|
2007
|
|
|
Piarres> La, tte> ados zegoen, ostera, gra, a zuberotarraren murrizketarekin, le, n zuberotar Jean de Jauréguiberryk horixe
|
bera
adierazi zion legez463 Azken baten, La, tte ez zegoen euskalkiak hurbiltzearen kontra, baizik eta neurri gogorregien aurka:
|
|
|
Camille Dargainsek idatzitako gutuna, Donibane Lohizune, 1934ko azaroaren 26a. Camille Dargainseri berari emankor iruditu zitzaion propaganda, eskutitz
|
berean
adierazi zuen moduan: je pense que cette campagne de publicité portera du fruit.
|
|
2008
|
|
|
Fenomeno hauek guztiak, orduan, iragankortasunaren kontzeptua are gehiago nahasten dute, morfologikoki, iragangaitzak? izan arren, ekintzan egiletasuna adie razten duen elementua, beti ez desagertzeaz gainera, egiletasuna ez delako beti modu
|
berean
adierazten. Guk, honen aurrean, zenbait erabaki hartu behar izan ditugu.
|
|
|
Larramendik ez dituela ehuneko ehunean errespetatzen berak ezarritako irizpideak. Hori dela eta, hiztegian zehar, gauza
|
bera
adierazteko formula desberdi nak topatzen ditugu edota aurkibidean ipinitako adibide batzuk testuaren barruan ez dira agertzen etab. (beraz, sistematikotasun falta). Hala ere, ezin dugu ahaztu zein zen Larramendik hiztegia idazteko orduan izan zuen helburu nagusia.
|
|
|
Literatur hizkuntza batuaren arloak, ordea, gainerako eremu formal guztiak dira, eta, izenak
|
berak
adierazten duenez, oso bereziki zeregin idatziak: irakaskuntza, litera turgintza, ikerkuntza, administrazioa, seinalizazio kartelak, hedabideak etab. Horrek ez du esan nahi, jakina, gaurko euskaldunon egoera soziolinguistikoa kontuan izanda, lexi ko eta sinonimoen erabileran, batzuetan tokian tokiko egokitzapenak gaitzestekoak dire nik, gure hizkuntz koktela oraindik behar bezain irabiaturik ez dagoelako, baina beti ere eredu batu literarioa errespetatuz (amama/ amona/ amandre/ amatxi, > apur/ pixka/ poxi/ amiñi, > ahalke/ lotsa, > artez/ zuzen, > aurkitu/ topatu/ idoro/ ediren/ kausitu, > debekatu/ galarazi, > gurdi/ orga> hitz/ berba/ ele/ mintzo, > irten/ atera/ jalgi/ ilki, > jausi/ erori, > jolasean/ olgetan, > nahi/ gura, > neba arreba/ haurride, > ondo/ ongi/ ontsa, > txakur/ or, > txerri/ urde...) > tradiziorik gabeko txokokeria, laburpen, arrunkeria edo aldaera dialektal hutsei sarrerarik eman gabe:
|
|
|
hitzen konposaketan du29, baina hiztunak ez du horren kontzientziarik. Bi hitz hauek lotsa>(, beldur?) eta ahalke ez dute banaketa diatopiko berdina, beldur hitza hedatuagoa dagoelako lotsa> baino gauza
|
bera
adierazteko. Esaterako, Ip (GN) n Ultzamako eta Baztango azpieuskalkietan beldur>, ez, lotsa, eta alke> biak erabiltzen dira, eta hori egiaztatzen du Izeta-k ere bere hiztegian30, non bizitasun haundiz ageri den egun ere, alke?, baina euskalki honetako beste azpieuskalkietan:
|
|
|
Baina horretara iristeko hitzen azterketa semantikoa egin behar da. Hitzak desberdinak izan daitezke erreferente edo esanahi
|
bera
adierazteko; edo hitz berdinak, beti ere formaren aldetik, erreferente edo esanahi desberdinetara ko. Bereizketa hauetan oinarritu behar da, nire ustez, maila lexikoaren azterketa dia lektologikoa.
|
|
|
Maiz, fraseologiak
|
berak
adieraziko digu espezializazio maila handiko testu bateko unitate lexiko finkatua (terminologia) dugun edo espezializazio maila apalagoan ari garen. Eta aldi berean, askatasun handiagoa izango dugu maila apalean sintaxi librearekin eta hizkuntza baliabideekin jokatzeko unitate lexiko finkatuak eskatzen dituen adierazpen kontzeptual konplexuan baino.
|
|
|
(6) an nahitaezko> dio eta (7) an jabetza> kentzeko; hots, bi era kontzeptu
|
bera
adierazteko. Halaber, (6) an okupatu> eta (7) an hartu> eta, orobat, (6) an deklaratu> eta (7) an aldarrikatu.> Lexiko arloan gaztelaniatik harturiko maileguak ditugu (6) an eta (7) an berriz, euskal lexikoa.
|
|
|
Hau argiago ikusteko, har dezagun, adibidez, latinaren rosae. Berba honek forma
|
berean
adierazten ditu hiztegi elementu bat ros=, lore?, eta zenbait kategoria gramatikal, hots, femeninoa, singularra eta genitiboa; baina multzo horren barruan (ae) alegia, ez daukagu biderik aipatutako kategoria bakoitza forma fonikoaren bidez identifikatzek. Bestela esanda, ezin dugu jakin zein den femeninoari dagokion zati fonikoa, zein den singularreri dagokiona edo zein genitiboari.
|
|
|
Badaki herri hizkuntzek grafemaren erabilera ezinbesteko baldintza dutela hizkuntza landuaren estatusa esku ratzeko. Izenburuak
|
berak
adierazten duenez, asmo honi erantzuten dio libu ruak: hizkuntza kodearen estatusa aldatzeari.
|
|
|
Zentzu horretan Aita Donostiaren ondorengo bilketa eta harmonizazio lana, hein batez, Azkuek inspiratu zuela esan liteke. Harmonizazio hauen helburua Azkuek 1901eko hitzaldi
|
berean
adierazi zuen argi: euskal nazionalitatea finkatzea musika arloan.
|
|
|
Ziurrenik uste izan zuten egoera politikoak ez zuela erremedio errazik epe motzean, eta beraz euskararen alde ezer egitekotan erregimen berriaren baitan jokatu zutela. Gobernadoreari igorritako gutunean aipatzen zioten euskara bultzatzea ez zela inondik ere ekintza «separatista», oroitaraziz Alfonso XIII. erregeak berak 1918an Oñatin hitz onak izan zituela euskararekiko (jakina, ez zioten ezer aipatu erregeak 1922an Gernikan esandakoaz), eta erantsiz direktorio militar
|
beretik
adierazi berri zela «a la par que su firme decisión de mantener y estrechar los lazos nacionales,[...] su laudable proposito de respetar y fomentar las características regionales entre las que sobresale el idioma». Gainera Gipuzkoan bertan euskarazko testuei ez zitzaien galerazpenik ezarri373 Gobernadore zibilak Azkue eta Oleagaren idazkia goragoko agintaritzari, zehazki Kapitania jeneralari, pasa zion, haiek ebatz zezaten374.
|
|
2010
|
|
|
txostenaren bidez, beraz, historian lehen aldiz ikastolen osagai guztiak batera jarri zituzten dokumentu bakar batean. Eta gogoeta prozesuaren izaera
|
bera
adierazten zuen horrek. Izan ere,. Ikastolak.
|
|
2012
|
|
|
Horrela, itzultzailearen egitekoa, ikuspegi horren arabera, originalaren mamia bere horretan transmititzea da, azala soilik aldatuz. Horixe
|
bera
adierazten digu Onaindiak berak Odisearen itzulpenaren hitzaurrean:
|
|
|
Hain daude axalean, Liburu Santuko esaerek, pasarteek, irudiek nahiz
|
bertako
adierazteko moldeek maiz zipriztintzen dute bere diskurtsoa:
|
|
|
baizik. Determinatzaileak
|
berak
adierazten digu izena isilpean gordetzen duela. Bai erakusleen kasuan, bai mugatzailearen kasuan ere, oso ohikoa da izena ezabatzea.
|
|
|
Tartekiak, hitzak
|
berak
adierazten duenez (erdaraz, inciso?/, incise, erabili ohi da), esaldietan tartean (esaldiak moztuz, izenak adierazten duenez) sartzen diren elementu era askotakoak ditugu:
|
|
2013
|
|
|
Jean Saint Pierrek 1915eko azaroan azpimarratu zuen Omiasaindu inguruan, hilak zituztela gogoan, bestenaz ere urte hartan, familia gehienek bazutelarik hurbileko bat hila. Gauza
|
bera
adierazi zuen beste artikulu batean ere, erakustera emanez Omiasainduko mezako negarrek agerian uzten zutela gerlak eragiten zuen sufrimendua, familia gehienetan bazelako hil bat. Jarrera hori orokorra zen Annette Beckerren arabera.
|
|
|
Ohar gaitezen berriz ere itsasoa eta mendia zituela ikusi nahi, oroz gainetik. Gauza
|
bera
adierazi zuen aste batzuk geroago, herrira itzultzeko eguna finkatua zenean. Orduan ere itsasoa eta mendia ikustearen poza adierazi zuen, baina baita gurasoak eta etxeak ikustekoa ere.
|
|
2014
|
|
|
Haren poesian esandako eta salaturiko gauza gehienak, behar bada, gaur jada ohikoak eta normalak irudituta, guztiok onartzen ditugu, baina
|
berak
adierazi zituenean, oraindik berri berriak zi ren, gure artean ezohikoak, batez ere euskaraz esanda. Eta ideia haiek gaur normaltzat hartzeak, hain zuzen, esan nahi du Arestik etorkizunari igarri ziola, profeta izan genuela. nor bere garaian eta bere herrian profeta izaten ez bada ere, azkenean urteek be rari arrazoia eman eta merezi zuen lekuan jarri dute, bera bizi zenean batzuek hori aitortu nahi ez arren.
|
|
2015
|
|
|
9.3 Testuei erantsitako sarrerak eta oin oharrak ez daude irakurketa bide edo modu bakarra,
|
bertan
adierazia, zedarritzeko asmoz jarriak; ez dira interpretazio pertsonalari jarritako muga zurrun edo murriztaileak. Batzuetan, bai, zehaztapen objektiboak baitira; besteetan, ordea, iradokizunak, proposamenak, ahalik eta egiaztatuenak, albait neurrira landuenak.
|
|
2016
|
|
|
Patri Urkizuk beste elementu batzuk eskaintzen dizkigu herri antzerkia bizirik zegoela frogatzeko, eta bere erakustokia zuela ere. ...ez horrelako antzoki bat eraiki zezaten; baina horien ezean, ematen du euskaldunek edo kolegioetako aretotxoetan edota herriko plazan edota baserrietako ganbaretan antzezkizunak ematen jarduten zutela. Antzokietan eskaintzen ziren garaiko ikusgarri gehienak ez ziren euskarazkoak izango, behintzat ez dago dokumenturik antzoki horiek euskarazko programaziorik betetzen zirenaren frogatzeko, ez egoera
|
beraren
adierazteko, ez sorkuntza kopururik.
|
|
2017
|
|
|
Euskaltzaindia guziz ados da Euskal Autonomia Erkidegoan, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian euskararen osagarria ez dela batere
|
bera
adierazten duen diagnostikoarekin. Azken hamarkadetan eramana izan den hizkuntza politikari esker, eta triunfalismoan erori gabe, Euskal Autonomia Erkidegoan euskal hiztunen kopurua emendatu dela azpimarratu behar da.
|
|
2019
|
|
|
Ez zen aise behar bezala kudeatzea?. Eztabaida hartan h letraren erabilera hartu zuten begitan berriro ere batasunaren aurkakoek, eta Haritxelhar bera izan zen, h ren banderaren eramailea?,
|
berak
adierazitakoaren arabera. Bere abizena hiru h z idazten zuen Haritxelharrek, Haritschelhar, eta, umorez, h letraren aldeko bere jarrera irmoarekin lotzen zuen hori:
|
|
2021
|
|
|
Mitxelena" De onomástica aquitana" maisulanean (416, 420 eta 448 or.) xo (n), xso (n) atzizkiaz mintzo da, eta anderexo (emak.?, Escugnau), anderexso (emak., Caubós [Caubous]), bonxsoni (dat.?, Benque, [BenqueDessous et Dessus), erhexoni (dat. emak., Barsous) eta senixsonis (gen., Lo Bocau) antroponimoak zein arixo (Loudenvielle), baigorixo (Uòs [Huos]), ilixoni (Banhèras de Luishon), ilvrberrixo (Escugnau)/ ilvrberrixon [(Tibiran e Jaunac [Tibiran Jaunac]) teonimoak ipintzen ditu etsenplutako. Bokal artean x eta xs grafiek soinu
|
bera
adierazten dutela diosku, bai eta sudurkari ondoan batzuetan x eta s txandakatzen direla ere, baina havtensoni antroponimoaren (dat., emak., Vathcrabèra [Valcabrère]) kasuan bederik, ez du jakite ziurtzat jotzen so (n) forma xo (n) en (sudurkari ondoko) aldaera dela. Hala berean, se (n) atzizkiaz hitz egiten du (havtense, emak., Bordèras de Loron) eta uriaxe (emak.) jende izenaren akabaila haren aldaera datekeela iradokitzen (emak., Ardièja [Ardiège]).
|
|
|
Zernahi gisaz, xo (n), xso (n) bikotearen argitan, x eta xs ek soinu
|
bera
adieraz dezaketela onartzen bada, ikusirik –baicoriso (Belestar [Balesta]), baicor (r) ixo, (Montmajou) eta baigorixo teonimoek erakutsi bezala– badela s eta x ren arteko txandakatzea bokal artean, s, x nahiz xs grafiak zenbait aldiz fonema bera irudikatzeko erabili diratekeela onestea besterik ez dago. Hau dateke pentsatzeko erarik logikoena, baina beti kontu egin daiteke hor Baikor (r) iso eta Baikor (r) ixo zeudela, batean bata eta bestean bestea.
|
|
|
Agintzen nahiz debekatzen denarekin ados egon edo ez egon, agindua edo baimena alferrik dela edo berandu emana dela ere modu
|
berean
adierazten da: —Ordu erdi barru hemen egon dadila, gero!
|
|
|
Inoiz, forma
|
berean
adierazirik etor daitezke, anbiguotasun formalez, modalitate deontikoa eta epistemikoa: Etxean egon behar dute[= egotea dagokie, egoteko agindua dute (deontikoa)]; Etxean egon behar dute[= daude, ustez (epistemikoa)].
|
|
|
4.4.1f Beste batzuetan, atzizkiak barne argumentua edo objektua biltzen du. Horrelakoak dira ki2 —jaki, erreki—; kizun —emankizun, igarkizun—; (k) ari1 —janari, eskari, emari—; kin1 —eranskin— Balio
|
bera
adieraz dezakegu gai bigarren osagai duten elkartu batzuekin ere —aztergai, erregai, ikasgai, ikergai, irakasgai—(" Mugakizun bereziko izen elkartuetan", Andregai moduko elkartuak: § 7.2.2.3f).
|
|
|
(Xalbador) esaldiko ukan duguna perpausa konparazio perpausaren barruko erlatiboa da, bai —Ukan dugun (hura) (den) baino gehiago—, baina esanahian haren parekoa da ohiko moduan emandako konparazio perpausa —Ukan dugun baino gehiago zer genezake eskatu? — Esanahi bereko egitura bi dira, alderaketa bera ematen baitute aditzera barnean erlatiboa duen perpausak eta ohiko konparaziozkoak. Eta horrek egitura bien arteko nahastea edo eragin dezake, bata zein bestea erabil baitaiteke konparazio
|
bera
adierazteko. Zabala da gaur egun bietara ematen diren perpausen eremua.
|
|
|
Hemen egongo naiz, lan hori egiten duzun artean, hau da, ‘egiten ari zaren bitartean’ edo ‘egina izan dezazun arte’ Eta, berdin, nahi izan eta behar izan modalekin eginiko perpausak ere: Gera zaitez etxean nahi duzun artean, hots, ‘nahi duzun denbora guztian’ edo ‘nahi dezazun unea arte’ Batera zein bestera, hala ere, epe
|
bera
adierazten da.
|
|
|
37.6.2c Predikatuaz kanpoko konplementua da, berriz, perpaus nagusiko ekintzaren helburua ez, baina esatearena
|
berarena
adierazten duenean: Konparazio bat egite aldera, Euskal Herriko txirrindulari tropelean egoera arras ezberdina da (Berria); Neu ere harritu nau esaldiak, egia osoa esate aldera (Berria).
|
|
|
Etxea den garestiarekin, ezin izango dut erosi; Zu zaren argia izanda, ulertu egin behar zenuke. Beste itzuli bat erabil daiteke gauza
|
bera
adierazteko: Etxea hain garestia izanik...; Zu hain argia izanda...
|
|
|
Gizon hura, askotan gure aitarekin mintzatzen zena, oso handia zen. Adibide horretan, aposizioan den perpaus erlatiboak ez du ardatzik, baina ezkerrean den gizon hura sintagma kanpoko ardatzari dagokio, eta erreferente
|
bera
adierazten dute aurrekariak eta aposizioak (gizon hura= askotan gure aitarekin mintzatzen zena). Aposizioan den halako perpaus erlatiboa hurbiletik darraikio kanpoko ardatzari, eta kasu komunztadura jokarazten da orduan bi sintagmen artean (EGLU I:
|
|
|
Moduzko zenbait adberbiori (kontzesio perpausetan, moduzko perpausak lirateke haien parekoak) ere gehitzen zaie aurkaritzako diskurtso markatzaile bihurtzeko. Funtsean gauza
|
bera
adierazteko bi modu dira: menderakuntzaren kasuan perpausen bidez (aditz jokatua nahiz jokatugabea dutenak), eta aurkaritzako diskurtso markatzaileen kasuan perpaus horiek ordezkatzen dituzten elementu anaforikoen bidez. Guztiei (perpausei eta anaforei) ere erantsiz lortuko dugu balio bera, bai perpausean, eta bai hari erreferentzia egiten dion anaforan:
|
|
|
Mikel ikusi diat/ Mikel ikusi dinat. Esanahiari dagokionez, hiru formek, ikusi dut/ diat/ dinat, gauza
|
bera
adierazten dute: bi argumentu dituela aditzak.
|
|
|
Aldaera anitzen bereizketa datiboaren kokaguneak markatzen du: toki batzuetan, esate baterako, egin diate/ dinate esaten da, eta beste batzuetan egin ditek/ diten, gauza
|
bera
adierazteko. Desberdintasuna markaren kokagunearen kontua da:
|
|
|
Hitz egiten ari dena, edo aipatu den hura
|
bera
adierazten du: Batzuetan besteak ez, baina norbera da bere buruarekin harritzen eta haserretzen dena (Zubizarreta); Norberak berea dauka (Cano); Musika horri lotuta beste milaka batzuk daude, norberarekin bat egiten dutenak, norberaren tamainara egokitzen direnak (Juaristi).
|
|
|
* Andoni zaharragoa da are. Batzuetan adjektiboa isildua dago, konparaketaren osagarriak
|
berak
adierazten baitu. Orduan, ago atzizkia are ri berari eransten zaio:
|
|
|
Baina italiano idazle bezalakoak ere ikusi ditugu idazkietan. Zalantzak ikusten dira, nolanahi ere, egungo erabileran, gauza
|
bera
adierazteko: frantses hiztun/ hiztun frantses.
|
|
|
Gorago erran dugu hizkera horiek aldi oraineko laguntzailea duen [tu+ izan/* edun] adizki analitikoa solasaldiaren egunetik gorako gertakarien adierazteko erabiltzen dutela; preseski, erabilera horretan, Liburua irakurri dut atzo eta Liburua irakurria dut atzo bereizten dituzte. Lehenean ekintza
|
bera
adierazten da, bestelako informaziorik eman gabe; bigarrenean, berriz, liburua osoki irakurri dela erraten da. Bestela erranik, testuinguru horretan, [tua (k)+ izan/* edun] perifrasiak gertakariaren burututasuna agerian ematen du.
|
|
|
oso, guztiz, biziki, nahiko, aski, samar, batere eta abar. Ez dute denek maila mota
|
bera
adierazten, jakina. Batzuetan goi maila adierazi nahi dugu, beste batzuetan nahikotasuna edo konparazioa, eta ezeztapena ere zenbait kasutan.
|
|
|
40.7.2c Nola ematen dira tuta moldea duten perpausak forma ezezkoan? turik moldea ezezkoan emateko modu
|
berean
adierazten da ezezkotasuna tuta moldearen kasuan ere. Modurik arruntena, tu gabe moldea erabiltzea da (bizkaieraz, tu barik):
|