|
2005
|
|
|
Horren aurrean zerbait egin beharra eta lruñean Revista éuskararen inguruan bildu zen A. Kanpion eta beste historialari kementsuak. Gasteizen Fermín Herránek Revista de las Provincias éuskaras
|
sortu
eta eratu zuen eta, Donostian Manterolak Euskal Erria aldizkaria. Bilbon F. Sagarminagak eta lagunek Sociedad Euskal Erria delakoa eta La Unión vasco navarra egunka ria.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen. Iparraldean J.M. Barandiaranek jarraitu zuen aldizkariak
|
sortzen
eta 1948an Biarritzen Eusko Ikaskuntzen zazpigarren kongresua antolatu zen. Iparraldean Eusko] akintza aldizkariaren inguruan ikerketak landu ziren, baina 1954an Baionan antolatu zen Eusko Ikaskuntzaren 8 Kongresuak dinamika horren amaiera erakusten zuen.
|
|
|
Giza barnean ezinegona sortzen du lotan baina bizirik dagoen harrak, eta hori gertatu zitzaion Bonaparteri. II. Inperioa 1852an
|
sortu
eta eratu arte, Londresetik Parisa eta Paristik Londresa hainbat ostera egin behar izan zituen zeukan karguaren arabera. Politikatik aparte bazeraman buruan beste ardura bat:
|
|
|
Euskara errotik baitzekien eta orobat euskaraz pentsatzen, gure hizkun tzak bere baitarik daukan indarra (E 352) baliatuz aski zuen euskal hitzekin edo hark berak atzizki bidez
|
sortuekin
eta euskallokuzio edo adierazpidee kin. Ez zen egungo kazetari eta idazle anitz bezain maileguzale ez hitz berezi edo teknikozale.
|
|
|
172). Alabaina, jende aren ahoko itzuli berezi eta esaldi biribilez baliatzen da, baina
|
sortze
eta bihurtze bidezko adierazpide eta egiturak ere gogoko ditu, bere idazle eta erretorikalari senari jarraiki.
|
|
2019
|
|
|
Estatu frankistaren egitura hierarkikoan, Euskaltzaindiari JCVk emandako bermeak nahitaez zuen eduki politikoa. Hezkuntza Nazionaleko ministroa jadanik J. Ibáñez Martín zen, CSIC
|
sortu
eta goi mailako hezkuntza Opus Dei ko kideen eskuetan utzi zuena. " Orban" jeltzalez depuratutako Akademia beste tresna bat gehiago izan zitekeen, Euskal Herria espainolismoaren bidetik zuzentzeko.
|
|
|
Kargu horrek erantzukizun handia zuen, batez ere herri hizkuntzen sustapenak Espainian izan zezakeen inplikazio politikoengatik. Euskaltzaindia
|
sortu
eta berehala, A. Campión eta D. de Inza Iruñeko apezpikuarekin bildu zirenean, J. López Mendozak seminarioan euskarazko katedra sortzeko zailtasunak aipatu zituen.45 Mateo Múgica apezpikuak, ordea, artean euskararen erabilera areagotzea lortu zuen, eta Iruñeko apezpikuaren aginduz D. de Inzak prestatu zuen Kristau ikasbidea (1927). Baina geroztik Tomás Muñiz apezpikuaren jarrera euskararen aurkakoa omen zen.
|
|
|
BPDko presidenteak, N. Oleagaren ezin etorriaren oharra irakurtzeaz gain, Ignacio Urquijo Olano() eta A. Tovar hizlarien aurkezpena egin zuen.723 I. Urquijo eskuindar monarkikoa zen, J. Urquijo zenaren iloba, 723 ABA EUS: N. Oleagaren oharra JCVri, Idazkariak ez zuen akta edo zirriborrorik
|
sortu
eta, ondorioz, ez dut Akademiaren ekitalditzat zenbatu. Diruzainaren kontabilitate liburuan ere ez da agertzen batzar gisa. gerra zibilean hildako J.M. Urquijoren semea eta JCVren buruorde efektibo berria.
|
|
|
482 Pierre Broussain() euskaltzainaren arabera, euskarak etorkizunean bi aukera zituen: arrantzale eta nekazarien" patois" eta atzerriko hizkuntzalarien ikergai izaten jarraitu, hainbat menderen buruan erdarek ordezkatu arte, ala Akademiak
|
sortutako
eta eskolak irakatsitako euskara estandarra nazio hizkuntza bilakatu, azkenean dialektoak desagertu arte. F. Krutwig zeharo bat zetorren (Charritton 1997a; 2007).
|
|
|
Julio Urquijo Ybarra() Bizkaiko Deustun jaio zen. Kulturgintzan burutu zuen lanik garrantzitsuena Revue Internationale des Études Basques (RIEV)
|
sortu
eta artean zuzentzea izan zen.15 Parisen sortu zuen, 14 ABA RMA: R.
|
|
|
Eskerrik asko Josune Olabarria artxibozainari testuaren transkripzioan emandako laguntzagatik. absentzia.618 Baina JCVko zenbait kide bertan izan ziren eta esandakoek ondorio negatiboak izan zituzten. Akademiaren agerikotasunak istiluak
|
sortu
eta Euskaltzaindia babes ofizialik gabe geratzen ari zen. Hain zuzen, agintari frankisten ordezkari lana egin behar zuen J. M. Seminario ezinduta zegoen, Akademiaren bizitzatik aldenduta.
|
|
|
Olabidek lexikografia batzordean parte hartu zuten. Osoko batzarretan hiztegiaz eztabaidatu, neologismoak
|
sortu
eta iturri askotariko materialak (Nafarroako D. de Inzarenak, adibidez) biltzeaz gain, N. Ormaechea eta J. Gorostiaga urgazleak aritu ziren kontratupeko lexikografian. 1935erako hiztegiak aurreratuta zirudien, eta Donostiako" Librería Internacional" argitaletxeko M. Conde Lópezekin negoziatzen ari ziren 2.000 aleko Diccionario español vasco delakoaren edizioa.
|
|
|
Mundu Gerran, erregionalismoaren aitzakian, petainzaleekiko hurbil egon zen, baina gero alemaniarren aurkako erresistentzian parte hartu zuen. Horrela, Eskualduna astekari kolaborazionista debekatu zutenean, gauza izan zen bi orrialdeko astekari filogaullista bat
|
sortu
eta zuzentzeko 1944tik aurrera, Herria izenekoa. Hain zuzen, erbesteko EAJ PNV izan
|
|
|
Gure Herria berpiztuan argitaratutako idazlanaren oinarria izan ziren ikerketa xume horiek: " Eskualzaleen Biltzarraren
|
sortze
eta hastapenak" (Herria; Dassance 1952).
|
|
|
Horrela bada, SFVJU ofizialki
|
sortu
eta ia bi urtera, 1954ko azaroaren 3an, egin zen inaugurazio solemnea probintzia jauregian. Ekitaldiko mahaiburuak J. M. Caballero, M. Sagardía, R.
|
|
|
M. Azkueren heriotza aitzakia hartuta, Akademia osatzen zuten kideen utzikeria salatu zuen saminki F. Krutwigek. Euskaltzaindia ez zela linguistika egiteko
|
sortu
eta euskararen bizia bera izan behar zutela ardura nagusi. Izenik aipatu gabe, zenbait euskaltzainen koldarkeria nabarmendu zuen, azken aldian pairatzen ari zen presioaren eta istiluen adierazle.
|
|
|
, 1952," Eskualzaleen Biltzarraren
|
sortze
eta hastapenak", Gure Herria, XXIV, 211
|
|
2021
|
|
|
" Bidea urratu arren aurreruntz yotzeko garaia etzan eldu artean [1930ean burututako lehen saialdiaz ari da]. Olerti Egunak, Euskal Egunak, Antzerti Egunak berekin zeramakiten lanik asko
|
sortu
eta iraunarazteko" (1936: 19).
|
|
|
1929an aldizkariko zuzendari ere izendatu zuten Luzear. Ez zen luzerako izan, ordea, 1930ean Aitzolek El Día egunkaria
|
sortu
eta bertako euskarazko lanen ardura eman baitzion. Sorreratik zen baita Euskaltzaleak elkarteko idazkari ere, eta bertatik ezagutuko zuen tolosarrak.
|
|
|
1928an
|
sortu
eta 1930eko hamarkadan Crónicarekin batera Espainiako kultur aldizkarien merkatuko salduena izatera iritsi zen Estampa hori 200.000 aleko tiradarekin. Txirritaren hitzak jende dezentek irakurri ahal izan zituen, bada, Espainian zehar.
|
|
|
Gaia 163 mediotan jorratu izan da, hurrengo zikloetan baino kopuru altuagoa, kazetaritzak XIX. mendean bizi zuen irakinaldiaren adierazgarri: argitalpenak ziztu batean
|
sortu
eta desagertzen ziren garai hartan; gerora, iraunkortasun gehiago izango dute, eta, ondorioz, bakanagoak izango dira.
|
|
|
Eta Larrinagak tesia eskaintzen dio euskal intelligentsiaren bilakaera historikoari: " Adierazitako guztiarekin esan nahi dugu, hizkuntza komunitate baten jokamolde linguistikoak ulertzeko, bereziki komunitate minorizatuen egoeran, berebiziko garrantzia daukala kultura eliteek —beste elite batzuekin batera—
|
sortzen
eta hedatzen dituzten irudikapenak aztertzea" (2007b, 118).
|
|
|
Gaur ezagutzen dugun euskalgintza, besteak beste, kapital kultural eta sinboliko baten metaketa historikoaren emaitza da. Bestela adierazita, euskal kulturgileek denboran zehar —bereziki XIX. mende amaieratik aurrera— euskarari buruz
|
sortu
eta garatutako ideia, irudikapen, proiektu eta ezagutza multzoaren ondorena da. (Larrinaga, 2007b, 309).
|
|
|
Aldaketa kulturala nobleziari eta burgesiari ekarri ziena Errenazimentua izan bazen, Kleroan Erreformak ekarriko zuen. Protestantismoak, inprenta bezala Alemanian
|
sortu
eta baliabide berria propagandarako erabiltzen iaioa zenak, gizabanakoaren arrazoiari ordura arte ez zeukan protagonismo bat eman zion erlijio alorrean: Elizaren bitartekotza auzitan jarri zuen, eta, besteak beste, idatzi sakratuak latinetik bakoitzaren hizkuntzara itzultzeari ekin zion.
|
|
|
1990eko hasiera hartan tokikoan euskarak erdarei aurrea hartzea historikoa izan bazen, ez zen gutxiago izan euskarazko egunkariaren sorrera. Erregimen frankistaren amaieratik bertatik entzungo dira Francoren altxamenduak ekarritako gerraren erdian
|
sortu
eta sei hilabeteren buruan desagertu zen euskarazko egunkaria berreskuratzearen aldeko lehen ahotsak. Díaz Nocik (2012:
|
|
|
Diario de Noticias de Navarra, Le Journal du Pays Basque, El Mundo eta El País datoz jarraian, txapelketaren batean gutxieneko estaldura edo txapelketa anitzetan aipamenen bat egin dutenak. Lehenengoak, 1994an
|
sortua
eta Deiaren enpresa talde berekoa izanik, horren estaldura eskaini izan du 2000ko hamarralditik aurrera. Le Journal du Pays Basquek(), Gararen enpresa talde berean Ipar Euskal Herriko abertzaleentzat sortu zenak, El Correo Españolek eskainitakoaren mailan zegoen estaldura osatu zuen 2005eko zein 2009ko finalen inguruan (2001ekoaren eta 2013koaren inguruan apalagoa), bertako bertsolariei, Amets Arzallusi eta Sustrai Colinari, jarraipen berezia eginez.
|
|
|
Bertsolaritzaren mugimendu egituratua bi grabitate indar politikoren erdian aurkitu zen
|
sortu
eta berehala. Ezker abertzalearen eta honek ‘herri mugimendu’ deitzen zuena bere ildoan kokatzeko joeraren grabitatea, alde batetik.
|
|
|
[...] poliki poliki bertsoaren inguruko ekosistema
|
sortu
eta zaindu du mugimenduak[...]. Ekosistema horretan, artea ez da bertsoak egitea bakarrik izan[...] artea izan da bidea bera asmatzea, elementu konplexuen samalda bat abiarazi eta kudeatzea[...].
|
|
|
Santi Onaindia. Amorotoarrak() fraide karmeldarra izanik ordenaren babespean bi urte lehenago abiarazi zuen Karmel aldizkariaren gehigarri gisa
|
sortu
eta zuzendu zuen aldizkaria, olerkien ondoan bertsoari ere bere tokia eginez. Euzko Gogoa, Boletín de la Real Sociedad Vascongadas de Amigos del País, Zeruko Argia, Príncipe de Viana eta Karmel aldizkarietan ere argitaratu zuen bertsolaritzari buruz, eta Milla euskal olerki eder (1954), Jose Antonio Agirre saria merezi izan zuen Gure bertsolariak (1964), Enbeita oleskaria (1966), eta Enbeita’tar Kepa, gure urretxindorra (1971) liburuak ere argitaratu zituen alor hau jorratuaz.
|
|
|
Ez dok amairu k, era berean, bertsolaritzaren jite poetiko eta kalitatezkoa aldarrikatu zituen, bertsolaritzaren izaera herrikoia zela-eta, literatur beheretzat gutxiesten zuten zirkulu askotan. [...] sakabanatu eta gero ere, Txirritaren bertsoak en (1975), Letek eta Valverdek egin zuten Txirritaren kanonizazioa oso da efektiboa[...] Era berean Benito Lertxundiri eskerrak[...] maitasunezko lirika tradizional edo herrikoiak musikologiaren liburuak eta apalak utzi zituen, euskal abertzaletasunaren memoria kulturalean, geruza emozional eta afektibo ezin zentralagoa
|
sortuz
eta jalkiz. Mikel Laboaren lehen diskografia ere hemen sartzen da erabat.
|
|
|
"[...] bertsolaritza bultzatzen ari den mugimenduak —nik uste dut mugimendu hitza orain arte gutxi erabili dugula baina erabili litekeela[...]" (Esnal, Egaña eta Sarasua, 2002: 812);"[...] bertsoaren inguruko ekosistema
|
sortu
eta zaindu du mugimenduak[...]" (Sarasua, 2013: 286).
|
|
|
115). Eta fenomenoaren historia ere jorratzen du, XVIII. mendean
|
sortu
eta Lehen Karlistaldian orokortu zela azalduaz. Mende luze batez euskarak inprentan zuen sarbide nagusia paper hauek izan zirela dio:
|
|
|
Proiektuan txertaturik egon arren, eta planteamendu instituzionalagoak ere egin izan ziren arren (Pedro Mari Otañorentzat bilketa horretarako Aldundian postu bat eskatu zuena, esaterako), norbanakoen ekimenez burutu izan zen, ordea. Zavalaren ekimena ere, bestelako dimentsio bat hartzera iritsi arren, argitaletxe bat propio
|
sortu
eta argitaletxerako idatzi zuten hainbat lagunen kolaborazioa lotzeraino, Zavalaren proiektua zen finean.
|
|
|
Elkartea
|
sortuz
eta estrategia soziokultural zabala martxan jarriz bertsolaritza odolberritu zuen multzoaz ere gauza asko kontatzen du istorio honek. Multzo horrek jeniorik izan badu, ez da izan zehazki bertsoa masa kulturan txertatzen asmatu izana, zenbaitek aipatzen duen moduan.
|
|
|
Iñaki Muruak lehen lerrotik ikusi zuen dena, urtebete zeramalako Bertsozale Elkarteko buru. Bere zuzendaritzaren lehen erabakietako bat izan zen urte hartako Txapelketa Nagusia antolatzeko talde berri bat
|
sortzea
eta marketina —ez publizitatea edo komunikazio kanpaina, marketina— egiteko behin behineko egitura profesionala altxatzea. Eta helburua han goian jarri zuten.
|
|
|
Horrela, azpimarratzen du Hernandezek: " Beharbada esan genuke emakume profazadoreen debekuak367 utzitako hutsunea beti egon dela hor, eta hutsune horrekin elkarrizketan, harremanetan, elkar eragiten...
|
sortu
eta garatu dela bertsolaritza garaikidea" (2019: 54).
|
|
|
Bertsolaritzari buruzko oroitzapenen eskutik euskalgintzakoak datozkio: Eusko Abesbatzaren sorrerakoak (1939/ VI/ 11;" Eusko Abesbatzaren
|
sortze
eta bizitza"), irratian eginiko lanaren bueltakoak (1939/VI/18," Donostiako Irratetxetik euskara haizatzen"), Lore Jokoen ingurukoak (1939/VI/04," Donostiako Euskal Batzarrak") eta beste. Eta tarteka, bertsoa aitzakiatzat hartuz, gerrako bizipen garratzen inguruko gogoetak ere ekarriko ditu, bere belaunaldiaren inguruko argazki horri zabaltasuna ez ezik sakontasuna ere erantsiaz (1939/IV/23," Gernika erraustearen bigarren urteurrenean"; 1939/VII/23," Errauts itzazu, Jauna, gudazaleak"; 1939/VII/30," Libertatia zoinen eder den"; 1939/VIII/20," Agur, eusko anaia, agur t’erdi").
|
|
|
Olaziregiren historiografian (2012), oro har, euskal itzulpenak izandako funtzioen artean nabarmendu gura denik baldin bada, literatur generoetako funtzio fundazionala eta itzulpenak literatur joeretan eta autoreengan izandako eragina (funtzio kulturala eta profesionala edo ekonomikoa) dira. Halaber, euskaraz
|
sortu
eta beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenak aintzat hartzeko eta euskal literatura itzuliak atzerrian izandako harrera jasotzeko saioa ere egiten da lehenbizikoz modu nahiko sistematikoan euskal historiografien historian. Edonola ere, agerian daude oraindik aurretik zetozen historiografietan nabarmendutako itzulpenari buruzko jarrera eta pertzepzioen arrastoak zenbait ikertzaileren habitusean.
|
|
|
Dossier Aurre projektua aurkeztu eta berehala eman zuen ontzat Euskaltzaindiak Eskola
|
sortzea
eta urte berean, 1980an ireki zituen bere ateak, Donostiako Aurrezki Kutxa Munizipalak behin behingoz Arbideko Dorreetan utzi
|
|
|
23) Itzultzaile Eskolako bibliotekan bildutako erreferentziazko lanak ere goraipatu izan ditu. Eremuari propioa zitzaion materiala
|
sortzeko
eta pilatzeko ekimen horren ildotik sortu zuten, halaber, itzulpen gaiei buruzko Senez aldizkaria, 1984ko abenduaz geroztik argitaratu izan dena eta egun EIZIE elkarteak kudeatzen duena. Zabalondoren hitzetan, aldizkariak garai hartan eragin nabarmena izan zuen:
|
|
|
Itzultzaile Eskola sortu izanak, hortaz, erakunde sare bat
|
sortzeko
eta osatzeko bidea ireki zuen: horren argigarri da 1987an eskolako kideen ekimenez sortu izana EIZIE Euskal Itzultzaileen Zuzentzaileen eta Interpreteen Elkartea (Zabaleta, 1989:
|
|
|
Mendiguren Bereziartuk azaltzen duenez: " 1976an hasi eta 1980ko urrira bitarteko epean, hau da, Itzultzaile Eskolak bere ateak zabaldu arte, bost ikastaldi antolatu ziren Euskal Herriaren gune desberdinetan itzulpengintzaren inguruan kontzientzia
|
sortzeko
eta lehen ezagupen teorikoak eskaintzeko" (Mendiguren Bereziartu, 1984: 20).
|
|
|
Zalantzan jartzen du Juaristik ordura arte jatorrizkotzat jotako hainbat testuren orijinaltasuna, eta, euskal literaturako gertakariak Europako eta Espainiako literatur mugimenduekin lotzeko edo ezberdintzeko saiakeran, ahozko literaturaren kapituluan ahozko testu batzuk itzulpenak izan daitezkeela aipatzen du.28 Hargatik, baina, ez die itzulpenei balio literarioa ukatzen, eta euskal literaturaren historiako testu fundazionaltzat jotzen ditu hainbat. Literatur eremu beraren barruan
|
sortu
eta gaztelaniatik euskarara isuritako lanak ere aintzat hartzen ditu, 29 bai eta berritzulpenak edo porrot egin duten itzulpenak ere.
|
|
|
Edonola ere, Santanak (2015) eskaintzen dituen datuei erreparatuz gero, euskarazko itzulpenen ehunekoa (tarterako)% 22,2 da, eta gaztelaniazkoen kopurua, aldiz,% 36,3 (aldea ez da hain handia, hortaz). Datu interesgarria deritzogu, espainiar literaturak gainerako iberiar literaturen aurrean duen egoera hegemonikoa kontuan hartuz gero; gure ustez, kasu honetan ez da interesgarria itzulpenen ehunekoen kopuruari begiratzea, ezpada prozesu motei, eragile motei eta literatur eremu bakoitzean
|
sortzen
eta saretzen diren harremanei eta dinamikei.
|
|
|
Beste literatura zentralago batzuek izan ohi ez duten beharrizana da hori. Manterolak egindako tesiaren fruitu da ELI katalogoa (http://www.ehu.es/ehg/ eli/), 87 abiapuntu ona euskaraz
|
sortutako
eta beste hizkuntza batzuetara itzulitako literatur lanen bilakabidea aztertzeko. Katalogoan euskal literatura jasotzen duten hizkuntzak eta merkatuak zein diren kontsultatu daiteke, eta datu horrek adieraz dezake, kasurako, merkatu batzuetan euskal literatura onartu dela edo ikusgai egin gura dutela, baina ez hori bakarrik:
|
|
|
Arestian adierazi dugunez, eremuak ez dira finkoak, dinamikoak baizik, eta denboraren ardatzak ere garrantzi handia du eremuen azterketan. Bada, eremuen dinamikak zein eremuak
|
sortzeko
eta desagertzeko prozesuak aldaketa sozialen ispilu izaten dira, hain zuzen ere historia kontzeptualizatzeko tresnak.
|