|
2011
|
|
|
–1995ean UNESCOk desagertzeko zorian zeuden hizkuntzen inguruko erakunde bat sortu zuen eta honek munduko hizkuntzen erdiak, 3.000 hizkuntza, mende honetan desagertu egingo direla kalkulatu zuen. Kalkuluak eginda, mundu honetan hamabost egunean behin hizkuntza bat hiltzen da,
|
azken
hiztuna hil egiten da, alegia?. –Zer egin behar da hizkuntza bat bizirik eta osasuntsu mantentzeko??, HABE, 2009ko otsaila, 397 zenb. 9 or. Hurbil hurbiletik ezagutzen du auzi hau Carme Junyentek ere:
|
|
|
–Baina
|
azken
hiztunaren hiltzeak ez dakar nahitaez hizkuntzaren desagerpena. Herri bateko azken hiztuna desagertuta ere, hizkuntza galdu berriak bere komunitatean, haren toponimian eta bizilagunen izenetan, hau da, komunitate horren oroimen kolektiboan bere arrastoa uzten du eta hori hizkuntza berpizteko hazia izan daiteke. Ez dakigu hizkuntza galduaren oroimen kolektiboak nola eragiten duen belaunaldi berrien hizkuntza berreskuratzeko nahian eta ahalmenean, baina zenbait egilek. Miquel Grosek Recuperación del euskera en Navarra liburuan, adibidez?, bi gertakarien arteko erlazio zuzena iradoki du?
|
|
|
–Batzuetan, hiztun horiek, euren hizkuntza komunitatea osatzen zuen gizataldea desagerturik (hilik edo beste kultura eta hizkuntza batera asimilaturik), hizkuntzaren benetako azken hiztunak izan ziren. Hala gertatu zen Ingalaterran, Kornuallesen, 1777 urtean Dolly Pentreath arrantzalea, kornubiera hizkuntza zeltikoaren
|
azken
hiztuna hil zelarik; Dalmaziako (oraingo Kroazian) Veglia uhartean 1898an Antonio Udina hargina, dalmata hizkuntza erromanikoaren azken hiztuna hil zelarik; edo AEBtako Kalifornian 1916an Ishi, yahi hizkuntza amerindiarraren azken hiztuna, eta 1987an Roscinda Nolasquez cupanera hizkuntzaren azkena hil zelarik?. –Hizkuntzak eta oroimen historikoa?, erabili.com,.
|
|
|
–Batzuetan, hiztun horiek, euren hizkuntza komunitatea osatzen zuen gizataldea desagerturik (hilik edo beste kultura eta hizkuntza batera asimilaturik), hizkuntzaren benetako azken hiztunak izan ziren. Hala gertatu zen Ingalaterran, Kornuallesen, 1777 urtean Dolly Pentreath arrantzalea, kornubiera hizkuntza zeltikoaren azken hiztuna hil zelarik; Dalmaziako (oraingo Kroazian) Veglia uhartean 1898an Antonio Udina hargina, dalmata hizkuntza erromanikoaren
|
azken
hiztuna hil zelarik; edo AEBtako Kalifornian 1916an Ishi, yahi hizkuntza amerindiarraren azken hiztuna, eta 1987an Roscinda Nolasquez cupanera hizkuntzaren azkena hil zelarik?. –Hizkuntzak eta oroimen historikoa?, erabili.com,.
|
|
|
–Hizkuntza bat desagertzen da bere
|
azken
hiztuna hiltzen denean. Beste batzuek diote hiltzean desagertzen dela, azkenak ezin baitu beste inorekin hitz egin?.
|
|
|
Zeren eta horrek esan nahi du hizkuntza horien balizko hiztunak, beren jatorrizko hizkuntza albo batera laga dutenak, beren mundua eta ikuspegiak zabalduko dizkien beste hizkuntza hedatuago batean integratuko direla. Gainera dezagun hizkuntza bat bere
|
azken
hiztuna hiltzen denean desagertzen dela eta gertakari horretan dagoen gauza triste bakarra pertsona horren heriotza dela?. Lenguas minúsculas, ABC,.
|
|
2012
|
|
|
bizitza osoa horretan emango balu ere, nekez imajina lezake Alexander von Humboldt-ek (gure Wilhem von Humboldten anaiak) Amazonas-eko Atures lurraldean orain bi mende topatu zuena baino istorio politagorik: bertakoen hizkuntza bateko
|
azken
hiztuna hil zenean, loro zahar bat izan omen zuen Humboldtek hizkuntza galduaren lekuko bakarra.
|
|
2019
|
|
|
7 8b arteko hizkuntzak galzorian sailkatzen ditu unescok (mosley C., 2010), eta 9 taldekoak desagertutzat ematen ditu. ...era onean daude, ziur asko goAndras Kornai – Hizkuntzen Heriotza digitala rabeherekin (zenbaki hauek Simons gF, Lewis mp, 2013, erreferentziatik hartuak dira). datu horiek ohiko adieran zuzenak izan badaiteke ere (tradiziozko bizindar linguistikoa), gure ikerketaren aurkikuntza nagusiak ezeztatzen ditu, hizkuntzen gehiengo zabalak (%95etik gora) igoera digitala lortzeko ahalmena galdua baitu.
|
azken
hiztuna hil ondoren ere datu digital (izatu) ek irauten dutenez gero, ezin dugu lotu, besterik gabe, datu digitalen gabezia eta igoera digitalarekiko ezintasuna. horregatik bereiziko dugu alde batetik ondare digital egoera (digital heritage), (L1) ikerketarako eta dokumentaziorako material digitala egon arren, bertako hiztunek komunikazio digitalerako erabiltzen ez duten kasuetarako; eta moteltas... Bere hezurdura gordetzeak edota museotan bere fosilak gordetzeak dodoaren desagerpena moteltzen ez duen moduan, tribuetako adinekoen herri poesiaren errezitazioko ahots fitxategiak online jartzeak ez du hizkuntza jakin horren igoera digitala suspertuko; motel zein ondare egoerako hizkuntzak digitalki hilda daudela esan daiteke, ez baitute hizkuntza komunitatearen komunikazio beharretarako balio.
|
|
|
Manexek berak aitortu zigun bere lehen andregaia(" zorigaitzez...", esan zuen) euskara izan zela; lotsatiegia izatearen erruz, beti kaier bat alboan eramaten duela eta nekazarien ahotik bertan jasotako hitz eta esapide berriak orgasmo ttikiak zaizkiola. Piarresek esku imintzio batez irri karkaila bati nekez eusten zion bitartean, irakasleak jakinarazi zigun sufritu egiten zuela(" fisikoki sufritu...", esan zuen) euskalki bateko
|
azken
hiztunak hiltzen zirenean, Erronkariko Fidela Bernat kasu. Eta orduan oroitu nuen iluntze batez Pettanek, behar baino garagardo gehiagorekin seguruenik, irakasleaz ahopeka esandakoa, hau da, susmoa zuela seminariotik igaroa zela.
|