|
2019
|
|
|
M. Azkue, R. Olabide eta N. Ormaecheak osatutako batzordea zen hiztegiaren arduraduna, ez korporazioa bere osoan, bi euskaltzainek egitasmoaren aurka bozkatu
|
zutelako
(J. Urquijo eta G. Lacombek?).
|
|
|
N. Echánizen ideiak oihartzuna izan zuen, besteak beste, EJ GEren agerkarian. ...azio bila.911 Idazleen biltzarra egiteko baimenik ere ez zen lortu azkenean, New Yorkeko Time aldizkariaren Europako edizioan agertutako artikulu batek eragindako istiluagatik.912 Piero Baporitti Espainiako berriemaileak berri sentsazionalista argitaratu zuen irailaren 22an, aditzera ematen zuena Arantzazuko frantziskotarrak guardia zibilak setiatuta bizi zirela kristau doktrina euskaraz irakasten
|
zutelako
eta predikuetan euskal ohiturak hizpide izaten zituztelako. Berriak Frantziako prentsan ere oihartzuna izan zuen.
|
|
|
1936ko kolapsoaren ondoren, 1941eko apirilean Bilboko egoitzan egin zen batzarra birfundazio bat izan zen, euskaltzain asko ordeztu eta Akademiaren egitura organikoa aldatu
|
zutelako
. Hasierako izendapenak politikoki oso markatuak izan ziren, ideologia eskuindarreko kideak nagusitu zirelako.
|
|
|
EAJ PNVri dagokionez, hasieratik izan zuen diktadurapeko Akademiaren berri, baina ez ikusiarena egin zion, erabaki publikoak hartzeko gaitasunik ez zuelako, eta jeltzaleek ezin
|
zutelako
zuzenean eragin jarduera akademikoan. Euskararen batasuna arazoa zen jeltzaleentzat, baina ez zuten irizpide ofizialik, batez ere alderdiko kideen artean sortzen zituen eztabaidak ikusita.
|
|
|
329). I. M. Echaidek nahi zuen diru funtsak erabiltzeko baimena soilik Espainiako euskaltzainei ematea, Frantziako erakundeek ez
|
zutelako
laguntzarik ematen. Idazkariari aginpidea eman nahi zion euskaltzainen osterak edozein unetan ordaintzeko.
|
|
|
Izan ere, N. Oleaga idazkariak urriaren 15ean idatzi zion Informazio eta Turismoko ministerioaren Bizkaiko delegatuari Akademiaren agerkaria argitaratzeko baimen eskaera formala, baina artean ez zegoen erantzunik. Aldizka1092 Euzko Gogoako arduradunek sabindar tradizioko" ŕ" grafema maite arren, lankideei eskatu zieten horren ordez" rr" digrafoa erabiltzeko, Guatemalako inprimategian ez
|
zutelako
" ŕ" hori (Euzko Gogoa 1954c)
|
|
|
F. Krutwigen eranskin izenerbestean geratzea erabaki zuen. J. M. Azaolaren ustez, F. Krutwigek, agian gaizki aholkatu
|
zutelako
, arinegi hartu zuen erabaki hori.834 J. M. Azaola Donostian euskal filologiako mintegi bat abiatu nahian ari zen aurreko urte bukaeratik. 1952an Donostiako Udalari euskara katedra bat sortzea proposatu zioten.
|
|
|
" Euzkadi’ren Berjabetasun Araudia" diputazioetako batzorde kudeatzaile errepublikanoek egindakoaren ildokoa zen eta Euskaltzaindiari ez zion aginte ofizialik eman, agian desegokitzat jo
|
zutelako
jeltzaleek eta indar frontepopulistek. EAJ PNVko José Antonio Aguirre() karismatikoa lehendakari zuela, 1936ko urriaren 7an eratutako behin behineko Euzkadiko Jaurlaritzaren(" Gobierno de Euzkadi") gerra garaiko legegintza ugariak ere ez zion Akade58 ABA LAF:
|
|
|
Hiztun naturalen eraginik gabe, euskara balio berezirik gabeko" esperanto" berria izan zitekeen. Baliorik gabe; ikuspegi pragmatiko hutsetik begiratuta, ingelesak, frantsesak edota esperantoak hobeto betetzen
|
zutelako
funtzio hori. Bestalde, termino greko latinoak mailegatzeko arauen zuzentasuna zalantzan jarri zuen.
|
|
|
Terminologia internazionala, hain zuzen," esperanto" modukoa izateko sortu zen, eta hala komeni zitzaion izatea euskara teknikoari ere (Villasante 1952a). Erabat sututa erantzun zion eskolapioak, frankismoak toleratutako erakundearen babesa erabiltzen
|
zutelako
zilegitasun politikorik gabe aberrazio zentzugabeak inposatzeko:
|
|
|
P. Broussain eta A. Campiónek Akademiaren 1920ko apirileko batzarrean aurkeztutako dosierrean J. Leiçarragaren XVI. mendeko Iesus Christ gure Iaunaren Testamentu Berriaren eredua linguistikoki gailentzat jo zuten, aditzaren joritasunagatik bereziki. Baina estandar gisa bazter batean utzi beharrekoa zela uste zuten, lexikoaren erdal eraginagatik eta, batez ere, XX. mendeko euskaldunek nekez ulertzen
|
zutelako
. F. Krutwigentzat, ordea, Ch.
|
|
|
Bi idazlanok berritasun handiak ziren RSVAPen Eganen ordura arteko historian, literatura hutsa alde batera utzi eta euskararen gizarte egoera hizpide
|
zutelako
. Zeharka, XX. mendean literatura abertzaleak izandako loraldia ukatzea leporatzen zioten F. Krutwigi.
|
|
|
Dena dela, erabaki hori errealitatearen onarpena zen. Euskarazko testuak argitaratzen zituzten Europa eta Ameriketako aldizkari gehienek, EAJ PNVrenak izan ezik, zeinu digrafikoak(" dd"," ll"," rr"," tt") erabiltzen zituzten, tipografia arruntarekin lan egiten
|
zutelako
. Arrakasta gehiago izan zuen F. Krutwigek nazioarteko terminologia kultuaren grafia euskara literarioan onartua izatean.
|
|
|
Esanguratsuki, ez zuen Akademiaren berri eman Príncipe de Viana aldizkarian idazten zuen" Los trabajos y los días" izeneko kultura kronikan. Aitzitik, ez zuen erraztasunik izan, 1940ko hamarkadan Iruñean batzarrik egin ez
|
zutelako
. Soilik M. Lecuonaren Iruñeko sarrera ekitaldira agertu zen 1950ean, baina ordurako uko egina zion euskaltzain izateari.
|
|
|
S. Altube, J. M. Leizaola, C. Jemein, T. Monzon eta D. Ciaurriz. A. Tournier ek, azkenik, jeltzaleen ortodoxia eta abertzaletasun inposatzailea kritikatu zituen, Pirinio Behereetako hizkuntza egoera eta tradizioa begiratzen ez
|
zutelako
(Tournier 1951).
|
|
|
540 F. Krutwigek memorietan R. Lafon bezalako linguistak kritikatu zituen, euskara laborategiko objektu huts bezala hartzen
|
zutelako
, Akademiaren gizarte zeregina baztertuta (Krutwig 1991: 102).
|
|
|
Akademiak ezin zuen frankismopean bere zeregina bete, hizkun426 SAF AA: EBBaren gutun izengabea C. Jemeini,, PNV_ NAC_ EBB, K.00306, C.8 tzaz kanpoko baldintzek mugatu egiten
|
zutelako
nahitaez behar zuen libertatea. Sud Ouest egunkari berriak ere artikulu bat argitaratu zuen urrian Euskaltzaindiaz.
|
|
|
Donostiako Udalak uztailaren 5ean onartu zuen behin behineko alkate tradizionalistaren proposamena. J. Saldaña eta J. Aizpurua zinegotzi falangistek huts egin
|
zutelako
udal batzarrera, tradizionalistak (J. J. Castañeda, A. Mugabure, A. Murga) gehiengo ziren.524 Horrek seguru asko eragina izan zuen Donostiako euskaltzain integristaren eskaria onartzeko orduan:
|
|
|
682 L. Villasantek zioen 1947an izan zuela F. Krutwigen berri, orduan izendatu
|
zutelako
euskaltzain, baina ez dirudi oso probablea. Euskaltzaindia 1949ko ekainean hasi zen oihartzun publikoa izaten, J. M. Seminarioren sarrera ekitaldiarekin.
|
|
|
Euskara literarioa hedatuko zukeen eskolarik ezean, frantziskotar aldizkariek egiten zuten euskalkien erabilera begi onez zekusan, baina soilik herri xeheari zuzenduta zegoen heinean. Horregatik, gaitzetsi egiten zuen erbesteko kultura aldizkarien jokabidea, lapurtera klasikoa erabiltzen ez
|
zutelako
. L. Villasanteren Aránzazu hilabetekariko euskarazko artikulu bat lapurteraz moldatu zuen eta gutunez bidali.
|
|
|
" Comité de Estudios" delakoan, bere buruaz gain, beste kide hauek sartu nahi zituen: J. Elorza, J. Yrizar, Conde de Peñaflorida eta A. Irigaray.980 Nabari zen Gipuzkoaz kanpoko eraginak saihesteko nahia, Valladolideko Unibertsitateak 1953ko udan proposatutako A. Tovarren ordezkaritza aipatzen ez
|
zutelako
. I. M. Echaide, jarduneko euskaltzainburu gisa, patronatuko kide zen.
|
|
|
Katedrak bereziki argitalpenez arduratu behar zuen eta horretarako guztirako aurrekontu egokia behar zuen. Hezkuntza Nazionaleko ministerioak diruz lagundu zuen katedra (30.000 pta. urtero), baina proiektu pertsonala izan zen batez ere, eta J. Ruiz Giménez ministroak ez zuen programa zehatzik garatu 1956ko otsailean kargugabetu
|
zutelako
(Tellechea Idígoras 1982: 35; Barandiaran Irizar 1995:
|
|
|
J. M. Seminariok hiztun arrunten pasibitatea goraipatzen zuen, hizkuntzaren etorkizuna Jaungoikoaren eskuetan uzten
|
zutelako
. Hiztun arruntak nekazariak ziren, batez ere, baina baita burges txikiak ere.
|
|
2021
|
|
|
1934ko otsailaren 10ean irrati bidez eduki politikoak zabaltzeko debekua ezarri zuen Errepublikako gobernu eskuindarrak. Lehen emisioetatik eman izan ziren euskarazko irratsaioaren inguruko kexak, euskaraz egiten zirelako batzuetan eta ideologia abertzalea zabaldu ei
|
zutelako
besteetan (Lasa, 2008: 400; Ordozgoiti, 2012:
|
|
|
Erabakia garrantzitsua izan zen, bertsolari guztiek elkarte baten ikuspegitik jokatu
|
zutelako
. Talde gisa, sorkuntza indibiduala kultur proiektu baten helburu bati begira jarrita.
|
|
|
" Azken batean, Bertsolaritzaren Gizarte Mugimenduaren nortasuna indartzeari eman zioten lehentasuna, hedapenaren kaltetan baina etorkizunera begira sendoago zabalduko zelakoan. Baina arteari ez ezik gizarte mugimenduari ere mesede egin zion erabaki hark, aitortza soziala eta prestigioa irabazi
|
zutelako
" (Zubiri, 2016: 27).
|
|
|
Batetik, hainbat egunkari itxi ziren: Mugimendukoak ziren Unidad nahiz Hierro gobernuaren aginduz, La Voz de España bertako kazetariek jabetza hartu eta porrot egin ondoren, eta La Gaceta del Norte, El Pensamiento Navarro edo Norte Exprés, garai berriei egokitzen asmatu ez
|
zutelako
(Díaz Noci, 2012: 203).
|
|
|
265 Martinezen lanean Muniategik azaltzen duenez, ikasle unibertsitarioa eta artzainaren arteko kontrastea bilatu nahi izan zuten zuzendariek Xalbador eta biak aukeratuta: " ‘Nestor eta Jose Luis Etxegarai produktorea ezagutzen nituen, eta ni baino bertsolari handiagoak baziren arren, filmaren gakoetako bat ‘kontrastea’ izatea nahi
|
zutelako
deitu zidaten’" (2011: 35).
|
|
|
Ez du erantzunik izango. rika egunez: "[...] egun horretan Espainiako poliziak eta Guardia Zibilak jai hartzen
|
zutelako
Hispaniar Arrazaren ospakizunetarako" (Paya, 2012: 7).
|
|
|
Aho bizarrik gabe abesten
|
zutelako
deitzen zituzten batetik eta bestetik: " Dudarik gabe, jorratzen zituzten gaietan topatu behar dugu bikotearen arrakasta[...] biek aitortzen dutenez, publikoak zirikatzea eta egurra ematea exijitzen zien; politikaren alorrean gertatzen zirenei buruz abestea" (Larreategi, 2011:
|
|
|
Amurizak ere badauka gisako konturik: " Neuri ere gertatu zitzaidan Izurtzako ermita batean Santa Agedan, Abel Enbeita eta biok kantuan, ni gazte gaztea sotanarekin, eta dantzariek ikurrina atera
|
zutelako
Goardia Zibila agertu eta arrapaladan handik ihesi joan beharra" (X. Amuriza, elkarrizketa pertsonala, 2017/VIII/02). Eta harrigarriagoa dena, baita Sarrionandiak ere:
|
|
|
Eta bestea zen: ‘Hauek bai bertsolariak! ’, haiek bai esaten
|
zutelako
zer egin behar zen. Ja ez zen nahikoa askatasuna esatea; independentzia edo sozialismoa esan behar zen.
|