|
2017
|
|
|
1571n, Joanes Leizarraga apez protestanteak biblia Euskarara itzulikatu zuen Nafarroako erreginaren aginduz, Luterok baino urte eskas batzuk geroago.
|
Baina
Luterorenak Alemanaren historian garrantzi handia izan bazuen, Leizarragarenak ia ezer ez Euskararenean, protestantismoa ez zelako errotu Euskal Herrian eta Alemanian bai.
|
|
2023
|
|
|
1534ko urtarrilaren 3an gutuna idatzi zion Luterok Nicolas Amsdorf i. Amsdorf kexu zen Luterok ez zielako erantzun haren idatziei,
|
baina
Luterok esaten zion gaixo eta okupatua egon zela eta ez kezkatzeko, erantzun ez bazion hutsegiterik ikusi ez ziolako zela eta. Luterok esaten zion zuela meza pribatuaz ateratako panfletoaz hark zuen iritzia jakiteko.
|
|
|
Horregatik, aldarte txarreko joan zela Jenara. Hiria atsekabetua zegoela,
|
baina
Lutero osasuntsu eta aldarte oneko aurkitzen zela. Garagardoa amaitu zela hirian, baina Luterori zerbait gelditzen zitzaiola.
|
|
|
Hiria atsekabetua zegoela, baina Lutero osasuntsu eta aldarte oneko aurkitzen zela. Garagardoa amaitu zela hirian,
|
baina
Luterori zerbait gelditzen zitzaiola.
|
|
|
Melanchthon en laguna zen Lemnius poetak Mainzeko ko kardinal artzapezpikuari laudoriozko epigrama latinoak eskaini zizkionean, Lutero sutu egin zen eta haren idatziei eraso zien. Unibertsitateak baimendu zituen Lemnius en idazlanak,
|
baina
Luteroren eraginez, hiriko senatuak eragotzi egin zuen epigramen salmenta. Lemnius ek ihes egin zuen, baina haren liburuak erre egin zituzten eta Luterok Lemnius en kontra hitz egin zuen pulpitutik.
|
|
|
Luteroren obsesioak patologikoak bihurtzen zituena haien larritasuna eta maiztasuna da, ez haien edukia. Luteroren eskrupulositateak desagertu egin zukeen konbertsio teologikoa izan zuenean, inguruko presioaren ondorena izan balitz,
|
baina
Luteroren obsesioak, eskrupulositatea eta depresioa ez ziren inoiz desagertu, bizi zen artean. Iduri du, beraz, Luteroren obsesioek haren konstituzio psikologikoarekin zutela zerikusia, eta ez kanpoko eraginarekin edo presioarekin (Jasko, 2014; Osborne, 2008).
|
|
|
Baintonen iritziz, deabruaren tormentu askok Luteroren beldur eta zalantzak islatzen zituzten. Staupitz ek Luterori esaten zion bere hutsegiteak handiesten zituela,
|
baina
Lutero ez zen lasaitzen; esaten zuen aitorleak ez zuela ulertzen bere kasua eta haren gomendioak ez zirela baliagarriak. Luterok bere gaixotasun fisikoaren sustraian atsekabe psikoespirituala ikusten zuen; atsekabe horrek gehiago sufriarazten zion, gaixotasun fisikoak baino (Bainton, 1952).
|
|
|
Izurritearen ondorioz, ikasle eta irakasleak hiritik joan ziren. Hautesleak agindutakoari jarraituz, Jonas eta Melanchthon ek alde egin zuten beren familiekin,
|
baina
Lutero eta Bugenhagen bertan gelditu ziren. Izurritearen garai horretan Bugenhagen Luteroren etxean bizi izan zen eta Luterok edozein ordutan dei egiten zion laguntza espiritualaren eskean.
|
|
|
Staupitzek ikusi zuen gaixotasun mentaletik zetorkiola Luterori bestei laguntzeko ahalmena, bere insight bereizien bidez; ikuspegi teologiko berriak eta insight berriek lagundu zioten Luterori bere obsesioek sortutako barne hersturatik askatzen; baina, hala ere, bere aurkikuntzak ez zuen askatu Lutero monasterioko eskrupuluetatik; Luterok bizitza osoan jarraitu zuen bere obsesio, depresio eta barne hersturarekin; ezin zien erabat ihes egin bere sufrikarioei; lurrean infernua bizi izan balu bezala hitz egiten zuen. Hor zeuzkan Eskriturak eta fedea bere nahaste psikologikoak gainditzeko,
|
baina
Luteroren nahasterik larriena monasteriotik irtenda gero gertatu zen, Erreforma hasi eta gero; Luteroren sintoma nagusiek hor jarraitu zuten haren bizitza osoan (Jasko, 2014).
|
|
|
Leon X.a Aita Santuak Luterori eskatu zion Erromara joateko,
|
baina
Lutero urtebetez Kaietano kardinalarekin negoziatzen jardun zen, adostasuna lortu nahian; azkenean, Aita Santuak Exsurge Domine bulda atera zuen 1520an, eta Luterori eskatu zion haren idatzietako hutsegiteak bi hilabete barru erretira zitzala. Luterotarrek bulda hori toki askotan erre egin zuten; Luterok berak ere kode kanonikoarekin batera erre zuen bulda.
|
|
|
Luteroren idatziek hedapen handia izan zuten Alemanian zehar. Ordura arte latina erabiltzen zen idatzietan,
|
baina
Luterok alemana erabili zuen. Alemanez argitaratutako liburuak asko ugaritu ziren Erreformaren lehen urteetan (1518tik 1524ra bitartean).
|
|
|
1524 neguan nekazarien matxinada Suitza, Württemberg, Alsazia, Lorena, Frankonia, Turingia, Saxonia, Estiria, Karintia eta Karniolan zehar hedatu zen. Nekazariek Lutero, Melanchthon, Bugenhagen eta Frederiko Hautesleari eskatu zieten beren eta jaunen arteko bitartekaritza lana egiteko,
|
baina
Luterok modu anbiguoan erantzun zien. Alde batetik, printzeei esaten zien luxuzko bizitza bat eraman beharrak herriari lapurtzera eramaten zituela; bestetik, nekazariei esaten zien zuzen jokatzeko, kristau baten moduan.
|
|
|
Leipzig-eko hiritarrak Eck en alde agertu ziren eta Lutero kexatu egin zen Eck ek berak baino tratu hobea izan zuelako. Eztabaida amaitu eta gero, Eck ek Leipzigen jarraitu zuen egun batzuetan,
|
baina
Lutero eta haren lagunek uztailaren erdi aldera alde egin zuten handik. Luterok bere ideiak sakondu zituen Leipzigeko eztabaidan; debate horren ondoren, sormen intelektual handia erakutsi zuen.
|
|
|
Induljentziak ez ziren gurutzadetako edo katedralak eraikitzeko bakarrik erabiltzen; induljentziak ziren Aita Santuaren aberastasunen iturrietako bat ere. Eliza katolikoarentzat induljentziek bekatuen zigorrak barkatzeko balio zuten,
|
baina
Luterorentzat bekatuaren ondorenak sinesmenaz bakarrik garbi zitezkeen, eta ez ekintza onez, bekatuak aitortuz edo induljentziak ordainduz (Smith, 1911; Olsen, 2012).
|
|
|
Luterok gaitzetsi egiten zituen praktika horiek guztiak, superstiziosoak iruditzen zitzaizkiolako. Hautesleak Staupitz gotzain izendatu nahi zuen,
|
baina
Luterok pentsatzen zuen Staupitz ek ez zuela izendapena onartu behar. Azkenean, Staupitz ek ez zuen onartu izendapena eta laster galdu zituen printzearen faboreak.
|
|
|
Garai horretan Luteroren ikasle zen Günther ek defendatu zituen teologia eskolastikoaren kontrako 95 tesiak; defendatzen zuen sinesmenak soilik justifikatzen gaituela; ekintzetan oinarritzen ez den fedeak bakarrik egiten gaituela garbiak eta duinak; graziarik gabe egiten den guztia bekatua dela, baita ekintza onak ere; apaizaren egitekoa Jesukristoren grazia agertzea zela, eta ez legea irakastea; grazia lortzeko sakramentua hartu ez, baizik sinetsi egin behar zela; jakintsuen ekintza onak, bertuteen antza izanik ere, bizioak zirela.
|
Baina
Luterok ez zekien ziur sinesmena zuten guztiak justifikatzen ote ziren; hebrearrei idatzitako gutuna komentatzean esaten zuen ezinezkoa zela Kristorengan sinesten zuena hiltzea; kristauak beti ziur egon behar zuela salbatuko zela; Kristori esker norbere bekatuak barkatuak izan zirela (García Villoslada, 1973).
|
|
|
Enperadorea Aita Santuak koroatu zuen Bolonian. Alemania hegoaldeko sakramentarioak prest zeuden beren erlijioa armaz defendatzeko,
|
baina
Luterok pentsatzen zuen Enperadorearen autoritateari obeditu egin behar zitzaiola. Jarrera horri eutsi zion Luterok 1529ko amaierara arte; orduan aldatu zuen jarrera eta Hautesleari idatzi zion armak erabiltzearena birpentsatu behar zela (García Villoslada, 1973; Roper, 2010).
|
|
|
Luterok Agricola Wittenberg en irakastera gonbidatu zuen; Lutero kanpora joan zenean, bere ordez irakasten utzi zuen, baina etortzean ikusi zuen bere dotrinatik urrundu egiten zela. Agricolak bere tesiekin liburu bat idatzi zuen,
|
baina
Luterok eragotzi egin zion liburua argitaratzea. Agricolaren tesi antinomisten kontrako tesiak idatzi zituen Luterok eta Unibertsitateko entzuleria zabal baten aurrean defendatu zituen.
|
|
|
Luteroren alboan izan zen Leipzig-eko konferentzian, Worms eko dietan, Esmalkadako eztabaidetan. Magdeburgora itzuli nahi izan zuen,
|
baina
Luterok konbentzitu zuen bere tokian jarrai zezan. Luteroren konfiantzako laguna, langile fina, eztabaidetan karaktere latza zuena.
|
|
|
Luteroren anti judaismoak eta Hitlerren antisemitismoak eragin handia izan zuten Alemanian. Luteroren aurretik ere izan ziren juduen arerioak,
|
baina
Lutero izan zen juduen kontra idazten lehenengoetakoa. Hala eta guztiz ere, Holokaustoan gertatua ikusita, zaila gertatzen zaie Luterotarrei Luteroren antisemitismoa onartzea.
|
|
|
Erikson en arabera (Erikson, 1958), nerabezaro amaieran identitate krisi moduko batetik iragan zen Lutero eta krisi horretatik Staupitz en terapeuta lanari esker irten zen. Martin gaztea aitaren eta Jainkoaren autoritateen krudeltasunak zapaltzen zuen eta deabruak hartua zegoen;
|
baina
Lutero heldua saiatzen zen aitaren, Aita Santuaren, Enperadorearen eta deabruen atzaparretatik askatzen.
|
|
|
Lutero eta Carlstadt en arteko lehen tirabirak irudien rolari buruzkoak izan ziren. Carlstadt ek irudiak lehenbailehen kentzea nahi zuen,
|
baina
Luterok ez zuen hori beharrezkoa ikusten; Luteroren arabera, juduen sinagoga dekoratu gabeen antzik ez zuten eduki behar elizek. Eukaristiari buruz ere ez zeuden ados:
|
|
|
Nurenberg-eko dietan erabaki zuten 1524ko urtarrilean Nurenberg-en beste dieta bat egingo zutela, aztertu gabeko auziez erabakiak hartzeko. Dietako kideek eta Aita Santuaren mandatariak nahi zuten fraideen eta apaizen ezkontzak ez ugaritzea,
|
baina
Luterok begi onez ikusten zituen ezkontza horiek eta 1523ko apirilaren 10an idatzi bat argitaratu zuen: Birjinek nola utz ditzakete komentuak, Jainkoari obedituz.
|
|
|
Lutero 1520rako hasia zen apaizek ezkondu behar zutela esaten, baina ez zuen pentsatzen fraideek ere beste horrenbeste egin zezaketenik, kastitatera behartzen zituen boto aske baten mendeko baitziren. Lutero Wartburgoko gazteluan egon zenean, haren adiskide zenbait (Carlstadt, Melanchthon, Bugenhagen, Link, Lang eta Jonas) ezkonduak zeuden,
|
baina
Lutero Erreforman zentratua zegoen. Staupitz ek lotura afektibo handia izan zuen Luterorekin; hura zen Martinen aita espirituala.
|
|
|
20 urte bizi izan ziren elkarrekin Lutero eta Katalina (Katie, Ketha edo Kette). Ez dirudi bien artean maitasun sutsurik zegoenik,
|
baina
Luterok asko estimatzen zuen Katalina. Katiek izugarrizko energia zuen eta" Goizeko izarra" deitzen zion Luterok; gaixoaldietan ondo zaindu zuen senarra; Luterok zioen Katalina ez zukeela aldatuko Frantziagatik edo Veneziagatik; bere negozioen kargu uzteko moduko emaztea eta haurrentzat emakume ona zela.
|
|
|
1514ko otsailean idatzitako gutunean esaten zion Reuchlin en idatzietan ez zegoela ezer arriskutsurik (Smith, 1911). Lutero Reuchlin en alde bazegoen ere, baztertu egiten zuen humanismoak gizakiaren askatasunaz pentsatzen zuena; humanistek gizakiaren askatasuna eta berezko ontasuna aldarrikatzen zuten,
|
baina
Luterok gizakiez zuen ikuspegia ezkorragoa zen (García Villoslada, 1973; Roper, 2010).
|
|
|
Voltak Staupitzi esan zion Lutero atzera egitera behartzeko. Staupitz ek haren kontrako akusazioen berri eman zion Luterori,
|
baina
Luterok erantzun zion Tauler en teologiari jarraitu besterik ez zuela egin eta haren arabera, gizakiak bakarrik fidatu behar zirela; ez zirela beren merituez eta ekintzez fidatu behar (García Villoslada, 1973; Roper, 2010).
|
|
|
Akinoko Tomas-en Summa Theologica ren komentario bat idatzia zuen eta humanista zen. Leon X. Aita Santuak turkoen kontrako gurutzadan alemanen babesa ziurtatzeko bidali zuen Kaietano Alemaniara,
|
baina
Luteroren auziari ere laster heldu zion. Maximiliano I.a Enperadoreak gutun bat idatzi zion Aita Santuari 1518ko abuztuaren 5ean, Luteroren eztabaida erabaki zezan; Erromak erabakitzen zuena betearaziko zuen Enperadoreak.
|
|
|
Luterorentzat Aita Santuen aurretik Jainkoaren hitza zegoen, haiek ez baitziren hutsezinak. Esandakoak ezeztatzeko eskatzen zion Kaietanok,
|
baina
Luterok esaten zion ez zituela ezeztatu nahi, Eskrituretan oinarrituta oker zegoela egiaztatzen ez zuten bitartean. Luterok zion ez zuela Eliza erromatarraren dotrinaren kontra joan nahi; bere esanak azter zitzatela Aita Santuak eta Unibertsitateek.
|
|
|
Luterok honela idatzi zion Juan Silvio Egran teologoari 1519ko otsailaren 2an: Miltitz bidali zutela bera Erromara eramateko,
|
baina
Luteroren aldeko horrenbeste jende ikusita, gaia Salzburgoko edo Treveris-ko gotzainaren esku uztea erabaki zutela; azkenean, bitartekaritza egiteko Treverisko artzapezpikua, Ricardo de Greiffenclau, aukeratu zutela Miltitz ek eta Saxoniako printzeak; Kaietanok onartu zuela bitartekaria, baina Luterok esan zien berak ez zeukala haiekin elkartu beharrik; bere iritziak garbi zeudela argitaratutako ... Miltitz ek gaizki esaka jardun zen Juan Tetzel en kontra; Erromara idatzi zuen Tetzel izan zela Lutero eta Erromaren arteko liskarraren erruduna.
|
|
|
Luterok honela idatzi zion Juan Silvio Egran teologoari 1519ko otsailaren 2an: Miltitz bidali zutela bera Erromara eramateko, baina Luteroren aldeko horrenbeste jende ikusita, gaia Salzburgoko edo Treveris-ko gotzainaren esku uztea erabaki zutela; azkenean, bitartekaritza egiteko Treverisko artzapezpikua, Ricardo de Greiffenclau, aukeratu zutela Miltitz ek eta Saxoniako printzeak; Kaietanok onartu zuela bitartekaria,
|
baina
Luterok esan zien berak ez zeukala haiekin elkartu beharrik; bere iritziak garbi zeudela argitaratutako lanetan eta laster edukiko zuela eztabaida publikoa Eck ekin. Miltitz ek gaizki esaka jardun zen Juan Tetzel en kontra; Erromara idatzi zuen Tetzel izan zela Lutero eta Erromaren arteko liskarraren erruduna.
|
|
|
1524ko abenduaren 28an hil zen Staupitz. Linck ek Staupitzen azken sermoiak argitaratu zituen,
|
baina
Luterok ez zuen horretan esku hartu. Hala ere, Luterok onartzen zuen zor intelektual eta emozional handia ziola Staupitzi (Smith, 1911; Roper, 2010).
|