|
2013
|
|
|
Sistema horren oinarriak ziren, besteak beste, kontzilioetako ebazpenak, Biblia eta aita santuen erabakiak; erabaki horiei dekretal deitu zitzaien. Elizako juristek zuzenbide erromatar laikotik
|
atera
zituzten oinarrizko kategoriak, eta zuzenbide horrek lortu zuen multzo bakar batera iturri desberdinak biltzea.
|
|
|
Beharbada, Alariko II.ak ahaleginak egin nahi zituen haien leialtasuna ziurtatzeko, frankoen atakearen aurrean (Gundobadoren burgundioak frankoen aliatuak baitziren). Frankoen atakearen ondorioz, bisigodoak galtzaile
|
atera
ziren Vouglen, Poitiersen ondoan, 507 urtean. Horrela, Espainiara bildu zen erreinu bisigodoaren zatirik handiena.
|
|
|
Lex (legeria ofizial) eta Ius izenekoen artean bereizketa egin zen. Teodosioren Kodetik eta Teodosioren ondoko nobeletatik
|
ateratako
konstituzio batzuk hautatu eta konstituzio hautatu horiek osatzen dute laburpena. Konstituzio horiez gain, bertara bilduta daude, halaber, Pauloren epaiei buruzko laburpenak eta Epitome Gai izenekoa oso osorik (zehatz esateko, Gaioren Erakundeak deiturikoaren bertsio galiarra).
|
|
|
Erromatarrak aldaketa hori egiteko uzkur agertu ziren, aldaketak ustekabeko ondorioak ekar zitzakeelako. Erromatarrek nahiago izan zuten pretoreari ahalbidetzea horrek bere nahierako ahalmena erabil zezan, eta, ahalmen hori baliatuta, transakzioen ondorioak ezereztu zitzan, gaztearen esperientzia ezarengatik norbaitek onurak
|
ateratzen
zituenean. Berehalako ondorioa hauxe izan zen:
|
|
|
K. a. III. mendean, herritar izatea pribilegio bihurtu zen, eta pribilegio horrek ahalbidetzen zuen erromatarrak beste herri batzuetatik bereiztea; ustez, erromatarrek izan behar zuten beste herriek baino jokabide hobea. Liviok (34.1) gogoratzen duen bezala, K. a. 215 urteko Lex Oppiam deiturikoak ezarri zuen emakumezko erromatarrek jantzi xumeak erabili behar zituztela, inolako apaindurarik gabekoak; emakumezko pelegrinak, berriz, Erromako kaleetatik paseatzera
|
ateratzen
ziren, purpurazko eta urrezko jantziekin. Zernahi gisaz, pelegrinen arteko gatazkak konpontzeko, arau aitortuak erabili behar ziren.
|
|
|
Lege testu horiek garai klasikoko zuzenbide erromatarra baino gehiago, V. mendeko «zuzenbide arrunta» adierazten dute. Egin eginean ere, zinezko mauka bihurtu ziren, bertatik arau juridikoak
|
atera
ahal zirelako, lege testu labur eta soilagoak osatzeko. Justinianoren Bildumak zituen helburu eta konplexutasunarekin alderatuta, testu horien maila zientifiko juridikoa eskasa zen oso, baina, hala eta guztiz ere, VI eta VII. mendeetan kontsultaren bat egitera hurbiltzen zirenei zaila egiten zitzaien horiek ulertzea.
|
|
|
Andra Mariak salbuespena (defentsa) azaldu zuen, ondokoa baieztatuz: Satanek berak ekarri du gizakiaren erortzea, eta, ondorenez, ez dauka inolako legitimaziorik egintza horretatik etekinak
|
ateratzeko
. Satanek hauxe argudiatu zuen (salbuespenari erantzunez):
|
|
|
Frantziako Guillaume Bude (Budaeus), aldiz, jurista zen, baina 1508an bere Annotationes in Pandectas lanean interes handiagoa jarri zuen Digesto testuan agertzen ziren ez ohiko adierazmoldeen gain eta testu horrek aurreko bizitzaren inguruan erakusten zuenaren gain, zuzenbidearen gain baino. Iruzkinetan gai horiek ez zirenez jorratu, testuetatik
|
atera
beharreko minbizi kaltegarri moduan deskribatu zituen iruzkinok. Horren garaikide zen Ulrich Zäsi (Zasius) alemaniarrak, funtzionarioa Freiburg im Breisgau hiriko kontseiluan eta irakaslea haren unibertsitatean, baieztatu zuen iruzkinak testuen inguruan errotutako aihenbelar erraldoiak baino ez zirela.
|
|
|
Benetako zuzenbide erromatarra glosagile nahiz iruzkingileen itsukeriatik
|
atera
eta berreskuratu nahian, humanistek ulertu zuten Bizantzioko VI. mendeko zuzenbidea ez ezik, Justinianoren testuek II eta III. mendeetako zuzenbidea ere erakusten zutela, hau da, jurista ospetsuen epealdiko zuzenbidea; jurista horien lanak Digestoan laburtu ziren. Garai hori zuzenbide erromatarraren epealdi klasikoarekin identifikatu zuten.
|
|
|
Onartu zuen Justinianoren zuzenbidea logikoa zela, halako itxurarik izan ez arren, eta arin erakutsi zuen zein zen azpian zegoen zentzuzko egitura. Horren lanak zuzenbide zibilaren geroko garapenean izandako eragina ikusita, zeharo interesgarriak dira berak
|
ateratako
ondorioak.
|
|
|
Batzuk Digestoaren azken tituluan jaso ziren, jokarauei buruzkoan. Beste batzuk euren jatorrizko testuingurutik
|
atera
ziren, edozein gairi buruzko argudioaren zati moduan erabiltzeko, printzipioa esanguratsua izan zitekeenean gai horri begira. Auzietan hauxe zen printzipioen eginkizuna:
|
|
|
Ulertu zen Accursioren Glosara jo ezean, zatikako bertsioak bakarrik
|
atera
zitezkeela Justinianoren testuetatik. Mendeetan barrena, Accursioren Glosa izan zen zuzenbide erromatarrak eratorritako doktrina gisa aurkeztu zen guztiaren oinarri.
|
|
|
Ikasleentzat zuzenbide zibileko testu guztiak barneratzea ezinezkoa zela kontuan hartuta, Vicariok oinarrizko testuen bilduma egin zuen, testuok Digesto eta Kodetik
|
aterata
eta Tres libri deitutakoak ere bertan sartuta.
|
|
|
XII. mendearen amaieran, prozedurako ordinen loraldia bizi izan zen, erreinu anglo normandiarrean buruen buruenik ere. Hasieran, Kodetik
|
ateratako
material erromatarra bakarrik erabili zen. Horretara arautu ziren demandatuei eginiko epatzeak, alderdiak agertzeko bermeak, alderdiok ordezkatuko zituzten prokuradoreak, zin egiteak, oinarririk gabeko salaketaren ondorea, salaketak, lekukotzak nahiz konpromisoak, baita epaileen eta tartekarien arteko desberdintasunak ere, edota epaiketa eta gora jotzeen artekoak.
|
|
|
Entzute handikoa izanda, Dantek punta puntako tokia erreserbatu zion Justinianori bere lanetan, bai Paradiso deitutakoan, 6 eta 7 liburuetan, baita lan politikoetan ere; azken horietan Corpus iurisa eta arrazoia parekatu zituen. Danteren zein San Tomasen pasarte anitzek erakusten dute Corpus iuriseko testuetatik
|
ateratako
esaldiak gerogarrenean hizkera orokor jakintsuaren zati bihurtu zirela, baita jurista ez zirenen artean ere.
|
|
|
Autore batek baino gehiagok sentitu zuen zuzenbide erromatarrak asebete zezakeela beharrizan hori, baldin eta aldez aurretik berori hertsatzen zuen gerruntze formaletik askatzen bazen. Sistema hori lehendabiziko egietatik hasi, horien zuzeneko ondorioak
|
atera
, eta, ondorioz ondorio mugituz, azkenean sistema logiko hutsera heldu behar zen. Autore horren aburuz, Justinianoren bildumak zenbait akats izan arren, oro har jurista erromatarren irtenbideak egundokoak ziren, euren arrazoinamenduaren norainokoa kontuan hartuta.
|
|
|
Sarritan, Justinianoren testuetatik
|
ateratako
baieztapenak egia unibertsal moduan hartu eta esparru juridikotik kanpo ere aplikatu ziren. Leibnizek berak ere baten baino gehiagotan erabili zituen argudio horiek diskurtso moralaren testuinguruan.
|
|
|
Naturaren mugaldeetaik
|
ateratako
zuzenbidearen doktrinak sekulako eremua eskaintzen du, gizakia aztertu ahal izateko. Zernahi gisaz, zuzenbidearen eta justiziaren kontzeptuak ez dira argitasunez azaldu, ospedun autore anitzek jorratu badituzte ere.
|
|
|
Horrez landara, Domatek zuzenbide pribatu osoaren gain aplika zitezkeen printzipio batzuk ezarri zituen. Printzipio horiek Digestoaren lehenengo titulutik
|
atera
ziren (1.1.10): ezin zaio kalterik eragin inori eta bakoitzari zor zaiona eman behar zaio.
|
|
|
Savigny buruzagitzat jarrita, erromanisten asmoa zen, hala osagai ez erromatarren eraginez faltsututako zuzenbide erromatarra garbitzea, nola testuetako printzipio unibertsalak
|
ateratzea
. Ildo horretatik, Savignyren lehenengo ataza izan zen Justinianoren testuen bertsiorik zehatzena berreskuratzea, eta testu horien iraupena aztertzea, Erdi Arotik haren garaira heldu arte.
|
|
|
Zuzenbidea jakintzagai arrazional moduan aurkeztu nahi zutenek estimu handiz hartu zituzten jokarauok; erabili ere, printzipio orokor moduan erabili ohi zituzten, gero erregela bereziak ondorioztatzeko logikaren bitartez. Arean ere, jokarauok harrobi oparoa osatu zuten, eta filosofo moralek mende luzeetako agintea zuten argudioak
|
atera
zituzten bertatik.
|
|
|
1584 urtean erregina Isabelen gortean enbaxadore espainiarra zen Bernardino de Mendoza jauna salatu zuten eskoziarren erregina, Maria, espetxetik
|
atera
eta Ingalaterrako erregina bihurtzeko konplotean parte hartzeagatik. Kontseilu pribatuak Mendoza zigortu nahi zuen, baina aldez aurretik kontsulta egin zion Gentiliri, ikuspegi juridikotik hori bidezkoa ote zen jakiteko.
|