|
2005
|
|
|
Baina nobelaren bidea hartu beharrean, lobak saiakera eta ikerketa sakona erabili zuen. Berak aitortu
|
zuenez
, La leyenda de] aun de Alzatek bere etnografi zaletasuna biztu zuen.Euskal gaiak batez ere 1940tik 1956ra bitartean ikertu zituen. Ondokoak aurretik ikerturikoaz gogoetak dira.
|
|
|
Aukeratutako paper onean nahi zituen argitalpenak egin eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira joan zen. Paper fabrika sonatuak zeuden herri honetan eta argitalpenetarako inprenta etxean jartzeko asmoa
|
zuenez
, paper egokiak aukeratzera joan zen.
|
|
|
Mitxelenak inoiz aitortu
|
zuenez
, baliteke ikertzaileari gertatzea besterik gabe eta arrazoi formal hutsengatik, delako hitz batzuk mailegutzat jotzea, are inork haien jatorria aurkitu edo bilatu ere ez duelarik. Hitzen luzera, esatera ko, dagoeneko Sapirrek aldarrikatu zuen irizpidea dugu:
|
|
|
ikasle baina bere burutik ari zenak esan
|
zuenez
, Kazeta xume batean agertuizan da kazeta egile handi (Charritton: 1984:
|
|
2019
|
|
|
Hiztegiak gaztelaniari ematen zion lehentasuna, diktadura primorriveristan bezala, agintari frankisten aurrean errazago baitzen zuritzen Akademiaren eginkizun nagusi gisa, JCVk berak 1941eko baimen ofizialean ageri
|
zuenez
. Lexikografia batzorderako R.
|
|
|
" vasco= euskaldun, euskotar", baina ez" vasco= euzkotaŕ" jatorrizkoan bezala. J. Artechek Donostiako egunkarian adierazi
|
zuenez
, edizio berriaren arduraduna, I. López de Mendizábalen baimenarekin, A. M. Labayen izan zen (La Voz de España).
|
|
|
F. Krutwigek maiatzeko dosierrean R. M. Azkueren aulkirako P. Múgicaren alde egin izana, L. Michelena bezalako lehiakide akademiko indartsu bati jarritako eragozpena ere izan zitekeen.891 Plácido Múgica Berrondo (19061982) jesuita Gipuzkoako Urnietan jaio zen eta, RIEVen lankide ohia izateaz gain, M. Lecuonak maiatzean adierazi
|
zuenez
, gaztelania euskara hiztegi han888 ABA EUS: E. Erquiagaren gutuna Euskaltzaindiari,.
|
|
|
Berriz ere, ez dago batzarraren akta ofizialik, baina idazkariaren zirriborroa gordetzen da. Hain zuzen, N. Oleagak adierazi
|
zuenez
, Euskaltzaindiaren Bilboko laguntzaile batzuen eskaria jaso zuten.923 José Urrutia Bilbao (SI) Deustuko Unibertsitateko ikasketa prefektuaren aurkezpen gutun batekin zetorren eskaria.924 Gazte talde batek Akademiari egoitzako gelaren bat erabili ahal izatea eskatzen zion, euskararen eta euskal kantutegiaren inguruko bilerak egiteko.925 Eskaera bera A. Irigoyen, L. Torrontegui eta J. Peñak sinat...
|
|
|
J. Gorostiagaren ustez idazkun iberikoetako hizkuntza ez zen iberiera, punikoa baizik. Akademiak idazlanak plazaratzeko gaitasunik ez
|
zuenez
, artikulua Salamancako Unibertsitate Pontifikalaren Helmántica aldizkarian agertu zen. Liburua, berriz, M. Grandek zuzentzen zen" Centro de Estudios Vascos de FET y de las JONS" sortu berriak argitaratu zuen, eta ekimen hau Akade930 ABA EUS:
|
|
|
E. Zipitriak, isilpeko ikastola andereño izateaz gain, Círculo Cultural Guipuzcoano ateneoan euskara eskolak eman zituen, L. Michelenak bezala.940 Artikulua A. Tovarrek eta bestelako linguistek euskal aditzaren zailtasunaz eta horrek islatzen zuen hizkuntzaren" egoera kaotikoa" z esandakoari emandako erantzuna zen, erreibindikazio tonu argiarekin. E. Zipitriak salatzen
|
zuenez
, euskaldunen935 ABA EUS: N. Oleagaren akta zirriborroa, Akademiaren otsaileko batzarrean, halaber, A. M. Labayen Euskera agerkariaz aritu zen eta R.
|
|
|
1952ko abenduan Donostiako euskaltzainak J. M. Caballerorekin bildu ziren abiatzear zegoen egitasmoaz hitz egiteko. GPDk 1953ko otsailaren 3an SFVJU sortu
|
zuenez
, I. M. Echaide jarduneko euskaltzainburuak zoriondu egin zuen presidentea, Akademia batzartu arte itxaron gabe.943 GPDren Educación, Deportes y Turismo sailak, orobat, eskerrak eman zizkion Euskaltzaindiaren kooperazio eskaintzari.944
|
|
|
I. M. Echaideren gutunak J. M. Caballerori eta N. Oleagari, gaztelaniazko monolinguismoa ezarri zuen945 Probintziako baserri eskoletako(" escuelas rurales") irakasleei sari ekonomiko bereziak ematera mugatzen ziren, elebitasunaren arazoa kontuan hartuta. GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak 1953ko abenduaren 24ko irizpenean salatu
|
zuenez
, GPDk sortutako mintegiak euskara eskolak ere eman nahi zituen, baina batez ere goi mailako ikerketa linguistikoa eta filologikoa bultzatzera zetorren, bereziki J. Urquijo zenaren ondare bibliografikoa erabiliz. Euskal Herriak unibertsitate egituraz gabetuta jarraitzen zuenez, SFVJU Valladolideko Unibertsitateari atxikita sortu zen nahitaez, baina Salamancako Unibertsitateko" Manuel de Larramendi" katedrarekin elkarlanean aritzeko asmoarekin.
|
|
|
GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak 1953ko abenduaren 24ko irizpenean salatu zuenez, GPDk sortutako mintegiak euskara eskolak ere eman nahi zituen, baina batez ere goi mailako ikerketa linguistikoa eta filologikoa bultzatzera zetorren, bereziki J. Urquijo zenaren ondare bibliografikoa erabiliz. Euskal Herriak unibertsitate egituraz gabetuta jarraitzen
|
zuenez
, SFVJU Valladolideko Unibertsitateari atxikita sortu zen nahitaez, baina Salamancako Unibertsitateko" Manuel de Larramendi" katedrarekin elkarlanean aritzeko asmoarekin. RSVAPek, orobat, txalotu egin zuen egoitza probintzia jauregian zuen SFVJUren sorrera, EI SEVen eta J. Urquijoren legatuari jarraipena ematen ziolako eta euskararen ikerketa zientifikoa koordinatzeko gune nagusi bilaka zitekeelako.
|
|
|
J. M. Urrutiaren euskara eskolak 1953ko azaroaren 16an hasi ziren probintzia liburutegian, hirurogei ikaslerekin (emakume gazteak barne, prentsak nabarmendu
|
zuenez
), eta matrikula abenduaren hasieran itxi zutenean, 137 ikasle zeuden, hiru mailatan banatuta.966 J. Urquijoren bibliotekaz den bezainbatean, Educación, Deportes y Turismo sailak urriaren 22an emandako irizpenari jarraituta, GPDren batzarrak abenduaren 1ean 1.400.000 pezetako aurrekontu berezia onartu zuen, Gipuzkoako CAPi 1951ko udatik zor zitzaiona ordaindu eta probintzia jauregian gordailututa... 188).
|
|
|
Azken berri horiek asko poztu zuten fraide kaputxinoa. Gerra zibilak bere horretan irauten
|
zuenez
, D. de Inzak kolpisten garaipena opa zuen, ustez erlijio katolikoaren babesle agertzen ziren neurrian: " Mucho me alegro de que ya se vislumbre el triunfo final del ejército católico". 83 Euskaltzainburua oso nahigabetuta zegoen gerra zibilak euskaltasunari marrazten zion etorkizun beltzarekin.
|
|
|
Bertaratuen artean, J. Urquijo edota J. Zaragüeta egon ziren. Azkenik, P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministroak hitz egin zuen ministerioak, eredu frantsesari jarraitzen zion izen berriak(" Educación Nacional") adierazten
|
zuenez
(" Instrucción Pública" izan zen 1901ean sortu zenetik ordura arte), herritarrei kontzientzia nazional berria emateko zuen asmoaz. Amaieran, hurrenez hurren, karlista falangisten ereserkiak eta himno nazionala jo zituzten.
|
|
|
Starkie k zuzentzen zuen British Institute rako itzulpenak egin eta, bestetik, erudizio handiko produkzioan jardun zuen Antzinaroko historian nahiz linguistikan: Los pueblos del norte de la Península Ibérica (1943), etab. Mundu Gerrako testuinguruan, A. Tovarren bidez jakin
|
zuenez
," vendido a las potencia extranjeras" zegoelako zurrumurrua zabaldu zen. Horrek eta familiaren heterodoxia ospeak oztopatu zioten unibertsitatean postu esanguratsurik lortzea.303 1944ko martxoan, JCVk antolatutako hitzaldia eman zuen Bilbon eta J. Urquijo euskaltzainak Ribera kaleko egoitzako batzarrera gonbidatu zuen.
|
|
|
EIL SIEBen 1948ko eta 1954ko biltzarretan ere euskal atlas linguistikoaren beharra plazaratu zen. J. M. Barandiaranek A. Tovarri laguntza eskatu zion proiekturako, eta horrek 1954ko urtarrilean L. Michelenarengana zuzendu zuen.320 Hain zuzen, Salamancako Unibertsitateak antolatutako ICOS biltzarrean (1955eko udaberria) A. Tovar errektoreak adierazi
|
zuenez
, proiektua berrabiatzen saiatu ziren, baina elkarlan horrek ere ez zuen aurrera egin. Euskararen berezitasun genetikoak ezinezko egiten zuen alboko atlas erromanikoen eredua besterik gabe aplikatzea.
|
|
|
Gutunean adierazi
|
zuenez
, bizimodu desordenatua zeraman Nafarroako kazetariak. Eguerdiko ordu bietan esnatu eta goizeko bostetan oheratzen zen, egunkariko lanak azken unera arte atzeratuta.
|
|
|
J. M. Seminariori, esan bezala, erantzuna F. Krutwigek eman zion, baina Euskaltzaindiak agerkaririk ez
|
zuenez
, hitzaldiaren edukia ezezaguna izan zen 1952ko zenbakian Guatemalako Euzko Gogoak argitaratu zuen arte. F. Krutwigek era dramatikoan eman zion agurra, gustuko zuen sinbologia erabiliz, Akademia ia ezkutuko elkarte bat balitz bezala.
|
|
|
Bizkaiko delegatuak eta Bizkaiko poliziaburuak.790 Horrela, ohiko gonbitak eta txartel elebidunak bidali zituen Akademiak, besteak beste, Gernika Lumoko alkateari, L. Villasante bertan jaioa baitzen.791 Ezin etorria adierazi zuten, ordea, J. Caruncho Bizkaiko poliziaburuak eta M. Gortari NFDko presidente berriak.792 Deustuko Unibertsitateko A. E. Mañaricúak ere ezin etorria adierazi zion frantziskotarrari.793 Zoritxarrez, sarrera ekitaldiak eragin zituen arazoen ondorioz, ez dago maiatzaren 23ko Akademiaren akta edo zirriborrorik. Biharamunean prentsak adierazi
|
zuenez
, bost euskaltzain hauek bildu ziren probintzia jauregian: M. Lecuona, N. Oleaga, F. Krutwig, J. Gorostiaga eta L. Villasante.
|
|
|
1952ko irailean Londresen ospatu zen VII. " International Congress of Linguists" (ICL) delakoan parte hartzeko Akademiak jasotako gonbita, Ralph L. Turner buruarengandik.809 Uste izatekoa da Euskaltzaindiak, ohi
|
zuenez
, ezezkoarekin erantzun zuela, erantzunik eman bazuen. Argentinako Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascosek, bestalde, maiatzaren 30eko batzarrean hartutako beste erabaki bat aipatu zuen, garaiko gainerako iturrietan agertzen ez dena:
|
|
|
336, 494). apezpikua irekiera hitzaldian euskara estandarizatzearen beharraz aritu zen (Mathieu 1954). Batzorde antolatzailean, EAJ PNVko kideez gain, P. Lafitte eta L. Dassance euskaltzainak aritu ziren, eta seguru asko horregatik ez zuten urte horretako Akademiaren batzarretan parte hartu.1191 I. M. Echaidek uztail abuztuetako batzarretan adierazi
|
zuenez
, EIL SIEBen biltzarrean parte hartzeko gonbita berandu jaso zuelako ezin izan zien garaiz jakinarazi gainerako euskaltzainei (Euskaltzaindia 1982: 38).
|
|
|
A. Irigarayk nabarmendu zuen eus434 kaltzain izateko euskal jatorriaren baldintza desegokia zela. Euskaltzainburuordeak gogorarazi
|
zuenez
, puntu hori ez ezik, 1920ko beste asko ere ez ziren betetzen. 1954ko abuztuan, EIL SIEBen biltzarra ospatzen zen bitartean, buruordearen proposamena onartu eta azken idazketa egiteko batzordea osatu zuten Donostiako euskaltzainen nukleoarekin:
|
|
|
I. M. Echaidek ez zuen inor kanporatzea nahi, baina bai A. Arrue eta J. M. Lojendiok bezalako eragin politikoa zuten ordezkoak izendatzea. B. Echegarayk gogorarazi
|
zuenez
, Gerra Hotzaren egoera politikoki iraulian, RAEko N. Alcalá Zamora errepublikazalea edota Académie Française ko Ph. Pétain eta Ch.
|
|
|
1953ko apirilean eskari luze bat zuzendu zion Gipuzkoako CAPen zuzendariari. Akademiak burutu nahi zuen argitalpen programa handinahirako pta. behar zituztela adierazi zuen.1048 GPDk 5.000 pezetako diru laguntza ematea erabaki
|
zuenez
, euskaltzainburuordeak eskerrak eman zizkion J. M. Caballero presidenteari maiatzaren 15ean.1049 Honela azaldu zion N. Oleaga idazkariari, adibidez, Donostiako CAMi egin zion eskaria: " Es un poco altisonante; pero nunca faltan en estos Consejos personas que miran con malos ojos lo nuestro.
|
|
|
M. Lecuonak ere epaile lanak egin arren, literatura sailaren arduradun nagusi A. Irigaray eta L. Michelena agertzen ziren, SFVJUren Egan aldizkariarekin bezala, euskarazko prosa sustatu eta gaiak berritu nahi zituztelako. Euskaltzaindiaren izaera juridikoak kolokan jarraitzen
|
zuenez
, idazlanak RSVAPen San Telmo museoko egoitzara bidaltzeko eskatzea adostu zuten F. Arocenarekin, GPDren izena erabiltzeko baimen ofizialik ez zutelako.1130 Lehiaketarako iragarki bat prestatu zuten Gipuzkoako euskaltzainek 1953ko abenduan, batez ere Bilbo eta Donostiako egunkarietan ager zedin:
|
|
|
Nolanahi den, edizio berriak eragin handiko literatura eredu bat berriz jarri zuen zirkulazioan. M. Lecuonak Euskaltzaindiaren 1954ko martxoaren 26ko batzarrean bildutakoei (I. M. Echaide, J. Gorostiaga, A. Irigaray, L. Michelena eta N. Echániz elizgizona) irakurri zien hitzaurrean adierazi
|
zuenez
, argitalpenak euskararen batasuna helburu zuen: " Nola?
|
|
|
Aranartek amaitua. Mundu Gerratik aurrera, P. Lhanderen hiztegiaren frantses euskara bertsioaren lanetan hasi ziren, baina ez zuen aurrera egin.29 Gerra zibilaren hasieran, J. M. Leizaolak berak aitortu
|
zuenez
, guztiz gaitzetsi zuen EAJ PNV autonomistaren ezkerrarekiko elkarlana (Euzko Deya). Baina gero, errepresio dramatikoaz jabetuta, Frantziako jesuiten uzkurtasuna eta erregezaleen filokarlismoa salatu zituen.
|
|
|
65 Bilboko egunkari jeltzaleak azalean jaso
|
zuenez
, J. M. Leizaola sailburuak hildakoari omenaldi hunkitua egin zion, Euzkadiko kulturaren sustatzaile nagusi eta ia bakartzat jota. Ondoren, Bermeoko Santa Eufemia elizako hiletan ere parte hartu zuen (Euzkadi;).
|
|
|
EAJ PNVren EBBk bildutako 1950eko dosier anonimoak jaso
|
zuenez
, EIL SIEBen 1948ko biltzar internazionalak eragin handia izan zuen barnealdeko zentsuraren biguntzean. EJ GEren diru laguntzarekin Biarritzen antolatutako biltzar jendetsuak oihartzun handia izan zuen, eta bertan euskara, ikergai ez ezik, diktadura frankistak jazarritako hizkuntza bizia zela ere adierazi zen (Bil468 ABA EUS:
|
|
|
865). EAJ PNVren agerkariak nabarmendu
|
zuenez
, jeltzaleek Giza Eskubideen
|
|
|
Gerra zibil aurreko Euskaltzaindian, N. Ormaecheak gogorarazten
|
zuenez
, euskara literario gisa lapurtera erabiltzearen aldekoak baziren: " dentro de la Academia[...] nos hallábamos don Julio Urquijo y yo para defender la posición labortanista (D. Julio por convicción y yo por tendencia natural)" (Ormaetxea 1991b:
|
|
|
Hain zuzen, N. Ormaecheak itzulitako NBEko" Gizonaren Eskubidegai Guzietaz Aitorkizuna" testuan jarraitutako ereduaren aurkako lana zen hura (Alderdi 1949). Horretan A. Irigaray bat zetorren euskaltzain gaztearekin, J. Urquijoren omenaldirako idatzitako artikuluan adierazi
|
zuenez
:
|
|
|
Izan ere, Frantziako Parlamentuan herri hizkuntzen hezkuntzarako estatutu berria eztabaidatzen ari ziren, 1951ko urtarrilean" Loi Deixonne" bilakatu zena. P. Lafittek berak Le Courrier de Bayonne egunkarian azaldu
|
zuenez
, J. Errecart" Mouvement républicain populaire" (MRP) alderdi kristau demokratako diputatuak parte hartze garrantzitsua izan zuen eztabaidan, nahiz eta zentralismo jakobinoak proiektu erregionalista ahuldu egin zuen (Oficina Prensa Euzkadi). 508 Besteak beste, lege proiektuaren aurka agertu ziren Académie Française bera edota A. Dauzat bezalako linguistak. P. Lafitte pertsonalki inplikatu zen eztabaidan eta M. Deixonne diputatu sozialistari gutuna idatzi zion, Herriako zuzendari gisa, Senatuak murriztutako lege proiektua puntuz puntu aztertzeko:
|
|
|
J. M. Seminario, bestalde, Lesaka eta Bera arteko" Eskolamendi" toponimoaren etimologiaz aritu zen erantzun hitzaldian. Euskaltzaindiak agerkari ofizialik ez
|
zuenez
, BRSVAPen agertu zen sarrera hitzaldia bi urteren eta gorabehera askoren ondoren (Lekuona 1984: 147).
|
|
|
Era berean, Euskaltzaindiak ez zuen bere eginkizun normatiboa bete, esaterako, gaztelania euskara hiztegiaren egitasmoan. EI SEVen zuzendaritzan Euskaltzaindiak ordezkaritza izan behar zuen, unean uneko euskaltzainburu eta idazkariaren bidez. Hala ere, erregeletako behin behineko artikuluak agintzen
|
zuenez
, Oñatiko 1918ko biltzarrean EI SEVeko zuzendaritzako kide izendatutako J. Urquijo eta L. Eleizalde izan ziren hil arteko lehenengo ordezkariak. Euskaltzaindiak 1935 arte urtero 3.000 pezetako aurrekontua jaso zuen EI SEVetik.
|
|
|
589 Ezinbestean, Word aldizkari ospetsura artikulua bidali zuenean atzera bota zioten eta bere kasa argitaratu behar izan zuen, liburuxkan azaldu
|
zuenez
: How did language originate?
|
|
|
Urte horretan Unión Pátriotica alderdi primorriveristako kide izendatu zuten, baina berak uko egin zion 60 urte beteak zituelako.194 Hain zuzen, Akademiak diktaduran (1925) izendatu zuen urgazle. Historia lanetan agertzen
|
zuenez
, monarkismo ultrakatoliko eta foruzaleari lotuta zegoen (Estornés Zubizarreta 1983; Esparza Leibar 2005: 312). 195
|
|
|
Erantzun positiborik izan ez
|
zuenez
, Euskaltzaindiak berriz erabaki zuen diru laguntza ofizial gehiagoren bila joatea, 1949ko iraileko batzarrean (Euskaltzaindia 1982: 7).
|
|
|
Euskal lexikoa ortografikoki eguneratuta, RAEren hiztegi arruntaren (1925ekoa zen azken edizioa) sarrera guztiei euskal ordainak eman nahi zizkieten, esan bezala, neologismoak partez behintzat onartuz. Zeinahi alorretako euskal idazleek horrelako hiztegi normatiboa erabiliz gero, hizkuntza literario baturako bidean oso urrats garrantzitsua izan zitekeen, bide batez Akademiaren autoritatea indartuta, F. Belausteguigoitia urgazle jeltzaleak Errepublikaren urteetan onartzen
|
zuenez
:
|
|
|
Akademiak bien heriotzaren berri eman eta familiei doluminak ematea erabaki zuen. Euskaltzaindiak agerkaririk argitaratzen ez
|
zuenez
, ordea, beste instituzio batzuen esku geratu zen haiei gorazarre egitea. Erbesteko Eusko Jakintzan G. Lacomberen hilberria eta euskal bibliografia argitaratu zituzten.
|
|
|
Urriaren 13an EBBko I. Uncetak jakinarazi zion S. Altubek Euzko Gaztediren biltzarrean (Baiona, 1946) irakurritako idazlana argitaratu nahi zuela EIL SIEBek. S. Altubek berak kopiarik ez
|
zuenez
, C. Jemeini berari eskatu zioten, berehala bidal zezan.428 Erabakiak asko mindu zuen C. Jemein, berak eta A. Urrutiak hizkuntza estandar bakarra ezartzearen aurka prestatu427 ABA LAF: P. Lafitteren gutuna [C. Jemeini?], [1949?]. tako dosierrak ez zituztelako aintzat hartu.429 Euzkeltzale Bazkuna sabindar esentziaren zaindaritzat jo, eta gogoratzen zuen Euskaltzaindia ez zela gauza izan estandar bat aurrera ateratzeko.
|
|
|
Barnealdeko eta erbesteko EBBen arteko komunikazioak, 1949/ 1950, PNV_ NAC_ EBB, K.00300, C.09 eta PNV_ NAC_ EBB, K.00300, C.10 EBBk zuen jarrera ikusita, hobeto ulertzen da Akademiak eta barnealdeko jeltzaleek izan zuten harremanen izaera. F. Krutwigek memorietan kontatzen
|
zuenez
, J. Solaunek eman zion N. Ormaechearen lehen berria, Euskaldunak argitaratzear zegoelako, egile hura F. Mistral eta Homeroren pare jarrita. Ohi zuen harrokeriaz gaitzetsi zuen J. Solaunen maila intelektuala, baina uste dut klandestinitateko EAJ PNVrekin izandako harreman hauek, F. Krutwig bultzatu egin zutela Euskaltzaindia eta bera nor zirela frogatzera.
|
|
|
447 J. Artechek Bilboko egunkari jeltzaleko" ¿ Quiénes son los mayores enemigos del euzkera?" artikuluan adierazi
|
zuenez
, Kardaberaz taldea 1936ko udaberrian Bizkai Gipuzkoetako herri euskaldun batzuetan (Azpeitia, Amasa Villabona, Ea, Arrieta) inkestak egiten hasi zen, euskararen egoera aztertzeko. Gazteek eta bereziki emakumeek gaztelaniarako joera omen zuten, batez ere eskola erlijiosoaren ondorioz (Euzkadi).
|
|
|
René Lafon() Mérignac en (Gironda) jaio zen. Euskal jatorririk ez
|
zuenez
, 1920ko estatutuen arabera ezin zitekeen euskaltzain izan.452 Lizeoko filosofia irakasle izan zen, baina A. Meillet eta F. Saussureren lanak irakurri zituenetik, linguistikara jo zuen. 1920ko hamarkadan Parisko hizkuntzalariek euskararen eta Kaukasoko hizkuntzen arteko lotura ikertzera bideratu zuten, N. I. Marr en teoria jafetikoa aztertzeko.
|
|
|
452 F. Krutwigek oker adierazi
|
zuenez
, RIEVeko artikulu batean ama Nafarroa Beherekoa zuela idatzi zuen, baina aipu hori G. Lacomberi zegokion (cf. Lafon 1936:
|
|
|
J. Urquijoren euskal biblioteka baliotsua azkenean Gipuzkoak erosi
|
zuenez
, euskaltzainburu zenaren omenaldiak BPDren euskaltzain karlistarekiko porrota nolabait arintzeko balio zezakeen. Dena dela, J. Urquijok gerra zibilaren ondoren jasotako ohore eta omenaldi ofizial ugariekin erkatuta, diktadura frankistaren erakundeengandik R.
|
|
|
F. Krutwigen" Azkue in memoriam" eta J. Gorostiagaren" Azkue lingüista" (abenduak 10), J. A. de Donostiaren" Fauna y flora en la canción popular vasca" (abenduak 12) eta J. Domingo Begoñako Carmelo elizako organistaren" Azkue y el folklore musical vasco" (abenduak 13) (La Gaceta del Norte). Euskaltzain gazteak bere burua euskaltzainburuaren oinordeko edo premu gisa ikusten zuen ordurako, gero lotsa gabe onartu
|
zuenez
:
|
|
|
Bestetik, gerraondotik lehen aldiz agertu ziren B. Echegaray, P. Lhande eta J. Elissalde (Euskaltzaindia 1982: 7). 408 Aktak jaso
|
zuenez
, F. Krutwigek bertan aurkeztu zuen agindu zitzaion dosierra Euskaltzaindiaren eraberritzeaz. Arretaz entzun ondoren, F. Krutwigen asmoak aztertu eta aho batez hiru erabaki hartu zituzten:
|
|
|
Gerraondoko baldintzetan, Akademiaren egitura eta eginkizunak kamustuta ageri ziren. JCVren ofizioak horrelakorik aipatzen ez
|
zuenez
, 1941eko berriztatzean desagertu egin ziren" ikerleen" eta" yagoleen" sailak, baita liburuzainaren postua ere. 1932ko urriko azken bozketaren arabera, A. Campión zen" ikerleen" sailburu, D. de Inza" yagoleen" sailburu eta G. Lacombe bibliotekari.
|
|
|
Badirudi zenbait euskaltzain beldur zirela Akademiaren ekitaldi publikoa ez ote zen erbesteko abertzaleen aldarri antifrankista bilakatuko. L. Dassancek gutunean adierazi
|
zuenez
, I. M. Echaide eta J. Saint Pierreren arteko harremanak huts egin zuen ekitaldia antolatzeko orduan.635 EJ GEren berripaperak ere, ekitaldi geroratua EIL SIEBen bilkuratzat jo zuen ia:
|
|
|
Hala ere, adin berekoak ziren eta bion artean lotura bat gauzatu zen. Frantziskotarrak berak kontatu
|
zuenez
, La sierva de Dios M. Ángeles Sorazu, concepcionista franciscana() tesiaren argitalpena Bilbon prestatzen ari zela ezagutu zuten elkar. La Gaceta del Norte egunkarian irakurri omen zuen F. Krutwigen berri eta telefonoz deitu zion.
|
|
|
Hala ere, garaiko giro politikoan eragin zezaketenaren beldurrez, bilera pribatuak ziren, eta Donostiako prentsak ez zituen iruzkintzen biharamunean. I. M. Echaidek adierazi
|
zuenez
, L. Michelenaren hitzaldi ondoko eztabaida bizi bizia izan zen. Hogeita hamar lagun inguru biltzen ziren:
|
|
|
Kontuan hartu behar da JCVk 1941ean Euskaltzaindia berrabiatzeko baimena eman zuenean," ikerleen" eta" yagoleen" sailak desagertu egin zirela. N. Oleagak ere J. Gorostiagaren sarrera ekitaldian adierazi
|
zuenez
, Akademiaren zeregin nagusia hizkuntza gizartean sustatzea zen. Ikerketa zientifikoaren arloa, bestelako erakundeen esku utz zitekeen.
|
|
|
Aurreko batzarrean huts egin
|
zuenez
, ekaineko batzar egunean sinatu zituen euskaltzainburuordeak egoitzako bibliotekari eta R. M. Azkueren dohaintzari buruz apirilean hartutako erabakien jakinarazpen ofizialak.1033 Bestalde, N. Oleagaren akta zirriborroari esker dakigu JCVko ordezkariaren izendatzea ere eztabaidatu zela.1034 Akademiaren egoitza konpontzen laguntzeko JCVk hartutako erabakiari jarraituta, ekainaren 13an E. M. Aguinaga BPDko arkitektoa Euskaltzaindiaren Ribera kaleko egoitzan izan zen eta egoera negargarria konfirmatu zuen:
|
|
2021
|
|
|
Transformazioa graduala izan zen, eta ez zen erabatekoa izatera iritsiko, festak beti izan baitzuen ikuskizuna elementutzat eta ikuskizunak beti izango baitzuen zerbait festatik. Bestalde, merkatuaren legeak horretarako ere ematen
|
zuenez
, eredua populuaren kultur bizipenetara ere zabalduko zen, eta hainbat eremu merkaturatu ez ezik profesionalizatu ere egin ziren pixkanaka: Britainia Handian, 1720ko hamarkadarako zaldi lasterketak egunkarietan iragartzen ziren, eta sektore ekonomiko indartsu bat ziren; beste hainbeste gertatuko zen boxeoarekin 1740ko hamarkadan; Espainian, 1780ko hamarkadarako zezenketak enpresarien esku zeuden; eta mende bukaerarako zirkua erabat profesionalizatu zen hainbat herrialdetan:
|
|
|
Exotikoaren lilura atzeman eta adierazteko biderik zuzenena bidaia izango denez, eta Erromantizismoaren baitan lilura horrek hainbesteko pisua izan
|
zuenez
, literatura erromantikoaren ikur garrantzitsua dira bidaien kontakizunak. Garaiko autore garrantzitsu askok (Goethe, Dumas edo Stendal, esaterako) argitaratuko dute bidaia libururen bat.
|
|
|
hileta zibila egin zitzaion bere eskariz. Euskal historiako lehen hileta zibila izan zen hura Julien Vinsonek idatzi
|
zuenez
(Iglesias, 2000: 131).
|
|
|
62 Erdi Aroan eta Lehen Modernitatearen hasieran historiaren ulerkera erlijioso bat zen nagusi eta genealogia biblikoekin finkatzen zen herri bakoitzak izan zezakeen legitimotasuna. Horrela, Espainian XV. eta XVI. mendeetan zabaldu zen kondairak kontatzen
|
zuenez
Tubal, Armeniatik etorritako Noeren iloba, izan zen Iberiar penintsulako lehen biztanlea: "[...] Túbal se convierte en el mito fundacional español, formando parte esencial del entramado legitimador gainbeheran zen, baita foruak eurak ere, eta Xahok atzean utzi nahiko ditu:
|
|
|
Salbuespen horretatik haratago, Pello Errota eta Txirrita bezala eredu idatzitik urrun gelditzen den sagardotegiko bertsolari klasikoak erabat ertzeko izaten jarraituko du. Pello Errotaren kasuan, zikloaren gailurrak bete betean harrapatu
|
zuenez
, arrasto nabarmenagoa topatzen da prentsan; Txirritarenean, aldiz, ahozkoaren subalternitatea areagotu zuen garbizalekeria dela eta, aipamen soilak baino ez dira jasotzen lehen ziklo honetan.
|
|
|
Euskal diasporaren ekarpenaren ikur gisa har daiteke, eta diaspora horren parte izan ziren bi bertsolari ezagunenen, Pedro Mari Otaño eta Iparragirreren, inguruko testuek protagonismo berezia izan zuten bertan. Bizitza luzea izan
|
zuenez
, gaiari buruzko denetariko testuak argitaratzera iritsi zen, hainbat Euskal Erriatik hartuak.
|
|
|
Amezketarraren ospeak, ordea, bere bizitzan zehar kazetaririk ezagutu ez
|
zuenez
, herritarren gogoan ahoz aho eta belaunaldiz belaunaldi transmititu zenak, ez zion inbidiarik Bilintxenari. Honela zioen Jose Manterolak bere kantutegian, Iztuetaren aipamenaren ondoren etorri zen 54 urteko isiltasuna hautsiz:
|
|
|
Elgoibarko gaztetxean horretarako bertsokiderik topatu ez
|
zuenez
, bakarrik egindako bertso saio batean ezagutu zuten elkar Maiak eta Muguruzak. Artean 18 urte bete berriak zituen bertsolari gazteak ez zuen berehala ahaztuko hura:
|
|
|
Laburbilduz errepika daiteke irudikapen klasikoak, lehen Euskal Pizkundetik jariatutako planteamendu erromantiko esentzialista eta kontserbadore batean oinarrituak, bertsogintza berezko dohain gisa ulertzen zuela. Berezkoa behar
|
zuenez
, eta ez ikasia, bertsolariak berez sortzen ziren kultur ekosistema aurremodernoan, nekazaritza mundu elebakarrean, bakarrik iraun zezakeen. Bigarren Euskal Pizkundeak planteamendu aurrerakoiagoak ekarriko ditu, gizarte modu berrian bizirauteko transmisioa eskolaren bidez burutu behar dela argi ikasiko da eta ikastolen loraldiaren abaroan planteamendu horiek bertsolaritzara ekarriko dira.
|
|
|
Jesus Telletxeak Radio Adour Navarren bertsolaritzari buruzko programa bat eskaini zuen 1981etik hasita. Garai hartan, Ipar Euskal Herrian euskaraz emititzen zuen bakarra zen irrati kate hori 1978an sortu zuen Alexandre de la Cerdak, eta bi urtetan, lizentziarik lortzen ez
|
zuenez
, Herri Irratien bidez emititu zuen (I. Agirreazkuenaga, 2017: 103).
|
|
|
1997tik aurrera zerbitzu publiko bat eskaintzen
|
zuenez
, hala zegokion laguntza publikoa ere hasi zen jasotzen, baina martxan jartzea eta lehen urteetako finantzaketa osoa Elkarteak hartu behar izan zituen bere gain. Ekonomikoki larri ibiltzea tokatu zitzaion, eta hainbat fronte irekita zituen erakundeak gisako proiektu batean hainbeste indar eta baliabide xahutzeak erakusten du bertso munduak bilketan ardaztutako lan ildoari ematen dion garrantzia.
|
|
|
Zizurkildarrak berezko sena zuen propagandarako, eta txapelketa horien antolaketan oso kontuan hartuko zuen alderdi hori. Aipatu den gisan, 1944an Herria aldizkaria sortu berria zen, sei hamarkadatan Ipar Euskal Herriko euskaldunen artean hegemonikoa izan ondoren naziekin lerratu zelako itxi zuten Eskualdunaren lekukoa hartzeko213, eta Hernandorenak bertako zuzendari Pierre Lafitterekin harreman ona egin
|
zuenez
, aldizkaria baliatu zuen plataforma nagusi gisa. Saio horien guztien iragarpen, deialdi, kronika eta iruzkinak argitaratu zituen, eta bestelako sinadura batzuk ere batu zitzaizkion pixkanaka lan horretan.
|
|
|
Erromantizismoak kultura popular oro baserri munduarekin lotu zuela azpimarratzen du Burkek. Esentzializazioa orokorra izan zen, beraz, alderdi horri dagokionez, baina Euskal Herrian euskal nortasun modernoaren eraikuntzarako oinarri gisa hartu zen euskaldun (basati) onaren irudikapenarekin bat egin
|
zuenez
, oso luze iraun zuen: " Euskaldun onaren gizarte errepresentazio hori euskal identitatea euskarritzeko eta modernizatzeko erabiliko den lehengaietako bat izango da[...] XIX. mendearen amaieratik[...] XX. mendeko lehen
|
|
|
210 1967an hasiko dira testu bera bi hizkuntzatan argitaratzen duten artikuluak. Testurik gehien egunkari honetan argitaratu
|
zuenez
, erdarak proportzio garrantzitsua izango du bere produkzioan, baina Aránzazun, Zeruko Argian eta Goiz Argin ere testu ugari argitaratuko ditu, eta, horiek guztiak euskaraz izango direnez, gehiago izango da hizkuntza horretan argitaratutakoa. urte luzez hartu zuen dimentsioa: 1978ko azaroaren 30ean, aldaketaren berri eman zuen El Diario Vascok lehen orrian argazki eta guzti(" La columna diaria de ‘Basarri’/ Desde mañana, ‘Nere Bordatxotik’") eta baita La Voz de Españak ere(" ‘Basarri’ cede el puesto a Garaiko/ Garaiko, nuevo titular de la sección").
|
|
|
Aurreko zikloan Zeruko Argia, El Diario Vasco eta La Voz de España izan ziren, hurrenkera horretan, bertsolaritzaz gehien argitaratu zutenak. Ziklo honetarako metodoa aldatu egin da, eta argitaratutako guztiak jaso beharrean, horrek maneiatu ezinezko bolumen bat emango
|
zuenez
, finalei buruz egunkariek argitaratutakoari erreparatu zaio. Neurketa horiek adierazten dutenez, 1980ko hamarraldian, Eginek hartu zuen bertsolaritzaren estalduraren lidergoa:
|
|
|
Horrela, 2000 urtean Elkartearen gogoetarako txostena aipatzen du Barandiaranek: " Komunikazioan, berriz, Nazioartekotasuna lantzearen garrantzia omen zen giltzarrietako bat, txostenean agertu
|
zuenez
" (2011: 95).
|
|
|
Ez zen, epaile lan horretan eroso sentitu inoiz, behin baino gehiagotan aitortu
|
zuenez
. Nahiago zuen entzule soila izan, edo liburu saltzaile nahiz jaialdi grabatzaile, bere artxiboa osatzeko bertsopaperez eta bat bateko bertsoz.
|
|
|
Jarduera politikoa erabat debekaturik zegoenez, elementu kulturalak pisua irabazi zuen adiera ideologiko berrian, eta, ondorioz, baita praxian ere, eta horrek bigarren euskal pizkunde bat ekarri zuen. Berebat, frankismoak euskal kultura" berez" desagertzear zen fenomeno aurremoderno gisa saltzen
|
zuenez
, baserritar ezjakinen folklorekeria atzerakoi modura, diskurtso horri aurre egin nahian enpeinu berezia jarriko da pizkunde horren izaera modernoa azpimarratzean: "[...] euskara eta euskal kultura gizarte modernoak jarritako baldintzetara egokitzeko gai zirela erakustean, euskalgintzaren eragileek azpikoz gora jarri nahi izan zituzten behinolako interpretazio nagusiaren arrazoibideak.
|
|
|
Hasiera batean, ikerketaren emaitzekin eta bildutako bertsoekin lan mardul bat argitaratu ahal izatea zen haren asmoa. Espero zuen laguntza jaso ez
|
zuenez
, argitaletxe propioa sortu behar izan zuen, ordea, eta horrek aukera berriak ireki zizkion: " Antonio Zavalak, jesuita izanik, uste zuen Konpainiak argitaratuko ziola obra.
|
|
|
Garaiko hizkuntzalaritzak eta antropologiak, aipatu den gisan, euskaldunena Europako jatorrizko etnia izan ote zitekeen planteatu zuten batetik, eta horrek bidaiari, kazetari eta ikertzaileen mapan kokatu gintuen alde batetik. Bestalde, Etxahun, Bilintx eta Iparragirrerena bezalako biografiek ere, ertzekoak, gorabeheratsuak eta tragediak ukituak, oso ongi funtzionatzen zuten garaiko iruditerian, eta batez ere azkenaren figurak, aipatu den gisan, ikur politikoaren dimentsioa hartu
|
zuenez
, sekulako oihartzuna izan zuen.
|
|
|
1950eko hamarraldiaren amaieratik hasita Europako estaturik gabeko nazioetan azaldu zen olatu orokorragoaren baitan kokatzen zen abertzaletasun berri bat ernatu zen. Olatu horrek jarraitutasun bat zuen XIX. mende amaieran nazio berek izan zuten lehen nazionalismoarekin, baina XX. mendearen lehen erdian garatu zen diskurtso antikolonialista aurrerakoia barneratu
|
zuenez
, belaunaldi arteko borroka kulturala ere bazekarren: lehen olatua kontserbadorea zen funtsean, tradizioaren zaindari gisa altxatu zen, eta olatu berriak tradizio hori mundu ikuskera irekiago batera egokituko zuen transformazioa bilatzen zuen.
|
|
|
Beatriz Zabalondok zehaztu
|
zuenez
," liburu eta materialen garrantzia ere ez da gutxiestekoa, orain arte batere landu gabe zegoen euskal traduktologiarena bezalako alor batean" (1988: linean).
|
|
|
Itzultzaile profesionalen jarrerari eta diskurtsoari dagokionez, Zabaletak 1986an egindako inkestaren emaitzen txostenean azaltzen
|
zuenez
, apurka apurka igotzen ari zen euren burua itzultzaile profesionaltzat jotzen zuten itzultzaileen kopurua, bai eta langintzarako unibertsitate ikasketak beharrezko zirela uste zutenena ere: kasurako, 1981ean itzultzaile izateko unibertsitate ikasketak behar zirela uste zuten inkestatuak% 15 ziren, eta 1986an, ostera,% 55,10 (Zabaleta, 1986).
|
|
|
Askotan egin ohi den galderari buruz berriz, alegia, zergatik ez dituen Martinek berak bere lanak itzultzen, bi ipuinekin izandako esperientziaz baliatzen da ezinezkotzat jotzeko. Lana nekea eta aspergarria egiten zitzaion, egile izateak baimentzen
|
zuenez
etengabe traizionatzen zuen testua, eta zailtasunak aldentzearren, edo hobetu asmoz, hainbeste urruntzen zen jatorrizkotik non une batetik bestera birsortze bat bilakatzen baitzen emaitza, lehenengo bertsioa baino hobea agian, inondik inora ez jatorrizkoa. Ezinezkoa zitzaion, oroz gain, sortzeko ahalmen handiagoa eskatzen zuten lanak zeuzkalako zain.
|
|
|
Administrari bezala, ez itzultzaile bezala, hori lehenik eta behin utzi nahi du argi, berak ez duelako beharrezkoa den titulaziorik. Bizimodu korapilatsu samarra izan da berea, eta hau dela eta bestea dela ezin izan
|
zuenez
ikasketa formalik egin, lanpostu adinistratibo baterako aurkeztu ahal izan zuen bakarrik. Noski, itzultzaileon lana, salbuespen bakan batzuk izan ezik, ziur asko inork irakurriko ez dituen testu administratibo aspergarriak gaztelaniatik euskarara ekartzea, besterik gabe, elebitasunaren legea betetzeko, ez da izugarri esker onekoa ere.
|