|
2000
|
|
|
BECERRO
|
DE
BENGOA, R.: –Fray Francisco de Vitoria?.
|
|
2001
|
|
|
Aski dugu hitz bitan bake ondokoak gogoratzea. 1876an agertzen dira dagoeneko moldez Hermilio Oloriz eta Arturo Campion; 1877an, Becerro
|
de
Bengoa. Urte honetan hasten du Manterola donostiarrak Cancionero vasco delakoa, eta 1880an sortu Euskal Erria aldizkaria, 1919an ondorengoak utzirik ahituko zena.
|
|
2002
|
|
|
136), eta antzekoa deskribatu zuenR. Becerro
|
de
Bengoak (1879) Eskalmendin (Arrazua, Araba), ustez sarbidedunhilobia edo igargu estalia izan zitekeena. Bere ganberan lau gorputz zeuden arbel geruzatxo baten gainean Ekialderantz luzatuta, eta geruzatxo horren azpian bestehorrenbeste (Apellaniz, 1973:
|
|
2005
|
|
|
R. Ford bidaiari ingelesak 1830ean aipatu zuen lehendabizi, eta ondoren Becerro
|
de
Bengoa arabarrak, 1876an, foruen oinarrizko administrazio publikoaren aurkako legearen eztabaida giroan, Arabari buruzko liburuan: " Cada una de estas provincias constituye dentro de la federacion o fraternidad euskara una especie de estado independiente y autonomico y las tres estan unidas en la identidad de la sangre y de la ley formando el Irurac bat de nuestro original y primitivo pueblo.
|
|
|
G. Desdevises du Dezert historialariaren esanetan, lI rurac Bat, lÉtat vascongade, triple et un delakoa, R. Becerro
|
de
Bengoaren ikuspegiari jarraituz, berraztertu eta ara katu litzateke?. Oraingoan landuko dudana, literaturaren inguruko gaitzat ere har daitekeen historiografiaren ardatzak erakusten eta Euskal Herriko historia nola gihartu eta garatu den azken bi mendeotan erakusten saiatuko naiz.
|
|
|
– DESDEVISES DU DÉZERT, Georges, Le régime foral en Espagne au XVIIleme siecle, Revue Historique, Paris, T. 62, 1896, 255 BECERRO
|
DE
BENGOA, Ricardo, El libro de Alava. Vitoria, 1877, 288.
|
|
|
Literatur sariketen sail gehienak gaztelerazkoak izan arren, euskal sail bat ere egin zuten. Gaia, Herran zein Becerro
|
de
Bengoak hainbeste miretsi izandako Iparragirreren gainekoa zen. Orotara sail guztietara 38 lan aurkeztu ziren, euretatik 6 euskaraz77 Gerora, 1895ean eta 1899an lore joko berriak egin ziren Araban.
|
|
|
Foruzaletasun horren haritik, politikoki antipodetan zeuden gasteiztar intelektualen artean adiskidetasun harremanak izan zituen. Hola, Herran, Ricardo Becerro
|
de
Bengoa bere lagun errepublikarra bezala, edo Arrese federalista bezala, ondo konpondu zen Ortiz de Zarate edo Eulogio Serdan moduko tradizionalista foruzaleekin. Harreman hauetan lagundu zuen, politika oraindik masa fenomenoa ez izateak:
|
|
|
Moraza, Trueba, Soraluce, Iturralde, Manterola, Delmas, Obanos, Campion, Oloriz, Manteli, Becerro
|
de
Bengoa, Apraiz, Baraibar, Ayala, Martinez, Velasco, Garmendia, Jamar, Landa, Arana, Balparda, Loredo, Lezama, Sagarminaga, Villavaso, Egaña, Hidalga, Herran, Zárate y todos los mas distinguidos escritores Euskaros de España y América.31
|
|
|
Euretarik, Fermin Herran zuzendaria aipatu behar dugu lehen lekuan, bera izan baitzen artikulugile joriena. Herranen adiskide Ricardo Becerro
|
de
Bengoa() ere, kolaboratzaile oso nabarmena izan zen. Gaztelan biziagatik, katedradun honek ez zuen sorterriarekiko kontaktua galdu.
|
|
|
Herran eta bere lagunek (Becerro
|
de
Bengoa, Alcarraz,...) Arabatik egindako ibilaldien gainean lau artikulu agertu ziren. Bidaia baino gehiago paseo zirenez, ez ditugu geografia eta esplorazioen multzoan sartu.
|
|
|
Ez iraupen soila, baizik haren lanketa eta bizitza modernorako egokitzea. Iritzi horietan ez zen arabar bakarra, bere adiskide Becerro
|
de
Bengoak antzeko ideiak baitzituen53 Bi hauek eta Sotero Mantelik, jada, 1877an hezkuntza elebidun baten proiektua aurkeztu zuten La Paz Madrilgo euskal egunkarian54 Revista ren orrietatik Herranek Arabarako neurri espezifikoak ere proposatu zituen. Hola, herrialdeko kultur bizitza suspertzeko proiektuen artean euskarazko katedra baten sorrera aipatzen zuen55 Iradokizun hau, garaiko Araba moduko herrialde erdaldundu batean egiten zela kontuan hartuz, nahiko nabarmena da.
|
|
|
53 Becerro
|
de
Bengoaren ustez euskara« [podía ser] la lengua de los obreros, de los labradores, de la clase media, de la aristocrácia, de los poderosos industriales, y de los sabios más identificados con el progreso moderno». 1901ean egindako adierazpena eta Ortiz de Orruño-k (1991:
|
|
|
Gainerako artikuluak ez dira bereziki aipagarriak, salbu agian Fermin Herranek Jose Echegaray ren teatroari buruz egindako kritika ezkorra. Herranek, gai horrekin, laster liburu bat atera zuen, Revista n bertan Becerro
|
de
Bengoak iruzkindu zuena.
|
|
|
Herranek, ordea, adiskidantza bultzatu nahi zuela pentsa daiteke, Zenzano del Valle delako baten 1840ko dokumentua transkribatzen baitu, Bergarako besarkadaren omenez monumentu bat eraikitzea proposatuz. Gai apolitikoagoa jorratuz, Becerro
|
de
Bengoak mende hasierako Gasteizen egitura urbanoa deskribatzen du, iturri gisa ahozko historia baliatuz. Soraluzeren «Cantabria» ere garai honetan amaitzen da.
|
|
|
Asociacion Euskarak antolaturiko festa hauen aitzakiaz Palenciako euskal koloniak batzar ludiko bat egin zuen. Bertan, Becerro
|
de
Bengoa mintzatu zen euskal kulturaren eta Anton Abadia mezenasaren gainean, ondoren hitzaldi hura Revista n argitaratzeko. Euskal pizkundea, aztergai izan zuten halaber Manterolaren bi artikulu interesgarriek, baita Hipolito Casas izeneko leondar batek ere.
|
|
|
Sevillako unibertsitateko irekiera hitzaldi hori Julian Apraizek jaso zuen. Ricardo Becerro
|
de
Bengoak, ildo berean, Arabako euskal toponimia intrepretatzeko saiakera bat utzi zuen.
|
|
|
«Entre las importantes mejoras que nos proponemos introducir, figura la publicacion de interesantes cartas de Madrid, América, París y Londres y además de otros puntos de las provincias vasco navarras.44» Eta hain zuzen urte hartako urtarrilean Iruñea, Bilbo eta Donostiako gutun bana agertu ziren, Herranen eskariari erantzunez euren hiri eta probintzietako korrespontsal papera beteko zutela aginduz. Hurrengo hilean Becerro
|
de
Bengoak Madrildik bidali zuen bere kronika. Honekin bazirudien kronika sailaren proiektua aurrera zihoala.
|
|
|
Baina Txoritokieta donostiarrak gutun bat gehiago bidali arren, Bilbo eta Iruñeko korrespontsal izan behar zuten «Balibo» eta «Flacrion» haien berri gehiagorik ez dugu topatuko. Noizik behinean kronikak bidaltzen jarraitu zuena Becerro
|
de
Bengoa izan zen, batzutan Madrildik, bestetan Gaztelatik. «Nazioarte saila» ere ez zen hain txarto joan:
|
|
|
1876an gerra amaitu eta liberalak gailentzean, foru auzia plazaratu zen. Arabako intelektual eta politiko garrantzitsuak (Mateo Moraza, Becerro
|
de
Bengoa,...) gainerako euskal herritarrekin batera foruen defentsan aritu ziren Madrilen, bai La Paz egunkarieren bidez, bai Gorteetan borrokatuz. Araban, azken foru diputatu nagusiak, Domingo Martinez de Aragonek, foruzale intransigenteen estrategiarekin bat egin zuen.
|
|
2008
|
|
|
167 Fermin Herran eta Ricardo Becerro
|
de
Bengoa arabar errepublikarrek, erdaldunak izan arren, euskararen normalizazioaren aldeko diskurtsoa zuten (cf. Elorza, 1978:
|
|
|
Truebaren ustez, euskal herri jakintzen bilketa lana ordurako nahiko aurreraturik zegoen, eta balantze gisa honako mugarriak aipatzen zituen: Goizuetaren Leyendas vascongadas, Arakistain-en Tradiciones vasco cántabras, Sotero Manteli k jasotako (eta berridatzitako) bi legenda, Becerro
|
de
Bengoaren lan literario ikerketazkoak, Manterolaren euskal kantutegia, Oloriz en erromantzeak, Campionek Orregari buruz idatzitako euskarazko legenda bat, Vicente Aranak tradizio historiko herrikoietan oinarrituz idatzitako legendak, etab.244 Nabarmentzekoa da, Arakistain edo Goizuetaren obrak bizi bizi egoteaz gain, Truebaren balantzean uneko egileen errekreazio historiko legendarioak eta egiazk...
|
|
2009
|
|
|
22 Horrekin nahastu gabe, literatura historiko politiko edo juridiko politiko ugaria dago, ez ahaztekoa: Becerro
|
de
Bengoaren El libro de Alava (1877); Moralesen Memoria que comprende los principios e instituciones del Derecho Civil en Navarra (1884); A. de Artiñanoren El Señorío de Bizcaya histórico y foral (1885) eta Iturrizaren Historia General de Vizcaya (1885 halaber); Angulo y Hormazaren goian aipatua (1886); E. Serdanen La Cuestión vascongada desde la ley del 21 de julio de 1876 (1891); Sagarminaga...
|
|
|
Hurrengo urtean, 1878an, sortzen dute Gasteizen Revista de las Provincias Euskaras. Fermin Herran, J. Apraiz, Baraibar, Becerro
|
de
Bengoa eta beste aurkitzen ditugu hor. Bilbon, Estanislao Labairu, Aristides Artiñano, Juan E. Delmas, Antonio Trueba jaunek lanean dihardute (Calendario vasco navarro:
|
|
|
Gaur egun, txikienek independentziaz hautatu eta hartzen dituzte erabakiak, aurreko belaunaldiek ez bezala; azken horiek, kasu askotan, lanbide jakin batera behartzen edo bultzatzen zituzten mutilak. Beatriz Becerro
|
de
Bengoa psikologoaren iritziz, pentsatzeko modu hori oso lotuta dago adinarekin; izan ere, haurra hazi ahala, imitatzen duen eredua aldatu egiten da: “aita edo ama izan nahi du, eta gizarte ereduei jarraitzen die, uneko kirolari telebistazkoenei bezala”.
|
|
2010
|
|
|
Xabier Agirre Urteagak irabazi du saiakera arloko Becerro
|
de
Bengoa saria
|
|
|
Xabier Agirre Urteagak irabazi du Arabako Foru Aldundiak antolatutako Becerro
|
de
Bengoa euskarazko saiakera saria, Rawlsen arrastoak saiakerarekin. Ez da hau Agirre Urteagak saiakera batekin sari garrantzitsu bat eskuratzen duen aurreneko aldia, duela sei urte Mikel Zarate saria jaso baitzuen, Zertan dira askatasuna eta berdintasuna gaur egun?
|
|
|
Sarien gaztelaniazko sailetan honako hauek izan dira irabazleak: Carlos Goñi Zubietaren Los otros caballeros andantes, saiakerako Becerro
|
de
Bengoa sarian; Blas MuñozenViva ausencia, poesiako Ernestina de Champourcin sarian; eta Carmen Mendez Gonzalezen La sombra de tu perro, ipuingintzako Ignacio Aldekoa sarian.
|
|
|
Egun Eusko Legebiltzarraren egoitza dena, Gasteizko eskola ospetsu baten egoitza izan zen aurrez; Ramiro de Maeztu Institutuarena. Gasteiztar ospetsu askoren ikastetxea lekuz aldatu zuten eta Becerro
|
de
Bengoa kaleko eraikina hutsik izanik, egoki jo zen XIX.mende erdialdera Pantaleón Iradier arkitektoak sortutakogune hori Eusko Legebiltzarraren egoitza bilakatzeko.
|
|
|
Egun Eusko Legebiltzarraren egoitza dena, Gasteizko eskola ospetsu baten egoitza izan zen aurrez; Ramiro de Maeztu Institutuarena. Gasteiztar ospetsu askoren ikastetxea lekuz aldatu zuten eta Becerro
|
de
Bengoa kaleko eraikina hutsik izanik, egoki jo zen XIX.mende erdialdera Pantaleón Iradier arkitektoak sortutakogune hori Eusko Legebiltzarraren egoitza bilakatzeko.
|
|
2013
|
|
|
Euskal kulturari buruz, euskaldunon baloreei, euskarari eta, orokorrean, hizkuntzei buruzko zenbait ikerketa, artikulu eta liburu argitaratu ditu. 2006 urtetik, Gerra Zibilari loturiko hainbat artikulu eta liburu argitaratu ditu.2000 urteko Euskaltzaindiaren eta BBKren Mikel Zarate saiakera saria irabazi zuen Euskal Herria Globalizazioaren aurrean liburuarekin, eta 2009an, Arabako Foru Aldundiaren Becerro
|
de
Bengoa saria Maiatzeko artoaren ardura eta bost seme alaba dauzkana ez dago musika bila liburuagatik. Euskaltzaindiaren Sustapen batzordeko kidea da.
|
|
2014
|
|
|
1 1868ko Iraultzak, esaterako, Gasteizen Ricardo Becerro
|
de
Bengoa El mentirón astekariaren zuzendaritzan harrapatu zuen, eta ondorioz, Iraultza ostean arabar errepublikano federalen organo bihurtu zen. Becerro de Bengoarentzat, foruzale, «vascongado» eta errepublikano izatea gauza bera izan ziren (Ortiz de Orruño, 1991).
|
|
|
1 1868ko Iraultzak, esaterako, Gasteizen Ricardo Becerro de Bengoa El mentirón astekariaren zuzendaritzan harrapatu zuen, eta ondorioz, Iraultza ostean arabar errepublikano federalen organo bihurtu zen. Becerro
|
de
Bengoarentzat, foruzale, «vascongado» eta errepublikano izatea gauza bera izan ziren (Ortiz de Orruño, 1991).
|
|
|
Ortiz de Orruño, J. M. (1991): . Ricardo Becerro
|
de
Bengoa: su trayectoria intelectual?,
|
|
2018
|
|
|
Aldundiak erabaki du zeintzuk izango diren 2018ko literatura sarien irabazleak. Miguel Angel Gonzalezen lanak gaztelaniaz eta Bertol Arrietarenak euskaraz atera dira garaile Ignacio Aldekoa ipuin lehiaketan; Jordi Osua eta Juan Luis Suduperen saiakerak izan dira onenak Becerro
|
de
Bengoa sarian, eta Manuel Terrinen poesiak gaztelaniaz eta Fito Rodriguezenak euskaraz aukeratu dituzte Ernestina de Champourcin sarirako.
|
|
|
Becerro
|
de
Bengoa saiakera sariaren irabazlea ere aukeratu du Aldundiak. Hogeiren bat lan aurkeztu dira, eta gaztelaniaz Bartzelonako Jordi Osuaren Manuel Vázquez Montalban:
|
|
2019
|
|
|
Oihaneder Euskararen Etxearen Inaugurazio egunean esan bezala, oraingo euskaltzale arabarrak kate luze baten katebegi berriak baino ez gara; behinola, Landazuri eta Prestamero, Baraibar eta Becerro
|
de
Bengoa, Olabide eta apraiztarrak, urrestarazutarrak eta Lopez Presa, edo Mitxelena eta Knörr izan ziren bezala; eta azken urteetan, AEK, IKA eta GEU elkartea, Arabako Bertsozale Elkartea eta Zizta Euskara Taldea edo Lazarraga Kultur Elkartea eta Oihaneder Euskararen Etxea talde, elkarte eta egitasmoak diren antzera.
|
|
2020
|
|
|
Ricardo Becerro
|
de
Bengoak bi izenak darabiltza 1880an izkiriatu baina 1918an argia ikusi zuen Descripciones de Alava izeneko liburuan: " Guereña sobre el Zalla, o Lenda" (67 or.). Alabaina, idazlan bereko beste pasarteren batean, izen bakarra baliatzea hautatzen du:
|
|
|
Ricardo Becerro
|
de
Bengoak Zalla ibaia aipatzen du, 1880an idatzi arren 1918an argia ikusi zuen Descripciones de Alava izeneko liburuan:
|
|
|
Gehiagotan ageri da XX. mendearen hasieran inprimatutako idatzietan: El Bocazon [sic] de Zaragua (Becerro
|
de
Bengoa 1880 [1918]) eta El Bocaron/ Bocarron de Zaragua (Carreras i Candi circa 1915).
|
|
2021
|
|
|
" Se ha afirmado que los eúskaros, junto con alaveses como Ortiz de Zárate, Becerro
|
de
Bengoa o Herrán formularon por primera vez una política común destinada a formar un pueblo[...]" (Aizpuru, 2000: 64).
|
|
|
Xextra politikoetan ez sartzeko hautua sorreratik bertatik egina zuen eta Pizkundearen bueltan mugitu ziren sinadura guztiek hartu zuten parte bertan: Abaddie, Agirre, Arrese Beitia, Artolatarrak, Arzak, Serafin Baroja, Becerro
|
de
Bengoa, Bonaparte printzea, Campion, Delmas, Duvoisin, Egaña, Elizanburu, Etxegarai, Iraola, Iturralde y Suit, Peña y Goñi, Otaegi, Sagarminaga, Soroa, Trueba, Vinson, Webster... Askotariko profilak aurkitu dira, bada, proiektuan parte hartzen dutenen artean, baina garai berean Iparraldean gisako funtzio erreferentziala betetzen zuen Eskualduna() astekariarekin alderatuz talde laikoagoa eta liberalagoa osatzen dela azpimarra daiteke.
|
|
|
Ricardo Becerro
|
de
Bengoa gasteiztarra() lehen postuan ageri bada, neurri handi batean Iparragirreren kronikari ofizial modura funtzionatu izan zuelako da. Espainiako Gorteetan senatari, Gasteizko kronikari ofizial, Fisika eta Kimikako katedratiko, Historia eta Arte Ederretako Errege Akademiako kide...
|
|
|
Becerro
|
de
Bengoa Iparragirreren kronikari ofiziala izan bazen, beste hainbeste gertatu zen, ikusi den bezala, Peña y Goñi eta Bilintxekin. Donostiarra(), musika kritikari gisa egin zen ezagun, Madrilgo Musika Eskola Nazionaleko irakasle izan zen, eta hainbat liburu argitaratu zituen gaiaz.
|
|
|
115 Hau litzateke zerrenda osoa: Xahoren" Aitor Legende Cantabre" (1845, Ariel), Becerro
|
de
Bengoaren" Señor amo imprentualista del Solfa" (1875, El Solfeo), Mogelen" Peru Abarka" (1880, Beti bat), Ortiz y San Pelayoren" Episodio de un Bascongado" (1884, Euskal Erria), Zabalaren" Gabon gau bat Euskal Erriko baserri batean" (1889, Euskal Erria), Vicente Aranaren" El Bardo de Uribe" (1892, El Aralar), Txomin Agirreren" Iru Erezi"...
|
|
|
Lore Jokoen zikloan gaiaz prentsan gehien argitaratu zuen sinadurak, Becerro
|
de
Bengoak, 24 testu argitaratu zituela kontuan hartzen badugu, edo Euzko Pizkundearen zikloan lehen postuan aurkitzen den Zubimendik 33 sinatu zituela, argi ikusten da ziklo berriko apustua aurretik lortu zen presentziari eustea baino presentzia hori biderkatzea izan zela.
|
|
|
Chaoren Aitor Legende Cantabre (1845, Ariel), Becerro
|
de
Bengoaren Señor amo imprentualista del Solfa (1875, El Solfeo), Mogelen Peru Abarka’ (1880, Beti bat), Ortiz y San Pelayoren Episodio de un Bascongado (1884, Euskal Erria), Zabalaren Gabon gau bat Euskal Erriko baserri batean (1889, Euskal Erria), Vicente Aranaren El Bardo de Uribe (1892, El Aralar), Txomin Agirreren Iru Erezi (1898, Euskalzale) eta Garoa (1907, RIEV), Laffitteren El versol...
|
|
2022
|
|
|
Ibiltaria den erakusketa honek Gasteiz bisitatuko du lehenik, ostiral honetan bertan estreinatuko baita Eusko Legebiltzarrean (Becerro
|
de
Bengoa kalea). Eraikuntzaren bigarren solairuan izango da ikusgai, gaurtik hasi eta urriaren 30era arte.
|
|
2023
|
|
|
Arabako Foru Aldundia. 2013 Becerro
|
de
Bengoa XXV. Saiakera Saria.
|