|
2003
|
|
|
185) Iturriagak 1842an argitaratu zuen Dialogos vasco castellanos para las escuelas de primeras letras de Guipúzcoa obraz gain (eta Bujandak aipatzen dituen Iturriagaren beste zenbait obra, 1991: 124), urte bi lehenago antzeko beste irakurgai elebidun bat
|
atera
zuen Luis Astigarragak ere, Batzar Nagusien aginduz doan banatu zena Gipuzkoako eskoletan.
|
|
|
Leizarragak Testamentu Berria argitaratzen zuen urte berean, 1571an, beste euskaldun batek, Esteban Garibai gipuzkoarrak(), bere Compendio Historial de España liburua
|
atera
zuen. Bertan, Leizarragak idatzi zuenaz bestelako narratiba historiko bat proposatzen zen, arrakasta askoz handiagoa izango zuena.
|
|
|
Badirudi bazekiela euskaraz pentsaturiko narratibari, eta beraz inplizituki euskal ikuspegitik egindako historiari hasiera ematen ari zela. Euskalduna, erdarazko testuetako aktore pasibo paperetik
|
atera
, eta, bere testu propioen protagonista bihurtu nahi zuela. Puntu honetan Manex Goihenetxek Iparraldeko historiografiaren gainean egindako lan bikaina segitzen dugu.15
|
|
|
moztutako ogiaren lehen zatia hiru ardo tantekin busti ondoren Gabon Zahar gaura arte mahai azpian gordeta edukitzen zen. Afarietan mahai gainean jartzen zen, eta Gabon Zaharretan
|
ateratzen
zuten, eta familiartekoen artean banandu, jateari ekinez, familiakoek nahiz beraien animaliek amorrua izeneko gaixotasuna ez harrapatzeko.
|
|
|
Elikaduraren historia gutxi landutako gai bat da, eta Euskalerria ez da salbuespen bat (arazoa okertua dagoela ez esatearren). Hala ere, badirudi azken aldian
|
ateratzen
hasi direla zenbait lan honen inguruan.
|
|
|
Hala ere, 1779tik porrota iritsi zen cerco arancelarioa dela eta. Erregea saiatu zen merkatal konpainia monopolistak bultzatzen (adibidez, Gipuzkoako Caracasko Kakao Konpainia), baina ez zen ondo
|
atera
, eta pribatuen eskuetan erori zen.
|
|
|
(azukredun astigarretik amerindioek
|
ateratzen
zituzten kantitateak izan ezik).
|
|
|
XVIII. mendean azukre erremolatxaren balioa topatu zen, baina XIX. mendera arte bere erabilpen masiboa ez zen gertatu, Euskal Herrian landua izatera ere heldu zelarik! 10 1744an Andreas Margraff ek() artikulu bat idatzi zuen erremolatxatik azukrea
|
ateratzea
posiblea zela adieraziz. Haren ideiak, Benjamin Delessert frantses kimikariak onartu eta garatu zituen.
|
|
|
Gainera, europarrak kanpora
|
ateratzeko
zuten joera sakondu egin zen, dagoeneko XVI. mendetik (edo, agian, zuzenagoa da esatea XV. mendearen bukaeratik) hasia zen aipatutako emigrazioa?.
|
|
|
UEUko barne eztabaidek, azkenik, izan zuten bere pisua, historia saileko hainbat kide EHUrekiko harremanen aldekoak zirelako eta elkarrizketak porrot egin ondoren ezinegona sortu zelako UEUren barruan. Talde horren emaitza izan zen Historia eta Gizarte zientzien urtekariaren bigarren alea, 1982ko data izan arren, 1983an
|
atera
zena. Bere aurkezpena egitean, ordea, urtekariaren beraren amaiera iragarri zen, Eusko Ikaskuntzak argitaratu behar zuen aldizkarian parte hartzeko gonbitea luzatuz euskaraz lan egin nahi zutenei UEUko Historia saileko kideek.
|
|
|
–Ez dira artxiboetan edo indusketetan zuzenean mamitutako testuak, baizik eta oinarrizko ikerketen azterketaren gainean eraikitakoak. Jakina, liburu hauek osatzen dituzten artikuluen artean badaude egileek eurek egindako ikerketa zuzenetik
|
ateratako
ondorioak, baina testuetan nagusi da sintesi bat lortzeko nahia: gaiak erabat agortzea dute helburu, gaiaren egungo egoera laburbiltzea; adibidez, zein da gaur eguneko hiri arkeologiaren egoera Euskal Herrian, edo Karlomagnoren garaiko gizartearen funtzionamenduaz irudi laburtu bat ematea, ahalik eta eguneratuena.
|
|
2004
|
|
|
FSArako lan egin zuen garaian baserritar maizter baten etxean ume baten argazkia
|
atera
zuen (18.a). Umeak argazki makinari begiratzen dio eta eskua ahora darama ezbeharren bat entzun izan balu bezala.
|
|
|
Umeak argazki makinari begiratzen dio eta eskua ahora darama ezbeharren bat entzun izan balu bezala. Zuzeneko argazki bat
|
atera
beharrean goitiko perspektiba erabiltzen du, horrela, ikusleak umea goitik ikustean bere babes gabezia somatu dezake, ikaraz eta laguntza eske begiratzen baitio. Begirada honen tentsioak edozein hunkitu dezake.
|
|
|
Life aldizkarirako ere lan egin zuen bitartean. 1958 eta 1965 artean bere senarrari lagunduz Asia, Hego Amerika eta Ekialde Hurbilera bidaiak egin zituen eta hemen
|
ateratako
argazkiek bere bizitzako azken bilduma bat osatu zuten.
|
|
|
Lewis Hine k esplotazioa beste ikuspuntu batetik aztertu zuen. Etorkizunera begiratzen zuten argazkiak
|
atera
zituen, momentuko eskasia erakutsiz. Adibidez, bere argazkietan askotan lantegietako langile ziren umeak ikus daitezke; hauek, sistema ezegoki baten biktimak, baina era berean mundu hobe baten sinbolo gisa azaltzen dira.
|
|
|
AEB aurrera
|
ateratzeko
politikaren barnean artisten lana ezinbestekoa izan zen, politika berriak literatura, pintura, argazkigintza eta filmeen bidez zabaldu eta ezagutzera eman baitziren. Horrela, 1935ean Franklin D. Roosevelt-ek Resettelment Administration (RA) (Berrezarpen Administrazioa) izeneko erakundea sortu zuen Depresioari aurka egiteko saiakeren artean eta landa edo baserri munduaren arazoez arduratzeko.
|
|
|
Amerika amerikarrei erakustea zen helburua, biztanle guztien laguntza beharrezkoa zelako eta argazkien bidez jendearen begiak irekitzea bilatzen zen; New Deal aren aldeko propaganda modu bat bezala ikus daiteke. Bilduma honek baditu ere gobernuko beste erakunde batzuetan eta gobernuz kanpoko erakundeetan
|
ateratako
argazkiak. 1944an Kongresuko Liburutegira eraman zuten.
|
|
|
1937an, sortu berria zen Lifealdizkarian, gai honen inguruko zenbait artikulu idatzi ziren, Lange, Shahn eta Rothstein en argazkiekin batera. 1938an FSAko argazkilariak landa munduko argazki baikorragoak
|
ateratzen
hasi ziren, hasierako programa zabalduz eta gaia gizartea bere orokortasunean bihurtuz. Hegoaldeko argazkiez gain hiri eta industrien irudiak jasotzen hasi ziren.
|
|
|
Gai eta gune zehatzak aztertzeko eta lantzeko eskatzen zieten, pare bat hilabetetakoak izan ohi ziren bidaietan. Stryker ek oso instrukzio zehatzak ematen zituen eta argazkiak
|
ateratzen
hasi baino lehen gaiaren inguruko jakintza hobetzeko liburuak, egunkariak eta erreportaiak irakurtzera behartzen zituen. Lanean hasi aurretik ere oinarrizko gidoi bat prestatzen zuten askotan eta jendearekin kontaktuan jartzeko eta entrebistak egiteko trebatuak izaten ziren.
|
|
|
Stryker ek 1972an, bere bizitzaren bukaera aldera, In this proud land izeneko liburu bat argitaratu zuen FSAko berrehun argazkirekin. Bere ustez proiektu honetatik atera beharreko egia jende gehiena bizirik
|
atera
zela da, beldurra eta galerak alde batera utzi eta indarrez Depresioari aurre egitea lortu zutela4.
|
|
|
Literatura eta hizkuntzak ikasi zituen Andover eko Philips Academyn eta Williamstown eko Williams Collegen. New York era joan zen bizitzera eta Parisen egonaldi batzuk ere egin zituen, non argazkiak
|
ateratzen
hasi zen. Argitaratutako lehen argazkiak Brooklyn-eko zubiarenak izan ziren, Hart Crane n Zubia poema ilustratzeko eginak 1930ean.
|
|
|
Evans-ek eta bere laguna zen James Agee idazleak hiru hilabete pasa zituzten Hale County n, Alabama, nekazari maizter familia batzuekin erreportaia bat egiteko. Azkenean artikulua ez zuen Fortune k argitaratu, baizik 1941ean Let Us Now Praise Famous Menen (utzi orain gizon famatuak goresten)
|
atera
zen. Proiektu hau bukatzea prozesu nekagarria izan zen batez ere Agee ren perfekzionismoa zela eta; Evans-en lanaren alde teknikoak xehetasunez eta sentsibilitate handiz aztertzen zituen.6
|
|
|
1936an Europan zehar bidaiatzeko beka bat lortu zuen eta bertan museo eta artelan garrantzitsu asko ikusteaz gain bere lehen argazki makina erosi zuen. Berak esan zuenez hasiera batean argazkiak turista gisa
|
ateratzen
zituen baina espresio bide bat bezala interesatzen hasi zitzaizkion pixkanaka.
|
|
|
Argazkilaritza moda eta estetika kontua bakarrik ez dela ere erakutsi nahi dugu. Ondorengo argazkiak kontzientzia historiko eta sozial argiarekin daude
|
aterata
, garaiko gizartea, klaseak eta bizimoduak erakusteko asmoarekin eginda baitaude.
|
|
|
iturrien analisia, testu iruzkinak, teknologia berrien erabilera, datuak azaltzen jakitea... Helburu teoriko gisa egokiak dira, nahiz batzutan 16 urteko ikasle baten gaitasunak kontuan izanik gehiegizkoak ere badiren(, zuzeneko eta zeharkako iturri historikoak bildu, erabili, aztertu, hipotesiak planteatu eta ondorioak
|
atera
dituzte?: historialari profesional bati eska dakiokeena da hori, ez hainbeste ikasle batek egin dezakeena) 20.
|
|
|
Hemen aurkeztua den edukia dokumentuetan oinarritzen da, ahal den neurrian. [...] Gai bakoitzaren erdian, kurtso bakoitzaren erdian, dokumentuak du zor zaion lekua gorde behar, jakinez, gero, dokumentuaren azterketatik
|
ateratzen
den diskurtso historikoa, norberaren nortasunaz, norberaren kultura irizpideez eraginik izan daitekeela eta dela, baina beti egiari zor zaion bidetik.22
|
|
|
Hortaz, historia irakasteko orduan, hezkuntza metodo gisa, prozedurekin hastea proposatzen du Goihenetxek, dokumentuak aztertuz eta ikasleei erakutsiz kontakizun historikoa horietatik
|
ateratzen
dela (eta historialarien balio eta ikuspegiek baldintzatzen dutela eurek idatzitako historia). Proposamen ausarta da prozedurei ez baitie ematen kontzeptuen osagarri edo ilustrazio funtzio soila, baizik kontzeptu beraien abiapuntu izate zeregina.
|
|
|
Diot hau, sarriegi euskal historia landu izan denean euskarazko testu historikoak guztiz baztertu direlako. Adibidez hainbat datu eskaintzen dituzte bertsoek eta kantuek (nekazarien bizimodua azaltzen dutenak, karlistadetakoak, Napoleonen gerretakoak...), euskal aldizkarietako artikuluek (Eskualdunakoak, Euskalzalekoak, Euzkadikoak, Argiakoak...), apaizen sermoiek (herritarren bekatuen inguruko salaketekin eguneroko bizitzaren inguruko albiste interesgarriak eskainiz), literatura lanetatik
|
atera
daitezkeen pasarte historikoek (Etxepare, Lazarraga, Axular, Mogel...), etab. Material oso heterogeneoa dago hor, hainbat zailtasunekin: ez dago euskal testu historikoen bildumarik prest helburu didaktikoekin; eskuratuta ere egungo irakurlearentzat euskalkizko testu zaharrak sarritan erdal testuen itzulpen modernoak baino zailagoak dira; etab. Baina landuz gero hezkuntzan erabiltzeko moduko hainbat material baliagarri eskura liteke.
|
|
|
Halaber ezin utzi aipatu gabe jatorriz euskaraz sortuak izan ez arren Euskal Herriaren historiarekin lotuta dauden testu eta material historiko bilketak, klasean iruzkinak egiteko primerakoak. Hor nabarmendu beharra dago batetik Koldo Larrañagaren ardurapean
|
ateratako
Euskal Herria antzinate berantiarrean eta lehen ertaroan: materiale eta agiriak (EHU, Leioa, 1992) latinezko eta grakozko testuen euskal itzulpena dakartenak, bai eta Vicente Huici eta Juan Madariagak bost tomotan publikatu zuten Euskal Herriaren Historiarako Materiale eta Agiriak bikaina ere (UNED, Donostia,:
|
|
|
Zaindu al genuke?...? Historia ez dadila izan gure balioen kalko eta berme bat, baizik historia erabil dezagun gure balioen inguruan gogoeta egiteko, iraganeko eta egungo balioak alderatzeko, lehengoa zein oraingoa kuestionatzeko eta azkenik bakoitzak bere ondorioak
|
ateratzeko
. Beraz, uztartzeko aukera egon arren, beti bereizi genituzke historiak dioena eta guk gaia baliatuz pausatzen ditugun debateak.
|
|
|
Ikastola ongi antolatua zegoen eta ikasteko beharrezkoak ziren materialak zituzten: liburuak, lapitzak, mahaiak, aulkiak etab. Eskuindarrak ikastolaren aurka
|
atera
ziren, legalitaterik ez zuela erranez, eta itxi egin zuten. 1936ko otsaileko hauteskundeetan, espainiar estatuan Herri Fronteak irabazi zuen, eta askatasun gehiago zegoenez, berriro ireki zen.
|
|
|
Gauzak honela, hauteskunde hauek ez ziren libreak izan, mehatxuak eta boto erosketak arruntak izan baitziren, klientelismoa oraindik oso errotua baitzegoen. 1936ko otsailaren 16an, Baztanen eskuindarrak
|
atera
ziren garaile, hauteskundeetan 2.740 boto bereganatuz. Bigarrenak euskal nazionalistak, 858 botorekin eta ondoren Herri Frontea 358 botorekin (Esparza, 1986:
|
|
|
Lizarrara, Zangoza aldera, Tuterara, Tafallara etab. Gipuzkoan militarrak oraindik ez ziren altxatu6, baina altxatu zirenerako beranduegi zen, porrota izan baitzuten. Baztan Bidasoako alderdian, uztailaren 19 eta 20an, Bera eta Elizondoko karabineroak altxamenduaren aurka
|
atera
ziren, baina gutxi izanik Gipuzkoa aldera erretiratu ziren Irungo batailan parte hartuz.
|
|
|
Gainera populazioaren gehiengoa Errepublikarekiko leiala zen eta altxamenduari kontra egiteko prest zegoen. Soldadu hauek Donostia hartzera abiatu zirenean kuarteletik
|
aterata
, borroka gogorrak izan zituzten eta milizianoek soldaduak kuartelean errenditzera behartu zituzten, eta militarren armak milizien artean banatu zituzten. Donostian gertatua Madril eta Bartzelonan errepikatu zen, herriak eta indar polizialek militar altxatuak garaitu baitzituzten.
|
|
|
Uztailaren 20an, arratsaldeko bortzetan, Iruñetik Luis Villanovaren agindupeko zutabea abiatu zen Baztan Bidasoa alderantz, handik Gipuzkoarantz sartzeko. Uztailaren 21ean Beorlegi koronelaren (Aiako Harrietan hilko zutena) agindupean
|
aterako
zen zutabearen aitzineko talde modura. Zutabe hauen helburua mugaren pasabidea ahalik eta azkarren ixtea eta Donostia inguratzeko aurreratzen hastea zen.
|
|
|
164). 14 Frontean hildako soldadu kopurua aurkitzeko zailtasunak izan ditut, 36 baino gehiago hilko ziren. Nik kopuru hau Udaleko Aktetatik eta Epaitegiko Libro de defunciones etik
|
atera
dut.15 Baztango Udala, Akten Liburutik(). 1937ko ekainaren 10eko batzarrean erabaki zuen udaletxeak zentroari emandako laguntza.
|
|
|
Bestalde, Gartzaingo bi apaiz, Nicasio Mendiburu eta Joaquin Elizalde, Andaluziara bidali zituzten itzultzeko debekuarekin.Probintzi batzordeak eragindako inkautazio espedienteak jasan zituzten beste batzuek, halanola Pedro Ruiz erratzuarrak, eta Pedro Ilarra eta Agustin Arrieta elizondoarrek.Lekarozko kaputxinoen ikastetxean Euskal Herriko zentro kultural garrantzitsuenetarikoa izan zena euskal kulturak leku berezia zuen. Ikastetxe honetatik alor desberdinetako aditu anitz
|
atera
ziren: musikan, folklorean, euskaran....
|
|
|
(azken hau, Erratzu eta Baigorri bitartean), baina guztiak helburu berarekin: errepublikarrak Espainiatik
|
ateratzea
. Sare hauek alderdien barrualdeko mezuak eramateko ere balio izaten zuten, informazio garrantzitsua bertatik pasatuz.
|
|
|
Nafarroako konkista(), prozesu konplexua izan zen gora-behera handiekin. Gerra ekintza garrantzitsuak gertatu ziren Frantzia eta Espainiaren artean eta Nafarroa gerra honen erdian zegoen, baina guda zelaietan espainiarrak garaile
|
atera
ziren. Nafarrek ia dena galdua ikusi zutenez, Noaingo batailaren ondoren, nafar talde bat 1522an Amaiurko gazteluan sartu zen eta borrokan jarraitu zuen, gaztelua setiatu eta garaitu zituzten arte.
|
|
2005
|
|
|
60 hamarkadatik Espainiak ezagututako aldaketa sozial eta ekonomikoek eragina izan zuten aldizkarien mezuengan. Emakumeak etxetik pixka bat
|
ateratzeko
beharrari buruz hitz egiten zen komunikabideetan; emakumeak kalera irten behar zirela etxetik kanpo gertatzen zena ezagutzeko, haizea hartzeko, etab. esaten zen. Aldizkari berri batzuk sortu ziren, hala nola, Ama, Telva, etab. eta aldizkari gehienetan, atal berriak sortu ziren:
|
|
|
Francoren erregimenaren bigarren etapan, emakumearen inguruan zegoen ikuspegia leunduz joan zen. 60 hamarkadako emakumeak geroz eta gehiago ikasten zuen, industria eta zerbitzu sektoreen hazkundearen ondorioz lan gehiago egiten zuen, kalera gehiago
|
ateratzen
zen eta independente eta autonomoagoa zen.
|
|
|
Emakumeak askatasun handiagoaz gozatu ahal izan zuen. Etxetik gehiago
|
ateratzen
zen, nahi zuen bezala jantzi eta jokatzeko askatasun gehiago zuen eta geroz eta gehiago etxetik kanpo lan egiten zuen, nahiz eta soldata baxuak kobratu eta muga handiak izan zenbait lanpostuetara iristeko. Esparru legalean ere aurrerapausoak egon ziren, 1958ko eta 1961eko legeak eta 60 hamarkadetan zehar emandako zenbait dekretu azpimarratu behar ditugularik.
|
|
|
99). Adibidez, Ullastret eko berunezko inskripzio batetik berak filologo gisa
|
ateratako
ondorioa: –La única cultura válida como soporte de felicidad humana sabe hacer compatibles dos conceptos antitéticos:
|
|
|
II. La conciencia semiótica sobre la escritura: Letreros de Benidorm I y Sidamunt, hau da, zeramikan KULESTILEIS60 eta KULESURIA61 esgrafiatutako hitzen azterketaren ostean autoreak berak bakarrik bere burutazioei jarraituz
|
atera
duen ondorioa da (Román del Cerro, 1993: 190).
|
|
|
da artisau ontzigile bat baino gehiago egongo zela, eta beraz, markak bat baino gehiago izango zirela. Horregatik guztiagatik iberierazko inskripzioa latinezkoarekin konparatzea oinarri gabea da, eta beraz, abiapuntu horretatik
|
ateratako
beste ondorioak oinarri gabekoak dira, hasierako premisa txarto planteatuta dagoelako.
|
|
|
Lanbide oso ezberdinak eduki ditu, AEBko marinan, IBMeko kostuen zuzendaria, KODAK S.A.ko giza baliabideen zuzendaria74,... Zelangura ere 1970.ean ekonomilari ogibidea utzi zuen, para dedicarse por entero a sus investigaciones históricas y lingüísticas? 75 Ez dakigu Alonso-k nondik
|
ateratzen
duen bizitzeko, autorerik ospetsuenak bakarrik bizi baitira beraien liburuen salmentatik. Salmentetatik bizi diren egileak maiz oso probokatzaileak izaten dira liburuen salmentak igotzeko.
|
|
|
–Euskara iberoen hizkuntza izan balitz ere, zientziarentzat datu interesgarri bat da, baina politikoki ez da datua. Zeren absurdua litzateke nazio arazoak eta kontzientziak aldatuz joatea, segun eta ze artxibategitan paper bat
|
ateratzen
duten, edo ez dakit zer aztarnategitan hezur batzuk aurkitzen dituzten. Politika horrela ulertzen duen filosofia, filosofiarik txarrena da? 93
|
|
|
93 Euskaldunon Egunkaria, 1996ko Otsailak 4 ean Joxe Azurmendiri eginiko elkarrizketa batetik
|
aterata
.
|
|
|
31 J. Faus ek (1975) Jaen-en aurkitutako inskripzioa bere erara interpretatuz, iberierazko UONIOSKEKUN etik, euskara erabiliz, ladrón marcado? esanahia
|
atera
zuen.
|
|
|
23 Lehenengo aipu biak Campion-en lanaren 252 orrialdetik eta hirugarrena 237 orrialdetik
|
atera
ditugu.
|
|
|
nik zu lehenengo pertsonatzat hartuko zaitut ala morroitzat hartuko zaitut. Nik pertsona bezala ondorio batzuk
|
atera
behar ditut: errespetuarena?
|
|
|
Nik beti Errusiako etsenplua jartzen dut, arrazoi honegatik hemen denak daude konbentzituta, que en Rusia eso de la democracia anda muy mal? nola
|
aterako
dira, dictadura de 50 años, eta gero egun batean demokrazia, hori ez da inbentatzen.
|
|
|
Gogoetak ez du kontzesio asko eskatzen, ekintzak bai. Intelektual batek, ondorioak berak
|
ateratzen
ditu ondo edo gaizki, eta hor bukatzen da bere errespontsabilitatea, baina ekintzak jendea lan gabe edo norbait kartzelan edo norbait ospitalean utzi dezakete. Klaro, hor bi aldiz pentsatu behar dira ondorioak, oso diferente da.
|
|
|
–hau ondo?? bueno, hori ez da intelektualaren rola, hori da periodiko batek aprobetxatzen du intelektual bat periodikoaren helburuak aurrera
|
ateratzeko
. Hori da hain zuzen nire ustez egin behar ez dena.
|
|
|
Elkarrizketatik
|
atera
bezala, estatua beti da biolento, ados, hortaz estatuak beti badu biolentzia aplikatzen beti izango diogu beldur, eta beraz, askatasunak zaizkigu murriztuko; testu pasartetxo horren azalpena izan daiteke honako hau. Joaquin Navarro Euskadi kanpokoa izaki, lurralde hau bera bizi izan den lekuan nola erretratatua izan den ikusi ahal izan du, bere hitzetan. Cada vez que se hablaba del País Vasco, era para incidir en marcos de violencia y enfrentamiento, en atentados atroces, amenazas y fealdades.
|
|
|
Orduan, liburua konferentzia moduan dago; gero Jakin aldizkarian publikatu zen, lagun bati gustatu eta liburu bezala
|
atera
zen, baina ez dago pentsatuta liburu bat izateko. Gero beste hitzaldi bat Nietzche/ Junger da, hau berau Iruñean eman nuen beste hitzaldi bat da.
|
|
|
baten atarian gaudela iritzi dute edo lukete. Ugaldek dio, Deia egunkarian idatziriko artikulu batean (bere garairako harrigarriak ziren tesiak
|
ateraz
, bestalde):
|
|
|
bi hain zuzen, hizkuntza eta naziotasunaren sentimendua besteak beste. Beraz, Azurmendiren sailkapen eta Ugalderen sailkapenak batuko bagenitu cocktail berdin samarra
|
aterako
genuke. Gaur egun, Euskal Herrian intelektual mota bi izango genituzke nik ateratako konklusioan betiere.
|
|
|
Beraz, Azurmendiren sailkapen eta Ugalderen sailkapenak batuko bagenitu cocktail berdin samarra aterako genuke. Gaur egun, Euskal Herrian intelektual mota bi izango genituzke nik
|
ateratako
konklusioan betiere.
|
|
|
klaro, hor, gizarteak kontrolatzen du boterea asko eta ez alderantziz. Alde horretatik askoz mobilagoa da, esperimentu sozialak egitea errezagoa da eta gaizki
|
atera
badira erretiratu egiten dira 10.000 hil gabe, en fin, mila aldiz bentajak dauzka. Orduan, euskal sistema batek edukiko lituzke bere alderdi errepresiboak, dudarik gabe, baina horiek mila aldiz errazagoa izango lirateke korrejitzea.
|
|
|
ez dago itxaropenik bide demokratiko horietan eta beraz hartzen da desesperantza gabeko bide bat, armazkoa. Itxaropena daukanak, bide demokratikoetatik aurrera
|
atera
litekeena egin behar duena da desitxaropendu horri, itxaropena sortu. Bestela ezin da aurrera joan.
|
|
|
Bestela ezin da aurrera joan. Orduan orain, eta nik lehenengo aldiz abertzaletasun klasikoari, PNVri edo, lehenengo aldiz ikusi diot Franco hil zenetik garbi bere alternatiba bat itxaropen alternatiba bat bezala aurrera
|
ateratzeko
asmoa. Ibarretxeri hori aitortu behar zaio, egon liteke bat kontra edo alde berdin zait, baina hemen badago orain proiektu bat esaten duena:
|
|
|
Tiradaren gaineko daturik ere ez dugu, baina Ateneoko kideak, gainerako harpidedunak, eta Espainiako elkartrukeen kopuruak present izanez, gutxienez 500 aleko tirada suposa dezakegu. Behar bada gehiago, Iruñeko Revista Euskara k horrenbeste ale
|
ateratzen
baitzituen nafar aldizkariaren zabalkundea mugatuagoa izanik71.
|
|
|
Hala ere, Herranek, lehengo bezero batzuk mantentu ahal izateko amarru bat erabili zuen: Madrilen
|
ateratako
lehen alea Ateneoko kide guztiei igorri zien, harpidedun izatera gonbidatuz72 Ez dakigu nolako arrakasta izan zuen, Madrilgo aldian ez baita irakurlegoaz inolako daturik agertzen. Aldizkarian espainiar edukiak ugaritzeak euskal harpidedunen galera koerlatibo bat eragin zezakeen.
|
|
|
Baina euskarazko testua agertzen hasi behar zenean (eleberria bera) eten egin zen argitalpena. El Ateneo-k, ohar baten bidez, bere jatorrizko asmoa obra osorik
|
ateratzea
zela adierazi zuen; baina euskarazko narrazioari alboan jarri nahi zioten gaztelerazko itzulpena egiteko arazoek, eta Bilboko Beti Bat egunkariak obra hori arinago atera izateak, proiektua garatu gabe uztera eraman zituen.
|
|
|
Baina euskarazko testua agertzen hasi behar zenean (eleberria bera) eten egin zen argitalpena. El Ateneo-k, ohar baten bidez, bere jatorrizko asmoa obra osorik ateratzea zela adierazi zuen; baina euskarazko narrazioari alboan jarri nahi zioten gaztelerazko itzulpena egiteko arazoek, eta Bilboko Beti Bat egunkariak obra hori arinago
|
atera
izateak, proiektua garatu gabe uztera eraman zituen.
|
|
|
Laburbilduz, 1879ko abendurako, urte t, erdiz hiru tomo
|
atera ondoren
, Revista, lehen mailako kultur produktu izan gabe ere, nahiko egoera politean zegoela esan daiteke, kalitate eta harrera onargarriaz. Aldizkariak emaitza hobea lortu ez bazuen, neurri handiz kolaboratzaileen kopuru mugatuagatik eta ekimenaren pisua Herranek bakarka eraman behar izateagatik izan zen.
|
|
|
Orrialde kopurua handitzeko esfortzuak ez bide zuen nahi adinako harpidetza erakarri: hilabete gutxiren buruan, aldizkaria eten, eta ondoren kalitate apalagoko moldiztegi batean
|
atera
behar izan zen, itxuraz gastuei aurre egin ahal izateko. 1880ko abenduan urte horretako hamabi aleekin bolumen bat osatu ostean berriro eten zen argitalpena.
|
|
|
Herranek aitzina joz aldizkariari diseinua berritu eta beste saialdi bat egin zuen 1881eko martxoan. Zenbaki hartan arazoak zeudela aitortzen zen, eta hilabeteren ondoren aldizkaria ez zen gehiago
|
atera
. Badirudi, argiro definitu gabeko proiektu bat izateak, asmotan euskal kulturaz jardutekoa baina de facto gero eta literario abstraktuagoa zena, euskal zein espainiar irakurleak hasetu gabe utzi zituela.
|
|
|
Hasteko Euskal Herriko harpidedunei dagozkien aipuak aztertuko ditugu. Gutxi dira eta euretatik datu askorik ezin
|
atera
daiteke. Hala ere badirudi Bizkaian eta Gipuzkoan, Araban bezala, RPEek irakurlego bat bereganatu izana erakusten dutela, bai probintzion hiriburuetan zein herri handisketan (Tolosa, Labastida, Gernika,...).
|
|
|
Hola Revista de las Provincias Euskaras sortzeko unean, 1878ko uztailean, Ateneo beraren barne buletinaz gain, Album de la caridad hilerokoa(), Boletín Eclesiástico delakoa (1877) eta El Anunciador Vitoriano (1878) publizitate astekaria besterik ez ziren argitaratzen. Hurrengo urteetan zortea probatu zuten Gasteizko egunkari politiko gehienek ere, ale gutxi batzuk
|
atera ondoren
porrot egin zuten13 Egoera laurogeiko hamarkadan finkatuz joan zen, 1880an El Anunciador Vitoriano politiko bihurtzean (joera liberalaz), El Gorbea tradizionalistak bigarren etapa abiatu (1880), eta laster errepublikarrek ere El Democrata Alavés ekin (1884) euren prentsa organoa eskuratu zutenean. Baina ez goaz bilakaera horretan sakontzera, aztergai dugun garaitik urruntzen zaigu eta.14
|
|
|
Aldizkari honen pareko kultur publikazioak ere bakanak ziren une haietan, ez soilik Gasteizen, baizik are Euskal Herri mailan ere. Aitzindaria Madrilen euskal diputazioek 1876an
|
ateratako
La Paz egunkaria izan zen. Haren helburua orduan arriskuan zeuden foruen defentsa izanik, gai politikoak landu zituen nagusiki, baina kultur gaiek ere izan zuten lekurik.
|
|
|
Iruñeko Asociacion Euskara taldean (1877). Honek, sortu eta berehala, 1878ko otsailean, Revista Euskara buletina
|
atera
zuen, Gasteizko Revista baino hilabete gutxi lehenago. Bi urtez hauek izan ziren Euskal Herriko kultur aldizkari bakarrak.
|
|
|
Kultur aldizkari honek Espainia osoa zuen esparrutzat eta probintzia guztietatik jasotako kolaborazioekin osaturik zegoen. Zenbait hilabetez
|
atera arren
badirudi ez zuela arrakasta handirik lortu. Hola 1878ko otsailean Iruñeko Revista Euskara irtetean, eredu hori gustatu eta Herranek bere aldizkaria bertan behera utzi zuen18 Haren lekuan, lehengo Revista de las Provincias izenburuari euskaras adjektiboa erantsiz, proiektu berri bat prestatzeari ekin zion19 1878ko apirilean Herranek bere egitasmoak Gasteizko udalari plazaratu zizkion, proiektua lagun zezala eskatuz:
|
|
|
Ondorioz gobernadore zibilek gogorki mugatu zuten adierazpen askatasuna, batez ere iritzi foruzaleak jazarriz24 Konstituzio garantien etete egoera hartan, kultur aldizkari bat, kausa euskaltzalearen alde jarduteko era bat zen, zentsura politikoaren arazoa ekidinez. Hola bada Revista de las Provincias Euskaras oztopo legalik gabe
|
atera
ahal izan zen.
|
|
|
(Gasteizko elkarteak, bere aldetik, El Ateneo buletina berpiztu zuen). Herranen aldizkaria Madrilgo M. G. Hernandez-en moldiztegian
|
atera
zen, erredakzioa Santivañes 6an kokatuz. Revista k lehengo neurriak eta maiztasuna (hamabostekaria) mantendu zituen, orrialde kopurua 40ra handituz eta azalaren diseinua aldatuz.
|
|
|
Hola martxoko bi aleak irten ziren, baina gehiagorik ez dugu aurkitu. Baliteke
|
atera
izatea, baina litekeenagoa da, Revista k hain denbora luzez jasandako arazoek, azkenean gainez egitea eta bere behin betiko amaiera eragitea. Hola, 1878 artean berrogeita hamar ale (1658 orrialde) atera ondoren, badirudi aldizkaria desagertu egin zela.
|
|
|
Baliteke atera izatea, baina litekeenagoa da, Revista k hain denbora luzez jasandako arazoek, azkenean gainez egitea eta bere behin betiko amaiera eragitea. Hola, 1878 artean berrogeita hamar ale (1658 orrialde)
|
atera ondoren
, badirudi aldizkaria desagertu egin zela. Aldi desberdinetako arazoak hurrengo ataletan sakonago aztertuko ditugu.
|
|
|
Herranen jarduera ez zen bat ere mantsotu aldizkaria zuzendu eta bertan hainbat kultur, literatur, arte artikulu eta poesia argitaratzeagatik: 1879an Estudios artikulu bibliografiko bilduma
|
atera
zuen. 1880ko hamarkadan, Madril eta Gasteiz artean mugituz, Echegaray, su tiempo y su teatro (1880), Apuntes para una historia del teatro español antiguo (1888) liburuak atera; La Ilustracion de Álava (1885), aldizkaria sortu; eta Madrilen Revista de las Provincias (1889) berpiztu zituen, besteak beste.
|
|
|
1879an Estudios artikulu bibliografiko bilduma atera zuen. 1880ko hamarkadan, Madril eta Gasteiz artean mugituz, Echegaray, su tiempo y su teatro (1880), Apuntes para una historia del teatro español antiguo (1888) liburuak
|
atera
; La Ilustracion de Álava (1885), aldizkaria sortu; eta Madrilen Revista de las Provincias (1889) berpiztu zituen, besteak beste. Baina Herranen lan nagusia Bilbon ezartzean hasi zen.
|
|
|
Batzuk oso ospetsuak, gehienak nahiko ezezagunak. Revista Madrilera lekualdatu zenean, adibidez, hiri hartan zen aldizkaria promozionatzeko, zenbaki bikoitz sendo bat
|
atera
zen, Cánovas del Castillo eta Emilio Castelar bezalako pertsonaia ezagunen artikuluekin. Baina euskal ospetsuekin gertatu bezala, espainiarrekin ere «tranpatxoa» egiten zen:
|
|
|
Egile hauei buruzko datu biografikoak Auñamendi eta Espasa entziklopedietatik
|
atera
dira, baita Revistan ageri den zerrenda batetik (RPE, III. tomoa, 5 znb., 1879.09 lehen hamabostaldiko azal eta kontrazalaren barrualdean).
|
|
|
Hala ere kronika legez agertu ziratekeen artikulu asko izenburu hori gabe publikatu ziren. Hortaz, salbuespenak salbuespen, Herranen aldizkariak, artikuluak, poemak, eta bestelako lanak, atal jakinetan sailkatu gabe
|
atera
zituen. Hau dela eta, edukien sailkapena geuk egingo dugu.
|
|
|
Eduki kualitatiboak jorratu aurretik begirada kuantitatibo bat egingo diegu. 1878tik 1881era
|
atera
ziren Revista de las Provincias Euskaras en berrogita hamar aleak aztertuz, kategoria desberdinen honako portzentaiak aurkitzen ditugu:
|
|
|
40 Portzentaiak arlo horietako bakoitzaren gainean idatzitako orri kopuruaren arabera
|
atera
dira. Hau da, literatur gaiek 623 orri betetzen dute, hortaz artean Revista de las Provincias Euskaras en argitaratutako 1658 orrien %37 Kalkulua egiteko arlo bakoitzari dagozkien orriak barik arlo bakoitzeko idatzi diren artikuluak kontatuz, edo artikulu horien entrega kopuruak erabiliz, antzeko emaitzak irteten dira:
|
|
|
Etnologia alorrean, Ladislao Velascoren liburu orduan argitaratu gabeko betetik, euskal dantza, joko eta kirolen gaineko atal bat
|
atera
zen 1878an. Kuriosoago da «para la triste historia del lenguaje maldiciente, obsceno y blasfemo en las provincias vascongadas» azpitituluaz, Antonio Truebak hizkera txarrari buruz idatziriko artikulua.
|
|
|
El Ateneo buletinean euskarazko idazkirik ez agertzea normala zen Gasteizko Ateneoko kideak erdaldunak baitziren, eta aldizkari hartan soilik kideek idatz zezaketen. Baina El Ateneo
|
atera
zen 1871 urteen artean euskararen gaineko artikulurik bat ere ez plazaratzea deigarriagoa gertatzen da. Honek hizkuntza horrekiko sentiberatasun eza erakusten digu.
|
|
|
Eta hola aldi hartako aldizkarian ez zen euskarazko idazkirik gehiago agertu. 1880ko Donostiako lore jokoen iragarpenak ere (seguru asko ordurarte bezala jaso arren) gazteleraz bakarrik
|
atera
ziren. Hortaz, aurrerantzean, aldizkariaren mugapenak onartu eta euskal pizkundearen defentsa, Herranek, gazteleratik egingo zuen.
|
|
|
Gainerako artikuluak ez dira bereziki aipagarriak, salbu agian Fermin Herranek Jose Echegaray ren teatroari buruz egindako kritika ezkorra. Herranek, gai horrekin, laster liburu bat
|
atera
zuen, Revista n bertan Becerro de Bengoak iruzkindu zuena.
|
|
2006
|
|
|
Zeren eta Hunoldo izeneko bat, tronua amesten bait zuen, probintziarrak asaldatzen aritu bait zen, matxinada berriak prestatzeko. Karlos erregea, berak jaso bait zuen probintzia hori herentzian, haren aurka
|
atera
zen, armadaren buru. Baina, bere anaiaren laguntza lortu ezin izan zuenez, honek bere handikiek emandako gomendio txar bati jaramon egin izanagatik, Duasdives (Moncontour) izeneko tokian elkarrizketa bakarra eduki zuen bere anaiarekin; eta, anaia erresumara itzultzen zen bitartean, Angoulêmerantz abiatu zen, Akitania-ko hiria berau, eta hemendik, leku guztietatik tropak iritsi ondoren, Hunoldo iheslariaren aztarnak jarraituz joan zen, ia ia atxilotu zuelarik.
|
|
|
Erromatar Inperioa krisian zegoen (gerra zibilak, ekonomia gero eta okerrago...). Mende bukaeran, Diokleziano enperadore bihurtu zen eta erreformak burutu zituen Erroma krisitik
|
ateratzeko
: administrazioa bikoiztu, botere banaketa...
|
|
|
Ondoren, erromesa, pozik Apostulua ikusi izanagatik, Compostelatik
|
atera
zen astoarekin eta bere haurrekin, eta Iruñeara iristean, bere hostalaria bere etxeko aulkitik erori ondoren eta lepoa bihurritu ondoren hil egin zela jakin zuen, Apostuluak esan bezala(...) 53.
|
|
|
Lur honetan, Garaziko Mendietatik hurbilean hain zuzen ere, Ostabat izeneko herrian, Donibane Garazin eta Donazaharren, biziki gaitzetsi behar diren bidesari biltzaile gaiztoak daude. Erromesen bidera
|
ateratzen
dira bi edo hiru astamakilarekin, zuzengabeko zergak indarrez kenduz. Eta ibiltariren batek, eskatzen dizkioten moduan eman nahi ez badizkie txanponak, astamakilez astintzen dute eta daukan guztia kentzen diote, mehatxatuz eta barruko galtzetaraino arakatuz.
|
|
|
Somporten jatorria dauka Aragoi deitutako ibai osansuntsua, Espainia ureztatzen duena. Port de Cizetik, berriz, askok Runa deitzen duten ibai osasuntsua
|
ateratzen
da eta Iruñea ureztatzen du. Puente la Reinatik Arga pasatzen da, baita Runa ere.
|
|
|
Hark bere gisa erabaki zuen armadarekin beroi eta autrigoien aurka
|
ateratzea
, ohartu baitzen, Keltiberiako hiriak setiatzen zen bitartean, horiek laguntza erregutu ziotela Pompeiori, gidariak igorri zituztela armada erromatarrarengana eta maiz beren zaldizkoekin aztoratu zituztela bere (Sertoriusen) soldaduak, Contrebia setiatu bitartean, kanpamendutik zuhain eta hornimendu bila ateratzen ziren aldietan(?). Gogoeta hauetan ari zela, Sertoriusek bakean eta kalterik gabe gidatu zuen bere armada lurralde lasaietan barrena, Ebro baino areago.
|
|
|
Hark bere gisa erabaki zuen armadarekin beroi eta autrigoien aurka ateratzea, ohartu baitzen, Keltiberiako hiriak setiatzen zen bitartean, horiek laguntza erregutu ziotela Pompeiori, gidariak igorri zituztela armada erromatarrarengana eta maiz beren zaldizkoekin aztoratu zituztela bere (Sertoriusen) soldaduak, Contrebia setiatu bitartean, kanpamendutik zuhain eta hornimendu bila
|
ateratzen
ziren aldietan(?). Gogoeta hauetan ari zela, Sertoriusek bakean eta kalterik gabe gidatu zuen bere armada lurralde lasaietan barrena, Ebro baino areago.
|
|
2007
|
|
|
Belzte zuzeneko gelatina paperek kolodioi paperak merkatutik
|
atera
zituzten 1890 hamarkadan, paper distiratsuak modan jarri zirenean. Bi materialak bereiztezinak dira.
|
|
|
Kalotipoaren asmakizunarekin Talbot ek prozesatzea bi urratsetan finkatu zuen: lehenik irudi negatibo bat egiten zen, eta gero, negatibotik, nahi beste kopia positibo
|
atera
al ziren.
|
|
2008
|
|
|
80ko hamarkadan izandako bakezaletasunaren gorakadak adierazten du ezen bake mugimenduak Gerra Hotzaz eta lasterketa armamentistaz zuen interpretazioak pisua hartu zuela lehia horretan, eta gizartearen zati handi batek bere egin zuela, halako moldez non kalera
|
ateratzeko
beharra sentitu baitzuen. Mehatxuaren interpretazioa bera garrantzitsuagoa da, Klandermans ek dioenez, mehatxuaren benetako izaera baino ekintza politikoak bideratzerako orduan.
|
|
|
Egoera horretatik etekina
|
aterako
dutenentzat izan ezik.
|