|
2000
|
|
|
Izan ere, guretzat alegiazkoa zena, harentzat egiazkoa baitzen. Kantalditik landa jin
|
zitzaigun
erraitera xume xumea, haur bat bezala, batere ahalkerik gabe, negar egin zuela. Horrelako harreman aberats horiek nola ez goza?
|
|
|
Eta bertatik hartu genuen ideia. Honela, batetik ipuin entretenigarriak egitea; eta bestetik, ikusita haurrak gero eta lehenago hasten direla hizkuntzak lantzen, euskara eta ingelesa uztartzeko bilduma sortzea otu
|
zitzaigun
. Asmoa ingelesa irakurtzen eta ikasten laguntzea zen, horretarako bide berri bat eskainiz.
|
|
|
Dantzan ere ez nuen ikasi. Gustatu bai, baina ni gaztea nintzela amona hil
|
zitzaigun
eta orduan lutoak eta horrelakoak izaten ziren, eta horrela geratu nintzen dantzan ikasi gabe.
|
|
|
Taberna batean geundela zirudien, herriko jaien egun nagusian. Eme bat korrika hurbildu
|
zitzaigun
, belarriak zabal zabal zituela... Horrelako barrabaskeriak ironiaz aipatzen saiatu naiz.
|
|
|
Lehengoan nire semeek ikastolan banatutako orri bat ekarri zidaten. Bertan, Euskal Telebistak Bidasoalderako antolatutako" Barrebus" izeneko ekitaldiaren berri ematen
|
zitzaigun
. Orriaren buruan, aipaturiko ekitaldia Txirri, Mirri eta Txiribiton pailazo euskaldunen ekitaldia zela zehazten ziguten, eta erdialdetik aitzina, zeintzuk ziren sarrera sinbolikoak hartzeko tokiak:
|
|
|
Lazkaoko Jaxinto apaizak eta andereño batzuek gure emanaldia ikusi eta Zaldibiakoei esan zieten. Poliki poliki jendea hasi
|
zitzaigun
deika, inolako iragarkirik jarri gabe. " Zenbat kobratzen duzue?" galdetzen ziguten, eta guk ezetz, doan egiten genuela erantzun; orduan, opariekin hasi ziren eta azkenean, 500 pezeta kobratzea erabaki genuen.
|
|
|
Duela gutxi" Printze txikia" eman ondoren, 27 urte inguruko mutil bat hurbildu
|
zitzaigun
eta umea zela gurasoekin Mexikora joandakoa zela kontatu zigun. Ez zekien nola baina," Printze txikia" ren kaseta bere etxera iritsi zen.
|
|
|
Gizonkote handi bat azaldu
|
zitzaigun
orain bi urte Erein argitaletxera, gaztelaniaz hitz eginez, idazle amerikarra zela esanez eta liburu bat galtzarbean: " Cod, A Biography of the Fish That Changed the World" (Bakailaoa:
|
|
|
Azken batean, behin Asterix eta Obelix pasa ondoren, zer beldur behar zuten ba... Zuhaitz arte itxi hartan, inoiz mendi kaxkoren bat bistara azaltzen
|
zitzaigun
eta tontorrean, monasterio giroko herrixka hustu itxurako, misteriotsu eta desolatu bat. " El nombre de la rosa" filmeko eszenatoki bizia.
|
|
|
Su etenak iraun zuen bitartean posible izan
|
zitzaigun
legebiltzarkide askorekin elkarrizketatzea. Bake prozesuari buruzko mintegi bat bideratu genuen Irlanda eta Kortsikako kasuak barne arazoa eztabaidatzeko.
|
|
|
Hantxe egoten ginen hilabete osoa eta gero buelta. Orduan itzulerakoan etortzen
|
zitzaigun
furgoneta bat ateratako gauza guztiak San Telmora ekartzeko, baina gu geu berriro motoan bueltatzen ginen. Beste garai batzuk ziren, sosik ere ez genuen-eta.
|
|
|
Gutxi bezala irten zan Euskalerriaren alde" eta hori" goitik behera frantziarra izanik, euskaldunak eta Euskalerria maite" zituelako. " Gure estu aldietan alde jarri
|
zitzaigun
eta ez negar egiteko, arpegia aurrez aurre emateko baizik", zioten gero.
|
|
|
Biharamunean agertu zen izurritearen lehen aztarna Galizian. Espainiako Gobernu Nekazaritza ministroaren izena ezagunago egin
|
zitzaigun
harrezkero. Miguel Arias Cañetek arriskua beti dagoela baieztatu zuen, baina neurriak hartuak zirela eta behikia lasai jateko adierazi zuen.
|
|
|
Hau horrela izanik, hasteko Euskal Herriaren historiari buruzko ikastaro bat antolatzea erabaki genuen, nahiz eta beste arlo batzuk lantzeko asmoa ere izan aurrera begira. Historia oinarrizko gaia zela iruditu
|
zitzaigun
, ondorengo ekinaldietan beste arlo batzuk jorratzerakoan kontuan hartu beharreko gaia.
|
|
|
Poeta, antzerkigile, hiztegigile, itzultzaile, editore... izan genuen Gabriel Aresti, orain dela 25 urte betirako joan
|
zitzaigun
idazle bilbotarra. Pentsatu eta sentitzen zuena suharki defendatzen jakin zuen pertsona dugu Gabriel Aresti, kosta ahala kosta barruan zeramana besteoi islatzen saiatu zen gizona, eta bere izateko era horrengatik, lagun handiak lortu zituen bizitza honetan... baina baita arbuiatu, zokoratu eta iraindu zuenik ere, Angel Zelaietak berridatzi duen biografia honetan garbiki ikus daitekeen bezala.
|
|
|
" Europarekiko zabaltasuna, baliabide poetiko erabilien aniztasuna eta hizkera berezi propial baten guraria". Bere belaunaldikoentzat liburuak izaniko garrantzia azpimarratzean, bereziki liburuaren hasierako Bitakora kaiera aipatzen du" gutariko askorentzat guk egin nahi genuen literaturaren manifestu bilakatu
|
zitzaigun
".
|
|
|
–De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa? deritzan kapituluan gogor aritu
|
zitzaigun
Carlos Osorio zenaren aurka, honek barre eta iseka egiten zuelako hemengo guztiok, nekazari, ikazkin, arotz, zapatagin eta abar, aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik.
|
|
|
Estrasburgon Europako Kontseiluak eskualdeetako edo gutxituriko hizkuntzei buruzko Eurogutuna 1992ko otsailaren 19 aurkeztu eta laster European Ombudsman Institute erakundeak batzarra antolatu zuen, bere eskualdean hizkuntza bat baino gehiago mintzatzen ziren herrietako arartekoak deituaz. Ombudsmanok, Bonn-eko Legebiltzarrean bildurik, Eurogutun horren aurrean, bakoitzak bere iritziak agertzea eskatzen
|
zitzaigun
. Egia esan, guztiok onartu genuen.
|
|
|
Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez jakitea. Lehen lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar zituenarentzat nahitaezkoa iruditzen
|
zitzaigun
bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
|
Lau urte beranduago berriz egin nuen topo Txillarrekin, 1979ko udazkenean hainzuzen. Oraingo honetan, ordea, bera irakasle eta ni ikasle izatea suertatu
|
zitzaigun
, Deustuko Unibertsitateak eskaini zituen doktorego ikastaroetan, euskaraz lehenengoz.Beraz, hiru hilabetez, ikastaro bat eman zigun ikasle bakar batzuei. Gutxi ginen, baina (orain konturatzen naiz hobeto) ikasle talde hark ez zuen ahuntzaren gauerdiko eztulazinolako zerikusirik.
|
|
|
Urteak joan eta urteak etorri, aldiak aitzina jo zuen eta, horrela, erakundearenBosgarren Batzar Nagusia iritsi
|
zitzaigun
. Honetan jazo zena, maiz eta testu frankotanagertua da.
|
|
|
Kuriosoki, apur bat zentzu berean gertatu
|
zitzaigun
bertze alor batzuetan ere.Errate baterako, ekonomiari buruz, Jose Mari Benito zen gure, magoa, urte frankotanbarna.
|
|
|
lan etabizi. Independentzia berri berri hatzemana eta lortua zuen herri hark kolonialismofrantziarraren hatzaparretatik eta, ondorioz, komenigarri iruditu
|
zitzaigun
han ezartzeagure herriaren alde ekiteko.
|
|
|
Motz geratu
|
zitzaigun
bi orduko jardunaldia. Saioa bukatu genuen gehiagotanhartu genukeen solasgaia zela azpimarratuz eta hurrengo batean hasitakobidetik urrunago joango ginatekeela esanez?.
|
|
|
Kant-ena ala existentzialistena zen, enaiz oroitzen. Dena dela, an altxa
|
zitzaigun
Txillardegi. Laburki eta funtsez adierazi zigun etzuela ontzat artzen sarituareniritzia, baita zergatik etzuen artzen ere?.
|
|
|
sarreraren baitan jasotakoa hautatu dugu, ezaugarri nagusiak eta azkenurteotako ekarpenak laburbiltzen baititu. Schiffrin en lana (1987), aldiz, ingelesezerabiltzen den operatzaile multzo zehatz baten azterketa egitera bideratuta dagoenez, murritzegia iruditu
|
zitzaigun
. Horren araberakoa izan da gure hautua.
|
|
|
Horrek iradokitzen digu konkistatzaileek ezarri dieten identifikazio eredu antropologikoa botererearekiko identifikazioa dela. Aldiz, euskaldunon eredu antropologiko ez indoeuroparra (zertxobait geldituko al
|
zitzaigun
!) batetik, eta, bestetik, bi milaurtetan zehar konkistapean eta, askotan, oldartzen ere ibilita gero, gure ereduabestelakoa dela iruditzen zait.
|
|
|
Gero tabernaria ere batu
|
zitzaigun
elkarrizketan, eta azkenean barkatzeko esan behar izan nien, oraindik ez nekiela aterpetxean tokirik izango nuen, eta bertara joan behar nuela, ez banuen kalean lo egin nahi. Gonbidatu ninduenak barrezka erantzun zidan ezetz, tokirik ez banu bere etxera joango nintzela lotara, eta telefonoan txanponak sartzearen keinua egin zuen bere emazteari deitzeko, afari berezia presta zezan agintzeko.
|
|
|
Atzokoaren ostean, hainbeste orduz hizketan jardun ondoren, guztiz joan zitzaidan(
|
zitzaigun
, Rocío ere nire antzera despistatu zelako) gaur igandea zela. Eta igandeetan zailagoa da stopa egitea, familiek txangoak egiten dituztelako eta autoak beterik doazelako.
|
|
|
Zertarako eta begiraleok gauean parranda txiki bat egiteko, umeen lo sakonaz baliatuta. Gutariko baten urtebetetzea zen, eta izan ez balitz ere, aitzur on bat harrapatzeko gogoa belarrietatik irteten
|
zitzaigun
. Merezita ere bagenuen, alajainkoa!
|
|
|
Beste monitoreek erdi txantxetan esaten zutenez, Jabi eta ni lagunak baino gehiago omen ginen, eta askotan harritu egiten ziren gure arteko musurik ikusten ez zutenean. Guri, ordea, inoiz ez
|
zitzaigun
bururatu koadrilako lagun izatetik harago joatea. Lagunak ginen eta kito.
|
|
|
Koadrilakoak. Kasualitatez udaleku berean lan egitea egokitu
|
zitzaigun
koadrilako bi. Noski, ez genuen serio hartzen txantxa inozo hura, baina nik ez dakit hainbeste errepikatzearekin Jabik erdi sinetsi ote zuen.
|
|
|
Amak ezkerreko leihotik begiratzen zuen, herriari azken bistadizoa eman guran edo; baina guri bost axola herriak: behingoz trenean ginen, ordura arte debekatua
|
zitzaigun
trenbidearen burdinazko mugaren gainean, eta eskuin leihoko mendiak eta harro altxatzen ei ziren hiriak aurkitzea baino ez genuen xede.
|
|
|
Present haiek zapi batzuetan bilduak ekartzen zizkigun, lokarriz lotu fardel iduriko batzuetan, eta guri, fardeltxoak begiztatu orduko, bihotza guztiz bizkortzen
|
zitzaigun
, eta ikusminez:
|
|
|
...a hura ez zela soilik bi pertsonaren artekoa, Espainia eta Frantziaren artekoa ere bai, eta ezkontza hark bi estatuen eta bi erresumen arteko urte luzeetako gerlak eta guduak itzali, eta bakealdi sendoa ekarriko zuela, zeina ezin egokiagoa gerta baitzitekeen, bertzalde, bai frantsesen eta bai espainiarren prosperitatearentzat ere—; sasoin hartan, bada, jaun André, bertze bi presentekin heldu
|
zitzaigun
aita. Begi bistakoa zen ezen present haiek ez zirela, ohi bezala, berdinak, zeren fardeltxo bat luzea eta astuna zen, eta bertzea tipia eta arina.
|
|
|
Zeren eta, poesia zalea izanik eta euskararen aldekoa, baitzekien Bernat Etxepareren berri; eta ezagun zuen, halaber, Oihenart, zeinarekin bizpahiru aldiz mintzatu izan baitzen, jaun Marcelek berak aitortu zigunez; eta haien poema batzuk ere jakinarazi zizkigun... Eta Gaztelako autoreen lanak eta liburuak gaztelaniaz irakasten bazizkigun ere, eta frantsesenak frantsesez, bertzela, gure egunorozko bizitzan euskaraz aritzen
|
zitzaigun
... Baina, zer erran diezazuket nik jaun Marcelez zuk ez dakizunik, jaun André, zeren eta, lengoaien erabilpenaz denaz bezainbatean, zu bezalakoa baitzen, ongi dakizun bezala?
|
|
|
Zer maitasunarekin solasten
|
zitzaigun
, bai, jaun Marcel, eta zein pazientki, hitzaz eta hitzaren balioaz ari zitzaigunean...! Eta zein jori eta naro!
|
|
|
Baina kontua ez zen hartan akabatu. Zeren, ehizaren itzultzeaz denaz bezainbatean, tigrea ordu arte guztiz meneko azaldu izan bazitzaigun ere, atzaparretan zuèn pieza eskatu bezain fite edo begiak estali bezain fite laxatzen zigula, protesta eta kexu handirik gabe, egun hartan, aldiz, orroka aritu
|
zitzaigun
, eta morroietarik bati, noiz eta pieza bereganatu nahi izan baitzuen, sekulako atzaparkada egin zion.
|
|
|
Hantxe lehertu
|
zitzaigun
aita:
|
|
|
Hirugarren egunean, finean, afalorduan, historia harrigarri hura gertatu
|
zitzaigun
... zezen ikuskizunaren gibeletik kontatuko dizudana, baina orain zerbaitean aitzinatu nahi nizukeena, erranez ezen historia hura ere eskrementuekin loturik zegoela, baina ez nolanahiko eskrementuekin, berehala ohartuko zaren bezala.
|
|
|
Eta, hala, apurka, bere inguru hartarik bakartzen hasi zen eta egun batean isilik egoiterat deliberatu zen. Eta bertzenaz gizon ezin kalakariagoa eta ezin ele ontziagoa zena, hitz gutiko eta hitz urriko egin
|
zitzaigun
handik aitzina, harik eta egun batean erran zuen arte:
|
|
|
ETA, hala, bazterrak inarrosten zituen martxoko egun batean jauregiratu
|
zitzaigun
, zaldiz, Alessandro de Novara, Donibane Lohizuneko bizilagun bat gidari zuela, aitak uste baino berantago, ekaitz batek untziari eragin makur okerren konpontzerat geratu behar izan zuelako kapitain italiarrak, Galiziako kostako portu batean.
|
|
|
Itsasoa ez
|
zitzaigun
bidaia hartan haserretu, uroski, ez joanean ez etorrian eta, hargatik, berant gabe ohitu nintzen mugimendu hartarat, goiti beheiti eta beheiti goiti, uraren sehaskan kulunka.
|
|
|
Eta gau batean erlijioneaz eta zientziaz aritu ziren: ..., hura izan zen sozzinitarren berri izan nuen lehen aldia, Leliorena eta Faustorena, zeinak, Marcoren erranetan, osaba ilobak baitziren, eta zeinek Trinitatearen dogmaren kontrako dotrina zabaldu baitzuten harat eta honat, aitortzen zutelarik ezen Kristo ez zela Jainkoa baina salbazionearen bitartekari hutsa; zientziaz denaz bezainbatean, berriz, Evangelista Torricelli zeritzan zientzilariaz aritu
|
zitzaigun
, zeinak agerian jarri baitzuen airearen presioaren existentzia, zeinak esplikatzen baitzuen, aldi berean, zergatik ezin zen ura jaso eta igan, ponpa xurgatzaile baten bidez, hogei cubitumetarik goiti; eta Marcok hala galdetu zion osabari, bat batean:
|
|
|
Hala, bada, kontua da ezen Bolognatik jalgi behar izan genuenean, gau haietarik bat eman nuela, osabaren zurrungen artean, erreus eta ekurugaitz; eta, Bolognatik jalgi berriak ginelarik, berriz, tormenta izugarri bat izan genuen —euria goian behean—, eta gurdia lohitan sartua gelditu
|
zitzaigun
, eta bi zaldiak ere hantxe, ez arre eta ez so. Atertu zuenean, osaba eta biok gurditik jaitsi eta, gurdizainari laguntzeko asmotan, harri batzuk jarri genituen gurpilen aitzinean; gero, berriz, gurdian zituen bi taket eman zizkigun gurdizainak eta manatu zigun ezen taketak lurrean berma, eta bulka genitzala gurpilak gibeletik, berak zaldiak zigorrez jotzen zituen bitartean, eta entseia gintezela, halatan, gurdia lohitik ateratzerat.
|
|
|
Ama Birjinaren zaldia, bertzalde, asto bat zen, eta ni ez naiz Ama Birjina baino gehiago —eta, berriro ere lur gainerat egiten zuela, baina begiak zerurantz iraulirik, akabatu zuen—: Halarik ere, dakizuen bezala, lehengoan san Isidroren iduria erori
|
zitzaigun
buruz beheiti elizan, eta bertze san Isidro bat bai, onartuko nizueke, atsegin sari gisa, hautsi zitzaigunaren orde, zeren, dagoen bezala, aingeruek ere ez baitute ezagutuko... eta nekez etorriko dira haiek, halatan, Urbiainerat, nekazarien lurren laboratzerat.
|
|
|
Ustekabean, nigar batean jarri
|
zitzaigun
Pedro, hitz haiek entzun bezain fite. Lehenengoan, esker oneko malkoak iduritu zitzaizkidan, baina ez:
|
|
|
—Hori bakarrik falta
|
zitzaigun
etxe honetan, jaun Joanes, Erromari kalterik handiena egin dion heresearen izena jartzea txakurrari...!
|
|
|
—eta, isilune baten ondoren, segitu zuen—: Izan ere, iaz ama eritu eta gaizkitu
|
zitzaigun
, eta, nola medikuek ez baitzuten sendatzen, hala, promes egin nion san Jenarori ezen, ama sendatzen bazuen, munduaren azkeneraino joanen nintzela, erromes, etxetik sosik hartu gabe; eta sendatu zen ama, eta halaxe nauzue orain, Donejakuerako bidean, neure oinak eta gitarra lagun bakar ditudala.
|
|
|
Ordea, napolitar oilartuak berehala apaldu zuen bere behakoa eta mahaiari beha jarri zen, erranaz damutua iduri. Eta, hala, oilarra oilotzen zelarik, oiloa oilartu
|
zitzaigun
: erran nahi baita ezen, napolitarra makurtzen ikusi bezain sarri, osaba hazi zela.
|
|
|
Eta, Vatikanoko ederraz hitz egin ondoren, teatroaz mintzatzen hasi
|
zitzaigun
. Eta han izen bakarra izan zuen:
|
|
|
—aditu nituenean hitz haiek, hain estu eta larri jarri nintzen, non ez bainintzen jabetu ere gurasoen keinuez eta aieruez, zeren eta aski bainuen nik, bertzenaz ere, gainerat zetorkidanarekin: halarik ere, jostetan ari
|
zitzaigun
osaba, itxura batean, zeren, ez aitari ez amari deus ere ihardesteko betarik eman gabe, hala erran baitzuen ondotik—: Baina, beharrik, hau ez da gure kasua...
|
|
|
Eta galdetu zigunean nagusiak zenbat egun egin behar genituen, elkarri beha geratu ginen hiru euskaldunok, zalantzan. Ordea, nola andaluza ezin kalakariagoa baitzen, aitzinatu
|
zitzaigun
, erraiten zigula:
|
|
|
Eta, hura erraiten zigularik, apeza harro baino harroago agertu
|
zitzaigun
, gizon zuria izaitea munduko gauza ohoragarriena balitz bezala.
|
|
|
Berant gabe jakin ahal izan genuen zertaz ari
|
zitzaigun
ostatu jabea!
|
|
|
Badakizu, halaber, nola hil
|
zitzaigun
aita, bihotzekoak jorik, tigreari tiro egin ondoren, medikuak aitortu zuenez.
|
|
|
URBIAINGO apeza bisita egiterat etorri
|
zitzaigun
egun haietarik batean, gezur erran nion:
|
|
|
Izan ere, indiarrak eta gu bildurik geunden egun batean, ez dakit zeren janean, tigre hura hurbildu
|
zitzaigun
, bere larruko ñabardurekin eta kolore pikardatuekin, eta bere begi izugarri haiekin, zeinak izan baitzitezkeen basilisko batenak, edo Heriorenak berarenak.
|
|
|
‘Ama, Espainiarat joan nahi nuke, neure lehengusuaren ikusterat, zeren uste baitut ezen harekin ezkonduko naizela’ Harritu eta larritu zitzaidan ama, eta pentsatzen hasi zen eroturik ez ote nengoen, halako moldez, non koadroa gordetzea erabaki baitzuen; baina, ikusirik ezen erremedioak are okerrago jartzen ninduela eta apetitua ere galdu nuela, berriro eseki zuen koadroa bere tokian. Eta hala joan ziren egunak, eta joan zen urtebete hura, eta egun batean Simón de Osorio —ene osaba hura, kakao saltzailea zena eta Caracasen bizi zena—, ohi bezala, bisitan etorri
|
zitzaigun
; eta ni, hatsarrean, alegeratu egin nintzen, zeren hark eman baitziezadakeen, benturaz, neure lehengusu haren berri. Eta, elkarri agur egin ondoren eta ohiko galderen ondoren, azken denbora hartan hain kezkaturik nindukan enigmaren desestaltzeko, abiatu ginen ama, osaba etorri berria eta hiru ahizpak egongelarantz, non baitzegoen koadroa, eta galdetu nion ezin urduriago osabari:
|
|
|
Eta, indiar gorrien gibeletik gindoazela, oihanean barrena, gisa hartan mintzatu
|
zitzaigun
Antonio Ibarbia:
|
|
|
Eta, hargatik, Joxe Aberasturik ez zuen indiar gorrien paradisu hartan deus ere sinesten, eta egun osoan maradizinoka eta biraoka ibiltzen
|
zitzaigun
, hark Potosirat joan nahi zuenez gero, edo, bertzenaz, etxalderen baterat, non bere ezpata erabil baitzezakeen, baten zerbitzuan, bertze bortz zaldun haiek bezala... edo haiek baino hobeki, zeren segur baitzegoen ezen haiek baino ezpatari trebeago, bitoreago eta entreguago zela, nola erakutsi baitzuen ezpata joko hartan, Lorenzo Cortés zeritzan zaldunaren kontra, begien herts ireki batean hil zu... Ordea, Joxek bazekien ezen oihan hartarik ateratzeko indiarren beharra zuela, eta bazekien, halaber, ezen hauek ez zeudela hartarako prest, ez bederen leku segur baterat iritsi eta leku hartan denbora bat eman arte, indiar horien eta gizon zurien pertsegitze eta akometatze perilosetarik urrun.
|
|
|
Eta guri ere hala deitzen hasi
|
zitzaigun
ibilaldi hartan, anaia Joanes eta anaia Joxe...
|
|
|
Baina aita kaputxino hura ez zegoen han bakarrik, eta bertze lagun bat zuen, Zacarías López de Rojas zeritzana, handik ordu pare baterat edo etorri zena, komarka hartako tribu bateko indiarrak bisitatu ondoren, eta ezin hobeki hartu gintuena. Eta guk hari mapa erakutsi, eta jakin zuenean zertarat gindoazen, halaxe eleztatu
|
zitzaigun
hura, abegikortasunez, bai, baina baita engainamendurik gabe ere:
|
|
|
Haatik, hartan ere ez zuen arrakastarik izan, eta, handik harat, amaren behako urruna gero eta urrunagokoa egin
|
zitzaigun
, eta, hala, bertze aldi hartako amaren bertze behako hura oroitzen dut, dolore errabiatu batek errabiatua, noiz eta, kanpoan bazkaltzen ari ginela, osaba Joanikotek ele gozo batzuk eskaini baitzizkion eta begi keinu bat neskameetarik bati, Maddalen zeritzanari, zeinak, denborarekin, leku berezia hartuko baitzuen osabaren bizitzan eta zeinak baitzekizkien buruz mila kopla eta bertso, kozinari ezel... Baina, zergatik amaren behako hura:
|
|
|
Zein ote zen amaren egia lazgarri eta beldurgarri hura? Bere azken aitorrean agertu zizkidan ezbaiak eta barren borrokak ote zituen mementu hartan gogoan eta bere amorio ezinezko hartaz ari ote
|
zitzaigun
, zeinak, ezinezkoa zen neurrian, zulo beltz batean barrena bulka baitzezakeen, non nekez lora baitzitekeen esperantza. Edo, ez al da bizitza, anitzetan, zulo bat, edo anitz zulotako bidea, eta ez al du zulo bakoitzak errealitate beldurgarri baterat jotzen, gure ametsak nekez bete ditzakegunez gero?
|
|
|
Baina gauzak diren bezalakoak dira, eta aita halakoa zen, edo hala ikusten nuen nik, eta ez dago bertzerik. Ederki oroitzen naiz, konparazione, nola, Pirinioetako Bakea sinatu zen denbora hartan, ezin alegerago etxeratu
|
zitzaigun
, erraiten zigularik ezen lagun egin zuela Villagrandeko dukea, Espainiako Han dia, done Jakueren gurutzea eta ez dakit bertze zenbat kondekorazione zituen gizona: ez zuen egun osoan eta aste osoan bertze solasgairik izan, Villagrandeko dukea goiti eta Villagrandeko dukea beheiti.
|
|
|
Eta, hala eta halatan, burutik kendu ezin zuen tratu hura, alde batetik, eta errege erreginen ezkontza hartan ikusi zuen luxua eta kirkileria, bertzetik, horditurik bezala etxeratu
|
zitzaigun
. Eta bazkalordua iritsi zen, eta batean honetaz eta bertzean hartaz aritu zitzaigun aita, isildu ere gabe, zozoak udaberrian baino kalakariago.
|
|
|
Eta, hala eta halatan, burutik kendu ezin zuen tratu hura, alde batetik, eta errege erreginen ezkontza hartan ikusi zuen luxua eta kirkileria, bertzetik, horditurik bezala etxeratu zitzaigun. Eta bazkalordua iritsi zen, eta batean honetaz eta bertzean hartaz aritu
|
zitzaigun
aita, isildu ere gabe, zozoak udaberrian baino kalakariago.
|
|
|
Eta, bakearen eta gerlaren iritzi haren ondotik, xehero baino xeheroago mintzatu
|
zitzaigun
aita errege infanten ezkontzaz, aipatzen zituelarik, batean, honako honen beztimenda, urrezko brodatuz josia; bertzean, horrako horren zaldi arabiarrak eta karroza, zilarrezko apaingarriz eta bertzelako ornamentuz betea; eta, hurrengoan, harako haren noble itxura eta dotoretasuna...
|
|
|
Eta, hala, uda hasi berriko egun batean —anaia itzuli berria zen, Madrilen lehen urtea eginez gero— piztia hura heldu
|
zitzaigun
jauregirat, zaldi bik tiraturikako orga berezi batean, zeinak kaiola baten karantza baitzuen. Tigre hura ehizarako hazia eta hezia izan zen umetarik han Afrikan, nondik ekarri baitzuten Pasaiaraino untziz, Pasaiatik Urbiaineraino gurdiz.
|
|
|
Eta gero, aitak paseatzerat ateratzen zuen, edo osaba Joanikotek, Mattin eta biok lagun gintuztela, eta batzuetan guri emaiten ziguten haren gidatzeko ardura, soka eskuan, eta bai Mattini eta bai nihauri ere munduko gizonik inportantenak ginela iduritzen
|
zitzaigun
|
|
|
Baina, osaba haserre bazegoen ere, ni, aldiz, liluraturik nengoen etxerat etorri
|
zitzaigun
jende harekin; eta jende handi haren dohainak eta balentriak nituen gogoan, etxean mila aldiz adituak: haien moduak eta haien presentzia; haien dantza egiteko dotorezia eta haien ezpata manaiatzeko trebetasuna, haien balentasuna eta haien ausartzia, bai ehizarat zihoazenean eta bai gerlarat...
|
|
|
—eta, pipari hatsaldi luze bat egiten ziola, hura eskuan hartu, eta bortizki egotzi zuen biriketako kea, aitona Nikolasek batzuetan egiten zuen moduan, ondotik aitzina segitzeko—: Joanes, aspaldi aipatu nian nola behin batean hire osaba eta biok Baionarat joan, eta zerbait gertatu
|
zitzaigun
, baina ez nian gertatuaren berri eman, zeren segur bainengoen ezen ez hidala ulertuko... Baina gaur bai.
|
|
|
Baina Joxe Aberasturi kexu eta arranguratsu agertu
|
zitzaigun
ondotik:
|
|
|
Aitona Nikolas, komunzki eta eskuarki, euskaraz mintzatzen
|
zitzaigun
, baina baita frantsesez ere, batik bat don Frantzisko, herriko apeza, Mattin eta bion prezeptore izendatu zuenean —sasoin hartan, noiz eta aitona deliberatu baitzen, nekearen nekeaz, etxeko jaun gisa zituen arduren uzterat—, zeren don Frantziskok ez baitzekien frantsesez, eta aitonak biziki maite zuen frantsesa eta frantses kultura, eta nahi zuen, bertzalde, ahalik eta hizkuntza gehiene...
|
|
|
Eta, jauregia eta bere aita miretsia hizpide eta solaspide zituela ere, berdintsu eta orobatsu ibiltzen
|
zitzaigun
, kea dantzan ipintzen zuela noiznahi den.
|
|
|
Eta solasaren beroan hitzak hantzen eta hanpatzen zituela, gehiegikeriak eta soberaniak gainez eginik, Iruñaz mintzatzen hasi zen, Nafarroako erresumako hiriburu zaharraz. Eta Iruñaren ederra haren mihian, ondorez, mila aldiz ederrago egiten zelarik, halako suertez non baitzirudien ezen ez zela Iruñaz ari, baina Parisez edo Erromaz, honela eleztatu
|
zitzaigun
ondotik:
|
|
|
ZEIN ongi mintzatzen
|
zitzaigun
osaba Joanikot Collège de France n egin zuen egonaldiaz, han iragan zuen azken urteaz batik bat, zeinean Pierre Gassendi filosofo, astronomo eta matematikari jakintsua izan baitzuen irakasle! Eta nola prezatzen eta loriatzen zen hartaz...!
|
|
|
lepoko ikusgarri bat, esmeralda are ikusgarriago bat zuena. Eta, handik gutirat, harri preziatuen inportantziaz mintzatzen hasi
|
zitzaigun
jaun Marcel, poeten erabilpenaz denaz bezainbatean. Eta erran zuen:
|
|
|
izan ere, ikusi zuenean aitak ezen dukea ere berdintsu zebilela, eskuak sabelerat eramanik, bere eskaintza egin zion: " Bego berori bere lekuan, zeren eta oraintxe ekarriko baitiogu kakontzi aulkia"; baina dukeak, bere larrian ere, ez zirudien hain desgogara, eta, pentsa zitekeenaren kontra, txan txazale agertu
|
zitzaigun
, ordu arte erakutsian bezala, eta hala ihardetsi zion aitari: " Ene uzkiak haize apur bat behar dik, ordea", haren jarraikian kanporako bidea hartzen zuela, eta gibeletik dukesa eta Mantillanako kondea eta kondesa zeramatzala; zeren, aitak dukeari kakontzi aulkia eskaini orduko, bertze hainbertze egin baitzuen amak dukesarekin; haatik, dukesaren ihardespenak ere ez zuen zalantzarako zirriturik eskaini:
|
|
|
Eta urte berria heldu zen eta aita hala eleztatu
|
zitzaigun
, bazkaltzen hasi baino lehen:
|
|
|
VILLAGRANDEKO dukea etorri zen, aitona Nikolas hil zen, ehundabatgarrena jau regiaren aitzinean zegoen, ni neure kontzientzi kontuekin nenbilen... eta, handik harat, anitz gauza gertatu zen denbora laburrean: hartzarena gertatu zen, tigrea ekarri zuten, etxeko kapera eraikitzeari ekin zioten, prezeptore jaun Marcel joan
|
zitzaigun
, aita Bartolome Ziaurrizkoa Urbiainerat etorri zen, Mattin Villagrandeko dukearen etxerantz abiatu zen, osaba Joanikot eta biok, berriz, Italiarantz... zer ez zen gertatu urtebete bi urteko epe hartan, jaun André!
|
|
|
Izan ere, erran dizut nola Villagrandeko dukea miretsirik geratu
|
zitzaigun
jauregirat iritsi zen lehen egunean, noiz eta arratsaldez ehizarat joan baitziren eta ikusi baitzuen ezen ehiztari ezin trebeagoa zela Mattin. Baina, dukearen aburuz, zerbait falta zitzaion artean mutilari eta, hala, ehizarat elkarrekin joan ziren eguneko afarian erran zion:
|
|
|
Eta egun batean halaxe mintzatu
|
zitzaigun
aita jesuita han bildurik geunden eliztarroi, teologi eskoletan ikasiak urbiaindarren sineskeriekin nahasten zituela:
|
|
|
Eta bazetozen, bazetozen...! Eta, baldin zalantzaren bat geratzen bazitzaigun, berehala etorri
|
zitzaigun
morroi bat behetik:
|
|
|
Handik atera ginenean, ordea, gizon bat atera
|
zitzaigun
biderat, eta, so ere egiten ez zidala, Mignon besarkatu eta zaflako amoltsu bat eman zion ipur-masailean. Eta, bat batean, ene anaiarekin gertatu zitzaidan bezala Elbira zela kausa, jeloskor sentitu eta besoa tinkatu nion, frantsesez erraiten niola, haserre, ezen utz zezala Mignon bakean; gizonak ez zuen nik hitzez adierazia ulertu —zeren eta holandarra baitzen, berehala jakinen nuen bezala—, baina bai keinuz adierazia, eta, hala, hark ni paparretik atxiki, eta ulertzen ez nizkion hitzak erran zizkidan.
|
|
|
Zuberoako kalvindar harena, Mathalasen denboran ezagutu zenuena, zeinaz erran baitzenidan ezen, ministroa ez ezik, prestamista ere zela, hain abariziosa eta hain eskulaburra, non koberatzen baitzien bere bezeroei, interesetan, %10a, Kalvinek ezarri zuen %5eko mugaren gainetik... neurri harekin frogatu nahi balu bezala ezen Kalvin bera baino bi aldiz kalbindarragoa zela. Eta herriska hartako apeza ere ez
|
zitzaigun
hagitzez hobea gertatu... Eta ni hastetik eta hatsarretik beretik ohartu nintzen hartaz, hain baitzen kleriko hura harroskoa eta urguilutsua.
|
|
|
—Joanikot, hasteko, ez zuan beti horrelakoa izan, zeren eta hura aspaldidanik ezagutu izan bainuen... eta zeren baitakit, halatan, ezen ez zela Pazkoarekin edo Mendekostearekin konplitzeko bakarrik ateratzen, baina bertze obligazino batzuekin ere, noiz eta jauregitik iltkitzen baitzen, Iruñarat, Donibane Lohizunerat edo Baionarat —eta, burua gora eta behera higitzen zuela behin eta berriro, erantsi zuen—: Ai, kontatuko banik nik hiri zer gertatu
|
zitzaigun
hire osabari eta bioi behin batean Baionan...! Baina, orain nagoen puntuan, nekez ulertuko huke gure historia, eta, beraz, bertze egun baterako utzi diagu...
|
|
|
erran beharrik ez dizut ezen azken erran hartan trufaz bezala aritu zitzaigula, eskarniozko irria ezpainetan; haatik, begien hertsireki batean irritik beltzurirat egiten zuela eta ezpata bularraren aitzinean dantzatzen zigula, erran zigun: " Haragizko bekatua egiten ari zinetela, alegia!" Eta, hartaraz gero, sermoi batean aritu
|
zitzaigun
, lizun gaixto batzuk ginela eta merezia genuela hura guztia, zeren bekatuaren ahalke ez zenak ahalketu behar izaiten baitzuen azkenean behin eta birritan, guk mementu hartan bezala; eta erran zigun, halaber, ezen, guztiarekin ere, ezin urosagoak ginela, zeren eta hura ez baitzen ohiko sarealdi haietarik bat, gobernariek aldian behin manatzen zutena, hiria jende lohi lizunaz garbitzeko, eta gartze... Eta, ai, nola desiratu nuen orduan ere ezinezkoa, jaun An dré!
|
|
|
Horixe erants zezakeen, fraideeneko denboretan bezala, asteko gure aurrezki guztiak kartetan irabazi ondoan. Orduan ere guztiz penatua agertzen
|
zitzaigun
patrika gure kontura gizenduta. Hogeita lau urte lehenago" Lux" ostatuan bezala, ikaragarri gorrotatu nuen abuztuko larunbat arratsalde zorigaiztokoan ere.
|
|
|
menestra edo arroza lehenbizikoz, albondigak edo xerra errusiarrak bigarrenez. Arroza eta xerrak eskatu nituen, baina, handik pixka batera, arroza bukatua zela jakinaraztera itzuli
|
zitzaigun
. Bertze mahaiko saltzaile ustezkoari begiratu makur bat egin eta oniritzi etsia eman nion menestrari.
|
|
|
Jertse lodiko gizon eskasa hurbildu
|
zitzaigun
postreen zerrenda luzea irakurtzera: flana eta," etxekoak" biak.
|
|
|
Charly barrara hurbildu zen, edariak eskatzera, eta ni haren bizkarzain gelditu nintzen, Kristinarekin batean. Ximurra sartu bezain agudo urrutiratu
|
zitzaigun
, bertze bezero batengana. Ezaguna nuen, eraikuntzako marrazo bat, ez hain aspaldiko sindikalista.
|
|
|
Noiz hasi
|
zitzaigun
Ximurra urruntzen. Fisikoki, Unibertsitatean hastearekin.
|
|
|
Aita —enpresa bateko kargu ertaina— ez omen zuen alde, baina izeba Milagrosek egin omen zion ararteko lana. Estudiante tunantearen eredurik klasikoenean ibili
|
zitzaigun
han; potro jorra alegeran, nahi bada. Nik lau urte nituen lanean, haren aita —ez izeba, ez izeba ondo—, semearen adar jotze luzeaz nardaturik, hilabete sarien emariari giltza ematera deliberatu zenean.
|
|
|
Zuria eta beltza, eguna eta gaua, ura eta ardoa... bi horien arteko kontrakotasun kasik erabatekoak —tesia eta antitesia, lagun jakintsu joan berriak erranen zukeenez— malgutasuna eta bizitasuna eransten zizkioten gutartekoari, baita indartzen ere Ttipik —bereziki— eta nik —apalagoan— bi aurkarien artean betetzen genuen" erdigunea". Ximurra korbataz jantzita agertu
|
zitzaigun
egunean ahultzen hasi ziren sintesi dialektikorako gure joerak.
|
|
|
nik ere familia hazi nuen eta Ttipik ere goiti egin zuen, noizbait ere, bere aferetan. Alderdi aunitzetatik begiratuta, Charly gertatu
|
zitzaigun
orduan arrotzena, baina ordukoz axola guti zuen, gure bideak gero eta gutiagotan gurutzatzen baitziren.
|
|
|
Haren bekaitz nintzen, ez bainuen gauza bera egiten ahal. Ez
|
zitzaigun
gelditzen ezta gorri eta apur bat mentolatutik ere.
|
|
|
Lana akitu gabe etorri
|
zitzaigun
hurrengo agindua.
|
|
|
Bat bateko iluntasunak eta hersturak hartaratua, izu laborriaren putzura erori nintzen. Heriotza bala baten azkartasun urrikalgarriak eragin beharrean, itomen luze eta anker baten esku etorriko
|
zitzaigun
, beraz. Ahotik biraoka, eskuak eta belaunak higatu beharrean eman nituen ate itxi berriari bulka eta saka.
|