|
2010
|
|
|
Areago, dortoka erraldoi horietariko asko erraldoiak ziren benetan, gizon bi behar izaten zirelarik tripaz gora jartzeko, eta sei bat gizon dortoka altxatu ahal izateko. Nicholas Lawson delako horren ustez, dortoka nahikorik zegoen beste hogei bat urterako, baina usteak uste, hurrengo hamar urteetan desagertu ziren Floreanatik, bai zuzenean ehiza jarraituaren larregiaz, jakina, eta
|
bai
ere, zeharka, bertan askaturiko ahuntzen lehiarengatik edota txakurrek eta arratoiek jandako arrautza eta kume txikien galerarengatik. Bai, Floreanako dortoka erraldoien populazioak suntsitu egin ziren 1850 urte aldera, eta artxipelagoko beste uharte batzuetan arean geroxeago.
|
|
2011
|
|
|
Larresoroko seminarioan irakasle lagun eduki zituen, besteak beste, Manex Hiriart Urruti, Eskualduna astekariaren zuzendari eta kazetagilea, Blas Adema, Grazien Adema Zaldubiren loba, eta
|
bai
ere Jean Barbier, Piarres nobela famatuaren idazlea, eta, hari beretik, Abadiaren ikasle izan ziren, dela Jean Saint Pierre Anxuberro, dela Jean
|
|
|
Arnaut Abadia Bithiriña Garateko idazle ahantziaren bizitzako mugarri nagusiak erakutsi ditugu beraz, baina, hasierako ideia bat errepikatu nahi dut. Bere sasoian munta handiko pertsonaia izan arren, erabateko ezezagun bilakatu zaigu gaur egun, eta hori bai irakurle arruntarentzat, ez baitzaio inolako antologiarik bildu, eta
|
bai
ere adituentzat, Eskualduna astekaria ez da egon eta edonoren eskueran. Dena dela, hil eta dozena bat urte geroago, 1929ko irailean Euskaltzaleen Biltzarrak omenaldi postumoa egin zion Bithiriña Garateko etxean.
|
|
|
Ezin sinetsizkoa, baina, zinezkoa oso. Arnaut Abadia erabateko ezezagun bilakatu zaigu, eta hori bai irakurle arruntarentzat, ez baitzaio inolako antologiarik bildu, eta
|
bai
ere adituentzat Villasanterentzat kasuEskualduna astekaria ez da egon eta inoren helmenean. Zorionez, Josu Landa aspaldiko lagunak jarri zuen nire esku Baionako astekari horren bilduma digitala, eta bizpahiru urtez horixe izan dut gaueroko irakurgaia.
|
|
|
Kontura gaitezen, haren esanean euskara debekatuta edo zegoen Larresoroko Seminario Tipian eta
|
bai
ere Baionakoan. Nik uste guztiz argitu beharrekoa dugula zein ote zen Larresoroko Seminario Tipiko hizkuntza politika:
|
|
|
Zuek beti estakuruari beha, beti harat lerratzen zaizue begia! Behar dira ikusi gauzen estakuruak, baina,
|
bai
ere alderdi onak. Estakururik gabeko gauzen ondotik ibiliz, ardura hutsak genituzke eskuak.
|
|
|
Gisu ur horrek erretzen ditu ihizi gaixto guztiak, eta landareari ematen ohi dio indar handi bat. Ezen, jakin behar da landarea alha dela, ez bakarrik erroez eta hostoez, baina
|
bai
ere azalaz, garbi duelarik, eta gisu ur hori garbitzaile du eta orobat hazkurri.
|
|
2015
|
|
|
Eta gerora, Gabriel Arestiren idatzietan ohartu nintzen Joanes Leizarragaren garrantziaz. Izan ere, iraultzaile bat dela diosku, eta
|
bai
ere Leizarraga dela euskaraz inoiz idatzi duen literatur bokazio zindoena. Arestiren esanean, Leizarragaren Testamentu Berria da gure estilistika idazlanik distiranteena.
|
|
|
Labur esateko, hizkuntza gpztia deskolokatuta daukagula diosku 1996ko luma lan horretan. Oraintsuago, 2007an" hizkuntza guztia deskcjonatuta daukagu" zioen informalkiago, Senez aldizkariaren 32 zenbakiak dakarren mahai inguru batean, eta
|
bai
ere
|
|
|
argoi, xenoi, fluor, purueztasuna, puruezkeriak, zilarbizi, kristal saretu, hautaketa natural, gizen deposito, likintasun, ehuneko 95 aratz, destilazio, Banaketa Bereizketaren burrunba, sutaltzairu, soinbera, sasialtzairuzkoa, giltzurrun gaineko kapsula, maskor giltzak, kromatozko herdoil aurkako, Prusiako Urdina, huts neurgailua, haizagailuaren maskorra, huts etetekoa, xurgauspoa, satsukeria, erreaktor, giharre zunzño, erresalbu gordailu, kirio zelula Zerrendatu adibideok eta beste asko ez dagozkio kimikari euskaldunek darabilten lexiko kanonikoari, eta, izan ere, batzuk oso oso urrunekoak dira euskaraz gauzatu den kimika hizkerarekiko. Alde horretatik, Sistema periodikoa nahikoa irreal geratzen da kimikari euskaldun baten irakurketan, eta
|
bai
ere euskal lerroetatik pasatutako edozein irakurlerentzat: espezialitateko prosaren fisionomia kanonikotik aldentzeak sinesgarritasuna ostu dio euskarazko itzulpenari, eta zientzietako irakurleak irrealtasuna edota demaseko urruntasuna aurkitzen dio.
|
|
|
Asko poztu nintzen jakitean bilduma horren barruko bigarren titulua François Jacobena zela. Izatez, irakurriak eta disfrutatuak nituen askoz ere lehenagotik bai La logica de lo viviente (La Logique du vivant, une histoire de lheredite, 1970) eta
|
bai
ere El juego de loposible (Le Jeu despossibles, essai sur la diversite du vivant, 1981).
|
|
|
Arestiren mendea joan zen eta
|
bai
ere euskara unibertsitatera sartu. Pentsa dezagun, bada, tenorea dela dagoenekoz back to Leizarraga egiteko, gaurgero, gaur engoitik.
|
|
|
Eta, bestetik, hor daude hitz multisilabikoak, kasurako comprehension, characterize, inheritance, acceleration, zeintzuak, latin eta grezieratikoak izanik, ingelesean egokitu baitziren, eta laketu, baina normandiarren inbasiotik aurrera, hau da, 1066tik hona, Gilen Konkistatzaileak Ingalaterra okupatu zuenetik. Konkista horren begi bistako efektua izan zen normandiera hizkuntza erromanikoa, frantses zaharraren taldekoanagusitu zela Ingalaterrako klase gobernatzailean, ingeles zaharra gizartearen behe mailetarantz desplazatuz, eta
|
bai
ere, zer esanik ez, atea ireki ziola zabal zabalik Frantzia aldetiko eragin linguistikoari.
|
|
|
Normandiarrak ia mende eta erdiz jabetu ziren Ingalaterraz, eta tarte horretan bizi izan zen diglosiaren ondorio omen dira, esaterako, pork/ pig edota betf/ cow moduko pareak: abere horiek hazten zituen herria, dirudienez, izen baliatzen zen alegia, pig (txerri) edota cow (behi), baina, ostera, normandierazko terminoak zituzten erabiltzen haragia jaten zuten nobleek eta
|
bai
ere haragia sukaldatu eta zerbitzatuko zuten mirabeek (hurrenez hurren, porc pork eta boeuf betf). Alabaina, 1204an Ingalaterra banandu egin zen ofizialki Normandiatik eta ingelesak gora egin zuen egoera berrian.
|
|
|
Baina, kontuak kontu, adibide sorta honek erakutsi diguna da hurbilketa desberdinak daudela jatorrizko testu bat itzultzeko momentuan, eta ez litzateke exagerazio handiegia izango esatea" zenbat translatatzaile hainbat translazio" gure lehen itzultzailea parafraseatuz. Zer esanik ez, munta handikoa izaten da horretan itzultzaileak norainoko fideltasunaz jokatzen duen jatorrizko testuarekiko, eta
|
bai
ere, aldi berean, zer nolako gardentasuna eskaini nahi dion itzulpenaren erabiltzaileari. Printzipioz erraza da oreka eskatzea fideltasun eta transparentzia artean, ustez eta horrela lortuko direla itzulpen onak.
|
|
2016
|
|
|
" Txistulariari uda berria iritxi zaio zorionean batu, indartu,
|
bai
ere gertu eresi zarraz dabil lanean;
|
|
2017
|
|
|
Resurrekzion Morio Azkue eta bestearen adiskidetasuna irabazi zuen, eta
|
bai
ere bien promesa La Vasconia aldizkarian kolaboratzeko.
|
|
|
Emigrazio galestarrak hainbat arrazoi eduki bazituen ere, hemen erlijioa nabarmendu nahi dut, eta
|
bai
ere erlijioaren lotura estua identitate eta hezkuntzarekin. Galesen metodismoa izan zen protestantismo disidentearen gotorlekua XVIII. mendearen erditsutik aurrera.
|
|
|
Dena dela, Eskal Berri proiektuaren inspirazioa, nire ustez, Basalduak galestarren ekinbidean aurkitu zuen, haiekin topo egin zuenean, eta geografikoki kokatu ere galestarren koloniaren ondo ondoan kokatu zuen berea, hegoaldetik mugakide. Baliteke Chicagoko Erakusketa Unibertsalean (1893) suertatu izatea lehen harremana Chubut eko galestarrekin, zeintzuek kolonian errekoltatutako garia aurkeztu baitzuten, eta
|
bai
ere kalitatearen urrezko domina irabazi. Gogoratu, Florentzio Basalduak ere sari bat eskuratu zuela Euskaria sega makinarekin, eta halaber erakusketarako Santa Fe probintziako komisarioa izan zela bertan.
|
|
|
Hari horretatik tiraka nabilela egin nuen topo Florentzio Basalduarekin, edo hobeto esateko, haren artikulu baten erreferentziarekin" Monstruos argentinos" —, 1899koa, Buenos Airesko Carasy caretas astekari satiriko literarioan argitaratua. Florentzio Basalduaren artikulu dibulgatibo hori eskuratu eta irakurritakoan, ikusi ahal izan nuen Neomylodon listai munstro antedilubiano deskubritu berria zuela sujet nagusi, eta horrela izanik Basalduaren idazlanak bazekartzan irudi batzuk, alde batetik Mylodon darwini fosilarenak —eskeletoarena, femurrarena eta animaliaren berreraiketa bat—, eta
|
bai
ere Ameghinok deskribaturiko espezie berriaren atzazal batzuena eta Londresko museora bidalitako larru puska osikuludunarena. Artikuluan bazegoen ere Florentino Ameghino eta Florentzio Basalduaren arteko solasaldi labur bat, zeinetik aldatu baitugu ondoko pusketa hona:
|
|
|
Ori egia da, eta
|
bai
ere Trousseauk esaten zuna erari geiegi artzalleagatik:" ardoan bizi dana urean iltzen da" Bere urean onek esan nai zun, bere gorputza ureztatua, edo, jakintsuak esaten duten bezela, hidropesikin (goloa diote oni, baño ez neretzat).
|
|
|
Enbaxadorearen espioitza sareak behar bezala funtzionatzen ez bazuen ere eta informazioak guztiz egiazkoak ez
|
bairen
ere, Minarengandik gero eta hurbilago zegoen eta haren inguruan ixten ari zen lakioa. Enbaxadoreak informazio horiek erabili zituen Castlereagh ministroa presionatzeko eta Minaren espedizioa eragozteko eta, esan bezala, Castlereaghek Minaren kontrako neurririk hartu ez bazuen ere, saiatu zen Mina aldamenetik urruntzen.
|
|
2018
|
|
|
Donostiako Elizbarrutiko Artxibo Historikoan ikusi dudanez, Luzia 1905eko abenduaren 6an zendu zen Hondarribian, hirurogeita zazpi urte zituela; agiriaren arabera, Tardes en jaioa zen (Tardets?, Atharratze), ez Tarbes en. Hori baino lehenago hil ziren printzesaren ama Frantziska Josefa, 1879ko abenduaren 29aneta
|
bai
ere Klaudio Otaegi koinatua, 1890ean, Hondarribian biak.
|
|
|
Horren ondorioz, Bilboko frantziskotarren komentuan kuartela, munizio biltegia eta kartzela jarri ziren, eta, zer esanik ez, frantziskotarrek hanka egin behar izan zuten. Ez dago zehazterik Uriartek non segitu zituen ikasketak, baina badakigu Azpeitian apaiztu zela 1836an, eta
|
bai
ere predikari eta konfesore izendatu zutela 1839an.
|
|
|
Alde horretatik, oso deigarria da ikustea ez dela argitaratu Bonaparte printzearen eta Klaudio Otaegiren arteko eskutitz sortarik. Horren arrazoi gisa aipatu da elkarren ahaide izatea emazteen aldetik, eta
|
bai
ere une batean Serapio Muxikaren funtsera pasatu zirela paper guzti horiek. Ezin izan ditugu lokalizatu paperok lehen ahalegin batean.
|
|
2022
|
|
|
Manuel Aznar Zubigarai, Imanol, Guda/ gai(). gaitz eta luze dira". Laster jakin nuen Manuel Aznar Zubigarai zegoela Gudalgai sinadura pean, eta
|
bai
ere erdaraz zirela haren kasik eguneroko gerla kronikak.54 Laster moteldu zitzaidan Gudalgairenganako interesa.
|
|
|
Ba egoan an sua!". Bai, Jean Saint Pierre" eleketari gaitza" zela oroitaraziko digu Piarres Xarritonek, 76 eta
|
bai
ere" bihotz haundikoa, puska bat alferra ere... bere kontra esanak ahal bezala biziz, Saint Pierre abertzale zen hego aldean, hemen Ybarnegarayrekin untsa.". Gorduseko apezpiku izendatu zuten 1930 urtean, eta Kartagoko artzapezpikuaren laguntzaile 1937.ean.
|
|
|
Sarako errebotea 1900 urtean. Zalgurdi ondoko etxea da Lekuederrea, zeinean Elizanburu bizi izan baitzen, eta
|
bai
ere Maddi Elizaga jaio zenbait urte geroago.
|
|
2023
|
|
|
sogin behar zizun besteer, nontik nahi oldarra jin beitzaitekean, begi hon uken,
|
bai
ere iratzarririk egon.
|