|
2000
|
|
|
Urriaren 6an (asteartea), goizeko zortzietan beste 8 zaku sagar igo ziren, garbitu eta txikitzeko. Aurreko egunean beratzen utzi zen patsarekin berriz, dolarea bete eta eman beharreko hiru edo lau kolpeak eman
|
zitzaizkion
, kolpe bakoitzeko patsa atera eta sartuz. Behin hori egin ondoren, patsa lehorra hartu eta zakutan sartu zen eta bitartean garbituta zeuden sagarrak txikitu eta patsa arratsalderako beratzen utzi zen.
|
|
|
Orobat, Clara emaztea utzi eta beste batekin ezkondu zen. Nahiz eta lehengo mailara ez zen inoiz iritsi," El Buscon" amaitzeko falta
|
zitzaizkion
irudiak osatu zituen, baita La Manchan bertan egindako" On Kixote" ren 257 ilustrazio ere. Ospetsua egin da liburu honen marrazki bat, non Kixote bere gelan ageri den liburuez inguratua.
|
|
|
Gauza asko dago hemen, Barandiaranek lan asko egin zuen. Barandiarani egin
|
zitzaizkion
omenaldi asko bere garaian, baina omenaldi hoberena arkeologia museo bat eraikitzea izango litzateke. San Telmo museoarekin ari dira orain, ez dakit zer egingo duten.
|
|
|
Estatu Batuak, Estatu espainiarra eta antzekoen aurreiritzi ofizialei bizkar emanez, 1970eko irailaren haseran, lehendakaritzarako hautagai sozialista bat aukeratu zuen Txileko herriaren gehiengo erlatiboak, Salvador Allende hain zuzen ere. Berehala kontrajarri
|
zitzaizkion
besteak, ordea. Larrutik ordaindu zuen herri honek bere ausardia, alegia bere burujabetzaz baliatu ahal izana...
|
|
|
Hara! Erretxindu
|
zitzaizkion
, nonbait. " Izkuntzalari bezala bere iritzia agertzeko beldurrez iruditu zaigu.
|
|
|
90eko hamarkadan, gizartearen zatiketa politikoaren ondorioz, bertsolariari gauzak esateko eta interpretatzeko oholtza gainean zuen askatasuna ez zitzaion normaltasunez onartzen eta horrek bere ondorioak izan zituen. Seguruena kolektiboki erasan horiek bertsolariak baino gehiago Elkarteak jasaten zituen, Elkartea baitzen proiektuari tira egiten ziona, eta erasoaren atzaparkadak berari joaten
|
zitzaizkion
. Hortik ulertu behar dira telebistaren ulerkortasun eza bertsolariaren askatasunaren jarrerarekiko.
|
|
|
XVI. mendean, burdinolak garatzen ari ziren garai berean, hiria sute batek suntsitu zuen eta berreraiki beharrean izan ziren. Hortik aurrera hiriak gainbehera egin zuen eta menpeko herri asko desanexionatu
|
zitzaizkion
.
|
|
|
Bien aurretik, seigarren lekua Iratxe Ibarrak lortu zuen. Markinarrak ez zuen saio txarrik egin, balekoen gainetik joan ziren bertsoak entzun
|
zitzaizkion
, baina lehen hirurez gain, saio bikaina osatu zuten bertsolari bi egokitu zitzaizkion aurretik.
|
|
|
Bien aurretik, seigarren lekua Iratxe Ibarrak lortu zuen. Markinarrak ez zuen saio txarrik egin, balekoen gainetik joan ziren bertsoak entzun zitzaizkion, baina lehen hirurez gain, saio bikaina osatu zuten bertsolari bi egokitu
|
zitzaizkion
aurretik.
|
|
|
Ondotik, uztailaren 4ko 135/ 1994 Foru Dekretua etorri zen, Nafarroako Administrazioan euskarari eman behar
|
zitzaizkion
tokiak zertan gauzatu behar ziren adieraziz. Baina ez zait aski iruditzen.
|
|
|
eta honen ondotik etorri ziren Valentziarra, Aragoitarra, Madrildarra etaKataluniarra. 1991n, azkenik, Familia Terapiaren Elkarteen Federazio Espainiarraeratu zen, aipatu elkarteek eratua; handik laster Elkarte Andaluziarra, Galiziarra, Kanariarra, Gaztela Leondarra eta Kantabriarra erantsi
|
zitzaizkion
, eta gaur egun850 kide ditu. Familia Terapiaren aldizkako lehen argitalpena 1987ko urtarrileanhasi zen Espainian, J.A. Rios Cuadernos de Terapia Familiar (Familia TerapiarenKoadernoak) argitaratzen hasi zenean; hori da orain arte agertu den bakarra, etagaur egunera arte 20 zenbaki kaleratu ditu.
|
|
|
Hura, intelektual hutsa, ekintzaren militante bilakatzen da. Gaitzak ziren ideien eztabaidak ez
|
zitzaizkion
aski.Enbataren gelan, Baionako Cordeliers karrikan, 14.ean, egoitza izango duen EuskalIdazkaritzaren sorraraztera erakartzen gaitu. Frankismo beltzaren garaia da, non denazaila den, non euskal akademikoak eta linguistak harremanetan ematea ez den pariomakala.
|
|
|
Bat aipatzeko, deabrua aipatuko dut: pertsonaia berri horri besteizaki mitiko autoktonoen ezaugarriak eratxiki
|
zitzaizkion
, eta horiekin iraun du oraintxearte. Ez dateke kasu bakarra, hurrean.
|
|
|
e) Arauok bete beharrean, Probintziako Gobernariak mugaz kanpoko zabarkeriahandiren bat ikusiz gero, Gotzainari salatu ziokeen egoera, eta beronekzuzendu ezean, edota hain zuzen Gotzainak berak arauak hausten baldinbazituen, beste ezertara gabe Ministeritzatik emango
|
zitzaizkion
esanetaraegon behar zuen Gobernariak.
|
|
|
Zalantza handien ondorenegin zen apaiz, hain zuzen garaiko Rekondo Probintzialak bultzatuta (1929). Eskuetanjartzen
|
zitzaizkion
mandatuetan, langile arretatsua zen; ardura horrek eramanda, datu, xehetasun eta objetibotasunaren eskrupulua izan zituen bere grina eta ezinegon.
|
|
|
Mugimendu barruko zalantza haiek gorabehera, frankismoak oro har elebakartasunaren aldeko politika egin zuen, Administrazio guztiz elebakarra ezarriz, gaztelaniaez ziren hizkuntzei eskola eta kulturarako bidea erabat moztuz, eta, praktikan bederen, lotsa handirik gabe behin eta berriz bizitza pribatuan ere sartuz. Hemen orain ikusikodugun kasuak erakutsiko digunez, eliz jende frankistari berari ere arau berriak paratunahi izan
|
zitzaizkion
.
|
|
|
Eliza barnean, Lauzurika ez zen izan zalantza malantzatan ibili zen gobernatzailea, eta, itxuraz, apaizen artean iruditu
|
zitzaizkion
leku-aldaketak beldur handirikgabe egin zituen. 1938an berak emandako arauak betetzeagatik agintari zibilekzigortutakoekin nola jokatu zuen Gotzainak?
|
|
|
markakoa, 65 modeloa. Denetara, 28.824,40 pezeta. ordaindu
|
zitzaizkion
Bilboko. Ricardo L. Martin? (. Delegado parael Norte de España de Cinematograffa Marfn.
|
|
|
Orain zenbait urte Espainian joera bat nagusitu zen postmodernismoarekin batera: lokalismoari ateak itxi behar
|
zitzaizkion
; kosmopolitismoa omen zen modernitate eta etorkizuna. Joera hark irratia ere jo zuen.
|
|
|
Hortaz, irratiak formatu arrakastatsuak bilatu behar zituen lehian iraun ahal izateko. Eta lehenbizikoa, Nebraskan burutu zuten jendeari oso atsegin
|
zitzaizkion
kantak behin eta berriz errepikatuz.
|
|
|
" Connemaran ez dago ezer!", bota zuen euretako batek, elkarrizketa apur bat urrunago eramanez. Eta Txemari gogoak sartu
|
zitzaizkion
esateko bazekiela Connemaran ez zegoela ezer. Ezer ez zegoen bezala beste toki guztietan, eta bazekiela alferrik ari zela, koño, eta zer!!
|
|
|
Zer dela-eta, orain, konparazio hura? Txemari, bere partetik, sei edo zazpi animalia bururatu
|
zitzaizkion
Eiderri deitzeko. Baina irribarre txiki bat baino ez zitzaion irten, gogoratzean hilda zegoela.
|
|
|
Txema konturatu zen, beraz, bidegurutzean zegoela, eta boy scoutei belarrondoko bana ematea baino, oihuka hastea baino, askoz ere gogo handiagoak sortu
|
zitzaizkion
herrira bueltatzeko, eta kanposantuko G12 kaleko hilotzaren aurrean birikak ondo bete eta puta nazkagarriaaaaa! botatzeko garrasi batean.
|
|
|
Soinuak baino ez
|
zitzaizkion
geratzen. Akaso koloreak ere bai.
|
|
|
" Another one, please", eskatu zion hain denbora luzez begira izan zuen tabernariari. Bikote batek irriak praktikatzen zituen, eta mutilaren ahoak alkohol tantaz bustitzen zituen neskaren ezpainak, eta bi droga gogor iruditu
|
zitzaizkion
horiek Txemari: alkohola eta amodioa.
|
|
|
Txema sukaldera joan zen, une hartan hutsik zegoelako eta ez zuelako gogorik ordenagailuko pantailan azalduko
|
zitzaizkion
hitzak (eta gutxiago hitz horiek sortuko zioten ohiko zirrara) inorekin konpartitzeko. Jakinda, gainera, Eiderren krudelkeria ikaragarria ari zela izaten, eta horren ondorioz Txema sarritan hasten zitzaiola maldizioka neskalagunari, mekauenka hormak eta mahaiak kolpatuz.
|
|
|
Eta orduan, eskaintzaz beteriko urte batzuen ondoren, amaitu egin
|
zitzaizkion
opari infinitu eta mugagabeak, eta egun hartatik aurrera mendiak eta lakuak oparitzen zizkidan, eta gero zuhaitzak eta ur lasterretako bitsa; eta hodeiren bat oparituko ote zidan beldurrez nengoen garai batean, enborrean zizelatu zuen bihotz bat erakutsi zidan. Hura guztiaren bukaera zela iruditu zitzaidan, baina ez:
|
|
|
Baina egunkariek ez zioten poz hori oparitu nahi eta orduak joan
|
zitzaizkion
paper zaharren artean. Atzamarrak belztuak zituen jada, egunkarietako titularrak irakurtzeaz nazkatzen hasia zen, eta gehiago oraindik ingeleseko testuak erdipurdika ulertzeaz.
|
|
|
Kito. Inorekiko loturarik gabe bisitatuko zituen hiri horiek, interesatzen
|
zitzaizkion
tokiak ikusi, apurtxo bat mozkortu eta disketa ahaztu. Ez zuen azken artxiboa irekiko.
|
|
|
Elkarrizketak, gidariei zor zaizkien ordain txiki horiek, luze egiten
|
zitzaizkion
Txemari. Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan egun oso bat eta hiru auto erabili zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar).
|
|
|
Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan egun oso bat eta hiru auto erabili zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten
|
zitzaizkion
, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta, nola ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo eguneko bigarren autoan.
|
|
|
Bakardadearen pisutik aldentzeko asmoz alerta egoera bat aukeratu zuen, eta egunak pasatzen zituen euliei begira. Lanean ere, nola ez, paperak eta boligrafoak aspertu egiten
|
zitzaizkion
esku artean, eta izerdiz bustitzen zituen erabili orduko.
|
|
|
Harrigarria zen urtebete lehenago, 1993an, zenbat gauza gertatu zen Txemaren bizitzan. ...re aitari, martxoan pisua erosi zuen, apirilean Londres hankaz gora utzi zuen IRAren bonba batek, eta beraz Irlanda ernaldu zitzaion bihotzean Eiderri, eta garagardo botila altxatu zuen; maiatzean bakarrik, oso bakarrik sentitu zen; ekainaren 30ean Rocío García de Mainueta azaldu zen urte askoren ondoren; uztailean Eider hegazkinean desagertzen ikusi zuen, eta 26 egun bata bestearen atzetik joan
|
zitzaizkion
(astiro, berunezko, mantso, bero); abuztuan, irailean, urrian, azaroan, abenduan ez zuen gogoratzen, ezerk ez zuen erlieberik hilabete horietan.
|
|
|
Gertaera hartaz akordatzen zen bakoitzean telebista pizten zuen, ea audientziaz betetako saioren bat aurkitzen zuen, pentsamendu haiek arintzeko asmoz. Baina printza txikiak sartzen
|
zitzaizkion
burmuinaren zirrikituetatik, hala nola esperientzia txar haren lekuko izandako udalekuaren izena, eta ondorengo egunetako haserre eta beldurrak... Baina ez zuen nahi, ez zuen gertaera hura gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta hura dena aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo.
|
|
|
Literak agertu
|
zitzaizkion
begietara atea zabaltzean, Eiderrek kontatu zuen moduan. Gela txikia zen, baina apaina; bere komun eta dutxarekin, behintzat Dublinen aurkitu zuen aterpetxeko logela baino txukunagoa.
|
|
|
Eiderren asmoak tinkoak ziren, denboraz hausnartutakoak, eta, Txemak hala uste bazuen ere, ez ziren irlandar tankerako pub batean ezustean sortuak izan. Irlandarako benetako gogoak egun batzuk lehenago sortu
|
zitzaizkion
Eiderri.
|
|
|
Eta Eiderrek erabaki zuen ezetz, hizkien atzeko bizitzak ezin zituela usteltzen utzi, eta ordutik aurrera bere irlari buruz idatzita aurkitzen zuen guztia irakurtzen hasi zen. Eta pilatuz joan
|
zitzaizkion
ametsak Eiderri (benetako ametsak, zeren lehergailu hark Txemaren itsaso eta ilargiak ere betiko desegin baitzituen), bai pentsamenduan, bai logelako apaletan: liburuak, aldizkariak...
|
|
|
Nola ez zituen libertatea amesten zuèn osaba Joanikot bezalako gizon batek aintzakotzat hartuko hitz haiek, hiru anaien arteko anaitasuna erlijione diferentzia guztien gainetik jartzen zutenak? Nola ez
|
zitzaizkion
, osaba Joanikot bezalako gizon bati, hitz haiek buru buruan sartuko, eta nola ez zituen, bada, bere bizitzaren ardatz bihurtuko. Eta nola ez zuen amets eginen kartari zerion spiritu franko eta liberal harekin, baita hiru anaiek sinboliza zezaketèn Nafarroa harekin eta aro harekin ere, halako moldez, non azkenean idealizatu eta Nafarroako historiaren urrezko arotzat hartu baitzuen, bere baitarako bai behintzat...?
|
|
|
Eta estrofa hura kantatu zuen, boza eztarrian hausten zitzaiola, eta ezin izan zuen handik aitzina egin. Eta bi nigar purpuila erori
|
zitzaizkion
orduan... eta neuri ere nigar egiteko gogoa etorri zitzaidan.
|
|
|
Eta nola kontatu zituen ume bekatariaren sufrimendu lazgarriak xehetasun oroz, zatiz zati eta puskaz puska, oinetako azazkaletarik hasi eta buruko azken ileraino...! Eta ez azazkalik tipiena ez buruko azken ilea ahitzen
|
zitzaizkion
edo deusezten mutiko hari, haiek bere hartan eta bere osoan zirautenez gero, sufrezko sutan zeuden arren, bertzalde...! Gainera, apezaren boz garbi eta ozenak, zeinak elizaren argi ilunean bertze mundukoa baitzirudien, paretetan durundi egiten zuen, eta hala iristen ziren haren hitzak eta haren erranak gure arimetarat, uhin kementsuak balira bezala, azpian behin eta berriro hartzen gintuztenak.
|
|
|
OSABA Joanikot, igande guztietan mezatarat joaiten ez zen arren, batzuetan joaiten zen," iduri egiterat", berak erraiten zuen bezala... eta igande hartan ere joan zen, nik ez dakit iduri egiterat... edo apez misionestaren dohainen neurtzerat, jakinminaren, haren aldeko laudorioak aditu ondoren. Baina osaba gizon urduria zen, eta, iduri egite hartan, batzuetan, igarri egiten zitzaion urduritasuna, bizkarra eta besagainak aitzina eta gibela eramaiten zituela, etengabe; aita Bartolomek sermoia hasi zuelarik, berriz, berretu eta areagotu egin
|
zitzaizkion
keinu urduri haiek... eta, keinu haien karietarat, ulertu nuen ezen sufritzen ari zela, eta nekez disimula zezakeela bere sufrimendu hura, sermoiaren gehiegikeriak pazientzia agortu balio bezala, hasi bezain fite. Izan ere, Nafarroaz eta katolikotasunaz aritu zen apeza, eta Nafarroak izan zuen suerteaz, noiz eta Fernando Katolikoak erresuma bereganatu baitzuen eta Jainkoaren erresuma are handiagorako irabazi; eta erran zuen:
|
|
|
Eta aita Bartolomek erran zion: " Zer erran nahi duzu horrekin, jaun Joanes, katolikoen eta protestanten artean alderik ez dagoela...?", baina erran hura nik ezin garbiago aditu banion ere, gainerakoek ez dut uste, zeren, osabak bere solasa akabatu eta aita Bartolomek bereari ekin orduko, hasi baitzen aita irriz, jarraitu
|
zitzaizkion
bertze jauntxo guztiak bide beretik, eta guztiak aritu ziren irriz, lekat ama, zeinak xuxendu baitzion osaba Joanikoti behako hotz hura, bere etsaigoaren erakusgarri, erran nahi balio bezala: " Gaur ere ihes egin duzu tranpatik, baina egunen batean..."
|
|
|
Ilunabarraren azken argian, aitaren bisaia eta haren betartea oroitzen dut, zeren eta, nola aitak maite baitzuen etxeko primu eta herederoa bere burua bezainbat, hala, tigrearena entzun bezain fite, zeruraino zabaldu
|
zitzaizkion
begiak, kezkaren, izuaren eta ikararen menerat.
|
|
|
Eta Mattini aurpegiko giharrak gogortu
|
zitzaizkion
, bekokia zimurtu, eta bizkarrezurra okertu, bihurritu eta kurbatu.
|
|
|
Eta azaletik izerdia eta izerdia zerion, eta ahotik lerdea, eta, noiznahi den, dar dar izugarri haiek etortzen
|
zitzaizkion
, egunez egun areagotzen zitzazkionak eta Mattin itotzeko puntuan jartzen zutenak.
|
|
|
Hiruzpalu egun falta
|
zitzaizkion
ilargiari beterik egoiteko, eta guztiok geunden zain, tiro bat noiz entzunen. Eta entzun genuen, bai, halako batean, burrunbots bat, ihortziri baten idurikoa, leiho zabalduetarik sartu zitzaiguna eta guztiok dar dar batean jarri gintuena.
|
|
|
Kontua da don Frantziskok sasoin hartan artzain onaren parabola irakurri zigula, eta manatu zigula ezen parabola hari buruzko komentario edo sermoi labur bat skriba genezala. Eta, sermoi bana skribatzen genuela, irakurri zuen don Frantziskok Mattinena, eta begiak zabaldu zituen; eta irakurri zuen enea, eta are gehiago zabaldu
|
zitzaizkion
. Eta, amari erakusten zizkiola, erran zuen:
|
|
|
Zezena geldi zegoen, hilik; toreatzailea, berriz, jaiki egin zen eta, jaikitzean, ohartu nintzen ezen beso bular ingurua odoletan zuela. Hurbildu
|
zitzaizkion
peoiak; jaitsi zen Villagrandeko dukearen medikua tribunatik; jaitsi zen, harekin batean, kalonje jaun don Claudio... baina toreatzaileak ezetz erraiten zien guztiei, ez zuela deus ere, eta dukeari bi hitz erran nahi zizkiola. Eta, ongi zuèn besoa morroi baten lepo inguruan ipintzen zuela, tribunarantz abiatu zen, haren laguntzarekin.
|
|
|
Aitona Nikolas ez zebilen, ez, oker, don Frantziskori buruzko iritzian, zeren eta halakoa baitzen gure herriko apeza, ez predikuetan soilik, baina guri emaiten zizkigun eskoletan ere. Anitzetan gauza bat bertze batekin nahasten zuen, baina erdiesten ere zuen azkenean, gehienetan bai bederen, bidean sortzen
|
zitzaizkion
gaiztasunen eta zailtasunen xitzea eta garaitzea. Eta, ezin zuenean, erran komun batekin, edo bururat zetorkion lehen hitzekin jalgitzen zen, airos baino airosago.
|
|
|
" Luthero, Luthero!" Eta aita jesuitaren keinu hura ikusi nuen ondotik: lehenik, begiak zeruraino zabaldu
|
zitzaizkion
; gero, aitari behatu zion, esplikazione baten eske... eta, ohartu zenean ezen aitak irri etsi hura luzatzen ziola, erran nahi balio bezala: " Ene anaia hori ume bat duzu, eta badakizu, umeak beti umekeriak...", orduan irri egiterat deliberatu zen aita jesuita ere.
|
|
|
Xindak eta inarrak atera
|
zitzaizkion
aitari begietarik.
|
|
|
Eta bertze egun batean, jauregi gibeleko zelai batean kilker bat harrapatzen ari nintzela, Elbira etorri zitzaidan. Malko batzuk erortzen ari
|
zitzaizkion
masailetan beheiti.
|
|
|
Gero, ordea, zalantzak etortzen
|
zitzaizkion
, erraiten zuela:
|
|
|
Joxe Aberasturiri berdin
|
zitzaizkion
kontsiderazione haiek, zeren gogaiturik baikenuen hura orduko, geure iritziekin eta geure ideiekin, eta zeren haren asmoa misionearen ondoan zeuden etxalde haietarik batean enplegatzea baitzen... edo handik Potosirat joaitea, baldin gauzak okertzen hasten bazitzaizkion.
|
|
|
Adi egon, bada, zeren kontatuko baitizuet nola sendatu zuen Avilako Teresak gure aita —eta ikusirik ezen guztiek kasu egiten zidatela, nahiz eta zaldunek, artean, mesfidantzaz behatu, aitzina segitu nuen, hiztun onen antzera, hitzaren jabe—: Gure etxean oro zen ditxa eta oro zen zorion, harik eta egun batean aitari gaitz hura sartu zitzaion arte, ezin eriago jarri zuena eta ezin flakoago, betartea zurbil eta gorputz osoa hil hurran; haren begiak martiri batenak ziren, haren hatsa hauspo hautsi batena zen... eta han eta hemen garau gorri zornetsu batzuk bihitu
|
zitzaizkion
, guztioi goragalea eragiten zigutenak; eta ez zegoen, ez, hilik, baina, hilik ez zegoen arren, hila baino hilagoa zirudien, hatsa eta kiratsa zeriola; eta, hala, aita sendatzeko asmotan, etorri ziren hango eta hemengo medikuak, iragan ziren gure etxetik, eta ez zuten hura sendatzerik erdietsi; eta, hala eta halatan, lurraz eta lurreko faboreez etsirik geundèn egun batean, Urbiaindik iragan zen g... " Mutila, ez didazu sinesten, baina erradazu:
|
|
|
Hatsarrean, ezpainetan zuèn irria areagotu zidan, zeren uste baitzuen ezen ni ere txantxaz eta arraileriaz ari nintzaiola, baina, ikusi zuenean ezen serios ari nintzela, masailak gorritu
|
zitzaizkion
apur bat.
|
|
|
Rosarekin ezkondu eta handik hamar urterat izan zen, noiz eta, terrazan nengoela, gibeletik hurbildu baitzitzaidan, isilik, hotsik egin gabe, bere besoez inguratzen ninduela eta besarkatzen, nola hodei batek mendiaren gerria. Eta jiratu nintzen eta begietako behe lainoak erakutsi zizkidan, erraiten zidalarik ezin malenkoniatsuago ezen hilabete luzea zeramala gaizki, nekaturik bezala eta ezindurik... eta bere neketik eta ezinetik erran zidan ezen maite maite ninduela, eta bi malko isuri
|
zitzaizkion
.
|
|
|
Ordea, bere onetik ateratzen zenean ere, ama ez zen keinuka ibiltzen —zeren barrengo sentimenduak sobera adieraztea lekuz kanpoko izan baitzitekeen, bere kasuan eta bere karguan—, erabakiak eta deliberamendu deliberatuak berehala hartuko bazituen ere, makur zegoena artez jartzeko. Eta, beraz, nola amak nekez bete baitzitzakeen bihotzetik iragaiten
|
zitzaizkion
ametsak eta fantasiak, zeren haren baitan etxeak eta etxeko ordenak baitzuten balantzaren pisurik pisuena, hala nahi izan ote zituen amets haiek zeharka bete, bere ahizpa gaztearen bidez —Emilianiren bidez, alegia—, eta hargatik permatu eta entseiatu ote zen urteetan osaba Joanikot harenganat erakartzerat?
|
|
|
Oroitzen dut —ez ahantz ezen jauregiko bizilagun guztiek etxeko filosofo tipitzat nindukatela orduko—; oroitzen dut, bada, ezen gure prezeptore jaun Marcel Trinitateari buruzko lezionea ematen ari zitzaigula Mattini eta bioi bere eskola haietarik batean, eta zalantza etorri zitzaidala, supituki, Trinitatearen pertsonak ez ote ziren lau, eta erantsi behar ez ote genien Aitari, Semeari eta Spiritu Sainduari Villagrandeko dukea, hain ziren soberakoak eta neurriz kanpokoak aitak dukeari eskaini zizkion alabantzak eta laudorioak. Eta, handik aitzina, aitak kartaren bat skribatu, eta ikustekoa izan zen nola zabaldu
|
zitzaizkion
begiak, hontz jigant batenak iduri, noiz eta dukearen ihardespena jaso baitzuen!
|
|
|
Lehorrean oihal zahar bat zuen, eta oihal hartaz xukatu zituen azalean beheiti erortzen ari
|
zitzaizkion
ur xortak.
|
|
|
Eta, haren ondotik, aztoramendua, asaldura eta giro nahasia hedatu zen jauregian, zeren anitzek uste baitzuen ezen bele haiek —edo deabru hegalari haiek, hobeki— heriotzaren mezua eta mandatua zekartela beren mokoetan eta beren karranketan. Eta seihak ere —osaba Joanikotek ordu arte aldeko izan bazituen ere, ongi tratatzen zituelako— hala behatzen hasi
|
zitzaizkion
handik aitzina, beldurrez eta mesfidantzaz...
|
|
|
Erran dizut ezen begi eta belarri zoliko mutila nintzela; izan ere, Mattinen aitzinean aitak mesprezatu egiten ninduen, zeren eta hura baitzen etxeko oina eta harroina, eta ni zoko batean galdu haizea; eta, hargatik beharbada, Mattini gauzak berez heltzen
|
zitzaizkion
, lekutik mugitu gabe —hala heldu zitzaizkion, konparazione, primutasuna eta primutasunak eskaintzen zizkion bertze lehentasun guztiak, aitaren benedizionearekin—, hura zelako protagonista eta aktore nagusia, eta ni ikuslea; baina ikusle izaiteak, bertzalde, begia eta behakoa zorroztu zizkidan, zeren eta paratu behar izaiten bainuen honi eta hari beha, hemen zer gerta han zer gerta, eta ...
|
|
|
Erran dizut ezen begi eta belarri zoliko mutila nintzela; izan ere, Mattinen aitzinean aitak mesprezatu egiten ninduen, zeren eta hura baitzen etxeko oina eta harroina, eta ni zoko batean galdu haizea; eta, hargatik beharbada, Mattini gauzak berez heltzen zitzaizkion, lekutik mugitu gabe —hala heldu
|
zitzaizkion
, konparazione, primutasuna eta primutasunak eskaintzen zizkion bertze lehentasun guztiak, aitaren benedizionearekin—, hura zelako protagonista eta aktore nagusia, eta ni ikuslea; baina ikusle izaiteak, bertzalde, begia eta behakoa zorroztu zizkidan, zeren eta paratu behar izaiten bainuen honi eta hari beha, hemen zer gerta han zer gerta, eta gauzei hemendik eta handik behatu behar izaiteak e...
|
|
|
Ez dakit. Zeren eta baitakizu ezen ehiza dabilen lekuetan ehiztaririk onena dela jaun Gezur —emanen ahal dit Bertzeokoak honako izen propio hau erabiltzeko baimendua eta lizentzia, bere don Bildurren eredurat! — Baina, gezurra edo egia izan, dukearen hitzak buru buruan sartu
|
zitzaizkion
Mattini... are gehiago dukeak antzeko hitzak xuxendu zizkionean adio egiteko orduan, eta promes egin zionean ezen bere etxerat eramanen zuela —dukearen etxerat, bai! —, frogen froga hura gainditu ondoren. Eta Mattinek, nola aita bezalakoa baitzen eta buruan gauzaren bat sartzen zitzaionean ez baitzuen etsiko, halaxe erran zuen:
|
|
|
Eta, jendearen alabantzak eta laudorioak berretzen eta emendatzen zirela, segidan iritsi
|
zitzaizkion
Ubarnekoari enkarguak, etxe batetik eta bertzetik, eta Pedro gero eta hobeki sentitzen hasi zen...
|
|
|
Eta Zabaletako nagusiaren gaubeilan aita Bartolome egon zen, baita don Laureano eta hainbat herritar ere... eta aita jesuitak bere erabakia hartu, eta guztiak ados agertu
|
zitzaizkion
, zeren guztiak baitzituen bere erranetarat... eta, hala, biharamuneko hil elizkizunen ondoren, labanak eta igitaiak eskuan harturik, osaba Joanikoten dorretxerantz abiatu ziren, aita jesuita buru zutela.
|
|
|
Baina osabari, artean, bi urte falta
|
zitzaizkion
infernu hartarik ateratzeko, orduantxe eraman berri zutelako Inksizionekoek harat. Eta, hura eraman zutenean, aita Bartolome ere desagertu egin zen Urbiaindik, ordenako aita nagusiak kargu berri baten ardura eman ziolako, Iruñako ospizio bateko kaperau izendaturik, handik gutirat jakin genuenez.
|
|
|
—Eta zuk ere barkatu niri, Maddalen, zeren putatzat eta koldartzat hartu baitzintudan... —eta, luzatu zuen eskua Maddalenen eskua berean hartzeko, eraman zuen gero hura ezpainetarat, eta muin eman zion... eta Maddaleni ere busti egin
|
zitzaizkion
begiak.
|
|
|
Hantxe hautsi
|
zitzaizkion
hotzak eta izotzak amari, nehoiz ez bezala, eta oihuka erran zidan:
|
|
|
Harri eta zur, haur alde ikaragarri batekin egin nuen topo. Lasterka, jauzika, oihuka eta marraka gailentzen
|
zitzaizkion
harrizko paretei itsatsiriko bafleetatik ateratzen zen musikari. Hainbertzeraino non, lehen kolpean, nire susmorik txarrenak saindu jaleendako ipuin miresgarrien pare utzi eta, auskalo noren edo zeren bidez, deabrutze kolektibo baten lekuko gertatzen ari ez ote nintzen uste ere uste izan bainuen.
|
|
|
Neroni ere ez zitzaidan aparteko profesionala iduritu, baina aspaldi ikasi nuen alferrik dela pairatzen dugun osasun sistemari jazartzea; sendagilez aldatzea astotik mandora egitearen pareko izaten da gehienetan, betiere bada bertze eri jale harroputz bat aitzinekoa handi utziko duena. Nire andre esposberriari, ordea, senarraren iritzia eta iazko haizea berdin
|
zitzaizkion
. Eskakizun bakarra egin nion:
|
|
|
Lehen sintoma sumatu orduko" Zentrokoak" jakinaren gainean jarri behar nituen eta gaztigatu, orobat," Taldeko" lagunei, ikuskizunaren lekuko izan zitezen. Uzkurdurak bazkalondoan hasi
|
zitzaizkion
tarte jakinetan errepikatzen, eta arratsaldeko sei eta erdietan hartu nuen telefonoa. Beraz, aparatua gakotu eta" Zentrora" joan behar genuela aditzera eman nionean, bildots baten gisara jarraiki zitzaidan.
|
|
|
Aferaren alderdi profesionalak saihestuta, hilaren adiskide nintzen aldetik neure eginbeharrak zehazteko saioa egin nuen. Gure lagun dohakabeari aita amak bizi
|
zitzaizkion
oraino. Beren seme bakarraren adiskideok ez gintuzten inoiz begiko izan, baina gizalegeak familiarekin harremanetan jarri eta doluan harekin bat egitea agintzen zuen.
|
|
|
Anaia Josuren ganberako sarreratik, Edurne/ Ixter puxkaren begi guti lo eginei pindarrak zerizkien. Harroturik ilajea eta bihurriturik gorputza, ate erdi irekiaren babespetik kanpora buru lepoak eta besagain biluzia baizik ez
|
zitzaizkion
agertzen.
|
|
|
Nire usteak ez
|
zitzaizkion
ardura. Besoa kanporatuz bere hatz erakusleari joan etorria eginarazi zion nire mutur parean.
|
|
|
Nire buru-hausteen %5 konponduta ikusteak badaezpadako arnasa emanda, eguerdiko hamabiak aldera jo nuen herriko karrika. Mezak bukatu berria behar zuen, ostatu bakarreko atarian hainbat gizon ikusi bainuen baso bana eskuetan zutela, egun erregarria izatekoari arnasgarri gelditzen
|
zitzaizkion
azken minutuez gozatzen. Ni begitik galduta haien solaspide bilakatuko nintzela jakinda aparkatu nuen amarenaren parean.
|
|
|
Kristina, eraman handiz, hain baldintza estuetako jantzia aurkitzera ahalegintzen ari zen, hurbiletik barrandatua zela jakin gabe. Emaztekia ospakizunaren xehetasun guztiak xehatzen ari zen —non, noiz, nola, zenbat... — eta bere mintzo taigabeari tartekatzen
|
zitzaizkion
berarekin zegoen neska gaztearen iritzi ozenak: " ez, ama, eskote handiegia"," faborez, zera baino lodiago egiten zaitu-eta"," tira, tira, honekin amautxi beharrean, senar berriaren izeba monja emanen duzu"...
|
|
|
—errepikatu zuen, hitz egokiaren xerka iduri. Hats handitua, mazelak are hanpatzenago eta gorritzenago
|
zitzaizkion
. Neronek borobildu nion, hortxe itoko zitzaidan beldurrez:
|
|
|
Margo-lanak ere eginak zituen bisai ezpainetan: kokotseko pikorrak ez
|
zitzaizkion
kasik ezagutzen. Nire parean jartzean, gorputz garbitu berriaren urrina tabako usainari korapilatu zitzaion salan.
|
|
|
Bizkarra aitzinatuz, bi ukalondoak mahai gainean tinkatu zituen, eta kokotsa, pikorrak aienatuak
|
zitzaizkion
kokots hori, bi esku antxumatuen gainean paratu. Ni ere neure libretara makurtua bainengoen, bereizten gintuen tartea ez zen arrabete baino luzeagoa.
|
|
|
Arestiko mugimendu zehatzak gabe, baldarrago ematen zuen orain, zainak jota. Hatzen artetik, miligramo hauts guti batzuk limurtu
|
zitzaizkion
behar baino lehenago, madarikazio eztanda bat sorraraziz.
|
|
|
Alegia deus ez, motorraren gidariak zangoz lagunduta lematu zuen bere makina espaloi pareraino. Matrikula ikusi gabe ere ezagun
|
zitzaizkion
urteak eta pintura zahar estaliak metalezko zaldiari.
|
|
|
Diseinu grafikoko espezialista batek dekorazio aldizkari baterako atondutako bodegoi postindustriala. Ene esku isuriak fereka lotu
|
zitzaizkion
ia oharkabean. Karrera distiratsu baten atarian nekusan neure burua.
|
|
|
Patxi gure argazkilariaren mototsa bistatu nuen, bertze hiru lau lankiderekin batean, ibaiertzetik dena fusilatzeko irrikan. Kamera begi aitzinetik kendu gabe diosala egin zidan, libre gelditzen
|
zitzaizkion
eskua eta begia erabiliz. Suhiltzaileak ibai zolan zeuden beti, garabiko kablearen muturrari mukulu bat lotu nahian.
|
|
|
Malkoak agertu
|
zitzaizkion
begietara, baina hala ere ez zituen itxi.
|
|
|
Ontzi hondoratuko marinela azken oholari nola, halaxe atxiki gintzaizkion eskaintza zekenari. Barra gaineko pintxo eta kazuelatxo hondarrak —lizuntzera egindako piper beteren bat, bokarta oliotsu batzuk, bezero aunitzen joan etorri ezaxolak ikusia zen tortilla puska— gehitu
|
zitzaizkion
gure mahai eskasari, pinta bana zerbeza lagun zutela. Paperezko ezpain-zapi erabiliez, zigarrokinez eta txotx mutur gabetuez beteriko lurrak, gu mahaira jarri eta bortz minutura itzali zuten musika horterak eta bi zerbitzarien begirada berantetsiek borobiltzen zuten desastrearen antzeztokia.
|
|
|
Gorputza zurruntzen sumatu nion traje zimurtuaren azpian. Anarteraino agertutako jendetasunari eutsi eta pasatzera utzi zidan ostatuko atea ireki zuelarik, baina lagun plantak uhertuak
|
zitzaizkion
. Haren eztarriak erlastua zirudien, berriz mintzatu zelarik:
|
|
|
Perlazko lepokoa zintzurraren edergarri, forma zehaztezineko paparrekoa ezkerreko bularralde apalduan eta harri handi borobila eskuin eskuko erietan nabarmen
|
zitzaizkion
, tamainagatik ere, portretako emakumeari.
|
|
|
Ohiko albornoza edo txabusina gabe, jantzi luze loreduna zeraman soinean, eskote zabalekoa, besoak has uzten, kulero argiak iradokitzen eta zorrorik gabeko titi puntak nabarmentzen zizkiona. Soinekoaren azpian oinutsik ageri
|
zitzaizkion
zangoak, mehe eta beltx. Kate zilarkara batek uztaitzen zion eskuineko txorkatila.
|
|
|
Josuren txabusina zaharra zekarren, gaur ere, soinari estu estu lotua. Ondotik pasatzerakoan, zehar so egin nion hegalak berriz ere irekitzen ote
|
zitzaizkion
janzkiari, baina neskaren eskuek finki kontzen zieten, izterren ikuskari miresgarria ukatuz. Anaiak, lehiatsu, nire parean jarrarazi zuen, mahaiaren bertze aldean.
|
|
|
Minutu bat geroago, erabakia hartua nuen. A.D.N.E. estrategiari bukatuak
|
zitzaizkion
lurrekoak. Orain, bertzerik nuen jarraibide:
|
|
|
Hiru bat minutu egin zituen begiak Ttipiren txostenaren gainean kiskaltzen. Itzuli zidalarik, gogortuak
|
zitzaizkion
matelak. Niri eztena sartzeko aukera galduaren damua noski.
|
|
|
Halaxe, bada, adierazi nahi dugu ez dakigula oso ziur eta ez du askorik inporta, ohartuko da irakurlea zer aldatu zitzaion lehenik Brown jaunari, ezker eskuko hatz txikiko azazkala, ala eskuin eskukoa; edota biak batera aldatu
|
zitzaizkion
, edo zein aldaketaz jabetu zen lehenago. Ez dakigu, era berean, zer eguraldi egiten zuen Brown jaunaren eskuan aldaketa txiki hura gertatu zen egunean, euria ari zuen ala eguzkia zegoen; badakigu, ordea, zein egun zen, eta hori jakinik, eguraldia ere nolakoa zen jakitea baino gauza errazagorik ez dago.
|
|
|
Bi azazkal txikiren aldaketak ez du, egia esan, ezer gaiztorik susmatzeko biderik eskaintzen, akaso, bere txikian, jabetu ere ez ginatekeelako egingo mudantzaz; eta, jabetuta ere, inork ez lioke aurkikuntzari aparteko garrantzirik emango, eta axaleko arrazoiren batekin lasaituko luke norberak bere burua segur aski; Brown jaunari, ordea, hamarrak aldatu
|
zitzaizkion
egun batetik bestera, edo, hobeto esateko, hogeiak: hatzetakoak zein behatzetakoak.
|
|
|
Medikuntzara. Etxeko salako pladour arroxakolorean zeuzkan hiztegiak eta entziklopediak eta hiztegi entziklopedikoak begiratu zituen, zer begiratu behar zuen ongi ez zekiela, arretaz baina trakets, itxaropen eskasez, eta aurkitu zituen argibideek ez zuten argitik deus askorik, eta terminologia arrotza ilustratzeko azaltzen ziren argazkiak ere ez
|
zitzaizkion
batere baliagarriak iruditu, batik bat han azaltzen ziren azazkal gehienetan izugarri belztuek suz erreta ba  tzuk, izoztuta beste batzuk, mailuz jota ez gutxi, era askotariko horzkadez desitxuratuta ugari ez zutelako haren zerarekin inolako zerikusirik. Ez?
|
|
|
Pasabide luzeko leihotik ikusi zuen euria ari zuela, gogoz eta haizetsu. Bat batean, beste askotan gertatu ohi zitzaion bezala, Edmundo de Oryren bi aerolito etorri
|
zitzaizkion
gogora: Euria egitea eta negar egitea sinonimo dira; eta haren eskutik:
|
|
|
Harriturik, martxa eten zuen; lokarriak sendo lotuta zeuden, korapilo bikoitzez; bereak ziren zapatak, ordura arte oinetara primeran egokitu zitzaizkionak, eskularru bat bezain goxo. Zergatik mugitzen
|
zitzaizkion
orduan oinak hain nabarmen orain. Galtzerdi finegiak, akaso?
|
|
|
Baina jaka berria jantzi zuenean, istantean jabetu zen: mahukak izugarri luzeak gelditzen
|
zitzaizkion
. Lehen erreakzioa jostundegikoak kakatan bustitzea izan zuen:
|
|
|
Zer egiten zuen hark, azken finean, bulegoan ere? Hitzez ematen
|
zitzaizkion
poemak eta aforismoak eta aginduak marrazkien bidez desegin, deseraiki. Beraz, etxeak behea jo zezanean, lurrarekin bat egin eta bere habeak hondakin bihur zitezenean, Brown jaunak pentsatuta zeukan botila bat xanpaina zarataz irekitzea frantsesa jakina, eta mozkortzea ere bai akaso, aspaldiko partez.
|
|
|
Esan bezala, astelehen ilunabarrez gertatu zen dastamen aldaketarena, hori gauza segurua da. Gainerako sentzumenak noiz aldatzen joan
|
zitzaizkion
, alegia aste hartako zein egun jakinetan, ez genuke zuhurtasun osoz esaten jakingo, baina gutxi gorabeherako hurbilketa batek ere guztiz eusten dio kontakizunaren espirituari eta hariari eta erakargarritasunari, eta berdin izango da eta berdin ez bada, berdintsu adierazten badugu asteartean aldatu zitzaiola usaimena beti ere, hori bai, ustekabean; asteazkenean, ikusmenar; ostegunean, entzumena; e... Nolanahi ere eta ordenaren gorabehera bigarren mailako zer bat dela garbi geldi dadila nahi genuke, bost egunen buruan halako aldaketa bortitz eta guztizko batek gizaki batengan sor dezaken desosegua, noraeza eta nekea izugarria dela kontuan izanik, bada esan behar dugu Brown jaunak oso ongi bereganatzen jakin zuela horrek berekin zekarren guztia bizitzeko eta gauzak ikusteko eta ikasteko modu berri bat, lehen egunetan batik bat.
|