|
2001
|
|
|
Dena den, gogo duenak ikus dezake nola agertzen diren gertatuak eta gertatu ustekoak" kondaira" honetan, eta hitz hau Txillardegik berak" Orangutanen ugartea" n usatu zuen eran hartu dut. Aldizkari honetan ikusi
|
zuen
argia, 1957, 1
|
|
|
Bere hizkera eta bertso lana euskalaririk gehienek ukitu behintzat egin dute, hala nola Stempf ek, Schuchardt-ek, hil berria dugun Ernst Lewyk eta, inork baino barrenkiago, René Lafonek. Argitaraldi honen eta guztien oinarria, Parisko Bibliothèque Nationalean gorde den ale bakarra, Urkixok atera
|
zuen
argitara, sarrera lan eder batekin, 1933ko RIEVen, faksimile eran eta bakarka, liburu  gisan, Lopez Mendizabalenean. Hemen datorren frantses itzulpena, Lafonena da, lehen BoletÃn de la Real Sociedad Vascongada de los Amigos del PaÃsen agertua, ohar ikasi ugari lagun zituela.
|
|
2002
|
|
|
Hala eta guztiz ere, noizean behin, beste ahots batzuk datozkigu festa hondatzera. MatÃas Múgicaren libeloa desa  tsegin samarra izan zen, eta, gainera (bekatuen artean bekatu), inperio zapaltzailearen hizkuntza zitalean eman
|
zuen
argitara; baina egia berdadero batzuk esaten zituen, behin  tzat, eta (ez dakit zein puntutaraino baina) eztabaidarako aukera eskaini zuen. Beste adibide bat:
|
|
|
Mielanjel Elustondori, Joxerra Garziari, Pruden Gartziari, Iratxe Gutierrezi, Jon Kortazarri, Manu Lopezi, Gerardo Markuletari, Xabier Mendigureni, Mari Jose Olaziregiri, Ixiar Ortuondori eta Asisko Urmenetari. Gogoratu beharra dago, bestalde, lan hau idazteko lehenengo bultzadaren errua Eskoriatzako Humanitate Fakultateak eta Nafar Ateneoak izan zutela, bi hitzaldi gonbit zuhurgabe direla medio, eta atal hauetako gehienen lehenengo bertsioak jasotzeko abegitasuna izan zuela Euskaldunon Egunkariak, 2002ko ekaina eta uztaila bitartean (seigarrenarenak Garako" Mugalari" gehigarrian ikusi
|
zuen
argia); Alberdania argitaletxeari, nola ez, esker ona erakutsi nahi diot eskaini didan konfiantzagatik. Dena dela, eta arrazoi ezberdinengatik, zorrik handiena bost adiskiderekin daukat:
|
|
|
Esaten ari naizen honen guztiaren adibide on bat izan daiteke Jasone Osororen Korapiloak liburuaren harrera kritikoarena, konparaketa ahalbidetzen digulako, batik bat. Jakina denez, 2002ko udazkenean elgoibarraren liburuaren gaztelaniazko itzulpena eman
|
zuen
argitara Seix Barral etxe entzutetsuak, Desnudos izenburupean. El PaÃs egunkariko Babelia gehigarria izan zen iruzkin bat kaleratzen lehena.
|
|
2003
|
|
|
Muturrak hautsi. Nork agintzen
|
zuen
argi utzi.
|
|
|
Frai Bartolome de Santa Teresa karmeldarra (Markina,) Markinako Komentuko predikari izan zen, eta lan horretan ibili zen Bizkaia osoan zehar. Independentzia Gerratean preso egotea suertatu zitzaion Jose Bonaparteren aurka propaganda egiteagatik, baina 1813an itzuli zen sermoigintzara, eta hiru urte geroago eman
|
zuen
argitara bere lanik ezagunena: Euskal Errijetako olgueeta ta dantzeen neurrizco gatz ozpinduba (1816).
|
|
2006
|
|
|
Argi grekoaz alderatuta, euskal argia ilunagoa omen da, beltza. Illarramendirekin ikusi omen
|
zuen
argi beltza, haren errementeriako sutegian. Sua, beroa, argia... beltza.
|
|
|
Sortu zen iskanbila sekulakoa izan zen, inork ez zekien aretoaren beste muturrean zer gertatzen zen. Norbaitek esan
|
zuen
argia ez zela matxura batengatik joan. Komunistak!
|
|
2009
|
|
|
Hala ere, ez zuen arrakastarik izan. Gauzak horrela, narrazio bilduma bat eman
|
zuen
argitara bere antzezle garaian bizitako pasadizoekin. Liburuak ez zuen arrakasta handiegirik izan, baina, neurri handi batean, hari esker lortu zuen lana Arte hoy kultur aldizkarian.
|
|
|
Edonola ere, Heraldokoen arreta erakarri zuen, eta zutabe bat eskaini zioten ostegunetan. Zutabea eskaini ziotenetik ez
|
zuen
argitara ezer eman. Eta sei urte paseak ziren azken liburutik.
|
|
|
" Bai, begiak itxita dauzkat
|
zuen
argiarentzat. Piztia bat naiz, beltz bat naiz".
|
|
2010
|
|
|
Nonbait argitaratu behar zuela esan genion, oso ona zela. Jakin aldizkarira eraman zuen eta argitaratuko zutela esan zioten (1979an ikusiko
|
zuen
argia). Harrituta geunden denok, ez genuen uste hain erraza izango zenik.
|
|
|
Ezaguna dugun Lotsatiren lehendabiziko lanak El DÃa egunkarian, hain zuzen, ikusi
|
zuen
argia 1935eko uztailaren 12an: Ene Euskaria!
|
|
|
Eta zu, harritu egiten zara? Teilhard de Chardin josulagun jakintsuak ikusi
|
zuen
argi munduaren eta materiaren bidea: garapen geldo luzean, dena izpiritualtzen nola doan ezarian, abia motel geldiezinekoan.
|
|
2011
|
|
|
maiz erabiltzearen ondorioz, orriak higatuta zeuden; dena dela, Franek ez zuen bestelako markarik edo azpimarrarik ikusi. Liburua alde batera utzi, eta harekin batera tiraderan aurkitutako papera ipini
|
zuen
argiaren azpian; Internetetik ateratako orri baten fotokopia zen, zuri beltzean inprimatutakoa. Irakurri egin zuen.
|
|
2012
|
|
|
Ezer baino lehen, usain egin zion koñakari, kopa mugituz biribilean sudurpean. Ondoren, jaso egin
|
zuen
argitara, eta koñakari begira geratu zen. Beharrezkoa zuen, antza, hura guztia egitea dastatzen abiatzeko.
|
|
|
ez zituen arauen arabera antolatuta zegoen egoera batera. Amak eman zizkion arrazoi guztietatik bakarra ikusten
|
zuen
argi, azken azkena, alegia nonbait irakastekotan ikastetxe hartan erakuts ziezaioketela biolina jotzen.
|
|
|
Nola zeukan izena? Katedratikoa ordezkatu
|
zuen
argi azaldu ez zieten arrazoiren batengatik. Don Ãngel MarÃa; hori da, don Ãngel MarÃa deitzen zen.
|
|
|
Gelak ez
|
zuen
argi faltarik, eta batera eta bestera begiratu zuen. Denbora asko egin zuen dena aztertzen.
|
|
2018
|
|
|
Legenarrak jotako ispilua zirudien, hezetasunak zipriztin beltzez zikindua izkinetan. Kriseilu batek nekez eramaten
|
zuen
argi engainagarri bat gela ziztrinera. Lau horma akastu baino ez ziren, sabai baxu itogarri baten azpian:
|
|
|
Beti erne. Arratsalde berandua zen ordurako, eta kristal berde haien atzetik ezin jakin zitekeen kale estu hura zikintzen
|
zuen
argi apurra egunari edo gauari zegokion.
|
|
2019
|
|
|
Gerora jakin zuenez, berarekin bakarrik zuen horrelako jokabidea. Noizean behin joaten zitzaion gelara, eta sekula ez
|
zuen
argi izaten bezero edo nagusi gisa joaten ote zen. Nolanahi ere, edozein bezerorekin baino ezerosoagoa egiten zitzaion nagusiarekin larrutan egitea.
|
|
|
Ceaucescu erori eta hil zutenean, hamar urte behar izan zituen Norman Maneak itzultzearen aukeran pentsatzen hasteko, itzultzeak zentzurik zuen erabakitzeko. Ez
|
zuen
argi ikusten huligan batek posible zuen itzultzea ia mende osoz hizkuntza pozoituta eta herritarren ahotsa atxilotuta eduki zuen lurraldera.
|
|
2020
|
|
|
Eta orduan espero ez zuen mundu bat atera
|
zuen
argitara. Liburua zen gutxienekoa.
|
|
|
Ez
|
zuen
argia piztu eta ni zeharo iratzarri baino lehen ohean nire ondoan aita biluzik zegoen. Zer nahi zuen galdetu nion.
|
|
|
Mugako garaiari dagokionez, nabarmentzekoak dira Mitxelenari eta Caro Barojari egindako elkarrizketak. Horrez gain, saio literarioren bat ere eman
|
zuen
argitara; esate baterako, hitzaldi baten ondorioz sorturiko Cancionero popular vasco a través de la Historia (1979) izenekoa. Testua ez da kazetaritza lan bat, saiakera literario bat baizik, eta Letek zuen luma erakusteaz gain, kantutegi tradizionalaren inguruan zeukan jakintza eta sentsibilitatea bistaratzen ditu.
|
|
|
Merezi du ohartxo bat egitea Arestiren poemaren argitalpenaz, haren beste lan askoren kasuan bezala, zentsurak markatua baita hau ere. Poemak Euskal Harria bilduman ikusi behar
|
zuen
argia ziurrenik, konkretuki PoesÃa para AgustÃn Ibarrola ataleko azken poema gisa; sail horretan poema esanguratsuak daude, gaztelaniaz nagusiki âhala nola Sonetos de la patria oscuraâ. Esan bezala, ordea, zen  tsurak argitalpena baldintzatu zuen, eta 1967ko edizioan ezin izan zuten poema hau sartu.
|
|
2022
|
|
|
Ukondoak mahaian jarri eta eskuen artean atseden zuen burua, lokietako taupa  dak kontatzen zituela. Kamaroteko atea ireki zen eta hungariarra ikusi
|
zuen
argi errainu gris baten erdian zutik:
|
|
|
Lanpara txiki portzelanazko pantaila zuriko bat zegoen mahai gainean, eta adarki izurtuzko marko batean sarturik zegoen argazki baten gainera isurtzen
|
zuen
argia. Annieren argazkia zen.
|
|
|
Makinaren tarrapata en  tzuten egon zen pixka batean gizona, eta, gero, kopia amaitzera itzuli zen berriro. Burua, ordea, ez
|
zuen
argi, eta pubeko argitasun eta abarrotsera joaten zitzaion gogoa. Pontxe beroak hartzeko gaua egiten zuen.
|
|
|
1986an ikusi
|
zuen
argia Koaderno Handiak, eta izugarrizko arrakasta izan zuen berehala mundu zabalean. Hogeita hamar hizkuntza baino gehiagotara itzuli da.
|
|
|
Pentsamendu latza: hil egin behar izan zuen, emakume eder baina artifizialegia ahaztu genezan eta azkenean arreta bere liburuetan jar genezan; barruan zeraman argi beltza itzali behar izan
|
zuen
argi horrek bere obra ez zezan ilundu. Bizirik zegoela Arcan molestoegia zen, ederregi, itsusiegi edo biluziegi den norbait bezainbat; femeninoaz eskaintzen zigun ispiluak handiagotu egiten zuen ezaugarria, jasanezina izateraino.
|
|
|
Seigarren egunean, Jainkoak Animaliak eta Gizakia sortu zituen, baina ez
|
zuen
argi adierazi nola desberdindu behar ziren batzuek besteengandik.
|
|
|
Lucile lasai geratzen zen, harik eta pauso hots ahul batzuk entzuten zituen arte, aurrena eskaileretan behera, gero etxean batera eta bestera, nora ezean bezala, eta azkenik, berriz ere, bigarren solairuko sakontasunean galtzen ziren. Lucilek inoiz bere artean galdetzen zuen zertan egoten ote zen amaginarreba han goian, ilunpean, leiho eta kontraleiho guztiak itxita baitzeuzkan eta ez
|
zuen
argirik pizten. Irakurtzen behintzat ez.
|
|
|
Etxe bonbardatuen gainean egin zuen elurra; berreraikitzen ari ziren zubi eta hirietan; arratsa iri  tsi orduko ilunetan murgiltzen ziren Pariseko kaleetan: apartamentu izoztuetan sartzen uzten
|
zuen
argia zurbil eta goibel bihurtzen zuen. Familia txiroetan, zaharrek eta haurrek asteak ematen zituzten ohetik jaiki gabe:
|
|
|
Ilargiak herrixkako teilatuak argitzen zituen; teilek arrainen ezkatek bezala egiten zuten ñir ñir. Lorategia lurrintsu eta bare zegoen, eta ematen
|
zuen
argi zilarkara ur garden bat bezala mugitzen zela; airean hegaldatu eta berriro fruta arbolen gainera jausten zela. Katuak, mutur puntaz aulkitxoaren azpildura altxatuta, aire serio, harritu eta ameslariz so egiten zion ikuskizunari.
|
|
2023
|
|
|
Que nullum dedit responsum. Eta Francescek, kokotsean zulotxoa eta esku latzak eraztunez beteak zituela, matrailak eskuen artean hartu eta, hain zen bizia pozak eragiten
|
zuen
argia, non Margaridak ez baitzuen deus ikusten.
|
|
|
Distiratsu, laranja kolorekoak, horiak, gorriminak. Une batez urratzen
|
zuen
argiak belztura. Irentsi egiten zuen iluntasunak gero.
|
|
|
Beste oinaztarri batek jo zuen. Ohea argiztatu
|
zuen
argi xuriak, bai eta barrenean lo zetzan emakumea ere, betazalak itxirik eta begitartea bare, nora zihoan baleki bezala. Eta segidan durundatu zen trumoia, zintzurkari eta erraldoi, etxe barrenean berean lehertu izan bailitzan.
|
|
|
Jean Baptiste Althabek Ziberuko botanika edo lantharen jakitatia luburuxka eman
|
zuen
argitara 1900 urtean. Euskal Herrian landareei buruzko ezagutza aski zabala izan dute baserritarrek, bai zuhaitzei dagokienez, bai sastraka eta landareei dagokienez.
|