|
2000
|
|
|
Bertsolari gazte batek esaten dizunean
|
bere
bertsolari gustukoena zarela, zer etortzen zaizu burura?
|
|
|
—Ararat? —erran zuen Maddalenek, zeinak,
|
bere
bertsolari senaren menerat, erantsi baitzuen—: Goazen bai, lehenbailehen, gelarat!
|
|
2004
|
|
|
Gure herri langileak emeki emeki sortu ere du bere burruka elea. Poesia burruka bat da, bere buruaren jabe izan nahi duen herri langile baten elea; bere manifestazioetan, bere teatroetan,
|
bere
bertsolari saioetan, bere kantaldietan, bere toberetan, bere ikastoletan, bere alorretan, bere uzinetan, bere portuetan, bere elizetan, bere artista lantegietan, bere karriketan... daraman bere burrukaren neurriko elea. Dudarik gabe, hau ere da, neretzat, lehengo eta betiko poesia (HH, 16 or.).
|
|
2008
|
|
|
Batzutan pasatzen da bitartekorik ez dagoenean nafarrei deitzen zaiela... Dena den, badira herriak
|
bertako
bertsolariak ere sartzen dituztenak, adibidez lautik bat nafarra, edo seitik bi... Nik uste dut bi bertsolariko saioa antolatu behar badute, eskubide osoa dutela bi onenak ekartzeko.
|
|
|
Eta, gainera? gainera, zer arraio,
|
bera
bertsolaria zen, eta bertsolariak onean eta txarrean behar zuen bertsolari, osaba Bixenteri behin entzun zionez! Pentsamendu gurutzatuak, elkarren aurka talka egiten zutenak, harik eta, segundoaren muga igaro gabe, indar bat beste indarrari gailendu zitzaion arte.
|
|
|
Beñardok, gainera, izeba Ursulak kontatzen zizkiòn istorioen eskutik, artzain xelebre hura hartu zuen heroitzat, eta ez zegoen heroi izaterik bere heroi ereduaren pausoei jarraitzen ez bazitzaien. Eta, gainera... gainera, zer arraio,
|
bera
bertsolaria zen, eta bertsolariak onean eta txarrean behar zuen bertsolari, osaba Bixenteri behin entzun zionez! Pentsamendu gurutzatuak, elkarren aurka talka egiten zutenak, harik eta, segundoaren muga igaro gabe, indar bat beste indarrari gailendu zitzaion arte.
|
|
2009
|
|
|
Bertsolari bizia zen, txaloa entzuteko denborarik eman gabe kantuan hasten zen horietakoa. Lazkanorentzat
|
berarentzat
bertsolariak ez du sekula susmorik eman behar bertsoa asmatu ezinik dabilela, izan ere, herriak izugarri maite du bertsolariaeta bertsolari bat ezinean dabilela ikusten badu sufritu egiten du. Alde horretatik, herriari gutxien sufriarazi dion bertsolaria Joxe da.
|
|
|
|
Bere
bertsolari ibilbidea Donibane Garazin hasi zuen 1955ean Fernando Aire Xalbador lagun zuela. 1983an Nafarroako bertsolari txapelketa irabazi zuen.
|
|
|
Programak 2 fitxategien edukia hitzez hitz konparatuko du, eta 2 fitxategietan errepikatzen ez diren haiek soilik itzuli. Modu horretan gai
|
beraren inguruan
bertsolari bakoitzak, berak bakarrik, erabili dituen hitzak zeintzuk diren jakin dugu.
|
|
2010
|
|
|
–Nik lenengoz entzun neutsien bertsolariek izan ziren Esteban Uriarte Dimakoa semez, ezkondu eta gero Bermeon bizi zana, eta kepa Enbeita, Zeanuriko plazan, agostuko Andra Mari jaietan 1927an edo holan uste dot? 55 Urretxindor biek. Muxikakoak eta Bermeokoak? 56eginiko saioa gogoangarria izan zen Pujanarentzat, eta beren beregi goraipatzen du Utarre: . Uriarte
|
bera
bertsolari ona zan?. Gerora, kanta lagun ere izan zuen Pujanak Uriarte, behin baino gehiagotan:
|
|
2013
|
|
|
Eta hori da, zalantzarik gabe herriko ekarpena bai bertsolaritzari, bai euskarari: bere bertso eskola,
|
bere
bertsolariak, bere bertsozaleak, eta batez ere, Gu ere bertsotan egitasmoan parte hartzen duten haurrak. Beraientzat bereziki bertsoa hitzen jaia eta jolasa da.
|
|
|
«San Migel zubiko harri bakoitzaren azpian historiaren zati bat dago, eta bada hori ezagutarazteko garaia», nabarmendu du Oiartzabalek. Antzerkia bideratzeko, Julen Zelaietak eta Patxi Castillo
|
Berako
bertsolariek zortzi bertsoaldi prestatu dituzte. Narratzaile lanetan ariko dira, beraz.
|
|
2014
|
|
|
Ez dut uste nik sobera puntu ematen zaiola sekulan ezagunari baina ez ezagunari ez ematen ziur. Ezezagunak bere doblea,
|
bere
bertsolari pertsonaia egingabea duelako eta orduan ez da testuingururik, ez da abiapenik horren puntuatzeko, sprint partitze batean hau starting blok gabe ari bailitzan eta orduan lerratzen eta denbora galtzen du hastapenean. Batzuetan txapelketan xantzak ekartzen du topo egiten duela bere pertsonaiarekin aski fite.
|
|
|
Bertsolaria ez dabil eguzkiaren azpian olerkari izateko. Edo kasualitatez da gertatzen presuna
|
bera
bertsolari zorrotza eta poeta izatea. Artetan.
|
|
|
Gauza zaila da gerla ondoko bertsolarien jokoa aztertzea, alde batetik herri bertsolariak baitziren hasi aitzin,
|
beraz
bertsolari naturalak, tobera bertsolariak erran dezakegu, baina beren talentua saioaren testuinguruan gehienik landu zuten eta horretan bereziki eredu hartu.
|
|
2015
|
|
|
Iñakik ez dio Mikeli jarraitu
|
bere
bertsolari ibilbidean, Mikelek Iñakiri pilotan adina. " Txapelketako saioak dituenean bai, herrian eta inguruan egin dituenean ere bai, baina bestela beste herri askotara joan denean, ez naiz berarekin hainbeste ibili".
|
|
|
Espetxea eta errepresioa gertatu beharreko gauza bat bezala hartzen zuen.
|
Berarentzat
bertsolaria herriaren boza zen, eta herriari kantatu behar zitzaion. Eta berdin zitzaion gotzaina etortzen bazen, gai zen hari lau bertso kantatzeko esanez artzainak bere ardiak ezagutzen dituela eta berak euskaraz ez bazekien ea nola ezagutuko zituen bereak.
|
|
|
Gainera, Enaz banaz irakurtzean kezka literarioa igarri nuen egilearengan: hor idazle bat zegoen,
|
bere
bertsolari gorabeherak narratzen baziren ere. Bestalde, harrigarriro, zati batzuetan flash-back batean sartu ninduen, eta jaioterriko urteetararte eraman ere.
|
|
|
Izugarri haserretu nintzen hori entzutean, eta aurka egin nion esanez ez genuela Heineren mailakorik edukiko, baina horren ordez ehunka herri poeta geneuzkala, bertsolariak. Beste irain batekin erantzun zidan sasijakintsuak, eta une hartan
|
bertan
bertsolariaren balioa azalduko zuen liburu bat idaztea erabaki nuen. Holaxe sortu zen Literatura OralEuskerica.
|
|
|
Eta, jakina, elkarteak alderdikerietatik aldendu izanak. Baina, aldi berean, uste dut beste gako bat (edo batzuk) badagoela horrez aparte, eta ez nuke esango alderdikeriarik eza edo molde
|
bereko
bertsolariak nagusitu izana izan denik arrazoi nagusia. Nik esango nuke bertsolaritza euskaldun aktiboenek (dena esaten hasita, ezker abertzalekoak gehienak) oso berea sentitu dutela, eta, aregehiago, bakarrik berea sentitu dutela, zinema ez bezala; esklusiboki euskaldunena, alegia (antzeko zerbait gertatzen ari da euskaraz soilik egin diren antzerki obrekin:
|
|
2017
|
|
|
35eko eta 36ko txapelketekin irekitako bideari Ipar Euskal Herrian eman zitzaion jarraipena. Teodoro Hernandorena izan zen
|
bertako
bertsolariak bildu [1] eta 1946an Iparraldeko lehen txapelketa antolatuko zuena. 1954 bitartean beste hamahiru antolatu zituen, 1949tik aurrera Hegoaldeko bertsolari batzuen parte hartzearekin.
|
|
|
Janzkera zein umore aldetik monokromatiko xamarra, hots, beltza.
|
Bere
bertsolari karrera oparoko poto lapsus entzutetsuena aita izaterakoan egin zuen. Unaik berak idatzitako bere Wikipediaren arabera, ekainak 28koa da.
|
|
|
Bi kuadrillek Azpeitiko sarreran dagoen Etxe Zuri tabernan egin zuten topo. Landetarrek bazekiten Joxe bertsotan ibiltzen zena eta Izarraizpekoek ere bazuten Imanolen berri eta han hasi omen ziren bakoitzak
|
bere
bertsolaria tentatzen. Joxek esan ohi zuen ahariak bezala jarri zituztela buruz buru.
|
|
|
Bertsolaria perfila emateari utzi eta kamaran parez pare ipini da. Ileak dantzan hasi zaizkio (Bentiladorea martxan ipintzearen ondorioz) Kamara berarengana inguratzen hasten da, bere aurpegitik oso gertu geratzen da kamara, geratu den momentu
|
berean
bertsolaria atzeraka dijoa, guregandik aldenduz, zuzen atzeraka.
|
|
|
Zeruan illun, lurrean
|
bere
bertsolarien begira millaka lagun; oraindik ere euskaldunak bizi gara.
|
|
|
Alde horretatik, hitzaren entsegu lokalak dira bertso eskolak: denak ez dira
|
bertatik
bertsolari bikain aterako, baina denak edo gehientsuenak aterako dira hiztun konpetenteak. Euskararen espazioak direlako transmititu daiteke bertsoaren teknika bertso eskoletan; lehen premisa hori bete gabe ez dago zer eginik.
|
|
2018
|
|
|
Dudarik gabe, bertsolarien sorleku izan da Ordiziako Barrena jauregia. Eta
|
bertara
bertsolariak autoz ekarri eramanean eta zekienetik irakasten gehien jardunetako bat, Mikel Mendizabal; plazan goi mailako bertsolari eta Barrenan kimu berrien ereile. Aldi horretatik ekarri dugu bere bakarkako bertsoaldi bat, Mikel Laboaren doinu baten moldaketa plazaratzeagatik eta 3 bertso bikain osatzeagatik ezaguna.
|
|
2019
|
|
|
Ongi apuntatzen hasita, hobe beste honako hau; honek gainera,
|
bere
bertsolari eztena botako du atzetik ostiko: San Antoniotan gaube da luze, San Bernabetan egune; nobera ondo dabilenari, gutxi erruki lagune.
|
|
|
—Gero, jendeak errateko ez naizela neurri motzean moldatzen! —barre algaraka, erantzun Mikelek
|
bere
bertsolari sena erakutsiz.
|
|
2020
|
|
|
Nahiz eta Joxe Manuel Lujanbio “Txirrita” bertsolari handia nire birraitonaren lehengusua izan, niregana ez zen
|
beraren
bertsolari sen handirik iritsi. Zaletasun apur bat bai, baina apenas bertso paper batzuk moldatzeko eta ez bat baterako.
|
|
|
1986tik dago martxan Bertsolaritza Irakaskuntzan programa Nafarroan, herrialdeko ikastetxeetan bertsolaritzaren oinarrizko edukiak lantzeko helburu duen egitasmoa. Nafarroako Bertsozale Elkarteak eskaintzen du,
|
bere
bertsolari eta irakasle espezialisten bitartez, Nafarroako Gobernuak (hainbat udal eta mankomunitateez gain) diruz lagunduta. Lankidetza horri jarraipena ematea adostu berri dute Nafarroako Bertsozale Elkarteak eta Nafarroako Gobernuaren Hezkuntza Departamentuak, kontratu berria sinatuta.
|
|
2021
|
|
|
" ¡ Ai zer mutill arroputza orixe! —esango du norbaitek—
|
Bera
bertsolaria danean, bertsolariak nola zuzenduko, ta bere esanetara nor makurtueraziko zebillek". Erabat posizio defentsiboa hartuko du, bada, gerora hainbatetan egingo duen bezala:
|
|
|
Bidaiaren kontakizunarekin osatu zuen Voyage en Navarre (1836) liburuan
|
bertan
bertsolariak ere aipatzen ditu. Horrela, kontrabandista talde batekin egiten ari diren mendiko ibilbidea girotzen dute III. atalean eskaintzen den pasarte batean:
|
|
|
Manterolaren ikuspegia oso zabala izan zen, ideak argi eta garbi zituen, bere denborako beste euskaltzale batzuk bertsolaria mesprezuki erabiltzen zuten garaian,
|
berak
bertsolari saioak antolatzeari eman zion, sariak jarri ere bai, eta beretan epaimahaiko izan. Kultur maila guziak probetxugarritzat zituen, zein elitearena hala populuarena, eta euskal literaturak guziak behar zituen.
|
|
|
Lehenagotik ere hainbatek seinalatua zuen, ordea, lotura hori; esaterako, Gabilondok: " Aldi
|
berean
bertsolariak rockero planta handiagoa hartzen hasi ziren, Amuriza bezalakoen itxura garbiagoa alde batera utzi eta belarritako ia ofizialaren estetika bereganatuz gizonen kasuan—rock eta bertsolaritza arteko banaketa historikoa deseginez". (Gabilondo, 2009:
|
|
|
Zavalaren hitzetan bertan ikus daitekeenez, sekulako bolumena hartu zuen
|
bere
bertsolari sarearen ekoizpenak, eta El Diario Vascok bertsolaritzaren inguruan hamarkada hartan gauzatu zuen eskaintzaren oinarrizko zutabe bihurtu zen, Basarriren idatziekin batera. Garmendiak makinaz idazten ikasi zuenean, gainera, sarea zabaltzeari ekin zion Zavalak, oraingoan makinaz idazten zekiten bertsolariekin:
|
|
|
Barrurako begirada, teknikaz edo bertsogintzari buruzko gogoetaz haratago, edukietara ere zabaltzen ari da, beraz. Beti eskaini izan du
|
beretik
bertsolariak, baina gutxika eskaini nahi duen hori finkatzera jo du azken urteetan. Maiak ere zentzu berean gogoetatzen du, nolabait:
|
|
|
" Teorizazio hori, bertsolari batek egindako gogoeta baten emaitza da[...], ordura arte Lekuonak, Onaindiak, Zavalak egindako lana ez bezalakoa. Amuriza bera jarduten da bertso eskola askoren giroa sustatzen eta
|
bera
bertsolaria izanik, bere teorizazioaz praktikan baliatzen da[...]" (Larrañaga, 2014: 71).
|
|
|
Eta gaineratu da ez dela euskal komunitatea
|
bere
bertsolarien irudikapena esentzializatu duen bakarra:
|
|
|
Kalean euskaraz hitz egitea errespetu falta dela, deusik balio ez duen hizkuntza bat dela eta desagerrarazi egin litzatekeela idatzi zuenari
|
berari
bertsolaria izan nahiko lukeela202 irakurtzeak eragindako harridurak bultzatuta bere biografian zertxobait sakondu nahi izan da, ustez Gabilondok aipatzen duen euskal identitatearen orientalizazioaren arrastoak dituen azalpenera iritsiz. Izan ere, idazle bilbotarraren eleberrietan literatura exotikoa izan zen nagusi, eta Marokoko protektoratuan bizi izandako urteetan inspiratzen ziren mundu arabiarrari buruzko eleberri anitz idatzi zituen.
|
|
|
U– Herri oso baten egitura izan du muntatua
|
bera
bertsolaria izan zedin: gaztetatik deitzen diote herriko festetan kanta dezan, Egaña eta Lujanbiorekin igotzen dute oholtzara, dena izan du alde.
|
|
|
Badaude bertsolari klasikoei eskaintzen dizkien artikuluak ere.
|
Bere
bertsolari kuttunari, Txirritari, eskaintzen diona, Fernando Amezketarrari buruz idatzitakoa edo Udarregiren inguruko hau:
|
|
|
Maitasun hori, ordea, aldebikoa zen, herriak ere izugarri maitatu eta estimatu izan du Manuel Lasarte. 1975eko apirilaren 2an omenaldi handi bat egin zitzaion
|
bere
bertsolari ibilbidearen aitortza eginez, eta egun osoko egitaraua izan zen: Arakindegi ostatuan gosaria, txistulari eta dantzariak, elizkizuna, hitzaldiak, erregaliak, bertso saioa… Eta geltoki hau hautatzera ekarri gaituena:
|
|
|
Handik, Urgull mendira joan behar da, Apaizen pasealekura, Igeldo, Antigua, Ibaeta eta Aieteri begira jartzeko. Gaur egun urbanistikoak diren auzoetan, baserri eta sagardotegi ugari zeuden lehen, eta
|
bertako
bertsolariak ditu hizpide: Oriamendi baserriko kalonjetarrak, kasurako.
|
|
|
Ekhiñe ZAPIAIN ARLEGI,
|
Berako
bertsolaria.
|
|
|
" Besteak zer egiten zuen ulertu behar izan genuen lehendabizi. Nik neukan bailaoraren irudi bat eta
|
berak
bertsolariaren irudi bat aurreiritzi askorekin; kanpotik eduki daitekeen irudia". Bertsolaritza euskal ahozko literaturatik dator, flamenkoa oinarria Andaluzian duen dantza bat.
|
|
2022
|
|
|
Topaketa hori interesgarria izan da, gauza asko ikasi ditugulako. Gainera
|
bere
bertsulari gaitasunak erakutsi dizkigu, saioa bukatu duelako bertsu bat eginez, guk eman oinekin.
|
|
|
Gertutik jarraitzen zuen Basarri:
|
bere
bertsolari gustukoena zen –gutxiri bezala, Uztapide baino gehiago gustatzen zitzaion, bere kantatzeko modu patxadatsuagatik– Ez zion sekula aitortu, kalean maiz gurutzatzen zuen arren. Basarrik aio, eta berak ere aio.
|