|
2010
|
|
|
Bestalde, lekuan
|
bertako
kultura minoritarioen egoera ere ez da oso baikorra aurreko irizpide hau erabiliz gero. Alegia, kanpotik etorritakoak bertakoak adina zaintzeak irizpide unibertsal eta zuzena dirudi, guztiok eskubide bertsuez jantzita baikaude.
|
|
|
Inperioaren erorialdia herri germaniarren eskutik iritsi baino lehen, erromatarren kultura eragina handia izan zen euskaldunen lurraldean; toki batzuetan, Akitaniako lautadan eta Ebro ibaiaren inguruetan bereziki gertatu zen bezala, Euskara galdu eta erromatartze osoa gertatu baitzen. Mantendu zen aldeetan aski aldatuta iraun zuen mintzairak eta
|
bertako
kulturan ere mundu ikuskeranideia berriak txertaturik gelditu ziren. Hala ere
|
|
|
Herriko historia, musika, dantzak, ihauteriak, jantziak, musika tresnak, literatura, ohiturak, erritoak, arkitektura... aztertzeak garbiki erakusten du Europako gainerako guztien ingurune berean gaudela eta, berdin auzoko herriek, nola hemen barna iragan direnek, eragina izan dutela
|
bertako
kulturan: indoeuroparrak hasita, erromatarrak, barbaroak, arabeak.
|
|
|
Kanpotik ez da deus utzi behar sartzera? Irriz karkailaka hasiko dira
|
bere
kultura amiñi bat ezagutzen duten euskaldun guziak. Ez dugula guk kanpoan hartu?
|
|
|
" bat egin behar dugu ingelesaren kontra eta azkarrago izateko hizkuntza gutxituek desagertzeko bokazioa dute". Frantziak
|
bere
kultur planetan guretzat duen proiektua kolonialismoaren barnean edo Maurrasen ideologian baizik ez da izaten ahal: nazio ttipia handiaren barnean.
|
|
|
Ez dute, gainera, instituzio horiek oro arranguratzerik, kultur mundua buztana ausikitzen duen sugea da eta egileek eskutan jaten diete, beti beren iritziz gutxiegi hunkitzen badute ere, instituziorik gabe ezin dutelako deus egin. Hau hola da, herriak
|
bere
kultur herritartasuna abandonatu duelako, goretexez beztitzeko eta mendira joateko. (Hau amu merkea da Iparralde honetan diren usaiako axalezko kritikek uste ukan dezaten 1936an conges payes en kontra izanen nintzela).
|
|
|
Inkisidoreak Garazikus zitatu zuen eredutzat. Bere irizpideekin eta
|
berak
kulturari ematen dizkion helburuen arabera, idazki honetan erakusten saiatzen ari garena. Beraz, Garazikus lehen C bilakatzen da eta eredu.
|
|
|
Baina editorerik topatuz gero ere, ez zuen hizkuntza kolonizatuan leituko zuen jenderik aurkituko, eskukada bat baino. Bazegoen beste eragozpen psikologiko bat ere, kolonizatua markaturik zegoen dominazio egituran azpian zegoelako eta
|
bertako
kultura hori ahula zelako kultura nagusi handiaren aldean. Horregatik, gehienek hizkuntza koloniala aukeratzen zuten idazteko.
|
|
|
1893koa Melillan eta 1895 Kuban, berriz ere hipernazionalistak izan ziren, eta horrela hartu zuten euskaldun askok. Ordurako, foruak aboliturik,
|
bertako
kulturaren eta autogobernuaren aldeko erresistentzia zabaldu zen bai karlisten eta bai liberalen artean. 1893 eta 1894an, Nafarroan, Gamazada deituriko erreboltan, zergen arazoa gatazka armatuaren puntura heldu zen ia, 883 beste hiru probintzietako elkartasunarekin.
|
|
2011
|
|
|
Gaur egun idazkera adierazteko erabiltzen da goikoX (wen) hori, eta kulturari buruzko hitz konposatuetan maiz hartzen du parte. Erdialdeko Erresumari, hau da, Txinari, 0 (zhongguo) deitzen diote alderdi hauetan, eta
|
bertako
kulturari dagokion ikurra, adibidez, X (zhongwen) da. Idazlanarekin ere lotuta dago, eta X (wenxue) esaten diote literaturari.
|
|
2012
|
|
|
Autonomia nork bere burua arautzea eta gidatzea bada, nork bere buruari araua eta kontrola jartzea bada, ez al da jendarte orotan ezinbesteko izate eta jardute modua? Ez al dute aro eta toki guztietako gizakiek helduak direlarik autonomo izan behar, zein
|
bere
kulturaren modura bada ere. Ala bakarrik gaurko gizarte hipermoderno eta aberatsetako balioa al da?
|
|
|
Bat: subjektuak
|
bere
kultur identitate bereziari eustearekin erakusten duen grina, inoiz eta inolaz ere uzteko edo baztertzeko asmorik gabe. Eta bi:
|
|
|
Ikuspegi bikoiztu honen bitartez, hala ere, taxuzko paradoxa dialektikoa sortzen da; alegia: subjektuak
|
bere
kultur identitateak osatzen duen eduki substantzial berezitik atera nahi badu, nolabaiteko eduki idiosinkratiko eta kontingente bati erro errotik atxikiz baizik ez dezake atera. Izan ere, hau da Hegelek subjektibitatearen eskubide infinitotzat ulertzen duena:
|
|
2013
|
|
|
Kristobal Kolonek bere bigarren bidaian, 1493koan, eraman zituen lehen zaldiak Mendebaldeko Indietara, eta urte batzuk geroago, 1519an, Hernan Cortesek kontinentean sartu zituen. Berehala,
|
bertakoen
kulturaren osagarri funtsezkoa bilakatu ziren, eta ihes egindako zaldiak Ipar Amerikako Mendebalde osora barreiatu ziren. Zaldi ihes haietako bat 1599ko urrian gertatu zen, Oñateren espedizio batean.
|
|
|
Guk baino anitzez urte gehiago daramate Europako metropoli handiek etorkinen gaia kudeatzen, eta literatura dezente dago horren inguruan. Integrazioa, asimilazioa, etorkinak
|
bere
kulturari eusteko duen edo ez duen eskubidea... Eztabaida interesgarriak dira eta nahiko fin harilkatzen dute egungo proposamenek.
|
|
2014
|
|
|
Baina berak diona, euskara faltak du gure rollotik kanpo atxikitzen. Ñabardura bat halarik ere herstura edo hetsiduraren arriskuan, mestizaia horiek frantsesez egiten direla, beraz Mauleko Caudinen etsai horien hizkuntzan eta
|
beraz
kultura dominantearen eihera dute itzulikarazten.
|
|
|
Izango ez balitz genuke elkar ulertu ere egin. Herri orok
|
bere
kultura herrikoian nukleo sortzaile bat du, gaitasun sortzailea duena. Eta kultura tradizional horretatik kultura unibertsala egin dezake.
|
|
|
Eta beraz kanpoko gustuarendako diseinatzen ditu bere ikuskizunak. Loser populu batek, Kepa Ordoki ahantzia dute denek, ez du
|
bere
kultura inposatzen ahal. da arteketarik pasatu eta martxan diren gauzen maskara hartu.
|
|
|
Goi mailako eruditua zen. Eta erreferentzien aldetik, kultura jakintsua/ herritarraren dikotomiaren tranpan erori bada batzuetan, ez da talentu argi baten alderdi txar ttipia baizik,
|
bera
kultura jakintsuan protagonista zuzena izan zelako.
|
|
|
Ohar ttipi bat halarik ere. Jada aipatu dut euskaldunek beren dantzari egiten dioten mesede eskasa edo besteak bezala pleñitu izan naiz jendeak ez diola
|
bere
kulturari kasu ematen, baita madarikatu kultura eskaseko jendea ez baitzen jiten gure ikuskizun miresgarrien jastatzera. Jaz, libertimenduan, kabalkadak bide nagusia hartzen zuen eta abantzua hartua nuen ikusteko hea xehela ezarria zen libertimendua antzezteko plazan.
|
|
2015
|
|
|
Beste gauza bat da bi erakundeek helburu bati edo besteari ematen dioten lehentasuna. Esate baterako, ELAk negoziaketa kolektiboari funtsezko papera ematea,
|
bere
kultura sindikalaren osagai delako, LABek agian elementu politikoak[...] aurretik jartzen dituelarik." (G. Kortabarria, Sindikalgintza, 439, 1994ko otsaila).
|
|
2016
|
|
|
Lehendabiziko helmuga Luzaide izan zuen, baina Ibañetatik beheitiko herrian urte gutxi eman ostean, sortetxetik hurbilagoko Amaiurrera bidali zuten, non 1925.eko apirilaren 29an zendu arte erretore jardun zuen. Goienetxeren ezaugarriren bat nabarmendu balitz, horixe da
|
bertako
kulturarekiko zuen jarrera baikor eta aktiboa; Amaiurko gaztetxoendako latin eskola ireki zuen hiriko apezetxean, eta bestaldetik ere, Nafarroako Monumentu Historikoen Batzordeak Baztanen zuen ordezkaria genuen. Horregatik ere, Batzordeak 1920.ean Amaiurren eraiki zuen oroitarriaren inguruko ekitaldi guztietan parte hartu zuen.
|
|
2017
|
|
|
Bitartean, ez du batere egiten
|
bertako
kulturaren adierazpenik handiena bizirik mantentzeko, hizkuntza alegia. Are gehiago:
|
|
|
Erromak utzitako hatza sakona izan zen
|
bertako
kulturan, lanabesetatik hasi, gizarte antolakuntzan eta sinesmenetan segituz, hizkuntzan bukatzeko. Azken honetan Latinaren eragina hiztegian bereziki garrantzizkoa izan zen.
|
|
2018
|
|
|
Jarraipenak nagusitu ziren; hau da, arestian esan dugun bezala, kudeaketa ereduak berak espekulaziorako aukera eragotzi zien kapital ertainei, XIX. mendeko errenta eta negozioen hiriko elite zaharra iraunarazita. " Hiri zaharrak, hortaz, garai berrian iraun zuen bere espazioarekin, bere gizonekin, eta
|
bere
kultura aldagaitzarekin" (Ugarte, 2004, 208 eta hurrengoak).
|
|
|
Bada beste modu bat immigrazioak komunitate batean duen garrantzia ezagutzeko: biztanleak beren sorterriaren arabera aztertu daitezke, orain denak iruindarrak diren arren batzuk atzerrian sortuak direlako eta tokiko edo
|
bertako
kulturari beren ekarpena egiten dioten pertsona nazionalizatu berriak direlako.
|
|
2019
|
|
|
2014an unibertsitatean hasi berriak ziren neska legutioar biri galdetu nien Billerle ezagutzen ote zuten, eta, zoritxarrez, ez zekiten herri baten izenaz ari nintzenik ere; euren herriaz, hain zuzen.
|
Bertako
kulturaren transmisioa kaltetutzat jo dezakegu alde horretatik.
|
|
|
Tragoxka pare bat hartu ostean, gerria askatzera ausartu zen nire adiskidea, Euskal Herriko idatzi gabeko legeen kontra. Bizpahiru kantu gehiago behar izan nituen nik
|
bertako
kultura maskulino estatikoari traizio egiteko.
|
|
2021
|
|
|
Greziar gehienak, ordura arte, hiri bakar bat eta inguruko lurrak hartzen zituzten nazio txikietako hiritarrak izanak ziren. Herrialde ñimiño horietako bakoitza harro egoten zen bere politikaz eta
|
bere
kulturaz, sutsuki defendatzen zuen bere independentzia, eta maiz, askatasunari izaten zaion maitasunaren izenean, liskarretan aritzen zen bere auzokoekin. Monarkia berriek Greziako hiriak anexionatu zituztenean, hiri haietako bizilagunak umezurtz gisa gelditu ziren denak batera.
|
|
|
Hala ere, Herodoto ez zen gizon sinesbera edo begirunetsua. Zurtu egiten nau
|
bere
kulturaren gertaera mitiko handietako batzuk —Europaren bahiketa, argonauten bidaia, Troiako gerraren hasiera— nolako lotsagabekeriaz bihurtzen dituen gaiztakeria ziztrin samar. Miresgarria zait nolako argitasunez ezabatzen zuen elezaharretako girgileria guztia garbi salatzearren zeinen erraz bihurtzen diren emakumeak biktima, gerra eta mendeku garaietan, indarkeria pizten den aldiro.
|
|
2022
|
|
|
Agria, Kennebec, etab. patea es: pate; fr: pate; en: pate. Frantsesetik, hitza ez ezik,
|
bertako
kulturatik hartu dugun kontzeptu honen adiera ere: jatorriz, pasta edo orea.
|
|
|
a) Herritarra: tradizionala, tokian tokikoa; lurralde edo eskualde batean luze iraun duen estiloa, bertako elikagaiak erabiliz eta
|
bertako
kulturaren aginduak betez. Sukaldaritza hau elementu askoren arabera (herri, ahalbide, urte sasoi, adin, lanbide, erlijioaren) aldatu izan da, baina printzipio sendo baten gainean:
|
|
|
Proiektu hori Slow Food ek abiatu zuen 1996an, estandarizazio industrialaren eraginez desagertzeko arriskuan zeuden eskulangintzazko produktu gastronomiko onak bilatu, onetsi, inbentariatu eta plazaratzeko xedez. Horri esker, 1.500 elikagaitatik gora babestu ditu proiektuak (2014) mundu zabalean, prestaturiko jakietatik, fruta, barazki eta animalia arrazetaraino, zein
|
bere
kulturan sustraitua egotearren. Horien balioa aintzat hartuta, kontsumi daitezen sustatzen du, gizateriaren ondasun eta herentzia gisa iraun dezaten.
|
|
|
Orion haren berriak izatea egokitu izan zait, eta hau ere Marokoko arabieraren lehen aztertzailea izan omen zen. Duela urte batzuk Orioko delegazio bat gonbidatu zuten Tangerretik, hura hil zeneko 100 urteurrenean, eta harrituta itzuli omen ziren oriotarrak, han fraide euskaldun honi dioten begiruneaz,
|
bertako
kulturan murgildutako jasotzaile eta sustatzaile izateagatik.
|
|
2023
|
|
|
Izango ez balitz genuke elkar ulertu ere egin. Herri orok
|
bere
kultura herrikoian nukleo sortzaile bat du, gaitasun sortzailea duena. Eta kultura tradizional horretatik kultura unibertsala egin dezake.
|