|
2007
|
|
|
Lehenengo begiratuan gertaera hori harrigarria bada ere, baluke esplikaziorik. 1989an haur euskaldun gehienek euskara
|
zuten
lehen hizkuntza (haurren %40) eta oso gutxi ziren (haurren %8) euskara bigarren hizkuntza zutenak. Bestalde, haurren kale erabilera nahikoa handia zen (%34).
|
|
|
Iparraldean herritarren %28k euskara dute beren ama hizkuntza. ezberdintasun handiak badira adinaren arabera. hiru adin talde ikus ditzagun, 1933, 1964 eta 1986 ingurukoak. Aitona amonen denboran %38k euskara
|
zuten
lehen hizkuntza. oraingo gurasoetan %26k eta gazteengan %14k. Bestalde lehenago euskara zen ama hizkuntza bakarra.
|
|
2009
|
|
|
Elebitasunaren hazkundea fenomeno urbanoa da, batez ere. Garai bateko elebidunak herri txikietan bizi ziren, euskal hiztunak nagusi ziren guneetan, eta adin guztietako elebidun gehienek euskara
|
zuten
lehen hizkuntza. Errotik aldatu da hori urteotan.
|
|
|
Elebitasunaren hazkundea batez ere fenomeno urbanoa denez gero, euskararentzat lehen aire izpirik ez zegoen tokietan (hirigune handietan), gaur egun, arnasestuka eta zenbaitetan itolarrian bada ere, bizitokia aurkitu du euskarak, gaztelaniaren kalterik gabe; eta, lehen, aire guztia ia esklusiboki euskararentzat zegoen toki askotan gaztelaniak presentzia irabazi du (herri txikietan), euskararen garai bateko esklusibotasunaren kaltean. Garai bateko elebidun gehienak herri txiki oso euskaldunetan bizi ziren, eta adin talde guztietako elebidun gehienek euskara
|
zuten
lehen hizkuntza. Merezi du datu pare bati erreparatzea, zenbakien mozkorraldian eroriko ez bagara ere.
|
|
|
Diogunaren ildotik, nabaria da gure gazteen artean finkatu den hizkuntz paradigmaren aldaketa: garai batean, gure euskal hiztun gazte gehienek euskara
|
zuten
lehen hizkuntza (edo, nahiago bada, ama hizkuntza, duela gutxira arteko hitzetan esanda); orain, aldiz, euskaldun berriak dira haietariko asko eta asko, gehienak, eta bihar etzi are gehiago oraindik. Haien etxean, askotan, gaztelania da, edo beste erdararen bat?
|
|
2010
|
|
|
belaunaldi zaharrenak ziren euskaldunenak joan zen mendeko 70ko hamarkadan, eta belaunaldi gazteenak dira euskaldunenak gaur egun. baina aldaketa argitsu horrek baditu itzalguneak ere, eta berekin dakarzkigu beste erronka batzuk ere, besteak beste gaur egungo gazte elebidun gehienek, atzokoek ez bezala, bigarren hizkuntza baitute euskara (ondorioz, askok euskaraz gaztelaniaz baino gaitasun murritzagoa dute) eta, beste zenbait arrazoi ere tarteko, euskararen erabilera mugatuagoa baitute. uste izatekoa da, etorkizunean ibilbide bertsua urratuz gero, beste hogeita hamar urte barru, erdaldun elebakarrak gutxiengoa izango direla gure artean, eta salbuespen bitxia baino ez gazteen artean. horrek sekulako garrantzia izango du euskararen etorkizunerako. izan ere, elebidunak, 1981ean biztanleriaren gutxiengoa izatetik, 2031n gehiengo zabala izatera pasatuko baita gizartea. esandakoaren argitan uste izatekoa da, euskal gizarteko eliteak elebidunak izango direla. egoera berri hori gizarte berdinkideagoa eta kohesionatuagoa eraikitzeko lagungarri izango da, nahiz eta ikuskizun geratzen den horrek guztiorrek zenbaterainoko eragina izango duen euskararen erabileran. eta hau ez da bigarren mailako kontua, lehen muturreko kezka baizik, euskararen biziindarrak arduratzen gaituenontzat. elebakartasunak gero eta toki gutxiago du euskal gizartean. elebitasuna zabaltzeko joera gorantz doa etengabe. baina elebitasuna ez da homogeneoa —euskal gizarteak dituen ezaugarriak izanda, eginahalak eginda ere, ezin bestela izan—: elebidun guztiak ez dira neurri berean elebidun. elebitasunaren hazkundea fenomeno urbanoa da, batez ere. garai bateko elebidun gehienak herri txikietan bizi ziren (baita orduan oraindik bazeuden euskal elebakarrak ere), euskal hiztunak nagusi ziren guneetan, eta adin guztietako elebidun gehienek euskara
|
zuten
lehen hizkuntza. errotik aldatu da hori urte gutxian. egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, euskara erabiltzeko aukera gutxiago dituzten herrietan, eta, arestian esan bezala, hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztelania dute lehen hizkuntza. horrek guztiorrek zuzenean eta modu erabakigarrian eragiten du euskararen erabilera... hazkundea behar du euskarak, masa kritikoa handitu beharrean da, baina hazkunde sozial orok saihetsezina du hazkunde krisia. euskararik gabe bizitzea nagusiki euskaraz bizitzea baino askoz errazagoa den gizarte batean, ezinezkoa da elebidun guztiak —euskaldun zaharrak bezala euskaldun berriak— neurri berean izatea elebidun eta denek euskara gaztelania bezainbeste edo gehiago menderatzea eta, gainera, naturaltasunez erabiltzea. zirkunstantzia hauetan —ez dago besterik— urtea joan eta urtea etorri, hazi eta hazi, deskantsurik gabe hazten jardun, eta, gainera, primeran eta inolako urradurarik eta ahuleziarik gabe haztea, aukera irreala da, ezinezkoa erabat. aurrerago jorratuko dugun euskararen erabileraren gakoetariko bat da hau, ez txikiena. bestalde, jakina da familia bidezko transmisio hutsaz ezin dela hizkuntza baten bizi indarra gizartean areagotu, baina neurri berean da jakina, halaber, familian transmititzen ez den hizkuntza galbidean jarritako hizkuntza dela.
|
|
2015
|
|
|
Euskarak mendeetan zehar aitzinamendu eta atzerakadak ukan zituen (Lacarra, 1957) eta, beraz, lehen hedatze handi eta zabal batetik murrizketak pairatu zituela kontsideratzea ez da, antza, historiak eta agiriek dioskutena. Dena den, eta oro har, hauxe zen herri xumeak eta zenbait noble, infantzoi eta Ahaide Nagusik ere, mintzatzen
|
zuten
lehen hizkuntza.
|
|
2018
|
|
|
Eta beste ezaugarri batzuk hartu ditu. Duela 25 urte, bost euskaldunetik lauk euskara
|
zuten
lehen hizkuntza, eta, orain, erdiek; hiztun berrien proportzioa ia hirukoiztu egin da —%14tik %36ra— Eta erraztasuna ere aldatu da: euskaldunen %45ek aitortu dute aiseago egiten dutela erdaraz —areago, 1624 urterekin, %57k—.
|
|
2023
|
|
|
Kasu gehienetan," espainol" hitza erabili zutenek gaztelania
|
zuten
lehen hizkuntza (eta etxean erabiltzen zuten hizkuntza), eta" euskaldun" gisa identifikatu zirenen artean, aldiz, euskara zutenak ziren ugarienak.
|