|
2013
|
|
|
Jainkoaren epaitza zen, beraz, eta ezin zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere egin zuela auzia (litem suam fecit),
|
bai
aldez aurretik horretarako joera zuelako, bai ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion. Haatik, prozedura berrian, gora jotzea onartuta zegoen, dela lehenengo auzialdiko epaileek hartutako erabakien aurka, dela goragoko auzitegiek hartutako erabakien aurka; hierarkia judizialean gora eginez, enperadorearengana heltzeko aukera ere bazegoen.
|
|
|
Jainkoaren epaitza zen, beraz, eta ezin zitekeen Jainkoaren epaitzaren aurka gora jotzerik aurkeztu. Alderdiren batek frogatzen bazuen iudexak bere egin zuela auzia (litem suam fecit), bai aldez aurretik horretarako joera zuelako,
|
bai
ezjakina zelako, alderdiak akzioa zuen zuzen zuzenean iudexaren aurka jotzeko; baina epaitzari eutsi egin behar zitzaion. Haatik, prozedura berrian, gora jotzea onartuta zegoen, dela lehenengo auzialdiko epaileek hartutako erabakien aurka, dela goragoko auzitegiek hartutako erabakien aurka; hierarkia judizialean gora eginez, enperadorearengana heltzeko aukera ere bazegoen.
|
|
|
Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen zuten denbora. Edonola ere, Elizak bere administraziorako kopiatu egin zituen,
|
bai
prozedura berria, bai gobernuaren beraren egitura, eta, horregatik, lehenengo zuzenbide kanonikoa eremu horretan bertan garatu zen. Geroago, eragin erabakigarria izan zuen kontinenteko prozedura zibilean ere.
|
|
|
Mailarik goreneko epaileek, aldiz, gora jotzeak ebazten ematen zuten denbora. Edonola ere, Elizak bere administraziorako kopiatu egin zituen, bai prozedura berria,
|
bai
gobernuaren beraren egitura, eta, horregatik, lehenengo zuzenbide kanonikoa eremu horretan bertan garatu zen. Geroago, eragin erabakigarria izan zuen kontinenteko prozedura zibilean ere.
|
|
|
Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma Berri berriaz geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma Berri berriak; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek, besteak beste, toki foruek eta Foru Laburrak;
|
bai
eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik jasotako erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
Zuzenbide erromatarraren izaerak zalantzarik gabeko eragina izan du, Europako pentsamendu politikoan eta juridikoan. Horren guztiaren gainean arituko gara lan honetan,
|
bai
eta hori nola gertatu den eta zein emaitza izan duen.
|
|
|
Tartekari horri iudex deitu zitzaion. Tartekariak egitateak ikertzen zituen (beharbada, hasieran bere jakite eta sen onaren arabera); lekukoen adierazpenak entzuten zituen,
|
bai
eta alderdien arrazoiak ere; eta erabakia ematen zuen, demandatua absolbituz edo kondenatuz.
|
|
|
Dena den, juristarik kontserbadoreenak ere eroso zeuden honako ideia honekin: emantzipazioa bazegoen jasota, ez esanbidez,
|
bai
, ordea, isilbidez,. XII Taulak, izeneko lege horretan, eta, ondorenez, ez zen ulertu behar legea oso osorik eraldatzen zenik.
|
|
|
Erreskriptoen edukia honetara labur zitekeen: auzilariek prozeduran zehar arazo juridiko zehatzak azaltzen zituztenez gero, enperadorearen izenean zenbait erantzun ematen zitzaizkien arazo horiei; erantzunak emateko ardura zuten,
|
bai
ofizial publikoek, bai probintzietako gobernadoreek. Juristek idazten zituzten erreskriptoak.
|
|
|
Erreskriptoen edukia honetara labur zitekeen: auzilariek prozeduran zehar arazo juridiko zehatzak azaltzen zituztenez gero, enperadorearen izenean zenbait erantzun ematen zitzaizkien arazo horiei; erantzunak emateko ardura zuten, bai ofizial publikoek,
|
bai
probintzietako gobernadoreek. Juristek idazten zituzten erreskriptoak.
|
|
|
jurista jakin batzuei ahalmena aitortuta, horien guztien iritzia berbera bazen, orduan iritzia lege zela ulertu behar zen. Xedapen horren garrantzia ez da argi geratu;
|
bai
, ordea, praktika zabala zela, eta juristek antzeko kasuetarako emandako iritziak aurrekari gisa aipatzen zirela.
|
|
|
Gaioren eskemak, berriz, osagai berritzaileak zituen. Esate baterako, akzioak fenomeno juridikoen artean sartu zituen; fenomeno juridiko horiek pertsona eta gauzekin batera sailkatu zituen; gauza gozpuzgabeak gauza fisikoen kategoria bertsura bildu zituen; eta, gainera,
|
bai
kontratuak, bai delituak, betebeharren iturri moduan ulertu zituen.
|
|
|
Gaioren eskemak, berriz, osagai berritzaileak zituen. Esate baterako, akzioak fenomeno juridikoen artean sartu zituen; fenomeno juridiko horiek pertsona eta gauzekin batera sailkatu zituen; gauza gozpuzgabeak gauza fisikoen kategoria bertsura bildu zituen; eta, gainera, bai kontratuak,
|
bai
delituak, betebeharren iturri moduan ulertu zituen.
|
|
|
Ius gentimun deiturikoak bere barruan hartzen zituen,
|
bai
herritarrak, bai herritar ez zirenak. Ius gentium hori ulertzeko modu horri esker, erromatarrek aurre egiten zieten pelegrinen eguneroko arazoei, pelegrin horiek Erromaren gobernupean bizi ziren neurrian.
|
|
|
Ius gentimun deiturikoak bere barruan hartzen zituen, bai herritarrak,
|
bai
herritar ez zirenak. Ius gentium hori ulertzeko modu horri esker, erromatarrek aurre egiten zieten pelegrinen eguneroko arazoei, pelegrin horiek Erromaren gobernupean bizi ziren neurrian.
|
|
|
Connanen aburuz, erakundeen eskeman akzioak prozedurari buruzkoak ez ezik, gizakien egintzei buruzkoak ere baziren, eta ideia hori abiaburutzat hartuta, Althusiusek negotiumaren kontzeptua garatu zuen. Kategoria horrek gizakiaren bizitza ukitzen duten negozio juridikoak barneratzen ditu,
|
bai
zerbait erabilgarria edo beharrezkoa gehitzen dutelako, bai oztoporen bat gainditzen laguntzen dutelako. Negotium hori osagaien eta espezien ariora sailkatzen da.
|
|
|
Connanen aburuz, erakundeen eskeman akzioak prozedurari buruzkoak ez ezik, gizakien egintzei buruzkoak ere baziren, eta ideia hori abiaburutzat hartuta, Althusiusek negotiumaren kontzeptua garatu zuen. Kategoria horrek gizakiaren bizitza ukitzen duten negozio juridikoak barneratzen ditu, bai zerbait erabilgarria edo beharrezkoa gehitzen dutelako,
|
bai
oztoporen bat gainditzen laguntzen dutelako. Negotium hori osagaien eta espezien ariora sailkatzen da.
|
|
|
Negotium hori osagaien eta espezien ariora sailkatzen da. Osagaiak dira, batetik, negozioak ukitzen dituen objektuak, eta horiek, aldi berean, izan daitezke gorpuzdunak edo gorpuzgabeak; bestetik, osagaiak dira negozioan parte hartzen duten pertsonak, eta halakoak izan daitezke banakakoak zein kolektiboak, etab. Espezieak, berriz, negozio motak dira,
|
bai
borondatezkoak, kontratuak esaterako, bai nahigabe gauzatzen direnak, delituak, berbarako. Althusiusen gogarteak batik bat zuzenbide zibil erromatarra izan zuen oinarri; nolanahi ere, autore horrek edukia zuzenbide erromatarrarekin zerikusi handirik ez zuen formaren mende jarri zuen.
|
|
|
Negotium hori osagaien eta espezien ariora sailkatzen da. Osagaiak dira, batetik, negozioak ukitzen dituen objektuak, eta horiek, aldi berean, izan daitezke gorpuzdunak edo gorpuzgabeak; bestetik, osagaiak dira negozioan parte hartzen duten pertsonak, eta halakoak izan daitezke banakakoak zein kolektiboak, etab. Espezieak, berriz, negozio motak dira, bai borondatezkoak, kontratuak esaterako,
|
bai
nahigabe gauzatzen direnak, delituak, berbarako. Althusiusen gogarteak batik bat zuzenbide zibil erromatarra izan zuen oinarri; nolanahi ere, autore horrek edukia zuzenbide erromatarrarekin zerikusi handirik ez zuen formaren mende jarri zuen.
|
|
|
XVI. mendearen amaiera aldera, Europa osoan auzitegiek aplikatu ohi zuten zuzenbidea ohiturazko zuzenbide tradizionala zen, gehienbat. Legeek ez zuten eragin handirik izan zuzenbide horretan;
|
bai
, ordea, antzinako zuzenbide erromatarraren oroitzapenak eta unibertsitateetan irakatsitako zuzenbide jakintsuak, beste maila batean izan arren. Italiako estatuetako, Espainiako eta hegoaldeko Frantziako ohituretan, pays de droit écrit izenekoetan, bisigodoen zuzenbide erromatar basatiaren aztarnak nabari zitezkeen oraindik, baita Mediterraneoko itsasaldean irakatsitako zuzenbide erromatarrarenak ere.
|
|
|
Begi bistakoa da mos italicus izenekoa iruzkingileen lanak berrinprimatzearen ondorioz loratu zela; izan ere, XVI. mendean zehar, lan horiek inprimategietatik irten ziren,
|
bai
Italian, baina baita Paris eta Lyonen ere. Humanisten lanen zabalkundea, ordea, askoz eskasagoa izan zen:
|
|
|
Zuzenbide zibilaren irakaskuntza Proventzatik mendebalderantz eraman zuen, Montpellierrera, hain justu ere, eta fakultatea eratu zuen bertan. Placentinok arrakastaz irakatsi ez ezik, bere Summae izenekoak ere idatzi zituen,
|
bai
Kodearenak, bai Erakundeenak. 1192 urtean hil zenean, Montpellieren ez zen gehiago zuzenbide zibilik irakatsi, hurrengo mendearen lehenengo laurdenean berpiztu zen arte.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren irakaskuntza Proventzatik mendebalderantz eraman zuen, Montpellierrera, hain justu ere, eta fakultatea eratu zuen bertan. Placentinok arrakastaz irakatsi ez ezik, bere Summae izenekoak ere idatzi zituen, bai Kodearenak,
|
bai
Erakundeenak. 1192 urtean hil zenean, Montpellieren ez zen gehiago zuzenbide zibilik irakatsi, hurrengo mendearen lehenengo laurdenean berpiztu zen arte.
|
|
|
Alfontso X.aren boterea, alabaina, ez zen nahikoa, lege testu hori erreinu guztietan ezartzeko. Hasieran, ahaleginak egin zituen nobleen pribilegioak mozteko, eta
|
bai
nobleok, bai udalerriek ulertu zuten testu hori gehiegi aldentzen zela zuzenbide tradizionaletik. Emeki emeki aintzatetsi ziren testuaren dohainak; berebat, epaileen lanbide kualifikazioa zenbat eta handiagoa izan, epaileek gero eta gehiago erabiltzen zituzten Zazpi Partidak.
|
|
|
Alfontso X.aren boterea, alabaina, ez zen nahikoa, lege testu hori erreinu guztietan ezartzeko. Hasieran, ahaleginak egin zituen nobleen pribilegioak mozteko, eta bai nobleok,
|
bai
udalerriek ulertu zuten testu hori gehiegi aldentzen zela zuzenbide tradizionaletik. Emeki emeki aintzatetsi ziren testuaren dohainak; berebat, epaileen lanbide kualifikazioa zenbat eta handiagoa izan, epaileek gero eta gehiago erabiltzen zituzten Zazpi Partidak.
|
|
|
Entzute handikoa izanda, Dantek punta puntako tokia erreserbatu zion Justinianori bere lanetan,
|
bai
Paradiso deitutakoan, 6 eta 7 liburuetan, baita lan politikoetan ere; azken horietan Corpus iurisa eta arrazoia parekatu zituen. Danteren zein San Tomasen pasarte anitzek erakusten dute Corpus iuriseko testuetatik ateratako esaldiak gerogarrenean hizkera orokor jakintsuaren zati bihurtu zirela, baita jurista ez zirenen artean ere.
|
|
|
Hurrengo garaietan aldaketa juridikoak gertatu baziren ere, Mainek zorte handiagoa izan zuen. Aldaketa juridiko horien mekanismoak aurki zitezkeen
|
bai
zuzenbide erromatarrean, bai Ingalaterrako zuzenbidean. Batzuetan fikzioak asmatu ziren, lehengo kategoriatan egoera berriak sorrarazteko, eta beste batzuetan, ekitatea sartu zen, zuzenbide tradizionalaren zurruntasuna biguntzeko, Erromako pretorearen eta Ingalaterrako kantzilerraren konponbideei esker.
|
|
|
XVI. mendeko humanistek hasitako lana indar berriekin hartu zen une horretan; horrenbestez, munduko bi gerren arteko epealdian «interpolazioen harrapaketa» nagusitu zen. Testuen aldaketak identifika zitezkeen
|
bai
formaren aldetik, latinezko adierazmolde zehatzak erabiltzen zirenean, eta esaten zen halakoak Bizantziokoak zirela eta ez klasikoak, bai edukiaren aldetik, testuan jasotako doktrinaren arabera eduki hori klasizismotik kanpo zegoela zirudienean. Arazoa zen irizpide bakoitzak bere printzipioak behar zituela.
|
|
|
XVI. mendeko humanistek hasitako lana indar berriekin hartu zen une horretan; horrenbestez, munduko bi gerren arteko epealdian «interpolazioen harrapaketa» nagusitu zen. Testuen aldaketak identifika zitezkeen bai formaren aldetik, latinezko adierazmolde zehatzak erabiltzen zirenean, eta esaten zen halakoak Bizantziokoak zirela eta ez klasikoak,
|
bai
edukiaren aldetik, testuan jasotako doktrinaren arabera eduki hori klasizismotik kanpo zegoela zirudienean. Arazoa zen irizpide bakoitzak bere printzipioak behar zituela.
|
|
|
Horrez gain, itsas merkataritzaren inguruko beste hainbat ordenantza ekar daitezke hizpidera. Orduz geroztik, Frantziako merkatariek era bereko zuzenbidea erabili zuten, bakoitza non bizi zen kontuan hartu gabe; zuzenbide hori merkataritzako egineren adierazpen baimendu bezala onartu zen,
|
bai
Frantzian, baita Europa osoan ere, Ingalaterra barne.
|
|
|
Savignyren asmoa ez zen bilakaera juridikoari buruzko eskemak gizarte guztietan aplikatzea, «nazio nobleenetan» baizik; beraren ustez, kategoria horretan sartzen ziren
|
bai
erromatarrak, baita alemaniarrak ere. Zailtasunak izan zituen, hala ere, garapenaren eskema hori Alemaniako historia juridikoari aplikatzeko, zuzenbide erromatarra jasotzean gertatutako hausturaren ondorioz.
|
|
|
Lege eraldaketa eta kodeketa mesfidantzaz ikusten zituztenek gogo biziz hartu zituzten Savignyren ideiak,
|
bai
Alemanian, baita Europako beste leku batzuetan ere. Haren jarraitzaileek herri espirituaren kontzeptua (Volkgeist) ekarri zuten hizpidera, eta horren kutsu mistikoak gizarte bateko lege espirituaren ideia arrazionalarekin zerikusi handirik izan ez arren, bat zetorren XIX. mendearen hasierako Erromantizismoarekin.
|
|
|
Baieztapen orokorrei zuzenbide natural eta nazioena deitu zitzaien, eta jatorrizko testuetan esanbidez adierazi zen halako batzuk «arrazoi naturala»ren ondoriozkoak zirela. Orduz geroztik ulertu zen gizaki trebeak naturaren printzipioen arabera jardun behar zuela, adierazpen horiek aplikatu behar zirelako
|
bai
zuzenbidearen erregela moduan, baina baita bakoitzaren moraltasun printzipio moduan ere.
|
|
|
Hurrengo garaietan aldaketa juridikoak gertatu baziren ere, Mainek zorte handiagoa izan zuen. Aldaketa juridiko horien mekanismoak aurki zitezkeen bai zuzenbide erromatarrean,
|
bai
Ingalaterrako zuzenbidean. Batzuetan fikzioak asmatu ziren, lehengo kategoriatan egoera berriak sorrarazteko, eta beste batzuetan, ekitatea sartu zen, zuzenbide tradizionalaren zurruntasuna biguntzeko, Erromako pretorearen eta Ingalaterrako kantzilerraren konponbideei esker.
|