|
2023
|
|
|
© Absentismo tasari buruzko estatistiken eta horren arrazoien,
|
lan
istripuen nahiz lanbide gaixotasunen eta horien ondorioen, ezbehar tasaren, lan ingurumenaren aldizkako ikerketen edo ikerketa berezien eta erabiltzen diren prebentzio mekanismoen gainean.
|
|
|
Halatan, ez da lanaldira bilduko langileak behar duen denbora lantokira edo lanpostura heltzeko edo arropa aldatzeko (baina bai
|
lan
istripuen ondoreetarako) [ikusi 1994ko abenduaren 12ko (1320/ 1994 errek. zk.) AGE, 4 Salakoa].
|
|
|
Nolanahi ere, lan arriskuak(
|
lan
istripu eta lanbide gaixotasunak) enpresan gauzatu ohi direnez, LAPLk enpresa hartu du abiapuntu eta horren gainean dihardu gehienbat.
|
|
|
langileen osotasun fisikoa arriskuan jartzen duten baldintza materialak aztertzen ditu. Horrenbestez, arrisku mekanikoek (lantokiaren ezaugarriek, makinek, lan ekipamenduek, suteek, elektrizitateak) sor ditzaketen
|
lan
istripuak saihesteaz arduratzen da.
|
|
|
(b)
|
Lan
istripuaren eta lanbide gaixotasunaren ondoriozko aldi baterako ezgaitasunerako eskubidea dago. Sorospena izango da oinarri arauemailearen %75 eta kobratuko da bajako laugarren egunetik aurrera.
|
|
|
Edonola ere, enpresa erabiltzaile edo bezeroak erantzukizuna du langileari begira, horren zerbitzuez baliatzen den heinean. Erantzukizun hori da laneko segurtasun eta higienearen gainekoa, bai eta,
|
lan
istripuen eta lanbide gaixotasunen kasuan, Gizarte Segurantzako prestazioen errekarguaren gainekoa ere (ikusi 14/ 1994 Legearen 16.2 artikulua).
|
|
|
Adibideak: langileak alde bakarrez kontratua azkentzea, enpresaburuak bere betebeharren inguruan gauzatutako ez betetze larriengatik (ikusi LELTBren 50 artikulua);
|
lan
istripuek eratorritako kalte ordainak; izapidetza alokairuak.
|
|
|
Horien zenbatekoa izango da LGAren hirukoitza ordaintzeke dauden alokairu egunez biderkatu ondoren lortutakoa. Halaber, halakoetara biltzen dira kontratuak azkentzearen ondoriozko kalte ordainak,
|
lan
istripuek eta lanbide gaixo tasunek eratorritakoak eta lan segurtasuneko arauak hausteagatik Gizarte Segurantzako prestazioen gainean sortzen diren errekarguak.
|
|
|
proletalgoa), eta horiek ere ezin ziezaioketela bizirauteko laguntzarik eskaini (izan ere, proletalgoaren hasierako logikaren arabera," zenbat eta seme alaba gehiago izan hobeto zen, horrek kolokazioak sortzen zituelako eta, ondorenez, diru sarrera berriak"), liberalismoaren krisiaren ondoreak pairatzen zituztelako. Edonola ere, gehienbat,
|
lan
istripuak izan ziren proletalgoaren erreakzioa eragin zutenak, euren interesak eta, batik bat, gizaki gisa zuten duintasuna defendatzeko; egin eginean ere, gizarte arriskuak gehitzean, eta horien artean, lan arriskuek eragindakoak, euren babesik eza erabatekoa zen.
|
|
|
Hori berori ondorioztatzen da, garai hartan alokairuko langileen inguruan izandako auzi batzuetako ebazpenak kontuan hartzen badira (ARUFE Varela): (a) langileen alokairuak, euren mantenuaren oinarri izan arren, oso osoan enbarga zitezkeen, enpresaburuak hala eskatuz gero (1890eko ekainaren 19ko AGE, 1 Sala); (b) enpresaburua ez zen erantzule bere langileek jasandako
|
lan
istripuengatik, salbu eta azken horiek frogatzen zutenean enpresaburuaren errua edo arduragabekeria (1897ko martxoaren 2ko eta 10eko AGren epaiak, eta 1898ko martxoaren 18ko eta apirilaren 30eko AGren epaiak, 1 Sala); (c) enpresaburuek askatasunez kalera zitzaketen euren zerbitzupeko langileak, hilabete lehenago horren inguruko abisua emanez edo hilabeteko alokairuak ordainduz (1913ko urtarrilare...
|
|
|
O 1900eko urtarrilaren 30eko Legea,
|
lan
istripuei buruzkoa. Lege horrek gizarte arriskuen aurkako lehenengo babes teknika zehaztua eratu zuen Espainian.
|
|
|
Gainera, berau da gizarte aseguruen nahiz Gizarte Segurantzaren aurrekaria. Bada, gaur eguneraino heldu diren kontzeptu garrantzitsuak ezarri zituen, hala nola,
|
lan
istripua, aldi baterako ezgaitasuna, ezgaitasun iraunkorra, laneko segurtasun eta higieneko neurriak hausteagatiko kalte ordainen gaineko errekargua eta legeak aitortutako eskubideen ukaezintasuna.
|
|
|
O Laneko Ikuskatzailetza Zerbitzua, 1906ko martxoaren 1eko Errege Dekretuak sortutakoa, lana babestu eta arautzeko legeak eta xedapenak betetzea bermatzeko xedearekin, eta, lege horien artean, bereziki, 1900eko urtarrilaren 30eko Legea,
|
lan
istripuei buruzkoa; 1900eko martxoaren 13ko Legea, emakumeen eta haurren lan baldintzak arautzekoa; eta 1904ko martxoaren 3ko Legea, igandeetan atseden hartzeari buruzkoa.
|
|
|
O I ndustria Auzitegiak, 1908ko maiatzaren 19ko Legeak sortutakoak, eta 1912ko uztailaren 22ko Legeak eraldatutakoak, lan arloan espezializatutako lehenengo auzitegiak izan ziren, erabat independenteak auzitegi zibilei begira. Beraien eskumenak mugatu ziren, batetik, ugazaben eta langileen artean edo ugazaba beraren langile batzuen artean sortzen ziren erreklamazio zibiletara, halakoak oinarri zutenean errentamendu zerbitzuen kontratuak, lan kontratuak edo ikastaldi kontratuak ez betetzea edo suntsiaraztea, eta, bestetik, 1900eko urtarrilaren 30eko Legea,
|
lan
istripuei buruzkoa, aplikatzearen ondorioz sortutako auzietara. Industria Auzitegien egitura hurrengoa zen:
|
|
|
Benaz, Kodearen berrikuntza nagusia izan zen lan kontratua modu antolatuan arautzea (I. Liburua), betiere, xede izanik langilea, kontratugile ahul gisa, babestea, alderdien artean indarrak orekatu ahal izateko eta gizarte bakea ahalbidetzeko. Bestelakoan, Kodea, bere izena gorabehera, egiatan, indarreko hiru arau biltzera mugatu zen, hurrenez hurren, ikastaldi kontratuari buruzkoa (II. Liburua),
|
lan
istripuei buruzkoa (III. Liburua) eta Industria Auzitegiei buruzkoa (IV. Liburua).
|
|
|
O Gizarte babesari dagokionez, gizarte aseguru desberdinak arautu ziren: amatasuna (1931ko maiatzaren 26ko Dekretuak),
|
lan
istripuak (1932ko urriaren 8ko Dekretuak, industriako lan istripuen legeriaren testu bateginari buruzkoak), lanbide gaixotasunak (1936ko uztailaren 13ko Legeak). Derrigorreko langabeziari dagokionez arau desberdinak eman ziren (adib.
|
|
|
O Gizarte babesari dagokionez, gizarte aseguru desberdinak arautu ziren: amatasuna (1931ko maiatzaren 26ko Dekretuak), lan istripuak (1932ko urriaren 8ko Dekretuak, industriako
|
lan
istripuen legeriaren testu bateginari buruzkoak), lanbide gaixotasunak (1936ko uztailaren 13ko Legeak). Derrigorreko langabeziari dagokionez arau desberdinak eman ziren (adib.
|
|
|
O Gizarte babesaren esparruan, X. Adierazpenak iragarri zuen gizarte aseguruak gehituko zirela, zahartzaroaren, baliaezintasunaren, amatasunaren,
|
lan
istripuen, lanbide gaixotasunen, tuberkulosiaren eta derrigorreko langabeziaren gizarte aseguruak sortuz. Eta gizarte aseguruak gainditzeko ideia ere aurreratu zuen, helburu gisa erabateko asegurua ezartzea aipatu zuelako.
|
|
|
Gizarte babesaren esparrutik irten gabe, gizarte aseguruei dagokienez, 1956ko ekainaren 22ko Dekretuaren bidez
|
lan
istripuen legeriari buruzko testu bategina onetsi zen. Eta handik gutxira, gizarte aseguruetatik Gizarte Segurantzaren Sistemarako jauzia eman zen, abenduaren 28ko 193/ 1963 Legea, Gizarte Segurantzako Oinarriei buruzkoa, onetsi zenean.
|
|
|
Modu horretara, industria iraultzaren ondorioak hurrengoak izan ziren XIX. mendean zehar: (a) makinen erabilera orokortu zen; makina horiek erabiltzeko gero eta zailagoak ziren eta gero eta indar arriskutsuagoek mugitzen zituzten, batez ere, esperimentazioa eta bat bateko hobekuntza saiakerak nagusi ziren hasierako garaian; (b)
|
lan
istripuen kopurua areagotu zen, hildako eta elbarri ugari eraginez; gainera, ezbehar horiek makinak erabiltzeagatik sortzen ziren; (c) nabarmena zen ekoizpen bideen titulartasunaren eta horiekin egindako lanaren arteko bereizketa: ekoizpen bideak ugazaben edo enpresaburuen esku zeuden bitartean, lana langileei zegokien (BORRAJO DACRUZ).
|
|
|
...lanak edo egitekoak berehala geldiaraztea (ikusi LAPLren 44 artikulua); kasuan kasuko prozedurak hastea, langileak Gizarte Segurantzan behar bezala kokatzeko eta langileei altak edo bajak emateko nahiz langileak afiliatzeko edo enpresak inskribatzeko; erakunde eskudunei eskatzea gizarte prestazioak, gizarte laguntzak edo diru-laguntzak etetea edo bertan behera uztea (ikusi LAZLTBren 46 artikulua);
|
lan
istripuen ondoriozko errekarguak edo prima murrizketak proposatzea, lan istripuek eratorritako prestazioetan, ez direnean bete egoki diren segurtasun neurriak; egiaztatutako ez betetzeen berri ematea erakunde eskudunei (poliziari, EEZPri); eta, bidezkoa denean, ofiziozko demandak jartzea jurisdikzio sozialean.
|
|
|
...kasuan kasuko prozedurak hastea, langileak Gizarte Segurantzan behar bezala kokatzeko eta langileei altak edo bajak emateko nahiz langileak afiliatzeko edo enpresak inskribatzeko; erakunde eskudunei eskatzea gizarte prestazioak, gizarte laguntzak edo diru-laguntzak etetea edo bertan behera uztea (ikusi LAZLTBren 46 artikulua); lan istripuen ondoriozko errekarguak edo prima murrizketak proposatzea,
|
lan
istripuek eratorritako prestazioetan, ez direnean bete egoki diren segurtasun neurriak; egiaztatutako ez betetzeen berri ematea erakunde eskudunei (poliziari, EEZPri); eta, bidezkoa denean, ofiziozko demandak jartzea jurisdikzio sozialean.
|
|
|
(f) Epaiketetarako aurretiazko txostenak egitea; bada, prozedura judizial batzuetan, lege prozesalek galdatzen dute epaileak, epaia eman aurretik, administrazio erakundeek —gehienetan, Laneko Ikuskatzailetzak— emandako txostena izatea (hori berori gertatzen da, konparazio baterako,
|
lan
istripu larriak daudenean, lanbide sailkapen berriak egin behar direnean eta gatazka kolektiboetan).
|