|
2005
|
|
|
Karia hortara antolatua izan da, Lore jokoetan bezala, kantu sariketa bat. Bi Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman
|
zuen
lehen prima. Bi azken ahapaldiek 15 et 16.ek aldarrikatzen dute Zazpiak bat fama
|
|
|
Edonola ere, hiru hiztegi eremu horiek ez dira finkoak hizkuntzen historian, termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio
|
zuen
lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu: ardatz cartesiar, biraketa ardatz, simetria ardatz...
|
|
|
1843tik 1848ra arte, berak dioskunez, eta epe labur horren barman dialektologia lanetarako materialak biltzen ibili arren, ez zuela ezer argitaratu 1847 urtera arte, Florentzian kaleratutako Specimen lexici comparativi omnium linguarum europaearum, hain zuzen. Italiako dialektoei buruz argitaratu
|
zuen
lehen lana 1860koa da: Alcune osservacioni linguistico comparative sulla pronunzia del dialetto Genovese'.
|
|
2019
|
|
|
Era berean, E. Bilbao Justizia ministro izendatu zutenean, N. Oleaga arduratu zen ministro berriaren Bizkaiko gestio pertsonal eta profesionalak ixteaz. 837 Kontuan har bedi Gorte frankistetako presidentearen anaia Hilario Bilbao BPDko presidenteordea izan zela, hain zuzen, F. Krutwigen hitzaldia salatu
|
zuen
lehen agintaria Euskaltzaindiaren maiatzeko ekitaldi irekian.
|
|
|
Jean Saint Pierre() Milanfrangan (Pirinio Behereak) jaiotakoa eta teologian doktorea zen. Frantses nazionalismoa areagotu
|
zuen
Lehen Mundu Gerra egindakoa zen, germanofobo erabatekoa, baina euskaltasunarekin uztartu nahi izan zuen identitate hori. Garai horretatik zegoen harremanetan Espainiako abertzaletasunarekin.
|
|
|
Euskaltzaindiari dagokionez, A. Irigarayk proposatu zuen L. Michelena urgazletarako eta 1951ko otsailean egin
|
zuen
lehen aldiz bisita Akademiaren Bilboko egoitzara. Ribera kaleko bibliotekan hainbat idazlan eskuratu ahal izan zituen.881 Akademiaren artxiboan ez dago euskaltzain hautagaitzarako proposamen formalik, baina M. Lecuona eta A. Irigaray beraren alde zeuden (Villasante 1987:
|
|
2021
|
|
|
Hala ere, bertsolaritzaren presentzia mediatikoaren historiak formatu ezberdinetan gertaturikoaren historia izan behar du ezinbestean, eta ahalegina egin da gainerakoen inguruko informazioa ere lantzeko. Horrela, ziklo zaharragoei dagokienez, arreta berezia jarri zaio gerraurreko pizkundean bertsolaritzak irratian izan
|
zuen
lehen esperientziari, eta frankismoan Loiola Irratian izan zuen gailurrari. Gerraurrekoari erreferentzia egiten dioten Agirreazkuenagaren (2018), Díaz Nociren (1992) Ordozgoiti, Garmendia eta Mujikaren (2012), Martinezen (2012) eta Zubimendiren (2012) testuak xehe xehe hustu dira, eta garaiko prentsan egin zitzaizkion erreferentziak bildu dira.
|
|
|
Revue des Voyants hain zuzen Agostik zuzendu
|
zuen
lehen aldizkaria51 Xaho familiak izan behar zuen Etxahunen berri zuzena, Etxahunen bertsoetan Atharratzeko aguazilak, Agosti eta Jean Baptisteren aita Andre Xahok, eskainitako laguntza aipatzen baita (Haritschelhar, 1969: 14), baina pentsa daiteke Jean Baptiste testu hau idaztera animatu zutenak Etxahunen biografia berezia eta pertsonaia erromantiko gisa jarri zitzaion foku hori ere izango zirela.
|
|
|
Boucherren testua argitaratu zuen aldizkaria, berriz, hilabetekaria zen, 1818ko azaroan atera
|
zuen
lehen zenbakia eta 1829ko abenduan azkena. Société de géographes, de voyageurs et de littérateurs francais et étrangers delakoak argitaratzen zuen, eta Jacques Thomas Verneur izan zuen editore.
|
|
|
Zavalari kontatzen dionez, mitin batean egin
|
zuen
lehen aldiz bertsotan, hain zuzen ere Alegiko errotako bileran parte hartu zuen Patxi Erauskinekin buruz buru: " Amazazpi edo emezortzi bat urterekin kantatu zuan leenengoz jende aurrean.
|
|
|
196 bat osatzeko ideiarekin. 1931ko irailaren 20an argitaratu
|
zuen
lehena, eta honela aurkezten zuen ideia bertan: " Asteroko Bertsolariya izeneko au, atera da zeren ikasi naya edo gogoa dagoen bertsuetarako, eta denbora berian ez dalakoz xamur lengo bertso zar eder ayek billatzen nolanai[...] Geyenian gertatzen dana, zere lagun edo adiskideari eman irakurtzeko, gero arrek ez digula atzera biar bezala eman, au da, berriz zu gana eskutaratzeko ondatu edo orri batzuek kenduak (eta au da okerrena) agiyan geyago libururik zugan iritxi ez".
|
|
|
Euskarazko irratsaio finkoak zerbait gehiago itxaron behar izan zuen. Hain zuzen ere Luzear izango zen 1931ko irailean Zubimendik El Pueblo Vascon zuen euskal atalean ideia mahairatu
|
zuen
lehena. " Irudipen zoroak" bezain izenburu esanguratsua jarri zion testuari:
|
|
|
Charles Louis Bonaparte, 1848tik II. Errepublikako presidente eta 1852tik Bigarren Inperioko enperadore zena, Louis Lucieni printze titulua nahiz pentsioa eman eta Xaho erbesteratu zuen bera, laguna zuen Abbadiek 1836an Brasilera egin
|
zuen
lehen ikerketa bidaian elkar ezagutu zutenetik71 Eta politikoki
|
|
|
Etxeberria, Arregi eta Auzmendik azaltzen dutenez (2012: 741) 1899 arte iraun
|
zuen
lehen saiakera horrek, arazo ekonomikoengatik itxi beharrean aurkitu ziren arte, baina hurrengo bi hamarkadetan beste hainbat saiakera egin zituen lekeitiarrak bide horretatik.
|
|
|
Esan bezala, 1918 urte garrantzitsua izan zen euskal kulturgintzaren historian, Eusko Ikaskuntzaren sorrerak eta erakunde horrek Oñatin burutu
|
zuen
lehen kongresuak XIX. mende amaieran garatu zenarekiko hainbat berrikuntza ekarri zituen, proiektuaren oinarriak ezarriaz batera.
|
|
|
Esan bezala, XIX. mende hasierakoak dira erdaraz egindako lehen urratsak, eta bertsolaritzaren edo bertsolarien lehen aipamenak 1820ko hamarkadan egin ziren, Boucher de Crèvecoeurren testuarekin (1823) eta Etxahunen epaiketei buruzkoekin (1828). Euskarak prentsan izan
|
zuen
lehen agerpenaren aurretikoak dira horiek, eta euskarazko kazetaritzak emandako hurrengo pausoan, Agosti Xahoren Uskal Herriko Gazetan, bi zenbaki bakarrik argitaratu arren, bertsolaritzari tartea egingo zitzaion.
|
|
|
Lehen Karlistaldiarekin() abiarazi zen martxa sendo batekin kazetaritza moderno hori Hegoaldean, eta Iparraldean 1830eko iraultzaren bueltan. Eta bertsolaritzak 1840ko hamarkadan izan
|
zuen
lehen aldiz arreta jarraitu bat Agosti Xahok Ariel aldizkarian eskaintzen dizkion testuekin.
|
|
|
Elkarteak zerogarren minututik egin zuen hedabideratzeko apustua. Bertsolariek antolatutako lehen txapelketa, 1986koa, izan zen finalaren inguruko prentsaurrekoa izan
|
zuen
lehena (Larrañaga, 2014: 72).
|
|
|
Izena lehen egoitzatik zetorkion: Errenterian Xenpelar bertsolaria bizi izandako etxea izan
|
zuen
lehen kokaleku. Hamarkada bukaerarako Donostian Kutxak utzitako espaziora aldatua zen eta 2008an estreinatu zuen egungo egoitza, Villabonako Subijana Etxea.
|
|
|
Gerora hainbat bertsolari belaunaldi eman dituen klan garrantzitsuaren lehen katebegia da Kepa Enbeita() muxikarra. Abertzaletasun jeltzalean militatu
|
zuen
lehen bertsolari ezaguna izan zen, eta lotura horrek erabat markatu zuen beraren bertso ibilbidea197 Mitinetako saioetan espezializatu, eta bestelako saioak alde batera utzi zituen eta 1935eko nahiz 1936ko Bertsolari Guduetan ez zen parte hartzera iritsi. 1935eko finalaren egun berean, ordea, berriro ere eredu gisa aldarrikatu zuen Lauaxetak:
|
|
|
63). Taldeak II. Mundu Gerra hasi arte jarraitu zuen bere itzulia, baina Hernandorenak familiaren ondora jo behar izan
|
zuen
lehen emanaldien ondotik, eta dentista gisa lanean jarri: " Inazio Etxebeste pilotari handia izan zenak[...] harategia zeukan Saran eta haren atzekaldean, gela txikia utzi zion Teodorori, dentista kontsulta jar zezan.
|
|
|
776), ibili zuen bide osoa berregin daiteke. Honela, Principe de Vianaren 1975eko urtarrileko zenbakian kontatzen duenez, Mattin izan zen bere peskizei esker topatu ahal izan
|
zuen
lehen bertsolaria:
|
|
|
Arantzazukoa Euskaltzaindiak antolatu zuen, irailaren 14tik 16ra bitartean, eta gerraostetik antolatzen
|
zuen
lehen biltzar irekia izan zen. Euskararen egoera larriari buelta emateko burutu beharreko modernizazio lanaren inguruko eztabaidari heldu zitzaion bertan:
|
|
|
Basarrik bertsolariari eskatzen ziona, Herriarekin hitz egin zezala, alegia, gero eta zailago dago. Zatiketa politikoa dago batetik[...] Bestetik, berriz hamazazpi urteko etenaren ostean Euskaltzaindiak antolatu
|
zuen
lehen txapelketa[...] 1980koa arrakastatsua izan zen oso[...] Ordu arte bertsoetara inguratu gabeko jendea saioetara hurreratzen hasi zen (Garzia, 2000b: 248)
|
|
|
" Inguru testua" partekaturiko erreferentziak lirateke, eta bertso bakoitza inguratzen duen sorkuntza (bertsoa kokatzen deneko bertsoaldia eta bertso saioko ordura arteko bertso guztiak)" egoera" saioan partekatzen den gainerako guztia (lekua, saioaren motiboa, tokia, gai jartzailea, bertso lagunak, giroa...) (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001: 142). ertain urbanoetan zeukanez oinarri soziala, arrotz egiten zitzaion lehenagotik nagusi zen literatura eredua, haren molde soilak eta gai bukolikoak[...] literatura berriak gaien aldaketa ekarri
|
zuen
lehenik —gizaki urbanoen eguneroko errealitateari loturik zeuden gaiak jorratu ziren, auzi sozialak besteak beste—; bigarrenik, XX. mende aurretiko literatura tradizioari lotzean, garbizaletasun/ arrunkeria binomioa saihestuz, herri literaturaren oinarriak ezarri zituen; hirugarrenik, edukietan ez ezik estiloan ere eguneratu zen literatura, horrela, literatura korronte garaikideekin bat... Eraldaketa horiek ordura arteko euskal kultura esparruaren ohiko ikusmolde nagusia eta barne homogeneotasuna hautsi eta itzulezinezko pitzadurak ireki zituzten pentsamendu tradizionalean.
|
|
|
Eta ordura arte hain baserritarra izan zen bertsolaritza kaleko jendearengana iristen hasi zela, horrek daukan garrantziarekin. Gaurko begiekin begiratuta, gaur hain hiritartuta eta gizarte berriari itsatsita dagoen bertsolaritzak orduan egin
|
zuen
lehen urratsa. Eta eskerrak!
|
|
|
Ahozkotasunaren eta kultura idatziaren arteko korapiloa ez ezik, aurremodernoaren eta modernoaren talka ere jasotzen dute bitasun horiek. Horrenbestez, baita azpimarra euskal izaera aurremodernoa gordetzeko nahian jarri
|
zuen
Lehen Pizkundearen eta izaera hori modernitatera egokitzeko beharrean zentratu zen Bigarren Pizkundearen artekoa ere, edo euskal izaera esentzializatua ikur gisa hartu zuen abertzaletasun tradizionalistaren eta euskal izaera ireki bat planteatzen zuen abertzaletasun ezkertiarraren artekoa.
|
|
|
Epaimahaiko izan zen 60ko hamarkadako txapelketa guztietan, antolakuntzan ere hartu zuen parte, eta Auspoaren bidez beste ekarpen garrantzitsu bat egin zuen 1960ko hamarraldiko Euskal Herriko txapelketetako bertso guztiak argitaratu eta zabalduaz. Tolosarrak argitaratu
|
zuen
lehen liburua 1960ko txapelketari buruzkoa izan zen hain justu: "[...] Zavalaren lehen obra, Auspoan ez baina, Itxaropena argitaldariaren Kulixka Sortan plazaratu zen, 1961ean:
|
|
|
ETAk 1960ko hamarraldiaren bukaeran borroka armatuari ekin zion, eta erakunde marxista gisa eman zituen hurrengo pausoak, baina kulturaren dimentsio politikoa jorratzen zuen abangoardiako mugimendu klandestino gisa funtzionatu
|
zuen
lehen urteetan. Eta belaunaldi gazteak bizi zuen berrikuntza beharraren bulkadak, abertzaletasun berriari euskal kulturgintzaren lidergoa eman zion:
|
|
|
Ta Poesia Popular Vasca’ izeneko hitzaldiarekin (1930/ 1931) inspiratu
|
zuen
Lehen Pizkundearen gerraurreko olatuak bertsolaritzari emandako bultzada berria.
|
|
|
Testuak izan
|
zuen
lehen orrazketa fin eta animosoagatik estimatzen zaiola Urtzi Gorostiagari. Pelukeraren semea izan behar.
|
|
|
Intuizio hutsez azaleratutako laugarren hipotesi nagusiak erakutsi
|
zuen
lehen aterpe teorikoetarako bidea: bertsolaritzaren inguruko proiektuak bere testuinguruaren eragina izan behar zuen, bertsolaritzaren bilakaerak, oso singularra izanagatik, ezin baitzuen modu erabat isolatu batean gertatutako zerbait izan.
|
|
|
Isilka eta bakarrik hasi bazen ere, laster zabaldu zen haren lanaren oihartzuna eta Euskaltzaindiak gerraostean egin
|
zuen
lehen batzar irekirako bere lana azalduko zuen hitzaldia eskatu zioten. 1956ko irailaren 15ean eskaini zuen hitzaldia" En busca de la poesía popular a través del Pais Vasco/ Bertso berrien billa Euskalerrian zear" izenburuarekin, eta ordurako 50.000 bertso bilduak zituela azaldu zien bertaratutakoei.
|
|
|
Gai oni buruz zerbait idazteko asmoa zorrozki ernatua dabilkit buruan, eta ezinegon urduria asmo hau bete arte. As nadin, bada, nire oldozpenak agertzen", dio 1939ko otsailaren 5ean Euzko Deyan argitaratu
|
zuen
lehen artikuluaren irekieran. " Bakezalea dugu beti gure bertsolaria" jarri zion izenburua testuari, eta 1936ko txapelketan gerraren aurka abestutako bertsoak zekartzan gogora.
|
|
|
9.2.3 Erromantizismoak irekitako bidetik, kultura popularretik nazionalerako metamorfosia bilatu
|
zuen
Lehen Pizkundeak, bertsolariaren irudikapen esentzializatua ikur bihurtuz eta horren praktikak ikuskizun modernoaren parametroetara ekartzen ahaleginduz
|
|
|
Delabastitak eta Grutmanek fikziozko itzultzaileengan behin eta berriz errepikatzen diren elementuen artean zerrendatzen dituzte trauma eta nortasuna (2005); bada, biak ageri dira Atxagaren ipuinean, eta itzulpena, hein batean, sendabide bat balitz bezala ageri zaigu. Protagonistak Parisa egin
|
zuen
lehen bidaiari buruz honelaxe diotso psikologoari:
|