|
2007
|
|
|
eskuara tinko bat bazerabilan, hitz alferrik gabea,
|
bainan
bere motzean aberats eta lore. Egia erran, ez zuen bethi errexa; bainan, hartuz geroz, ezin utzia zen.
|
|
2008
|
|
|
Ikusi dugu gorago zein aprioristikoa den Vennemannek Kraheren analisi mor fologikoari egiten dion kritika, hitzaren azken bokalaren interpretazioan kokatzen baita gehienbat.
|
Baina
bere hipotesiaren defentsan erabiltzen dituen etimologiak askoz ere ahulagoak dira euskararen ikuspuntik begiratuta: Vennemann ek asmatu duen aitzin euskarak ez du zer ikusirik euskalari gehienek onartu dutenarekin eta haa tik pentsatzen dugu konparazio lan honek ere huts egin duela euskara kanpoko mate rialarekin erkatzeko orduan.
|
|
|
Beste gehienetan bezala, herrien deitura erdalduna da,
|
baina
bertako toponimia tipiak ukazezinezko euskal adierazpenak ditu (Alarcia ri dagokionez, behintzat, Arlazon ibaiaren ibilbitik aski hurbil aurkitzen delarik). Bestaldeti hurbil Pradoluengo eta Valmala, euskal toponimiazko gune aberatsenetakoak.
|
|
|
Ez dira asko eta batzuk bitxi samarrak dira. Bestalde, badira eguraldiarekin erabiltzen diren beste hitz sailkagaitz batzuk,
|
baina
bere eremua zedarri turik eduki dezaketenak. Adibidez, ekaitzak, hilabeteak, gaixotasunak, igarregunak, eguzkia, ilargia, izarrak, zerua tenperatura eta abar.
|
|
|
Euskaltzaindiak (H E/ 3, H E/ 4) zain eskuinera daramaten eraikuntza lexikoak egile elkarte sintetiko errokarien artean sailkatzen ditu bigarren osagaitzat gin/ gile eta dun dutenekin batean7
|
Baina
bere izaerari buruzko zalantza ere jasotzen dute, euskalariak harturik lagun: izen beregaintzat daukate baina beste izen bati lotuta maizago darabilgula ere badiote.
|
|
|
Zertako ez sala hastetik nola goiz batez, egiak diren famen arabera, Arnegi edo Luzaideko Lakeleku bere etxean, puskak bildurik bat batean, hartu zuen Lazkaorat beneditar komenturako bidea betikotz Harriet Apezak, pilota, herria eta laguneri uko eginez alde bat. Hori ere da apez pilotaria, Jainkoaren gizona oroz lehen, plazagizontasunak sortu dizkion traba eta eraginetaraino,
|
baina
bere naturaren gostu eta tirantza heietarik deus ahantzi gabe.
|
|
|
Apez erne ta jendakin agrados hau zen J.B. Harambillet pilotari haundia ren Ezpeleta herrikoa, 1912an sortua, hura baino lau urte lehenago
|
bainan
bera
|
|
|
Azkaindarra zela hau, 1915an sortua, eta herriko seme arrazakoa, gor putzez apal
|
baina
bere erroetan ongi finkatua, erraiten badugu, irakurleak badaki jadanik pilotaria ere zela gaztean, gainerat bere euskal nortasunari errotik atxikia zelarik. Baionako semenariokotz erakutsiak zituen bere pilota ko dohainak beste jitearen ixurgiekin batean.
|
|
|
Eta atal horiei nork jarri zizkien izenburu berriak??. Ez zen Mikel Lasa horretaz guztiz ondo gogoratzen,
|
baina
bera izan zelakoan zegoela errepikatu zidan, behin eta berriz.
|
|
|
batetaz baliatu zen. Erdi Aroko arte klerikalean hezitako idazle baten liburuxka zen eta ez Errenazimenduko humanista batena,
|
baina
bere garaiaren zigilua erantsiz argitaratzen du.
|
|
|
Hemen Orlando monstruoekin eta genio gaiztoekin borrokan ageri zaigu.
|
Baina
bere arima sinpleak, kastitateak eta ezjakintasunak amodio kontuetan Anjelikaren eskuetan jostailu bide bilakatuko du, honen edertasun zerutiarrak barne hotz eta kalkuluz betea estaltzen baitu. Eta idazle ospetsuenetarikoa den Ariostok Orlando> (1532) moldatu zuen, non amodioak zoratu egiten duen heroia.
|
|
|
Ez dut aurkitu Jemein EuskalEsnalera zuzendu izanaren frogarik202
|
Baina
berak pertsonalki egin ez zuena, bere kide batek egin zuen, Bilboko Euzko Gastediko Joseba Errastik. Oroitu Jemeinek bere artikuluan zioela «nosotros expondremos [nuestras razonez] para emplear el signo tx», eta, duda gabe, «nosotros» horretan Errasti partaide zen.
|
|
|
Azkuek eta Campionek, Eleizalderekin lortutako akordioa aski ahula izanik, ez zuten debatea oraindik gehiago ireki nahi, adostasuna handitu baino eztabaida antzuki areagotuko zelakoan. Eleizalderekin, akaso, ez ziren adostasun osora iritsi,
|
baina
berarengan, behintzat, interlokutore jeltzale bat izan zuten, hein batez negoziatzeko eta akordioetara iristeko aukera eman ziena. Gutun honetan, gainera, Azkuek bazuela Eleizalde, euskalgintza baitan, nortzat agertzen du («la consideración que a mí como a todo vasco que esté al corriente de nuestro movimiento literario nos merece [su] personalidad»).
|
|
|
Ñabardura bat eginez, Juaristik onartzen du Azkue ez zela doi doi nekazari eremukoa
|
baina
bere unibertso kontzeptuala bai: «Azkue no venía de familia campesina ni hidalga.
|
|
|
Arrazoi ugari dago horretarako. Baina hasteko, aipa dezadan arrazoi partikular bat, agian ez oso intelektuala,
|
baina
bere pisua duena Azkueren kasua azaltzeko: tenperamentua.
|
|
|
Corpus status dialektika, ez da zehazki bilketa sorkuntza dialektikaren berdina, baina premisa berberen ondorioa da: batetik Azkuek materialen corpus bat biltzen zuen (hitzak, esaerak, kantuak, ipuinak...) gehienetan bilketa horri sorkuntzazko ukituak erantsiz, edota osotara sorkuntzazko materialen corpus bat osa zezakeen (opera bat, eleberri bat, aldizkari bat, gramatika bat...);
|
baina
bere jarduera ez zen hor geratzen, zeren bildutako (eta ukitutako) corpus hori (eta berdin osotara bere kabuz sortutako corpus artistiko edo zientifikoen kasuan) sozializatu egin nahi zuen, hots, status publiko bat eman, hedatu; eta ez zirkulu txikietan baizik gizarte zabalean, horretarako sozialki eragin zezaketen erakundeak inplikatuz (Eliza, Diputazioak...) edo berariazko erakundeak sortzen sa...
|
|
|
Liburu honek Azkueren jarduera «profanoak» aztertzen dituenez batik bat, erlijiotasunaren gaia ukitu gabe utz zitekeen.
|
Baina
bere obra eta proiektuen zentzua ulertzeko ezinbesteko aldagaia izanik bere erlijiotasuna, berau ikertu da, jakinik ere, arlo honetan interpretazio honek muga nabarmenak izango dituela.
|
|
|
Errealitate honek «lehen» intelektual modernoa nor izan zen ebazteko asmoaren hutsaltasuna agerian uzten du. Ospetsuena dudarik gabe Zola izan zen,
|
baina
bera baino lehenago jada bazebiltzan zenbait pertsona antzeko jarduera intelektualetan, Dreyfus en alde (adibidez Herr) zein kontra (eskuindarrak). Izatez, egungo aditu batzuen ustez, Zola baino hobeto egokitzen da intelektual modernoaren definiziora Barrès, antidreyfusard en burua471.
|
|
|
Iparraldeko euskaltzainen iritzia falta zela argudiatuz, «bere aburuz, oraingoz, iztegi barri orren lana eleiteke besterik izan bear, ezaguturiko euskal itzen erderapena atondutea baino, euskerazko itz ezaguturik eztauken erdal itzak iztegian sartu barik. Urkijo jaunak bere, eretxi auxe agertzen dau.» Azkueren iritzia ez zaigu agertzen
|
baina
berarekin lan horretan aritutakoen ahotan zera azaldu zen:
|
|
|
64). Autore honek ez du onomastikaren gai hau aipatzen,
|
baina
berak dakarren itsasontzien izenen zerrenda baliatu dut.
|
|
|
Dirudienez ez zuen gaztetan bestelako formazio musikalik jaso. Hogei urterekin, 1884an idatzi zuen bere lehen musikalan ezaguna137
|
Baina
bere lehen obra garrantzitsua 1895ean, hogeita hamaika urterekin, osatu zuen, Vizcaytik Bizkaira zarzuela. Berak hainbat urte geroago aitortu zuenez obra hori osatu zuen «sin haber estudiado ni una lección de harmonía; y sus amigos (a expensas de quienes salió la obra) le obligaron a instruirse en composición musical.
|
|
|
Azkenean 1902ko martxoan Arana Goirirekin bildu eta konponbide bat aurkitzeko saioa egin zuten. Arana Goiri ere prest egon zen 320 haiek baztertuz formula moderatuago bat saiatzeko,
|
baina
bere alternatibek ez zituen guztiak konbentzitu. Ondorioz, Broussainek, Arbelbidek eta beste batzuk, ortografia batzeko saioa bertan behera uztea erabaki zuten.
|
|
|
Azkuek ez zuen ukatzen euskara zabaltzeko beste bide batzuk egon zitezkeela (gazteei txekiar eta katalan ereduak aztertzea gomendatzen zien).
|
Baina
bere iritzi pertsonala zen euskara sustatzeko bide onena haur hezkuntza zela, lehen bi edo hiru urtean elebakarra (euskaraz). Ondoren, pentsa liteke, hezkuntza elebiduna onartzen zuela (euskara gaztelania), ezin jakin konbikzioz ala pragmatismoz.
|
|
|
Erdarazko aldizkarien pareko euskarazko argitalpenak ez ziren oso berandura arte agertu. Proiektu sendoena eta iraunkorrena Baionako Eskualduna astekari elebiduna izan zen 1888 urtetik,
|
baina
bertan goi mailako gaiak frantsesez tratatzen ziren, euskara gai apalagoei utziz434 Dinamika pragmatiko hau, euskarazko kazetaritza laborari mundura mugatzen zuena (eta erdarazko eskolatzeak aurrera egin ahala galbidera kondenatua zegoena), Hegoaldean hautsi zen XIX. mendearen amaieran. Beharrizanak baino gehiago arrazoi ideologikoek bultzatuko zuten euskarazko kazetagintza berria, Azkuek parte zuzena izanik.
|
|
|
Aldiz, Azkuerentzat, euskal arraza egon bazegoen, eta, hein batez, familia mailan behintzat, euskal jatorria zaindu nahi zuen.
|
Baina
beretzat ez zen arraza euskalduntasunaren funtsa, ezta bere kezka etengabea ere. Azkuerentzat, aurreko puntuan ikusi denez, ardura nagusia herriaren hizkuntza eta kultura aztertzea eta mantentzea zen, eta euskalduna ez zuen arrazak egiten baizik hizkuntzak.
|
|
|
Dena dela arrazoiak eskatu arren, berak bere ideiak oinarri aski ahulen gainean funtsatzen zituen. Adibidez euskera srekin idaztea gaizki zekusan «lendik jarrita» eta «ondo jarrita» zegoen arau bat aldatzea omen zelako, lehendikoa omen zen euzkera formak ez zituenean hogei urte ere (eta gainera hainbat artikulutan jada kritikatua izan zenean) 317 Hor antzematen da Bustintzaren sofismo diskurtsiboa, inori arrazoiak eskatu
|
baina
berak bere sistema arrazoietan baino gehiago beste autoritate batean funtsatzen baitzuen. Hala ere, egiaren argudioa Akademiaren prozedura modu ilunek errazten zuten.
|
|
|
Euskararen batasun beharra ere ofizialki enuntziatzen zuen, beraz, Euskaltzaindiaren xedeekin bat eginez. Ez da harritzekoa Akademiak, bere hurrengo batzarrean, «atsegin aundiz» hartzea albiste hau369 Sintomatikoki EJBren ekitaldi hartan, mitina eman zutenetako bat Arturo Campion euskaltzaina izan zen (ez zuen berba egin Akademiaren izenean, jakina,
|
baina
bere presentzia aski adierazgarria zen), eta euskararen batasun beharra defendatu zuen370 Adierazpen publikotik gauzatze errealera, ordea, bidea zegoen. –Kirikiñok?
|
|
2010
|
|
|
zer erretorika dagokio Elizari eta zein, propio, Agirreri? Eliza erakunde bezala aktante kolektiboa da
|
baina
bere burua adierazten du espezialisten bidez, delegazioz. Nola dago egina norberatze prozesuaren afera?
|
|
|
Horrekin ere ez da lortzen, ordea, euskara ikasleen mintzo gozo, erraz eta lasai bihurtzea. Lagungarria da, dudarik gabe,
|
baina
bere hutsean ez da aski ikasle jendearen (batez ere etxetik eta kale girotik erdaldun edo erdal elebidun diren ikasle ugarien) hizkuntza gaitasun sendorik bermatzeko;
|
|
|
Langintza hori ez da eskolarena bakarrik, askok hala uste duen arren.
|
Baina
berea ere bada: hezkuntza eremuaren eginkizun zentrala da hori, Autonomia Estatutuak berak hala aginduta.
|
|
|
Era eta maila neurtuan, ez itxura gabekoan, eskatu behar da ezagutza hori:
|
baina
bere pisua izan behar du. Hori da bide normala, gainerako irakasgaiekin erabiltzen dena, eta hori izan behar luke euskal dimentsioak ere, gaia egungo eztabaida giro antzutik atera eta arrazoizko parametro akademikoetara eraman nahi bada.
|
|
|
Batez ere mintzamena: ahozkotasunean dago behaztopa harri nagusia287 Trebetasun lantze horretan eskolak izan dezakeen eragina ez da gutxiestekoa,
|
baina
bere neurritik ez da ateratzea komeni. Eskolatik kanpora pasatzen ditu gazteak bere esna ordu gehienak, eta ordu ugari horietako hizkuntza input bizia gabe kamutsa da, oso, eskola bide hutsez eskura litekeena.
|
|
|
1956an Madrilen sortua, FLP erakunde antifrankista eta klandestinoa zen, eta 60ko hamarkadan eragin handia izan zuen Hego Euskal Herrian. Euskal Herrian ESBA (Euskadiko Sozialisten Batasuna) izena hartu zuen,
|
baina
bere militanteak felipeak ezizenarekin bataiatu zituzten. Felipeek nolabaiteko eragina izan zuten hainbat ikastolatan, baina abertzaleek gaizki ikusten zituzten.
|
|
2012
|
|
|
Baliokidetzaren auzia konpontzen saiatu bazen ere, Catfordek ez zuen lortu bere teoriako zenbait kontraesan ebaztea. Esate baterako, baliokidetza testuala probabilitatezko fenomeno enpirikoa zela aldarrikatzen zuen, eta forma baliokideak hiztun elebidunen intuizioari esker hauteman zitezkeela,
|
baina
bere liburuan ematen dituen adibide gehienak hiztun ideal perfektu batenak dira, eta inolako testuingururik gabe aurkeztuak. Hala ere, ezin dugu aipatu gabe utzi Catforden lanak itzulpengintzaren diskurtso modernoa gainditzeko egindako ahalegina.
|
|
|
(Man 1986: 97), agerian jartzen baititu jatorrizkoan esaten ez ziren
|
baina
bere dimentsio poetikoan gordeta zeuden ahultasun, konbentzio eta arrunkeriak. Gainera, jatorrizko testua itzuli ahal izateak berak frogatzen du jatorrizkoa ez dela unitate itxi eta bukatua, itzulpenaren beharra duen eta beraz itzulpenaren menpeko den zerbait baizik.
|
|
|
poema, idazle kristau eta moralisten kritikotasun eza deitoratzen duena, edota Ernest Hemingwayren. The good lion? ipuina, atzerriko arrotz gaiztoen aurrean zintzo eta tolesgabe ageri den
|
baina
bere herrira itzultzean kanpotarrak bezain maltzur jokatzen duen lehoi hipokrita bati buruzkoa), baita euskaldunen balore kristauak hankaz gora jarriko zituzten gaiak jorratzen zituzten lanak ere, hala nola erotismoa, alkoholismoa, adulterioa eta abar (adibide gisa, Giovanni Boccaccioren Adarra gatik adarra aipa genezake, beren emazteak, partekatzen, dituzten bi gizonezkori buruzkoa).
|
|
|
Itzulpena, mendeetan zehar, Babelgo dorrearen ondoriozko hizkuntza aniztasunaren, arazoa? konpontzeko ezinbestean landu beharreko jarduera gisa ikusi izan da,
|
baina
bere helburua guztiz betetzea inoiz lortzen ez duen aktibitate gisa, porrotera kondenatutako zeregin gisa:
|
|
|
Bibliako pasarte baten ahotsak dakartza bere enuntziazioan tartekaturik, hala direla esan gabe (heterogeneitate osagarria). Beraz, besteren ahotsen enuntziatzaile da,
|
baina
bertako informazioa bere argudio prozesua garatzeko abiapuntu gertatuko zaio: –Zorionekoak haurrak eta urtetan aurreratuak izan arren haurtzaroko garbitasunean irauten dutenak!?.
|
|
|
aurkaritzako lokailuarekin abiapuntutzat izan duen argudio justifikatuaren norabidea irauli egingo du, funtsean indartu nahi duen tesia aditzera emateko: , gizonaren bihotzeko ezkutuen berri bazekien,
|
baina
bere nobeletako pertsonaietan ez zuen islatzen jakin?.
|
|
|
26), ahozko hizkeraren prototipo edo eredu lagunarteko eguneroko elkarrizketa da.
|
Baina
berak lagunarteko eguneroko elkarrizketa ezaugarritzeko aipatzen dituen tasunak hein handi batean bat datoz Bustos Tovarrek (1997) ahozkotasunarentzat aipatuko dituen tasunekin. Argigarri bezala ongi datozkigunez, aldatu egingo ditugu:
|
|
|
Jarraian ikusiko dugun enuntziatu parentetikoak, hondarrean, esatariak bere argudioan aurrera egiteko estrategia dira,
|
baina
bere argumentazioan aurrera egiteko norentzakoak ere nahitaez heldutasun bat izan eta erakutsi behar. Pentsamenduak norentzakoarekin elkarrizketatuz (itxurazkoa bada ere) arrazionalagoak, eztabaidatuagoak baitirudite.
|
|
|
Lotura sintaktikoa izan/ ez izan ezaugarri hori Dessaintesek (1960) ere ahotan hartuko du intzidentezko tartekatzeak ezaugarritzeko;
|
baina
berarentzat ezaugarri hori ez da egitura mota honek ezinbestean bete beharreko ezaugarri erabakigarria izango. Eta kontu egin dezagun autore honek intzidentezko tartekatzearen barruan aztertzen dituen egitura gehienak guk parentetiko deizioaren azpian aztertuko ditugula.
|
|
2013
|
|
|
«Espainiara» kanporatu zuela,
|
baina
bere baitarik erabaki zuela berriz itzultzea eta gerlan engaiatzea.
|
|
|
Hots, oroz gainetik, erlijioarenganako atxikimendua zuen erakusten.
|
Baina
bere burua frantses gisa kokatu zuen. Euskal nortasuna izaera edo helburu gisa agertzeko ordez, erlijioaren babes tresna gisa agertzen zuen, eta baita ere, nahiz eta paradoxa izan, frantses on gisa agertzeko tresna.
|
|
|
Informazio horiek lagungarri dira Zerbitzari zehazki non ibili zen jakin ahal izateko eta, bereziki, gerlan zer jarrera izan zuen erakusten dutelako. Gerlan erakutsi zuen jarreraz gehiago jakin daiteke hark berak idatzi zituen artikuluak irakurriz,
|
baina
bere buruaz ez zela anitz mintzo ikusiko dugu; beraz, armadaren aipamen horien bidez jakin daiteke zaurituen artatzen eta zaurituak ziren tokitik eramaten ibiltzen zela, eta lan hori serioski egiten zuela.
|
|
|
Haatik, euskara txukun erabiltzea aldarrikatzen zuen, besteak beste hizkuntza landuz, eta bereziki gerlari buruzko lexikoa edo hiztegia. Erabiltzen zituen eta ekartzen zituen hitz berriak aztertuz ikus daiteke hori,
|
baina
bere hitzetan ere aipatu zuen gauzei euskarazko izena emateko beharra, adibidez «tranchées» hitzari buruz. «Gerla karrikarte» edo «gerla karrika» erabiltzea proposatu zuen.
|
|
|
Saint Pierreren ustez, gerlak bi urte baino gehiago iraun zuen garaian eta gudu biziki bortitzak iragan ondoan, ulergarri izanen zen soldaduak ez hain bero izatea beste gudu batera joateko.
|
Baina
bere harridurarako, soldadu horiek bihotzak bero zituztela erakutsi zuten. Honekin zabaldu nahi zuen mezua zen mobilizazioak beti indartsu segitzen zuela.
|
|
|
Ez da mintzo euskaldunez bereziki.
|
Baina
bere azterketaren arabera, euskaldunak ere hor sar daitezke. Onespena izateko, hautua behar zela dio Cazalsek, hots, ezetz edo baietz errateko hautua utzi behar zela.
|
|
|
Saint Pierreren artikuluak dena zuzen kontatu zuen: 42 urte zituela eta berez ez zela sura joan behar,
|
baina
bere baitarik joan omen zela, emaztea haurdun zuen soldadu baten lekua hartzeko. Artikulu interesgarria da, ez bakarrik heriotzaren eta ehorztearen kronikarengatik, baina baita ere eman zituen hainbat xehetasunengatik, Fismeseko eritegia eta hilerriari buruz.
|
|
|
Erantzun hark Louis Etcheverry gaitzitu zuen, eta bere astekaria geldiarazi nahi izan zuen. apezpikutegitik eta beste hainbat lekutatik erantzun zioten ez zedin hala asalda, eta ez zezan Eskualduna hala utz, segi zezala argitaratzen. Azkenean, amore eman zuen eta ez zuen astekaria geldiarazi,
|
baina
berak utzi zuen. Ordutik goiti, astekariak aitzina jarraitu zuen, baina Louis Etcheverry gabe.
|
|
2014
|
|
|
Grezia zaharrean ere berdin bide zen: Arkilokok adieraz zezakeen inork esan ezin zuena, ba tailan beldurra izan eta ezkutua botatzea ulergarria zela;
|
baina
bera sazerdotea zen, sistemak berak ematen zion leku estra bat egia katarkikoa zelakoan.
|
|
|
Haren poesian esandako eta salaturiko gauza gehienak, behar bada, gaur jada ohikoak eta normalak irudituta, guztiok onartzen ditugu,
|
baina
berak adierazi zituenean, oraindik berri berriak zi ren, gure artean ezohikoak, batez ere euskaraz esanda. Eta ideia haiek gaur normaltzat hartzeak, hain zuzen, esan nahi du Arestik etorkizunari igarri ziola, profeta izan genuela. nor bere garaian eta bere herrian profeta izaten ez bada ere, azkenean urteek be rari arrazoia eman eta merezi zuen lekuan jarri dute, bera bizi zenean batzuek hori aitortu nahi ez arren.
|
|
|
Gabriel ezagutu genuen guztiok badakigu aldarte aldakorreko gi zona zela. Eskuarki pertsona atsegina eta gizabide onekoa izaten zen, erabat umoretsua,
|
baina
bere inguruan ergelkeriak esaten edota, okerrago dena, gauzak bi aldiz pentsatzeke haiek eten gabeki errepikatzen zirela entzutean, maiz ihardespen gogorra ateratzen zitzaion. orduko euskal mundua ez zegoen ohiko kultur munduarekiko sintonian. segur aski horretan ere diktaduraren eragina ikus zitekeen, baina, egia esan, gure gizartean maiz esa ten eta onartzen ziren arinkeriak, eta are astakeriak... Horri gehitzen badiz kiogu Arestiren etsaiek beragatik esaten eta idazten zituzten ganorabakokeriak, gezurrak eta irainak, ez da harritzekoa gure poetak ere, umorea garrazturik, haiei aldizka antzeko kritika min garriak bihurtzea, inoiz bertsoetan ere islatuak.
|
|
2016
|
|
|
Beha zu Mayi; zuri plazer egiteko, bainan hortakotz bakarrik, onartzen dut aitarekin berritz adixkidetzea.
|
Bainan
berak lehen urratsa egitekotan. Ni, haren ondotik ibiltzea, hori ez eni galda...
|
|
|
Baina, ikusi dugu komunikazio horretan zentzu handia zebilela, diskurtso sutsua eta sakona zebilela oinarrian. Apezaren tokia hor zegoen, askotan ez beti,
|
baina
bera hala zen eta gizarte horretan kokatzen zuen bere burua. Hemen aipatuko ditugun bi antzerkiak jostakinagoak dira, gizarte aldaketek ekartzen zituzten behar eta eskari berriak erakusten zituen.
|
|
|
Sentimendu nabarmendua, edozein herrialdetan, Frantziari lotutako herrialdeetan egin zitekeena garai horretan. Ez dakigu zertan ziren beste hizkuntza gutxituei lotutako kulturetan
|
baina
bertako errealitatearen ezagutza eza zitekeen errealitate bat.
|
|
|
Bestalde, antzerki munduak gogoetak abiatu zituen kanpoan, beste herrietan garatzen zen antzerkiaren berri nahi zuen eta antzerkilariak, taularatzaileak ekartzen hasi ziren. Debate horietan Larzabalek parte hartu zuen,
|
baina
bere ikuspuntua ez zen goaitatzen, Ipar Euskal Herri mitikoa zen goraipatzen mintegi horietan, Larzabalen antzerki konkretua egiten zuelarik, esperientzia handia zuelarik, izena bazuen baina ez zen ulertzen egiten zuena. Prentsak plazaratzen zuen horretan komunikazio zailtasuna nabari da.
|
|
|
JENDARMEA: Hitzak koskor batzuk baizik ez balitu, aise barka nenzkio,
|
bainan
bere egitate nardargarriak nere gain erortzen dira. Ez du eskubiderik ni hola pozointzeko.
|
|
|
IRRATIA: Bere emaztea tirokatu duen Baigorriko jendarmea aurkitu dute, oihan batean, bere autotik hurren,
|
baina
bera ere hila, bere buruari tiro bat emanik.
|
|
|
Idazlearen engaiamenduak literarioa izan behar duela uste du, bide horretatik aurkituko duela bere funtzioa, zerbaitentzat balio izatekotan. Proustentzat artista gizartearen zerbitzurako aritu behar da, arte herrikoia,
|
baina
bere arteari pentsatuz, aitzinean duen egiari so eginez, bere artearen egiari. Garai desberdinetako idazle horiek literaturari funtzioa bilatzen zioten.
|
|
|
194leko udan ordea, Mark Legasse eta Ganix Diharce k Piarres Lafitte-ri eskatzen diote Aintzina berriz agerrarazteko baimena. Aski aise emaiten die Lafitte-k delako baimena,
|
bainan
berak erantzukizunik ez hartzekotan argitalpen berrian. Eta orduan aldizkari berpiztu beharraren alartzera biltzen gara gazte lagun andana bat, gehienak Lafitte n ikasle ohiak, bainan lehen ezagutu ez dugunak.
|
|
|
Euskal kultura munduaren ezagutzeko parada izan zuen.
|
Baina
bere lana Hazparnen eramaten zuen, eta han antzerki munduan murgildu zen eta praktikatzen hasi zen herriko gazteekin. Esperientzia luze bat izanen zen, euskaltasunean sustraitua.
|
|
|
Piarres Larzabalek ere bere ikerketak eraman zituen pastoralaren inguruan. Antzerkiaren jatorria lantzean bera ere pastoralak noizkoak ote ziren jakiten saiatu zen,
|
baina
bere idazlanetan ez du azalpen berririk ekartzen, gehienbat Piarres Lafittek proposatzen zuen adierazpenera eramaten gaitu baieztatuz:
|
|
|
Etxahun presondegitik ateratzen da eta bere gogoa da bere familiarekin lasai bizitzea.
|
Baina
bere andreak maitale bat badu. Apaizarekin arazoak ditu kantatzen dituen bertsoengatik.
|
|
|
Matalas preso sartzen dute. Matalas hiltzen dute,
|
baina
bere itzala betikotz geldituko da. Antzerki hau Euskal Herriko historian oinarritzen da, gertakariak zehazki jarraitzen ez baditu ere.
|
|
|
Alemanek aita preso eramaten dute, bai eta libratzen ere. Libro da,
|
baina
bere semeak zurrumurruak sinetsi ditu eta aita hilko du.
|
|
|
Erramunen ama ahalik gabe agertzen zaigu aitaren eta semearen arteko borroka horretan. Sufritzen du,
|
baina
beren arteko istilu horretan ez du eraginik.
|
|
|
Mattin Irigoienek publikoak jasaten duen egoera azaltzen du, baina idazle gisa berdin idaztea edo sentitzen duen bezala idaztea baino beste aterabiderik ez du ikusten. Euskal gizartean bizitzeko manera bat desagertuz doa, gizarte honek tradizioa eskertzen du, maite du
|
baina
bere barruan ez du euskara babesten, edo ez du aurrera joaten lagundu. Ondorioz, idazle garaikide baten obra baten aitzinean dagoelarik, problematika garaikidea aipatzen duen obra baten aitzinean galdua da.
|
|
|
Margaritak Berterretx maite du,
|
baina
bere aitak gogokoa du kondearekin ezkondua ikustea, beraz horretara eramaten du erranez hori ukatuz ondorio txarrak ekar litzakeela. Hala ere, Berterrexekiko maitasuna aipatzen dio eta haren askatasuna eskatzen dio kondearekin ezkontzea onartzen badu:
|
|
|
Gazteek eramandako ekintza babestu zuen,
|
baina
berak ondoko urteetan garatu zituen lanetan asto lasterrik ez da agertzen, ez zuen antzerki forma horretan idatzirik egin. Ez zukeen gustukoa eta gizartearen kritika beste era batean eramateko ahaleginak egin zituen.
|
|
|
Piarres Larzabalek ere bere ikerketak eraman zituen pastoralaren inguruan. Antzerkiaren jatorria lantzean berak ere pastoralak noizkoak ote ziren jakiten saiatu zen,
|
baina
bere idazlanetan ez du azalpen berririk ekartzen, gehienbat Piarres Lafittek proposatzen zuen adierazpenera eramaten gaitu hau baieztatuz:
|
|
2017
|
|
|
Jakina, Larrunalde ez da egiazko herria.
|
Baina
bere hizkuntza politika erreala
|
|
2019
|
|
|
bidean aurrera egin zezan: . Duela ehun urte, jada, Azkue saiatu zen euskararentzat modernotasuna antolatzen?, dio Gartziak arestian aipatutako Jakin aldizkariko artikuluan,?
|
baina
bere proiektua oraindik osorik katolikoa zen eta esparru horretara mugatu zen (eta hor ere oso kuestionatua izan zen). Txillardegi izan zen euskara euskal gizarte osoari zabaldu ziona, inolako baldintzarik gabe; hura da euskara batuaren zinezko aita.
|
|
2021
|
|
|
Epigrafiari bagagozkio, ikusi dugunez, hiru erakuskari besterik ez daude, beste hainbeste hizkuntzaren aztarnak dituzketenak eta lurraldearen periferian ediren direnak. Pentsatu izan da Gipuzkoan sumatzen den idazkun urritasunak erromanizazioaren eragin mugatuarekin zerikusia duela,
|
baina
bertako onomastika ondarean ikusten den deantroponimiko sortak ez du ideia horren alde hitz egiten. Gainera, nabarmendu beharra dago jatorri zelta dukeen jainko izenaren lekukotasuna Gipuzkoako hego sartaldekoa dela.
|
|
|
Hori ikusten da adibideetan: Genobebak samurtasunik handienaz eskutik heldu zion,
|
baina
berak eskua atzeratu, eta izuturik esan zion: ai!, utzidazu; zure eskua hotza dago gela bezala.
|
|
|
11.4d Eratorpenaren bidez hitz (edo lexema) berriak sortzen direnez, prozesu morfologiko hori hiztegiarekin lotzen da tradiziozko hizkuntzalaritzan, eta horrela flexiotik bereizten da. Flexioa prozesu morfologiko eta sintaktikoa da, eratorpena bezalaxe,
|
baina
bere funtzioa ez da lexema berriak sortzea, baizik eta lexema baten gramatika funtzioak gauzatzea. Horregatik, eratorpena hiztegiarekin lotzen den bezala, flexioa sintaxiarekin berarekin harreman estuagoa daukala pentsatzen da.
|
|
|
Baina perpausekin ezin dugu era berean jokatu. Perpausa gramatika unitate bat dugu,
|
baina
bere osagai guztien artean mugapen eta lotura distribuzionalak ezar daitezkeen bitartean, bera, berez, ezin daiteke goragoko klase distribuzional batean sartu. Alegia, perpausez osatutako perpaus ez den beste goragoko" kategoriarik" bilatzen ezin gara hasi.
|
|
|
Adibidez, Jonek bere burua hil du ≠ Jon hil da ez dira inolaz ere baliokide.
|
Baina
bere burua gorrotatzen du bezalako esapide jatorraren ordez, gorrotatzen da eta antzekoak ugaltzen ari dira.
|
|
|
Aditz ez faktiboetan, ostera, operadore horiek etenda uzten dute mendeko perpausaren egiazkotasuna: Bere laguna depresio latzak jota zegoela uste zuen,
|
baina
Bere laguna depresio latzak jota zegoela uste al zuen?, Bere laguna depresio latzak jota zegoela uste izan balu. Azken bi adibideetan ezin da jakin laguna benetan depresioak jota dagoen ala ez.
|
|
|
abil/ antzetsu, iaio/ trebe izan, bakarra/ lehena/ onena/ txarrena/ baldarrena/ trebeena izan, erraz/ zail (a) izan (da/ zaio), ahalegindu, ausartu (da) mendebaldean, denbora pasatu, moldatu, saiatu, trebatu... Dusan Ivkovic entrenatzailea iaioetan iaioena da partidaren erritmoa kontrolatzen (Berria);
|
Baina
bera ere trebea da zoritxarra ekartzen (Elizen arteko Biblia); Ezin badut mundua aldatu, neure burua aldatzen saiatu naiteke bederen (O. Arana).
|
|
|
hura etorriko da, hura ikusi dugu... bezalako perpausetan hura hori pertsona, animalia edo gauza izan daiteke.
|
Baina
bera etorriko da, bera ikusiko dugu... gisakoetan, bera hori pertsonari dagokio. Aldi berean, oraintxe bertan edo oraintxe berean bezalakoak erabiltzen ditugu, baina ez dugu esango* oraintxe han edo holako zerbait.
|
|
|
26.6.1.2.1d Gertakari baten gradualtasuna agerian emateko, iraganaldian ere [tu (a) z+ joan] perifrasia erabiltzen da: Konfiantza zuen,
|
baina
bere aitaren sumina handituz zihoan egunetik egunera, kondenatuak hiltzeko eguna hurbildu ahala (Rey); Barrualdera, autoritatea galduz zihoan, baina kanpoaldera ez zirudien ahala urrituz zihoanik (Iñurrieta).
|
|
|
Adibide horretan nik erabili du Mitxelenak ez horren ondotik.
|
Baina
bere idazkera ezaguturik badirudi baiezka emanik errazago aurki lezakeela leku aldaera indartuak: Neuk isilaraziko dut, ez bere kontzientzian eraman behar duen harrak.
|
|
|
Hasiera batean adibide guztiak eredu estandarrean emateko erabakia hartu zuen batzordeak, baina batzordekideak berehala ohartu ziren ezinezkoa zela, horrek irakurleari bideak errazten bazizkion ere, adibideek egilearen eta tokiko mintzoaren kolorea galtzeko arrisku handia baitzuten1 Batzuetan, gainera, ia ezinezkoa zen batuan paratzea (pentsa, adibidez, bertso batzuez ari bagara).
|
Baina
bere horretan utziz gero ere beste arazo batzuk sortzen ziren: batzuetan horretara jarria ez denak ez lituzke aise ulertuko, eta irakurketan laguntza izan beharrean azkenean oztopo ere gerta litezke.
|
|
|
Horietako bat da perpaus nagusian nabarmenduta eman dugun aurkaritzako diskurtso markatzaile bat edo juntagailu bat sartzea: ...zeren nola bihotzeko kharmintasun hura baitute sorkuratik, gaitz da hari garaitzea, eta berez bekhatu eztelarik, bainan eskas makhur bat xoilki delarik, guziarekin ere perillosa da, zeren, hura dela bide, iujeamendu arinak eta gaizki erranak sartzen eta nausi iarten baitire ariman barrena (Pouvreau); Iainkoak athera zaitu ezdeus hartarik zure egitea gatik zaren bezalakoa, zure beharrik etzuelarik,
|
bainan
bere ontasun hutsaz (Pouvreau); Konzientziak minzatzen usatua eztelarik, eztaki alabaina ixilik ere egoiten (Axular).
|
|
2023
|
|
|
Kalbino Néra cen aterpetu zuen eta sentiberatasun erreformatzailea erakusten zuen, baina erre gearen gogortasuna gaitzesten zuen, alta katolikoa izaten jarraitu zuen. Erre gearen arrebak ezin zuen benetako haustura onartu,
|
baina
bere senarraren lurraldean, gortetik urrun egoteak independentzia handia eman zion.
|
|
|
Margaritak arazo asko izan zituen taldea onesten zuelako.
|
Baina
bere anaia Italian atxilotu zuten eta Espainiara eraman zuten. Gertakariak bere bizi tza erabat baldintzatu zuen, Erreinua erregerik gabe gelditzen baitzen eta errege tzaren inguruan eragin taldeak ez ziren geldirik egon.
|
|
|
Erregetzaren lehen lerroan kokatzea aldaketa handia zen Margaritarentzat nos ki,
|
baina
bere anaia erronka handien aurrean kokatzen zuen, lehenik bere lei nuaren ondasunen berreskuratzeko, sekulako gerletan murgiltzeraino.
|
|
|
|
Baina
bere lurraldearen zati handi bat Erreformaren alde jarria zen. Lute ro fraidea Elizaren aurkako mezuak zabaltzen hasi zen, Alemaniatik hasiz.
|
|
|
Fede bakarra zen harentzat, Habsburgokoa, Borgoinakoa eta Gaztelakoa. Lerro berean jarraitu nahi zuen, aldaketak onartuz gero aitzinekoen bertutea galtzeko arriskua ikusten baitzuen,
|
baina
bere lurraldee tako zenbait goi mailako aristokratak Erreformaren alde jartzen zirela ere ikusi zuen.
|
|
|
Azkenean, Lapurdik bakea egin zuen Frantziako erregearekin Aiherrako Itunean: Frantziako Erresumari lotu zen,
|
baina
bere foroak gordetzen zituen. 1451n, Dunoisek eta Gas ton Foixkoak Baiona setiatu zuten, eta azkenean udal frankiziak mantentzearen truke Baionak amore eman zuen.
|
|
|
Zuria I.a erregina() hil ondotik, bere seme Karlosek (14211461) hartu behar zuen koroa,
|
baina
bere aita ados ez zenez, gatazka sortu zen. Koroaren usurpazioarengatik bi talde osatu ziren, batek printzearen legi timitatea defendatzen zuena, haren buru printzearen kontseilari zen Juan Beaumontekoa, Donibaneko ordrearen burua, Luis Beaumontekoa Leringo kon dea, bestaldetik Aragoiko aristokraten aldekoak, agaramontarrak, Nafarroako Petri mariskala horien artean, besteak beste.
|
|
|
Baina, denboraren poderioz, bere alabaren zorionak hunkitu zuen, ezkontza onartu zuen eta ezkontza horretatik sortuko ziren umeak goaitatzen zituen. Margaritak ama, anaia galdu zituen, ardura handiak zeuzkan oraindik,
|
baina
bere alabaren falta sumatzen zuen. Margarita triste gelditu zen.
|
|
|
Margarita anaiaren ondoan egon zen, hobetze bidean,
|
baina
bere helburua anaia askatzea izan zen hastapenetik. Gaixotasunetik atera zuen, eta garaia zen elkarrizketak berriz abiatzeko.
|
|
|
Bidaian is tripu bat izan zuen, zalditik eroriz, baina ez zuen gelditu nahi, Luisa Savoiakoa gaixorik baitzen eta baita erregearen semeak ere. Margarita beti besteen zerbitzurako bizi zen, bere ingurukoak zituen gogoan, eta diplomazia lana ze raman, garrantzi handiko erabakietan parte hartzen zuen,
|
baina
bere baitan bere hurbilenen egoeraz arduratu nahi zuen.
|
|
|
Haiek zituzten Erre formaren lehen urteak kudeatu, esku desberdinekin, eta errepresioa eta akordioak erabaki zituzten. Haien ondorengoa, Karlos IX.a errege izendatu zuten 1560an, hamar urte zituelarik,
|
baina
bere adinarengatik, bere ama izan zen errejidore, Katalina Medici. Erreforma garai hoberenean zegoen, eta Erresuma bi zatitan banatua zen.
|
|
|
|
Baina
bere ekintzez eta bere fama zabalaz
|
|
|
Poitou aldera joana zen anaiarengana hurbiltzeko,
|
baina
bere osasunak ere okerrera egin zuen, eta Tussongo monasterioan gelditu behar izan zuen, estutasunaz beterik iragan zituen egunak. Egun horietan gaitzaldi moral batek hunkiturik ez zen anaiaren ondora heldu, eta bitartean erregea zendu zen.
|
|
|
Artzain bat, Amarissime izene koa, neska, Pan Artzain handiaren heriotzarengatik negarrez ari da. Bere senar Securusek kontsolatu nahi du, arrazoitzera eraman nahiz,
|
baina
bere oi nazea arintzea ez du lortzen. Arrakasta gutxi du ere Agapy artzain lagunarekin.
|