|
2015
|
|
|
Alderdi abertzaleen aginpideko erakundeen jarduera zorrotz aztertzen jarraitu zuen ELAk garai berrian: sarriak izan ziren sindikatuaren balorazio eta proposamenak,
|
lan
eta gizarte gaietan nola autogobernuaren alorrean; mobilizaziora ere jo zuen behin baino gehiagotan politika sozialagoak aldezteko.
|
|
|
ELAren iduriko, era hartako kudeaketa instituzionalak, lagundu beharrean, trabatu egiten zuen mugimendu abertzalea.1004 Bereziki okerra zen, sindikatuaren iritzian, Jaurlaritzak
|
lan
eta gizarte gaietan zeraman jokabidea, ahuldu egiten baitzuen jendearen burujabetzarako aldekotasuna: administrazio publikoetako zuzeneko nahiz zeharkako langileekin izandako agintekeria, lan gatazketan ugazabekin erakutsitako gertutasuna eta aldarrikapen sozialen aurreko itxikeria izango ziren urte haietan ELAren eta Jaurlaritzaren arteko harremana eteteraino tenkatuko zuten arazoak.
|
|
|
Ibarretxerekin Jaurlaritzan zeuden EA eta EBk plana babestu beste aukerarik ez zeukaten, beren ñabardurekin hala ere: EAri nahi baino laburrago geratzen zitzaion; EB, berriz, bere Espainiako organizazioaren gogoaren aurka ari zen eta ikuspegi federala txertatzen saiatuko zen testuan;
|
lan
eta gizarte gaietan, berriz, —CCOOkoen eraginez, pentsatzekoa denez— irizpide zentralisten alde egingo zuen.
|
|
|
Nazio ikuspegia" printzipio egokietan" oinarritu arren, agenda politikoa EAEren esparrura mugatzen zuen. Bestalde, estatuarekiko talka saihestu nahian, indarreko legediaren errespetu" gehiegizkoa" iragartzen zuen, argitu gabe, ordea, nola burutu zitekeen plan hura legalitatearen barruan, legalitatearen jabe ziren Espainiako hiru botereek ekimena eragozteko besoz beso aritzeko asmoa gaztigatua zutenean.1051 Edukien aldetik,
|
lan
eta gizarte segurantzako eskumen osoa jaso ez izanak biziki arduratzen zuen ELA, zuzenean pairatuak baitzituen Gernikako Estatutuaren hutsune sozialaren ondorioak.1052
|
|
|
Martin Auzmendi, ordurako dimisioa aurkeztua zuen LHKko presidentea, Eusko Legebiltzarreko
|
Lan
eta Gizarte Ekintzako Batzordean izan zen, organoaren egoera azaltzeko eta bere jokabidea zuritzeko. Urduri antzean iritsi bazen ere, laudorio artean atera omen zen batzordetik:
|
|
|
Baina elkarrizketa sozialaren arazoa ezin zuen legelarien trebetasunak konpondu; batetik, gutxiengo sindikalari akordioen giltza ematea itxuragabea litzatekeelako demokraziaren aldetik; bestetik —hori da sakoneko arazoa— ez patronalak, ezta Jaurlaritzak ere ez zutelako inolako asmorik gutxieneko oreka sozialetik gero eta urrutiago zegoen jendartearen
|
lan
eta gizarte arazoen eztabaidari heltzeko. Eta ELA, arazo horiei heldu ezean, ez zegoen manera eta leunkerietarako.
|
|
|
1052. Lehendakariak 2003ko urriaren 25ean aurkeztu zuen testua Legebiltzarrean lege proiektua gisa tramitatu zenean, ELAk emendakin proposamenak aurkeztu zizkien alderdiei,
|
lan
eta gizarte gaietako eskumenetan hautemandako hutsuneak zuzentzeko.
|
|
|
Autogobernuaren krisia inon nabarmentzekotan,
|
lan
eta gizarte gaietan nabarmentzen zen: instituzio eta eragile espainolak euskal instituzioen eta eragileen lan eta gizarte arloko ahalmenak ukatzeko edo murrizteko eginahaletan ari ziren, euskal erakundeen konplizitatea, edota axolagabekeria, lagun zutela.
|
|
|
Autogobernuaren krisia inon nabarmentzekotan, lan eta gizarte gaietan nabarmentzen zen: instituzio eta eragile espainolak euskal instituzioen eta eragileen
|
lan
eta gizarte arloko ahalmenak ukatzeko edo murrizteko eginahaletan ari ziren, euskal erakundeen konplizitatea, edota axolagabekeria, lagun zutela. Otsailaren 19an, ELAk eta LABek eskumen eta eskubide haien ikurra altxatu, haien alde borrokatzeko borondatea erakutsi eta, hilabete batzuk lehenago egindako parioa berretsiz, borroka hura elkarrekin burutzeko erabakimena azaldu zuten.
|
|
|
Manifestaziorako deitzen zuen agirian, bi erakundeen artean gai batzuei buruz ikuspegi diferenteak zeudela onartuta ere, ELAk eta LABek" esfortzu komuna" beharrezko ikusten zuten" egoerarekin ados ez gaudenok ausart eta irmo erantzun dezagun"; lan harremanen esparrua osatzeko beharrezko eskumenak zehazterakoan, hiru eskaera nabarmentzen zituen agiriak: euskal erakundeentzako ahalmen legegilea
|
lan
eta gizarte babes gaietan; lanbide heziketa, enplegu eta gizarte segurantza gaien transferentzia; eta negoziazio kolektiborako eskumen osoa.
|
|
|
...iberalismoak eragindako arazo sozial eta ekonomiko larriei erantzun ahal izateko; honen harira," lan gaietan eta gizarte babesari dagokionean euskal erakundeek duten konpetentzia hutsune estrukturala, eta dagoeneko duela hamasei urte hitzemandako transferentzia soziolaboralak (INEM eta Gizarte Segurantza) gauzatzeari gobernu espainolak ematen dion ezezkoa" salatzen dituzte; hortaz,"
|
lan
eta gizarte gaietako legegintza ahalmena eta euskal erakundeei enplegu, lanbide heziketa eta Gizarte Segurantzako konpetentzien berehalako transferentzia" eskatzen dute ELAk eta LABek; halaber, Euskal Finantza Herri Erakunde baten sorrera, enpresa publikoen transferentzia, Portu eta Aireportuak, eta Telekomunikazioen euskal espazioa. Zerga sistema aurrerakoia ere aldarrikatzen du agiriak, iruzurraren aurka egin eta, gastu politikaren bidez, ondasunen birbanaketa ahalbidetuko duena.
|
|
|
Gero eta nabariagoa da ELA urruntzen joan dela Gernikako Estatutuan oinarritutako eredu politikotik. Estatutuari atxiki zitzaionean ere ezagutzen zituen testuak zituen gabezia eta mugak, batik bat
|
lan
eta gizarte arloan, baina itxaroten zuen —edota itxaro nahi izan zuen— ekinaren bidez gainditu ahal izango zirela. Geroak ez zion, ordea, erantzun ELAren itxaropen xalo samarrari, eta eguneroko esperientzian egiaztatu ahal izan zuen Espainia konstituzionalak Estatutuaren gabeziak areagotu eta mugak hertsatu baino ez zituela egingo.
|
|
|
Geroak ez zion, ordea, erantzun ELAren itxaropen xalo samarrari, eta eguneroko esperientzian egiaztatu ahal izan zuen Espainia konstituzionalak Estatutuaren gabeziak areagotu eta mugak hertsatu baino ez zituela egingo. Egiaztatu zuen, halaber,
|
lan
eta gizarte gaiei zegokienean botere espainolek ez zutela onartzen ezta Estatutua bere hartan betetzea ere, eta euskal eragile gehienek —batzuk interesez, beste batzuk axolagabekeria edo txepelkeriaz— men egiten ziotela Estatutuaren eduki sozialen izatezko derogazioari.
|
|
|
UGTk
|
lan
eta gizarte eredua patronalarekin eta gobernuarekin adostu behar zela uste zuen, itun sozialen bidez; are gehiago, itunok lantzea eta kudeatzea zuen sindikatuak eginkizun nagusi: horrela etorriko ziren, hurrenez hurren, ABI, AI, AMI eta AES izeneko estatu mailako itunak.
|
|
|
1983ko Maiatzaren leheneko manifestazioaren buruan eraman zuen pankartak xehatzen zituen ELAren aldarrikapenak: " lan gaietarako eskumen legegilea, negoziazioa Euskadin,
|
lan
eta gizarte gaietako erakunde propioak, eta autogobernua". Beste muturrean, UGTk bere gain hartua zuen eredu bakar eta zentralizatua bermatzeko ardura.
|
|
|
VIII. Kongresutiko laurtekoan
|
lan
eta gizarte arloan egindako azterketa eta proposamen lan joria nabarmentzen du Batzorde Exekutiboaren txostenak.503 Baina ELAren eginbidea ez da proposamen eta azterketetara mugatu; mobilizazioek ere leku nabarmena hartu dute konfederazioaren egitekoan; garrantzia berezia ematen zaie lan erreformaren aurkako 1994ko Ekainaren 27ko grebari, LABekin batera deitutako lan harremanen euskal esparruaren...
|
|
|
Bestalde, orduan eskumen laboral eta sozialak Estatututik kanpo utzi izanaren ondorio gaiztoek erakutsia zioten ELAri zein koskatan ez zuen berriro estropezu egin behar. Horregatik, trantsizioan ezarritako ereduaren agorpenaz eta euskal auzirako beste irtenbide politikoren baten aukeraz gero eta zirkulu zabalagotan hitz egiten hasi zen hartan, ELAk argi zuen" bigarren trantsiziorik" baletor,
|
lan
eta gizarte gaiek, lehenbiziko trantsizioan ez bezala, ezinbestean izan behar zutela euskal auzirako adosten zen soluzioaren parte: hori bermatzeko zen, besteak beste, hain premiazkoa ELA eta LABen lankidetza.
|
|
|
Balizko irtenbide politikoan gai laboral eta sozialek izan behar zuten lekua eta konfigurazioa LABekin batera zehaztu nahi zituen ELAk; elkarrekin egin beharreko lan hark balio behar zuen, halaber, ikuspegiak hurbiltzen eta hausnarketak konpartitzen joateko eta, azken finean, bi sindikatuen arteko diskurtso eta interesgune propio eta autonomoa egituratzeko. Helburu horrekin prestatu zuen ELAk" Euskal gatazkari
|
lan
eta gizarte arloan soluzioa emateko hainbat ideia" deitu zuen ebazpen bateraturako zirriborroa.723 Bestelako lanak zituen, ordea, LABek eta proposamena tiraderan sartu zuela dirudi, nahiz eta aurrerago aterako zen inoiz gaia bi sindikatuen arteko bileretan.
|
|
|
ELAri ez zion axola HB EH, EAJ eta EAk esku artean zerabiltzaten aferetatik kanpo geratu izanak, ez baitzion sindikatuari lekurik ikusten haien" klase arteko itunean"; zapuztu egiten zuen, ordea,
|
lan
eta gizarte arloan nazio eraikuntza bultzatu behar zuen makina gela sindikala martxan jartzeko LABek erakusten zuen hoztasunak, noiz eta euskal gehiengoaren protagonismo sindikalak eta itzal politikoak, su etenak irekitako testuinguru berrian, inoiz ez bezalako aukera eskaintzen zietenean" batasun sindikalari beste maila baterako bulkada emateko"; 775 are gehiago, sindikalismo espainola...
|
|
|
hautes alditik hautes aldira bere emaitzak hobeak ziren278 eta, laugarren sindikatu izan arren, CCOO eta UGTrengandik oso gertu zegoen jada. LAB kexu zen, alabaina,
|
lan
eta gizarte harremanen egituran ez zitzaiolako sindikatu normalaren kontsideraziorik aitortzen, eta bere presentzia soziala ere ordezkaritzaz zegokiona baino askoz txikiagoa zelako. Horregatik, LABen zuzendaritza berriak —1992ko martxoan koordinatzaile nagusi izendatua izan zen Rafa Diez Usabiaga— LABen eragina emendatzeko eta sindikatuaren proiekzioa lausotzen zuen bakartzea behin betiko gainditzeko xedea hartu zuen.
|
|
|
ELA kezkatuta azaltzen da autogobernuaren egoerarekin: berez ere urria bada Gernikako Estatutuaren
|
lan
eta gizarte gaietako edukia, harrezkero zentralizazioa indartu baino ez du egin Estatuak, transferentziak ukatuz edo xuhurtuz, oinarrizko lege zabalegiak ezarriz edota auzitegiak erabiliz; labur esanda, jatorrian itun politikoa izan zen Estatutuaren paktu izaera ahantzi, eta tresneria juridiko, judizial eta administratiboa nahierara erabiltzen ari da Estatua bere irizpideak aldebakartasunez ezart...
|
|
|
ELAren ponentziak gaitzetsi egiten du EAJ eta PSE EEren arteko legegintzaldirako ituna,
|
lan
eta gizarte gaiei buruz adostutako salbuespenak Jaurlaritzari gaiotan legokiokeen ekimena eragozten duelako eta, bide batez, Madrildik datorrena ontzat ematera daramalako.182
|
|
|
ELA eta garapen instituzionala ponentziaren osagarri bezala, Autogobernua eta lan harremanen esparru propioa izeneko ebazpena onartu zuen Kongresuak; bertan,
|
lan
eta gizarte gaietan ELAk zituen autogobernu aldarrikapenak zehazten dira," Estatuko administrazioaren aurrean eta, bereziki, Euskadiko partidu abertzaleen aurrean, autogobernurako errebindikazioetan lehentasuna izan dezaten". 185
|
|
|
Ebazpenak hiru ataletan sailkatzen ditu aldarrikapenok:
|
lan
eta gizarte eskumenenak (INEM, Gizarte Segurantza, Soldaten Bermerako Funtsa, eta Lan
|
|
|
Txostenak gogor kritikatzen du 1993an indarrean jarriko den Europako Merkatu Bakarraren izenean ezartzen ari den
|
lan
eta gizarte eskubideen desarautzea: ELA Europara begira bizi bada ere, egiten ari diren Europari dimentsio soziala falta zaiola salatu behar du; merkatu ikuspegiak agintzen du kapitalen, salgaien eta eskulanaren zirkulazio librea derrigortzeko; aldiz, gutxieneko eskubide sozialen errespetua merkatuaren eraginkortasunarentzako trabatzat hartzen da.
|
|
|
ELAren hausnarketaren arabera, euskal sindikalismoaren etorkizun hurbila oso lotuta egongo da autogobernuak lortzen duen mailarekin eta erakundeek egiten duten autogobernuaren erabilerarekin. ELAk, Gernikako Estatutua osorik konpli dezala eskatzeaz gain, berau
|
lan
eta gizarte gaietarako eskumen legegileaz osatu dezala eskatzen dio Madrili; aldi berean, euskal erakundeei ere jada dituzten eskumenen erabilera egokia eskatzen die, langile publikoen lan baldintzen negoziazioa edota sindikatuen parte hartzea bezalako gaietan. Horrenbestez, autogobernuaren tresnek eredu sindikal propioa finkatzen laguntzeko balio behar dute, zeinetan proposamen, kontsulta eta negoziazio jarduerek aintzat hartuak izan daitezen enpresen nahiz enpresaz kanpoko harremanetan.
|
|
|
Askoz ardura gutxiago jarri zuen sindikatuak aldi berean ezartzen ari zen joko zelai politiko orokorrean; deigarria egiten da, esate baterako, 1978ko Espainiako Konstituzioa eztabaidatu zenean sindikatuak erakutsi zuen ezaxola: ELAren argitalpenetan Konstituzioari buruzko aipamen bakanen bat besterik ez da jasotzen, autonomiei
|
lan
eta gizarte gaietan uzten zitzaien esparru murritzegiaren kritikara mugatua; bitartean argitalpenok azterketa eta balorazio zehatzak jasotzen dituzte enpresetan ekintza sindikala arautzeko Espainiako gobernuak eskuartean zerabilen proiektuaz, gero bertan behera geratuko zenaz. Bistan da sindikatu beraren biziraupenaren eta garapen aukeraren kezkak xurgatu zuela urte haietan ELAren zuzendaritzaren arreta.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzaren proiektua baliatuz Euskal Udalen Biltzarrak, Lizarran, 1931ko ekainaren 14an onartu zuen Euskal Estatuaren Estatutu Orokorrak aintzat hartu zituen ELAren eskaera nagusiak:
|
lan
eta gizarte gaietan legeak egin, kudeatu eta epaitzeko ahalmena, eta erretiroaren, langabezia aseguruaren eta beste gizarte babeserako instituzioen finantza erregimena. Tamalez, Lizarrako Estatutuak ez zuen aurrera egin.
|
|
|
Ondoren landu zen Gestoren Estatutua, Bigarren Errepublikaren Konstituzioa medio, askoz murritzagoa zen, eta
|
lan
eta gizarte gaietan eskumen betearazlea soilik errekonozitzen zion" Euzkadiri". ELA, etsita, dena ez galtzearren," Estatutuak eskaintzen dizkigun hondarrak" onartu eta baiezko jarrera hartzera behartuta aurkitu zen.
|
|
|
ELA berriaren ikuspegi pragmatikoa eta instituzionalizazioari ematen zion garrantzia guztiz lotzen ziren sindikatuaren tradizio autonomistarekin. Hurrengo urtetan, markoaren akatsen jakitun ere, zintzo jokatuko du Estatutuak eta, azken finean, Konstituzioak zedarritutako esparruan; are gehiago, dena emango du
|
lan
eta gizarte gaietan esparru horrek eskaini ditzakeen aukerak arakatu, baliatu eta azkeneraino eramateko. 1997an, Gernikan, Estatutuarenak egin duela aldarrikatuko duenean, zaio aurpegiratu ELAri ezarritako markoa baliatzen saiatu ez denik.
|
|
|
" Langileen Estatutuak UGT, CCOO eta Espainiako patronalaren eskutan jarri zuen negoziazio kolektiboa nahi zuten moduan egituratzeko tresna"; erabaki haren atzean hautu politiko zehatza zegoen: " sindikalismo abertzaleak planteatzen zuen erronkari aurre egin[...] eta estatu mailako erakundeak finkatu,
|
lan
eta gizarte gaien ikuskera unitarioarekin batera". 120 Lau urte geroago Espainiako gorteek onartuko zuten LOLSek (Ley Organica de Libertad Sindical) xede bera izango zuen.
|
|
|
Haatik ELAk, gertatzen zenarekin kritiko izanda ere, markoaren barruan jokatzeko eta haren aukerak baliatzeko hautuari eutsiko zion: negoziazio kolektiboa garatzen saiatuko zen, esparrua egituratu zezaketen akordioak bultzatuko zituen,
|
lan
eta gizarte eskumenak murrizketarik gabe transferitu zitezela exijituko zuen, eta Konstituzioaren 150 artikulua argudiatuko zuen lan eskumenen transferentzia osoa eskatzeko.
|
|
|
147. UGTk onartu beste erremediorik ez zuen izan 1985an gobernu sozialistak ezarri zuen pentsioen erreforma, beste sindikatuek greba orokorraz arbuiatu zutena. Inposizio hark guztiz ozpindu zuen sindikatuaren eta alderdiaren arteko harremana eta, oraindik gehiago, Nicolas Redondo eta Felipe Gonzalezen artekoa; 1987an Nicolas Redondo eta Anton Saracibar UGTko arduradun nagusiek Gorteetan zituzten diputatu aulkiak utzi zituzten, PSOEren
|
lan
eta gizarte politikarekin zuten desadostasunagatik.
|
|
|
Lizarra Garaziko sindikatuek, Talde iraunkorraren adierazpenaz gain, batasun eta konpromiso irudia erakutsi nahi zuen agiri propioa ere kaleratu zuten," Prozesua sendotu, bere esparru soziala zabaldu" goiburuarekin: arreta osoa erakundeetako politikan jartzearen arriskuaz ohartarazten zuten, eta
|
lan
eta gizarte gaiek prozesurako zuten garrantzia aldarrikatzen; bide batez, elkarlanean ari zirela iragartzen zuten," euskal lan harremanetarako markoari eta esparru sozio-ekonomikoari edukia eta esangura ematen dioten proposamen zehatzak burutzen[...] arlo laboral, sozial eta ekonomikoan".
|
|
|
Nazio eraikuntzarako batzarrarena eta gatazkaren konponbidea sustatzeko batzordearena, eta bietan egon zedin eskatu zitzaion ELAri. Nazio eraikuntzarako batzordeari zegokionean, ELAk uste zuen sindikatuak ekarpen berariazkoenak egin zitzakeen
|
lan
eta gizarte gaiak LABekiko harremanaren barruan landu behar zirela, eta alferrik zela foro zabalagoetara ezer eramatea aurretik sindikatuen arteko adostasunik ontzen ez bazen. Gatazkaren konponbidea sustatzeko batzordean ere ez zen egongo ELA, balizko akordioak babesteko prest legokeen arren; NEGren ardatza osatzen zuten Batasuna eta
|
|
|
irailean, EAren Ajuria Eneako Itunari buruzko kritikekin eta HBrekin batera udaletan bultzatutako independentziaren aldeko mozioekin aspertuta, Ardanzak jaurlaritzatik bota zituen EAko hiru sailburuak; Euskadiko Ezkerreko bi sailburuetako batek, berriz, Martin Auzmendi Lan sailburuak, dimisioa eman zuen. EAJk sozioz aldatzea erabaki zuen eta lehendakariordetza eta bost sailen ardura PSE EEren eskutan utzi zituen, haien artean —ELAk oso larritzat jo zuena— Lan Saila; espero zitekeen legez,
|
lan
eta gizarte eskumenei buruzko konpromisorik ez zen agertzen EAJ eta PSEn arteko gobernu itunean.
|
|
2016
|
|
|
Koroak, dantza taldeak, zineklubak, kirol taldeak, musika bandak, mendizale elkarteak, zientzia elkarteak, elkarte gastronomikoak, elkarte profesionalak, zaharrak laguntzeko eratutakoak, etorkinei harrera egiteko antolaturikoak, gehienbat doako lanean oinarrituak, gizartearen giharra dira, gizartearen osasun onaren erakusle. Doako
|
lana
eta gizarte elkarrekintza herriaren duintasuna eta gaitasunaren azpimarragarri dira. Etengabe erreparatu beharreko erakuslea.
|
|
|
Jentilen mitologiak bi ardatz nagusi ditu:
|
lana
eta gizarte harremanak, azken hauetan hildakoekiko harremanak ere sartzen direlarik. Jentilen mitologian sakontzeko, ikus JENTILAK artikulua Auñamendi Entziklopedian (http://www.euskomedia.org/aunamendi/ ee62712), edo ale honen ERASKINAK atalean.
|