|
2004
|
|
|
Harako horiek zer ekarri zuten euskalgintzaren alderditik modu askotan jar daiteke aipuetan. Batak literatura
|
aterako
du denon bistara; besteak, filología. Urliak euskaltzaletasuna jarriko du aitzakia; sandiak, aldiz, politika ekimena.
|
|
|
Praktikan ez baitira sekula aurkitzen gene bateko bi tipo erabat desberdinak direnak arraza desberdinetan. Beraz, arestian aipatutako egileak
|
ateratzen
duen ondorioa da, desberdinak bagarela, bai, baina azalez bakarrik, gorputzaren kolorean, alegia:
|
|
|
Euskera eus kal seme guztien izkuntza izatera eroan nai dau, eskubide guztien jabe eta guztien legezko eta egitezko izkuntza izatera. Lenengo, euskaldunak euren lozorrotik itxartu, euskeraren alderako za barkeritik eta jaramonik ezetik
|
atera
, eta ortik aurrerako ekintza jarri. Euskalerri edo eskualde ba kotxetik asiko da lana, lenago euren jabe izan ziran eta egunen baten barriro izateko ustea dau ken eskualde bakotxetik.
|
|
|
Bere sistema grafikoa proposatu baino lehen, bada, hor zegokion bere aurreko beste guztiekin egiten duen bezala, berea ere ezez tatzea, zergatik ezeztatzen duen arrazonatuz; baina aipatu ere ez bide du egi ten, nahiz zenbait puntutan irizkide diren (57). Bigarren parada bere Proyecto de Ortografía (1896) argitaratu zuenean izan zuen, Aranak bere liburu hau ar gitara eman baino hilabete bat lehenago
|
atera
baitzen, eranskinean esaten du en bezala. Zalantzarik ez da Azkuek azken hau ere oso ongi ezagutzen zuela, baina hemen ere haren aipurik ez.
|
|
|
Nolanahi ere, zehaztasunez ikertzekoa izanen litzateke Abandokoaren ne ologismoen erabilera zein mailatakoa izan den ordutik gaur eguneko hiztegi arauturako ibilaldian zehar. Susmoa baino gehiago dugu Aranaren hiztegiak uste izan den baino ukitu sakonagoa izan duela Euskal Pizkundearen arotik harago ere, eta egungo hiztegian ere ez daudela itzalita hark
|
ateratako
pinda rrak. Hipotesi honek, ordea, hemen eskaintzen diren ohar barreiatu hauek bai no azterketa sistematikoagoa eskatzen du.
|
|
|
Salbuespen bakarrak, Josu eta Miren izango lirateke, edota jato rrizko izenean kasuan, Keperin eta Karla, Zeperin (Zepherinus) eta Karol en (Carolus) ordez. Bestalde, atzerriko izenei euskal itxura emateko, izenen jato rrizko iturburura jotzen baitu, bide horretatik mota askotako izenak
|
ateratzen
zaizkio, batzuk, Koldobika bezala, aski bitxiak, eta beste batzuk, Kepa beza la, onartuagoak izan direnak. Izenak itxuraz euskalduntzean, egiazko premia bati erantzuten ziolakoan zegoen, euskal idazleak gehienetan inguruko erdere tatik gaztelaniatik eta frantsesetik hartuta ematen baitzituen izenak.
|
|
|
(106) Datuok indikatzaile hutsak dira, ikuspegi orokorra emateko bakarrik balio dezakete nak, guk oinarritzat egilearen Obras Completas eko testu masa orrialdez orrialde hartuta
|
atera
di tugunak.
|
|
|
«Sortu zen Arana ta esnatu da euskera ta inarrosi du burua bizkor. Politikaz txintit eztizut
|
aterako
, ezpaitagokit: euskeraren esnatzeari nagozu.
|
|
|
1.1 Oraingoan lastabalari sua Kanpionek ematen dio, Azkain ek 1907ko otsailaren 19ko El Pueblo Vasco n «Euzkadi» hitza errebindikatzen duela eta, haren esaldi bat hizpidetzat hartuz, ez inori erantzunez, Kanpion (158) bost orri alde terdiko artikuluarekin
|
ateratzen
da Euskal Herria hitz zaharraren alde, ha ren erabilera behetitzen doalako. Baina behetitzen batere arrazoirik gabe.
|
|
|
Aldizkari bereko hurrengo zenbakian (160), euzkera hitzak «euzkoen hiz kuntza» esan nahi omen duelako, s rekin ez, baizik z rekin idatzi behar dela dioten aranazaleen kontra
|
ateratzen
da, eta hauen artean espreski Jose Arrian diagaren kontra (161), eta, aldi berean, baita haren erabilera asmatu zuen Ara naren kontra ere. Remen Aranak 1901eko martxoko Euzkadi-n argitaratutako
|
|
|
«lengua del vasko», adieraziko luke, eta erdera hitza, berriz, «lengua extran jera» izango litzateke (163). Euzko erroan oinarrituta, dedukzioz
|
ateratzen
di tu besteok ere: Vizcaya, Orozko, Amezkoa eta Gipuzkoa.
|
|
|
Bi: ez da egia Aranak aldez aurretik fro gatu gabeko printzipio orokorra formulatuz gero
|
ateratzen
dituela bere ondo rioak, a priori arrazonatuz, alegia, zeren bere lanetan azterketa analitiko des kriptiboak egin eta gero iristen baita azalpen sintetiko deduktiboa egitera. Baina Aranak bere une deskribatzailean erabilitako argudioak argitu eta indar tzeko balio zezaketen froga historiko berririk ez dakar, eta hori zen Kanpio nek eskatzen zuena.
|
|
|
Laburbilduz, galdera euzkera ala euskera baita,
|
ateratzen
duen azken on
|
|
|
Jatorrizko formak lehenestearen printzipioak, logikaz, gaztelania, frantsesa, portuguesa, italiera, katalana, etab. utzi eta, latina berreskuratzea suposatuko luke, jokabide absurdoa litzatekee na (170). Gainera, Aranaren eskolan egin ohi den hitzen egiazko formen eta itxurazkoen arteko bereizketa horrek, urrunenik ere, ustezko ondorioak
|
atera
|
|
|
Azken batean, ongi asmatutako edo herritik jasotako hitzen egokitasun kontua erabilerak erabakitzen baitu, beude hor auzi horiek. Elorregi kritikaria, hau ere esan beharra dago, ez zebilen beti zuzen, zeren, Bizkaian erabiltzen diren «bier> >, «bijar» eta «bijer» forma ortografikoak direla eta, Aranaren tes tuan kontraesan batzuk ikusi bide baitzituen ez zeuden lekuan eta, lege fone tiko eta ortografikoen arteko bereizketaz egiten dituen zehaztapenez ez ohar tzean, ondorio faltsuak
|
ateratzen
baititu (206). Sabino Aranak, hain zuzen, hiru forma horietatik Lekeitioko «bijar» hobesten du eta, beraz, horrela ahoskatu eta idaztearen aldekoa agertuko da.
|
|
|
, euskal giro sumindua otzantzeko asmoz edo, «Basanaitz» (J. M. Leizaola)
|
ateratzen
da Sabino Ara na euskalari eta euskaltzalearen itzala errebindikatuz (216).
|
|
|
1902ko martxoaren 5eko proposamena ere interesgarria da, alegia, Ger nikako Batzar Nagusi guztien Agiriak argitaratzea, zehazki eta ortografía al daketarik gabe, dauden daudenean. Batzar agiriok kronologikoki liburu bildu ma legez
|
atera
, salgai jarri banaketa eta guzti. Ehun urte geroago, oraintsu hasita egon arren, burutu gabeko lan bat da.
|
|
|
Ehun urte geroago, oraintsu hasita egon arren, burutu gabeko lan bat da. Gure historia ikerketak beste emaitza bat izango zuen, proposamen zuhur hori aurrera
|
atera
bazen. lkerke tetarako argitalpenei balio handia ematen ziola bistakoa da, nahiz eta, orain dik, 1+ D, askorentzat gai teknikoentzat bakarrik egon. 1+ D naziogintzaren mesedetan, historia, hizkuntza eta kulturaren ikerketan izan daitekeenik ere ez dute sumatzen, proposatzaileek ikusten bazuten ere.
|
|
|
Sabino Aranak nondik
|
atera
zuen argi dago, 1886 urtean, lau herri horieta koei (Garai, Berriz, Abadiño eta lhurreta) hasierako «Agintarien dantza> > deitzen dugunarengandik, hain zuzen> >.
|