|
2001
|
|
|
euskarazko hitz elkartuak eta erakarriak" ziodunak" izatean (motivés), alemanez gertatu ohi den bezalatsu. Horrelako hitz bakoitzaren elementuek eta elementu horien antolabideek euskaran bertan dute oinarri eta gaurko euskaldun batek uler ditzake horrexegatik, nahiz
|
sortu
berriak izan. Inguruko erdarek, berriz, bestetandik harturikako gaiez, antzinako hizkuntza batetik edo bestetik?
|
|
|
Hitz bitan saiatuko naiz azaltzen, n garren aldiz, nola antolatu zuen Diccionario trilingue entzutetsua. Artean
|
sortu
berria zen Real Academia ren hiztegitik hartu zituen hitzak banan banan eta banan banan alboratu zizkien euskarazko ordainak, latinezkoak gelditzen zirela hirugarren. Ez zen antzekorik gurean egin, dakigularik, 1745 baino lehen.
|
|
|
C. Hitz berriak ez ziren nabarmentzen gurean premia
|
sortu
berriei aurpegi emateko, ez beti behintzat, ezta maizenik ere: hainbat bider ez ziren garbi kutsu itsaskorrak zekarren eritasunaren aztarnak baizik.
|
|
2002
|
|
|
Baina gero guztia aldatu zen, eta euskararen egoeraz arduraturik, denak jarri ginen hemen lanean euskararen inguruan, zein baino zein kezkatuago, batzuk ikasten eta beste bakar batzuk irakasten, hogeita bost urteko epean hizkuntza kontua irauliko genuelakoan, gazte, gauzen iraultzeko gogoa ez baita orain
|
sortu
berri den zerbait. Ile luzea uzten genuen guk, bizarra ere zenbaitek, eta gona laburrak neskek.
|
|
2003
|
|
|
Han ziren. Txori biluz
|
sortu
berrien pare. Xifrituak.
|
|
|
Horietako diputatu bat dugu Gasteizko Semanario Católico vasco navarro aldizkari antiliberal eragilearen fundatzailea: Vicente Manterola donostiarra,
|
sortu
berri zen Diozesiko kanonigoa, eta predikari eta hizlari karlista ospetsua. Manterolaren hitz jarioan" euskaldun" eta" fededun" arteko batasuna etengabea da, eta sarritan erretratatuko du Euskal Herria munduko herririk katolikoena.
|
|
|
Calatayudek erabilitako misio sistemari jarraitzen zion, dakigunaren arabera. Kardaberaz bera izan zen, gainera, misiolari nafarrari 1730 baino lehen Italian
|
sortu
berri zen Bihotz  Santuaren Kongregazioa ezagutzera eman ziona, eta baita kultu hori Espainian sartu zuen lehenengoa ere. Beti euskaraz idatzi zuen, Larramendiren eraginez neurri handian,  urtetan bizi izan baitziren elkarrekin Loiolan.
|
|
2007
|
|
|
Estatu espainiarra osatzen duten berrogeita hamar probintzietarik zazpi gutxienez aldatu ziren erregioz Trantsizioarekin batera: Leon, Zamora eta Salamanca Gaztela eta Leonen sartu ziren; Logroño eta Sanandere Gaztela Zaharretik bereizi eta Errioxako eta Kantabriako erkidegoak osatu zituzten, hurrenez hurren; Madril Gaztela Berritik atera eta izen bereko probintzia bakarreko erkidegoa osatu zuen; eta Albacete Murtziatik aldendu eta Gaztela Mantxako erkidego
|
sortu
berrian sartu zen. Dakidala, Leongo probintzian baizik ez ziren izan istilu arin batzuk Gaztelarekin bat egitearen kontra, bat egite hori, ikuspegi historikotik behin  tzat, eztabaidagarria bada ere oso.
|
|
2009
|
|
|
Hori dela eta, Eusko Jaurlaritza 1980an berrantolatu genuenok gure hizkuntzari legean oinarritutako aterpe egokia eman nahi izan genion, eta horixe hartu zuen helburutzat, besteak beste, gure gobernu
|
sortu
berriak: urteetan baztertua izan zen hizkuntzari ofizialtasuna eman nahi izan genion, eta berdintasunezko aukera.
|
|
|
Hiztunak dira hizkuntzaren jabe, hiztunen ahotan lortzen du izatea hizkuntzak, hiztunik gabe berez ezdeusa baita. Besteak beste horregatik diogu hiztunei zor zaien errespetuagatik errespetatu behar direla nahitaez hizkuntzak, hiztun askokoak edo zaharrak bezala hiztun gutxikoak edo
|
sortu
berriak, zeren eta hizkuntza ez errespetatzeak hiztunak ez errespetatzea baitakar berarekin. Eta jakina da pertsona guztiak direla eskubideetan eta duintasunean berdin.
|
|
|
Kontua da, XVIII. mendearen hondarretatik aurrera egindako ibilbidea hitz bakar batez adierazi bagenu, atzerakada hitza erabili genukeela nahitaez; atzerakada prozesua izan baitzen mende horietan euskarak nozitu zuena. Atzerakada horri ataka jarri nahian, XX. mende hasieran, euskal nazionalismo
|
sortu
berriaren eskutik euskararekiko interes eta konpromiso berritua hezurmamitu zen, eta, 1936ko altxamendu militarraren ondorioz, euskara biziberritzearen aldeko errebindikazioa eta zenbait sektore sozialen jarduna hertsiki lotzen dira diktadurarekiko erresistentziarekin eta frankismoak arlo guztietan (askatasun politikoen arloan bezala kulturarenean eta hizkuntzarenean ere) aurrera eramandako zapal... Testuinguru horretan kokatzen dira, esate baterako, klandestinitatean abiaturiko ikastolen mugimendua eta 70eko hamarkadako euskal kultur berpizkundea.
|
|
|
aipagarria da, adibidez, elipsiaz egin zuen erabilera, musikaltasuna bilatuz euskararen hitz luzeetan?, eta aipagarriak ere bere Ikimilikiliklik ospetsuak, izen bereko ikuskizunean. Bestalde, poesia
|
sortu
berriak ere bere espazioa zuen emanaldi horietan, testu asko J. A. Irigarayrenak ziren, garaiko poeta gihartsuenetako batenak.
|
|
|
Hori egiten duena gazte bat da beti. Izan ere, diskurtso mitikoak behar beharrezkoa du elkarrekin lotzea aspaldiko denbora, aberri
|
sortu
berriaren sehaska, berak ordezkatzen duen egungo denborarekin.
|
|
|
Euskaldunek, beren aldetik, Katalunian
|
sortu
berria zen musika mugimenduaren lekuko zuzenak izan ondoren, egoera hausnartu eta katalanek hasitako bideari jarraitzeko komenigarritasuna ikusi zuten.
|
|
|
Gurean, lortu nahi zen nazioaren alderdi kulturalaren eta politikoaren arteko lurraldekako gainjartze hori ahulagoa izan zen, eta, gainera, Espainiako trantsizio politikoak edukiz hustu zuen erabat. Prozesuak berekin ekarri zuen mobilizazio sozial nolabaitekoak eta alor jakin batzuetan eragin zuen haserreak inoiz ez zuten kontrabotere bateratu eta gihartsu bat eragin, hau da, instituzio
|
sortu
berriak gorabehera lurralde guztiez osatutako nazio bat eraikitzen eta imajinatzen jarraitzeko aukera emango zuen herri kontzepzio bat sortzeko gai izango zen bat.
|
|
|
Hori erakusleiho ezin hobea izan zen euskal nazionalismo
|
sortu
berriaren ideologo gehienentzat: tesi horiek baliatuz tarte gaindiezina sortu zuten euskal gizakiaren eta espainiarraren artean.
|
|
2010
|
|
|
Aragoiko ardo ilun bat zen, etiketarik ez zuena. Lagun batek
|
sortu
berria zuen bodega batetik bidali omen zion dastatze saioren baterako. Graduazio altukoa zen baina bidaia arinekoa, erraz edaten zena.
|
|
|
Danielak mezua ezabatzeko teklaren gainean jarri zuen behatza baina bihotzak ez zion utzi behar adina indar ematen eta buruaren aginduei gainezka eginez ireki zuen artxibo hark barruan zeukana: Nicolasek Interneten bidez lortu zuen azkenean Danielaren berri jakitea, Google bilatzen jarri eta Montefloridoko web
|
sortu
berrian animazio arduradunaren izena Daniela Messi azaltzen zelako. Zalantzak izan omen zituen hain urruti egonik bera izan ote zitekeen Xabier Lopez Mendizabal jauna ere Bedaiopekoa zela konturatu zen arte.
|
|
|
Orduan, akaso, kimu
|
sortu
berrian barrena eginen nuke
|
|
|
Eta hona oraindik orain mundu osoan
|
sortu
berri dugun nazioarteko krisialdi ekonomiko eta soziala.
|
|
2011
|
|
|
Persia, Egipto, Grezia, Mesopotamia...; horren ondorioz, korronte filosofiko eta erlijioso ugari bildu zituen bere baitan. Judaismoan eta Kristautasun
|
sortu
berrian eragin nabarmena izan zuen eta garai hartan osatu zen erabat: Kristo ondorengo lehen hiru mendeetan, alegia.
|
|
|
Kutsakorra ote zen galdetu nion umeengatik, eta esan zidan ezetz. Gainera, pleuresia
|
sortu
berria omen zen eta esan zidan injekzio batzuekin senda zitekeela, garaiz geundela, baina sei hilabete nituela sendatzeko, eta hori erregimen zorrotza eginda. Injekzioak jartzera etxera etortzen ziren eta nik hasieran erosketak egin eta bazkaria prestatzen nuen, baina gero bolada batean Axun arduratu zen horretaz.
|
|
|
Dena amateur samarra zen (gogoan ditut oraindik bai kuartel nagusitzat geneukan eskola zaharra, bai bertako literadun gela haiek), eta pozik zebilen gazte jendea, Okzitania osoa hartzen zuen estreinako gazte erakundea
|
sortu
berri zutelako; mugarria ei zen urrats hori euren historia garaikidean. Egin kontu lurralde ikaragarri zabala dela hura:
|
|
2012
|
|
|
Baina bere azterketa Euskal Herrian ez ezik, Espainian ere kokatu zuen. Bere ustez, Espainian
|
sortu
berria zen behin behineko Gobernuak, erregina atzerrira bidali zuenak, euskal herrialdeak Espainiako probintziekin berdindu nahi zituen, foruetan esaten zenaren aurka:
|
|
|
Baina Foru Konstituzioa, aurrerantzean, Konstituzio espainiarraren esparruaren baitan moldatu beharra zegoen. Egunkarietan,
|
sortu
berria zen iritzi publikoan eta buruzagi politikoentzat ere legearen egitekoak erronka berriak abiatu zituen. Eta une horretan, esparru juridikoan ez ezik, filosofia politikoaren arloan ere aukera berriak lantzeko garaia hasi zen.
|
|
2018
|
|
|
Leihora joan eta parez pare zabaldu nituen bi ahoak. Belar  metaren suteak eragindako ke adar guztiak deseginak ziren, baina, une hartan, haize
|
sortu
berriak lagunduta edo, ke hatsa sartzen hasi zitzaigun bete betean gelara, kanaberadiko menda  belarren usaina guztiz itzaltzeraino. Ilargiaren distirek ez zuten arin  tzen ordokiaren idor itxura:
|
|
2019
|
|
|
Ikaskideak trikitiaren jatorria Italian dagoela nabarmendu zuen, baina nire ikergaiaren berri izanik, bere historia ikasketak baliatu, eta Julien Vinson euskalariaren globo hegaldia kontatu zigun. Ikaskideak ezin zuen sumatu ere egin niregan zer nolako lilura piztu zuen, ezin jakin niregan une inauguratzaile bat
|
sortu
berria zuela. Ez dakit Bolonian Erdi Aroan nagusi izan ziren dorretxe babeltsu eta ugarien eraginez izan ote zen, edota Garisenda eta Asinelli dorre ezagunek globo gatibuak gogora ekarri zizkidatelako, kontua da hegaldiaren istorioa arras erakargarria gertatu zitzaidan.
|
|
|
Halako batean Espainia mailan
|
sortu
berri zen Biktimen Aldeko Elkarteko eskualdeko ordezkari baten bisita ukan zuen:
|
|
2020
|
|
|
Ama Jainkosak binaka sortzen zituela jainkoak eta oroz gain berak jan baino lehen
|
sortu
berriak elikatu behar zituela.
|
|
|
Gogoko ditut, halaber, tipulak loriotik hartu eta guztiak teilatu gainera bota zituzten haurrak. Denak ditut gogoko, bai eta hankagorri
|
sortu
berriak ere, onddo itxurako horiek, haiei begira egoten uzten ez didaten arren. Guztiak, harrika hartzen nautenak izan ezik.
|
|
|
Eulaliak kontatzen dituen ipuinak eta kondairak ez dira guztiak sorginen edota geure kontuak. Mendien, harrien eta ur istilen gaineko gauzak kontatzen dizkio batzuetan ahots ttikiak, eta kantak kantatzen dizkiote txoriek eta alegiak azaltzen maitagarriek5, eta neskato baten moduan segitzen diot nik, txakurtxo batek bezala, bildots
|
sortu
berriak amari segitzen dion bezala, beharrezkoa balitz zaldi baten zangoetara jaurtiko bainuen neure burua, haren ipuinen artean berriro gertatzeagatik. Barre eragiten baitit niri Eulaliak.
|
|
|
Hasieran gorputzeko atalak osatu zizkion eta atzenik hitz egiteko gaitasunaz hornitu zuen. Glooscap
|
sortu
berriak erabaki zuen behar zuela ezagutu bizilekutzat egokitu zitzaion lurralde hura bere luze  zabal osoan. Beraz, lotu zitzaion bideari, eta bi  daian zehar, harkaitz baten gainean, emakume zaharkitu bat aurkitu zuen.
|
|
|
Hizkera poetiko horren arazoa egoera soziala aldatzearekin sortzen da. 1975ean Franco hilda, eta hamarkadaren amaieran Espainiako Konstituzioa eta euskal Estatutua martxan jartzen hasi zirelarik, errealitatea aldatzen hasia zen; une horretan politika zerbait konkretu bihurtu zen, eta aldarrikapen ameskoien kantuak gero eta arraroagoak zitzaizkion errealitate
|
sortu
berriari. Iñaki Aldekoak honela kontatzen du 68ko belaunaldia (2015) lanean:
|
|
2021
|
|
|
Eta erantzunaren ondoko isilune latzean, loreak bildu bitartean, nire lagunez oroitu nintzen. Haiek argitu zidatenez, gure anaia jaio zelarik, emaginak limoi bat hartu, labanaz erdibitu eta tanta bana isuri zuen haur
|
sortu
berriaren begietan. Horren ondotik, umeari ahoa irekiarazi eta, usadioari jarraiki, hatz erakuslea sartu zion.
|
|
|
Dena den, gaztelaniaren hizkuntza arduradunek nahaste borraste
|
sortu
berri hura gaztelaniak hain beharrezko zituen berrikuntzaren eta normalizazioaren adierazle kaltegabetzat hartu zuten. Geroztik ez zen atzera egiterik egon.
|
|
2022
|
|
|
Arratsa zen; aire gardenean dilindan, ilunabarreko lehen itzalak; gauzak galtzen ari ziren egunez zituzten kolore bizi eta argiak; dena urdin bihurtzen ari zen; arrosa gorriek, iluntasun
|
sortu
berri hartan, morerantz egiten zuten, ardo kolorerantz, odol ilunaren tonurantz, eta beren lurrinik gozoena zabaltzen zuten; elizako kanpaia sinestunei otoitzera deitzen ari zen, errepidean sortu eta areagotzen zen bitartean aurreko egunetakoarekin antzik ez zeukan zarata bat: sor eta irmo, ematen zuen burrundara presarik gabe ari zela aurrera egiten, astun eta saihetsezin.
|
|
|
Nire lankide Richard Simeonekin batera bere garaian adierazi nuenez, frankofonoek Kanadako Estatuaren sorreraren lehenbiziko urteetatik sufritutako bidegabekeria andana arrazoi historiko nagusietako bat da, alde batetik, haren emantzipazio kultural, politiko eta ekonomikorako nahia azaltzeko, eta, bestetik, Quebeceko identitate franko kanadarra identitate espezifikoki quebectarra bilakatu izana ulertzeko, hau da, gizalegezkoa eta lurraldekoa. Horrekin lotuta, gogoraraz dezagun ezen," konfederazioaren ondoren, bai Ontariok, bai Manitoba, Saskatchewan eta Alberta probintzia
|
sortu
berriek eta Ipar mendebaldeko Lurraldeek franko kanadarren hizkuntza eskubideak mugatzen zituzten politikak aldarrikatu zituztela. Hori izan zen Quebeceko identitate nazionalak gerora izandako aldaketaren kausa historiko nagusietako bat, zeinaren eraginez franko kanadarrak quebectar izatera igaro ziren" (Gagnon eta Simeon, 2010:
|
|
2023
|
|
|
gainera, kartzelatik kanpo gehiengoak ere ez daki irakurtzen. Analfabetismoari aurre egiteko, haur pobreentzako eskola bat
|
sortu
berri du, Karitateko mojen ardurapean. Gauez, bere etxe propioan eskaintzen dituzte helduentzako eskolak, Juana MarÃak berak irakasten dio langile jendeari.
|
|
|
Beldur ote dira? Isilaldi
|
sortu
berrian, haur baten zinkurinak baino ez. Eta Pepak argia du ahotsa, eta ez du hitzetan estropezurik egiten.
|