|
2008
|
|
|
Udalaren buruan Inocencio Ortiz de Zarate jarri zen hasiera batean, baina hil batzuetara gobernadore zibilak Feliz Gisasola jarri zuen haren ordez. Borboitarren berrezarkuntzak sufragio murriztua berrezarri zuen,
|
baina
Eibarren errepublikazaletasunak bizirik jarraitu zuen.
|
|
|
Ez daukagu herri lurren salmentari buruzko daturik desamortizazioaren lehen fase honetan, eta bonapartetiarren garaian burutu zena aztertzeko ere zeharkako iturriekin konformatu behar izan gara. Oraingoan ere, Gipuzkoako herri gehienetakoa badago,
|
baina
Eibarri buruzko dokumentazioa falta da txostenetan. –Asentista, ren desagerpenak ekarri zuen aldaketari buruz zertxobait gehiago dakigu; bai behintzat hurrengo urteetan Ignacio María Ibarzabalek bete zuela haren papera, eta horri esker harreman pribilegiatua lortu zuela gortearekin.
|
|
|
Herritar xumeen protestak dirudite, eta ez da ideologia zehatz baten eraginik sumatzen. Kontsumo gaien aurkako protesta liberal aurrerakoien aldarrikapen nagusietariko bat ohi zen,
|
baina
Eibarren kasuan, protestaren sinatzaileen artean karlistekin ibilitako pare bat eta zenbait handiki agertzean, zaila egiten da bere jatorri ideologikoa zehaztea. Auzokideak ez ziren biztanleen erlijio eskubideak babesteko egindako protestan ere herritar xumeek parte hartu zuten, baina sinatzaile bakarra Miguel José Etxeberria dugu.
|
|
|
San Luisen Ehun Mila Semeak 1823ko apirilean sartu ziren penintsulan,
|
baina
Eibarko Udal absolutistaren lehen agiria ekainaren 8koa dugu. Udala zazpi partaidez osatuta agertzen da, horietatik lau 1820ko urtarrilean izendatutakoak:
|
|
|
Itxura denez, udalak udalerriaren ziurtasunaren ardura zozketaz irtendako biztanleen esku utzi zuen1099, eta erabaki hori traiziotzat jo zuten errepublikano federalek, zaindaritza lan estrategikoa karlistak izan zitezkeen biztanleen esku lagatzeko arriskua zekarrelako1100 Blas Treviñok ere errepublikanoen arteko ezadostasun hauen berri ematen digu, karlistei bideratu zien eskakizun batean1101 Beharbada, federalisten presioak eragindakoa izan zen ekainaren 29an Eibarko Udalak Errepublika federala aldarrikatu izana1102, eta udaletxearen fatxadan Errepublikaren koadroa eta oroitarria jarri izana1103 Urte horretan Batzar Orokorretara joan ziren ordezkariek Mutrikuko Udal Ordenantza salatu zuten, eta Gipuzkoan, estatuko gainerako herrialdeetan bezala, sufragio orokorra berrezartzea eskatu zuten. Proposamenak ez zuen aurrera egin,
|
baina
Eibarko errepublikanoen kemenaren berri ematen digu.
|
|
|
Deba bailara kontrolatzeko karlistek egin beharreko hurrengo urratsa Eibar hartzea zen, erretagoardia halako nukleo oldarkorraren menpe uztea axolagabekeria zelako1117
|
Baina
Eibar indarrez hartzea zaila zen, eta Lizarragak ondo baino hobeto zekien. Beraz, herriko zenbait handikiri gutunak bidali zizkien, errendizioaren truke barkamena eta arma industrien jabetza mantentzea eskainiz.
|
|
|
Sarasketak eskaintzen digun gertakizunen ildoan, herrian gelditzea erabaki zuten boluntarioak gutxi izan ziren1120, horietarik gehienak zaharminak edota makaltasunak jotakoak. Haren esanetan, boluntariorik gehienek, dolorez eta saminez,
|
baina
Eibartik alde egitea erabaki zuten, familia eta lagunak bertan utzita. Pedro Zelaiak dioenez, ordea, Ibarzabalen gidaritzapean Eibartik alde egin zuten boluntarioen kopurua 230ekoa izan zen1121 GAOn, erbesteratu ziren 215 eibartarren zerrenda aurkitu dugu, horietatik 178 boluntarioak1122 Boluntario liberalak gutxienez 1.000 zirela kontuan izanda? 1.200 iturri batzuen arabera?, erbesteratuen kopurua% 23an gelditzen da, kasurik hoberean.
|
|
|
Hirurtekoan zehar liberalismoa herri askotan loratu zen,
|
baina
Eibarren loratu ez ezik, etorkizunean bizirauteko nahitaezko zituen sustraiak ere bota zituen. Oraindik orain, zaila da ziurtasunez baieztatzea zein izan zen ibilbide arrakastatsu horren abiapuntu zehatza, baina kapitulu honetan, aldakuntzaren inflexio puntu nagusia kokatzeaz gain, liberalismoaren errotzean lagundu zuten zenbait faktore antzeman ditugulakoan gaude.
|
|
|
1766ko matxinoen salatarietako bat izan zen, eta izen bereko seme bat zuen. Juan Andres, menor??. Semea errejidorea izan zen 1784an209,
|
baina
Eibartik kanpo bizi zen 1786tik210, Mutrikun, hain zuzen.
|
|
|
Juratuen aipamena, 1768ko udal hautaketan aurkitzen dugu berriz38, oraingoan errejidoreengandik bereizita, eta ustez behintzat, arlo judizialera mugatutako eskuduntzekin.
|
Baina
Eibarren juratuak sekula ere ez ziren errejimentuko kideak izan. Adibide hauetatik ondoriozta dezakegunez, Antzinako Erregimeneko udalen osaketan aniztasuna zen nagusi, bai kargu bakoitzaren eskuduntzan, bai deituran; eta aniztasun hori erakunde hauen sortze prozesuan indar autoktonoek izandako esku hartze zuzenaren seinalea da.
|
|
|
Udal hauteskundeak sufragio orokorrez egiten ziren, baina zeharkakoa; hau da, udalkideak zuzenean hautatu beharrean, bederatzi hautesle aukeratzen ziren zeregin horretarako. Buruzagi Politikoak emandako aginduen arabera, hauteskundeak abenduko lehen igandean egin behar ziren,
|
baina
Eibarko apaiza tronpatu egin zen, eta hauteskundeak bigarren igandean egingo zirela iragarri zuen pulpitutik,«, cuya equibocacion fue causa de haver acudido pocos ciudadanos a la que se celebro el primer Domingo(?) y esta circunstancia que la habia previsto sin duda la faccion que se ha formado en esta villa con el obgeto de hacer la eleccion de indibiduos de ayuntamiento en sugetos designados por la misma»542 1821eko udalkide guztiek sinatutako idatzi horretan salatzen zenez, taldetxo horretako kideek txartelak banatu zituzten, idazten eta irakurtzen ez zekiten hautesleen artean,«?
|
|
2013
|
|
|
Funtsean Eusak erromatarren garaiko klasizismo gaurkotu bat egin nahi izan zuela ematen du, jatorriz «Proyecciones» izena zuen tokiari «Coliseoa» izena hautatzeak agerian utz dezakeen moduan.
|
Baina
Eibarren egin ziren beste interpretazio epidermiko eta hutsaletatik aldenduz eta, 1953an ireki zen aretoan, oraindik indarra duen egituraketa bat planteatuz. Eraikina 1987an itxi ostean, udalak erosi eta Martín Herrera arkitektoak egindako zaharberritzearen ostean 2007an ireki zen, berriz ere haren funtzio originala berreskuratuz eta handituz (67, 68 eta 69 ird.).
|
|
|
|
Baina
Eibarren, estatuko gainerako hirietan ez bezala, promozioetan ez zuten higiezin elkarteek parte hartu; bai, ordea, partikularrek. Etxe beharrak eta hirigintzak eta ordenantzek baimentzen zuten dentsitate handia aprobetxatuz, etekin bat atera nahi zutenak.
|
|
|
Armillak ez,
|
baina
Eibarrek gerra bukatu osteko ezerezaren gainean bere berreraikuntzari ekin zion. Hasierako urteetan, tokiko erakunde publiko eta ekimen pribatuaren borondateak eta gogoak abian jarri zituzten lan antzuak, pixkanaka, Estatu totalitario berriak berreraikuntza gauzatzeko sortu zuen Regiones Devastadas izeneko erakundeak kontrolatu eta zuzendu zituen1.
|