Dena den, datiboa ez da mugatzen bizidunetara, Fernándezek eta Ortiz de Urbinak (2010) Atxagaren nobela batez baliatuz ikusi dutenez. Izan ere, adibide sorta luze samar batean batzuk bizidunak dira,
|
baina
asko eta asko bizigabeak: euriari begira, loreei begira, paisaiari begira —baita paisaiara begira—, zaldiei begira, itzulbideari begira, bideari begira, kikarako kafeari begira, liburuari begira.
|
|
|
15.4.2b
|
Baina
askotan erakusle hauek berez bakarrik osa dezakete izen sintagma. Horregatik esan ohi da hirugarren pertsonako izenordain bezala ere funtziona dezaketela (ikus 13 kapitulua).
|
|
|
279, 671). Ondoren aztertuko ditugun egiturak ez dira inpertsonalak,
|
baina
askotan gertatzen da balentzia aldaketa (ergatiboko sintagmatik absolutibokora pasatzea dakarrena).
|
|
|
Hala, esate baterako, desberdintasunaren aldea mailakatzen duten diferentzia adierazleak onartzen dituzte hauek ere: zenbatzaile zehatza (Lapurdik baditu Zuberoak baino dozena bat aldiz haboro biztanle (Herria)); askoz (ere) gisakoak (Nahiko zabalduta dago jada sailkapen nagusia,
|
baina
askoz gehiago zabalduko da gaur (Berria); Asko kostatzen da hitz bat bestearen atzetik kateatzea baina askoz ere gehiago lerro artekoa idaztea (Berria)); apur bat gisakoak (Ehun lagun eskas atera ziren, aurrekoetan baino apur bat gutxiago (Berria)); xe atzizkia (Asteburu honetan jende gutxixeago ibili da).
|
|
|
Hala, esate baterako, desberdintasunaren aldea mailakatzen duten diferentzia adierazleak onartzen dituzte hauek ere: zenbatzaile zehatza (Lapurdik baditu Zuberoak baino dozena bat aldiz haboro biztanle (Herria)); askoz (ere) gisakoak (Nahiko zabalduta dago jada sailkapen nagusia, baina askoz gehiago zabalduko da gaur (Berria); Asko kostatzen da hitz bat bestearen atzetik kateatzea
|
baina
askoz ere gehiago lerro artekoa idaztea (Berria)); apur bat gisakoak (Ehun lagun eskas atera ziren, aurrekoetan baino apur bat gutxiago (Berria)); xe atzizkia (Asteburu honetan jende gutxixeago ibili da).
|
|
|
Perpaus erlatibo jokatuetan arazorik gabe erlatiba daitezke datiboan diren sintagmak ere (§ 31.4.3.6b),
|
baina
askoz zailago gertatzen da sintagma datiboak erlatibatzea perpaus jokatugabeetan. Adibide gutxi batzuk badira ahaztu aditzarekin:
|
|
|
24.3.5.3b Azaldu, agertu, ageri, gertatu eta suertatu aditzek ere ibili ren oso antzeko ezaugarriak azaltzen dituzte, eta sarritan egon aditza erabiltzen den testuinguru beretan agertzen dira,
|
baina
askoz predikatu gutxiagorekin aurkitzen ditugu. Hona agertu eta azaldu aditzekin osatutako egitura semikopulatibo batzuk:
|
|
|
Har dezagun, esaterako, ondorengo bikote hau: Asko ikasten du, baina ez du irakasgaia gainditzen; Ez du irakasgaia gainditzen,
|
baina
asko ikasten du. Lehenengo adibidean hiztunari gehiago axola zaio azterketako emaitza ikasketa prozesua baino; nolabait esatearren, ‘asko ikasten du, eta asko ikasiz gainditu litzatekeela pentsatzen dugun arren, ikasle honen kasuan ez da betetzen, eta ez du irakasgaia gainditzen’ Bigarren adibidean, ordea, ikaslearen ahaleginean jartzen du arreta handiagoa igorleak, eta adierazi nahi du, gutxi gorabehera, ‘azterketak gainditzen ez dituenez, pentsa daiteke ez dela askorik saiatzen, baina kasu honetan, gehienetan gertatu ohi denaren aurka, ez da ez saiatzearen ondorio, ziur bainago ikasleak lan asko egiten duela’.
|
|
|
28.5.2.2b Adierazpen perpausetan ager daitezke edo ren bidez elkartutako juntagaiak, balio bat baino gehiago adieraziz. Jarraian nolabaiteko sailkapen bat emango dugu,
|
baina
askotan ez da erraza izaten, adibidez, orobatasuna ala hiztunak diferentetzat dituen aukerak, zehazki zer adierazi nahi den jakitea.
|
|
|
16.3.5d Bakarrik ageri bada, adberbioa izan daiteke, edo izena isildutako izen sintagma,
|
baina
askotan zaila da bien artean bereiztea: Nork sobera besarkatzen baitu, gutxi hesten du (Voltoire); Birjinitatea ez dela on, guti dela, ezdeusa dela (Tartas); Munduan gutik du haboro sufritu (Etxahun); Gutxiren gose dena, gutxik asetzen omen du (Mitxelena); Gutti ezagun diren idazle trebeak (Mitxelena); Gutxi egin du katiluko esnea kaka koloreko gauza higuingarri bat bilakatu denerako (Urain); Gutxi iraun du mitoaren denborak (Lertxundi).
|
|
|
handi → handiegi; txukun → txukunegi; eder → ederregi; berritsu → berritsuegi; berant/ berandu → berantegi.
|
Baina
asko+ egi elkarketak gehiegi, larregi edo sobera ematen du. Hola erabiltzen dugu esapide hau:
|
|
|
Hori da, hain zuzen, adjektiboaren zeregina.
|
Baina
askotan izen sintagma batean adjektiboak egin behar lukeen papera aposizioan doala esan ohi dugun izen batek, edo beste izen sintagma batek egiten du. Adibidez:
|
|
|
Bizkaieraz erabiltzen da barik (gaberik), aski arrunta da. Eredu estandarrean ere onartua da (eten barik),
|
baina
askotan zuzenean erabiltzen da gabe (eten gabe).
|
|
|
Edurne da handiena; Liburu hori da karioena...
|
Baina
askotan adjektiboa izen sintagma baten barruan dago, izenari lagunduz: Liburu polit bat erosi dute; Mutil galant horrek egingo du lan hori eta abar.
|
|
|
Hemen ere badira salbuespenak: on ek badu bere konparazio forma arrunta, onago (Lizarragak, J. M. Zabalak, Aranbillagak, Orixek... erabiltzen dute),
|
baina
askoz ere gehiago erabiltzen da hobe aldaera, literaturan nola gaurko idazkietan ere. Ongi eta gaizki adberbioak ere mailaka ditzakegu, eta horrela sortzen dira hobeki (eta hobekiago, gutxiago erabilia) eta gaizkiago aldaerak. ago atzizkiaz baliaturik sortutako konparazio adjektiboa predikatu osagarrian denean, artikuluarekin nahiz gabe agertzen da:
|
|
|
Dorrea zenbat altuago, orduan eta txikiagoak zirenak (Otsoa); Zenbat hurbilago, orduan eta bortitzago (Alonso).
|
Baina
askoz ere arruntago eta unibertsalagoa da beste esamoldea, alegia, eta daramana: Zenbat eta abertzaleago, orduan eta espainolagoa dela izatez (Segurola); Zenbat eta euskaldunago, orduan eta bakarrago (Perurena); Zenbat eta zaharrago, orduan eta pazientzia gutxiago eta abar.
|
|
|
Hau absolutiboan doala esan ohi dugu (§ 18.2). Gure kasuan, atal luze xamarra eta konplexua da zazpi jostunek jositako gona zuria,
|
baina
askoz elementu gutxiagorekin ere osa liteke: gona edo gona bat, besterik gabe.
|
|
|
41.5.5a Ohikoa ez izan arren —esan baitugu ezkerraldeko periferia dela mintzagai aurreratuaren berezko gunea—, argi baldin badago osagai bat mintzagai dela, esaldiaren atzealdeko gunean ere ezar dezakegu, nabarmentzeko.
|
Baina
askoz bakanagoak dira halako mintzagai atzeratuak. Testu idatzietan ageri dira ia beti.
|