|
2008
|
|
|
Ordu berean, ostatu barnean
|
zirenak
kanpora doaz, beleak bezala beltztuak hauek ere, eta hasarre gorrian. Zeleztina jokariak, bere jaka beltztua soinetik ken eta torratu du Peioren jantzietan.
|
|
|
Auzapeza beroki txalotu ondoren, plaza horretara oste haundian bilduak
|
zirenak
, adin guzietakoak, egia erran, Emilio Mizpirategiri deika hasi ziren nahi zituztela bertsu bat edo biga aditu segidan.
|
|
|
Beste batzuek aldiz deabruaren urdekeria! Zenbait baziren kexu
|
zirenak
ere: " zer partida markitsten duen asto haundi horrek!"
|
|
|
Ordu berean, Elhutseko etxe aintzinean agertu da Mikele Hegoarraren autoa. Honek ekartzen zituen eskualde honetako zenbait lagun salba lanean arduratu
|
zirenak
. Elutsekoak, Bautixta eta Xabina, Xorroxtegiko Peio amerikanoa, Josepe eta Maider Ametztegiko senar emazteak.
|
|
|
Badute segur zer egin! Egun ere, hoinbeste mahai, alku eta kadira plaza inguruko arbolazpietan
|
zirenak
behar izan baitituzte xukarazi goizeko euri uharren ondorioz. Bazkari denboran ere bere lanari zegotzin.
|
|
|
Doi doietan Gorrailen aurka amorratuenak
|
zirenak
, orain, atxikimendu erakusteko lehiatuenak ziren, Erregearen fagoretan jartzeko hari gomendatzen zirenak.
|
|
|
Doi doietan Gorrailen aurka amorratuenak zirenak, orain, atxikimendu erakusteko lehiatuenak ziren, Erregearen fagoretan jartzeko hari gomendatzen
|
zirenak
.
|
|
2009
|
|
|
Zazpi ero zortzi ziren sartutakoak, mahain baten bueltan jartzen ari
|
zirenak
, kadir soinu eta mugimendu haundietan. Beltzez bezti den neska hori.
|
|
|
Lotarat joateko prest nintzen, baino badaki nuen ez nuela itxura txarrik. Ator izter erditainoko batekin ogeratzen naiz, eta illeak orduantxet brozatuak nintuen, nere espaldetan erortzen
|
zirenak
lasaiki. Atorra erdi irekia zen, eta nere denbora hartuz lotu nintuen bi botoin, ez hiru, ongi begietan Beñateri pare eginez.
|
|
|
Bertze itxur bat hartu zuen etxe haundiak, zen eta oraindikan ere bazen zer egitekoa. Dena berritu beharra zen, baziren bizpahiru ate eta lehio erdi zinzillik
|
zirenak
, eta barrena araberakoa izango zen.
|
|
|
Behin baino gehiotan ikusi nuen orgatxoari pusaka, lurra han eta hemen zabaltzen, arbolak landatzen eta holakotan. Baratzeari emaiten dio bere denborik haundiena, negu eta uda, baino bai lehengo xaxi zakar tartetik atera dela inguru pollit bat, hiru haritz erdi gordeak
|
zirenak
orain nausituak, ez dakit zenbat klase lore sasoin bakoitxetan beren koloreak lehertaraziz, dena garbi, dena trabarik gabe bizi.
|
|
2010
|
|
|
Horiek oro, iragarri izan
|
zirenak
, ZUEN BAITAN GERTATZEN DIRA, ZUEN BAITAN!
|
|
2012
|
|
|
Etxe bat mundu bat da eta amets egiten laguntzen du, haur bakotxak baitaki, handiek baino arras hobeki zer egin mundu huntarik urruntzeko! Hori zen egin eta hazi nuen euskal mundua, ahantzi gabe ene ama, hainbeste anai arreben erdian beti lanean ikusi dutana eta berdin aita Hazparneko zapata lantegietan aste guzian eta berant arte lanean ari zena, goxotasun eta maitasunez gutaz artatzen
|
zirenak
.
|
|
|
Ekialdeko portuan untziak erre eta mortuan sartu
|
zirenak
|
|
|
Pelletier karrika hertsia ideki da komentu zaharraren oinarriak kaserna murruak Arsenaleko barne hustuak hutsera altxatu dira lau metro gorako pareta zimeta zahartuan eurizko negu urratsetan" muga ken" urte luzez izki beltzez egona
|
zirenak
errauts pirripitaka urteak eta urteak
|
|
|
Lapurdiko odola merke saldu zen orain hemen jostatu behar da gazteria libertitu behar eta libertatearentzat joan
|
zirenak
harripean lo begiak harriturik harria burdina bezainbat urtu baitzuen mende berriak oroimeneko portuen uhainen joan jinean altxatzen dira kantoreak harresien eresi eta Gabriel Arestik zion: zerutik erori gabeko harria, ongi labratua, maisu trebe txit trebe eta habil batek landua, oinarri, giltzarri, zimentarria, (adoratzen zaitugu), (ez zara eroriko) diot ere harresia altxatu zutenek harria orhatu zutela lanaren labean labanaren harea gizonaren kartzela hilotzaren eremua merke saldu zituela herritarren izerdia laborarien uzkurra saltzaileen maltzurrak uztail ondarreko sapa agorrileko hil zeinuaren dangak iretsi zuen treinbideen burdin haga luzean
|
|
|
Aipa dezadan, halere, zer ondorio izan dituzten demokratizazioen prozesuek eta nazioarteko oreka inperialismoaren alde hausteak: Algeriaren kasu nabaria denen gogoan dago; atzo iraultzaile lagunak
|
zirenak
kanporatu zituen biharamunean.
|
|
|
Salbuespenak baziren: eduki nazionalista onartzen ez zutenak edo komunismo internazionalari buruzko independentziaz mesfidatzen
|
zirenak
.
|
|
|
Badakizu, historian gaindi baikortasun iraultzailearen garaiak, aberatsak eta emankorrak izanik ere, bakanak eta laburrak dira... Espainian trantsizioa bermatu zen, eta garai nahasietan etxean gordeta
|
zirenak
berriz agertu ziren; Europan normal eta nagusi den sisteman, hau da kapitalismoa eta demokrazia errepresentatiboa lotzen dituen sisteman, jende" normal" horiek dagokien lekua hartu dute. Sindikatuak legalizatu ziren, eta nagusiekin akomeatu krisia eta langileria kontrolatzeko... ordenuzko alderdi nazionalistak, PNV bereziki, erreformaren autonomia beren gain hartu zuten, eta independentzia iraultzailearen ametsak eta estrategiak oztopatu zituzten...
|
|
|
Oso erabilia izan bada ere, oinarrian den egoera inposatu da: lehenago" saihets ondorioak" eta bigarren planokoak
|
zirenak
, protagonismora pasatu dira, konfliktoen arrazoi politikoen gainetik. Anitzek kritikatu dute desbideratze hori, biktimen erreparazioa edo berdin mendekua arazo politikoen konponketaren gainetik edota legearen eginkizun inpartzialaren gainetik eramaten dituelako, baina harekin kontatu gabe ezin ibil daiteke.
|
|
|
Errusian, Urriko Iraultzak bide bera hartu zuen. Armada Zuriaren aurkako borrokan beroturik, laster terroreak hunkitu zituen besteak, etsai aitortu eta zuzenak ez
|
zirenak
, edo areriotzat izendatu beste iraultzaileak. Libertarioek pairatu eta salatu zuten jokamoldea; berriz, marxista anitzek onartu eta bereganatu zuten, Iraultzaren defentsarako beste erremediorik ez zelakoan.
|
|
|
Errepresio basak batzuk beldurtzen eta uzkurtzen baditu, beste batzuk, berriz, beren onetik atera eta berotzen ditu. Gauzak diren bezalaxe, azken urteotan ez dira armak hartzeko prest
|
zirenak
faltatu. Eta armetarako militanteak diren bitartean, iraultzak etengabeki aurrera jarraituko duela pentsa daiteke ere.
|
|
|
Iraultzaren historian, edo gure herriko historia xumean, estrategiaz ez al da behin baino gehiagotan aldatu, estrategia bati ezin eman dakiokeela balore absoluturik garbi ikus dezagun? Haustearen alde
|
zirenak
ez al dira gaur paktuaren alde, atzoko iraultzaileak terroristak bezala salatzen dituztelarik eta atzoko indar errepresiboak gaur langile zintzo bezala onartuz. Eta errepresioarekin zer ikusirik ez duten pertsonak hiltzen dituztenean (geltoki batetan edo taberna batetan), gure talde armatuek ez al dute doako hilketa egiten, autokritika batek edo herriari azalpen batek ezin konpon dezakeen hoben gaitza?
|
|
|
Berdin, artikulu edo elkarrizketa batzuetan, zaharretan bereziki, nire aspaldiko firma, Beltza, agertzen da. Prosa eredugarrik ez baitut inoiz izan, hizkuntza eta esamolde batzuk zuzentzen saiatu naiz, hutsak kentzeko, eta gaizki ulertzen
|
zirenak
leuntzeko; bistan dena, zentzua aldatu gabe.
|
|
|
Eliza aintzinean, berriz elkartaratzen ziren emazte eta gizonak, hor, herriko mutilak: Jean Apezetche zen garai hartan, harrizko mail baten gainetik oihukatzen zizkieten herriko etxetik zetozen albisteak, deneri edo bakoitxari tokatzen
|
zirenak
. Mezatik lekura, gutti ziren gizonak ostatuetan sar aldi bat egiten ez zutenak. kafea, txokoleta edo xuri hurrupa baten hartzeko.
|
|
|
Zenbaitek bazituzten lepo inguruan abitua gisako zintak, gurutze bat haieri lotua. Beste batzuk erakusten zizkiguten, katiximak zirela, liburu ttipi batzuk, saindu irudiez beteak
|
zirenak
, azpian beren izenekin. Hor ginuen jakin apez bat etortzen zela aste guziez jendetze ttipi
|
|
|
batzu eta bestetarik ikasia dugu nola Ambes etik Ambares eta Libournerako Girondear erdiuharte huntan aspalditik ezagutuak dira euskaldunak. Erdiuhartean, lehenik agertu
|
zirenak
, lan bilari xume klasakoak ziren alabainan.! Behi zaitzan, mahasti ala edozein beste baserri lanetan haien laneko kemen eta onestasuna ongi baieztua izan zen.
|
|
|
Bazen ainitz girondar herbesteraturik. Baginakien, haurdanik, bazirela euskaldunak Bordele aldeko mahats biltze lanetara etortzen
|
zirenak
. Aro euritsuetan mahasti lerrotako iztil pizuek oroitzapen on gutti utzi baitzioten.
|
|
|
Bordeleko euskal etxean ere erakasten da Euskara. Ortzegun arats batez, aste guziez joaitea ohi nuen bezala, ikusi nuen beherako barne handian bazirela 30 bat gazte hainbat serioski euskara ikasten ari
|
zirenak
beren erakasleekin perpaus labur batzuk errepikatuz. Goiko aretoan hamabost batek mail goraxagoko lana zerabilaten.
|
|
|
Gora, Euskal izpiritu garbian, euskal hitzkia, mintzoa eta kultura mendez mende gutaradino biziarazi duten emazte eta gizon agurgarriak! Zazpi urteko haurrek deus ez zakiten holakorik, nehorek ez ziotelakotz erakasten gure haurreko garaian ere bazirela Gizonak Euskararen bizia eta euskaltasuna munduan errespetuzki ezagutarazten karsuki arduratzen
|
zirenak
; Juan Antonio Agirre, Euskaldun Lendakari ospetsuaren gerla denborako obra jendekina zenbat euskaldun haurreri zaiote erakatsi. Nork zuen axola?
|
|
|
Menditar gazte ainitzen kasuan, baziren, garai hartan ere, eskolan gutti ibiliak, bainan jite suharrekoak, beldurrik gabe bizitzeko gaitasunera azaltzen
|
zirenak
. Beldurrik gabe mintzo ziren, nehoren ahalgerik gabe.
|
|
|
Ileak. Hil
|
zirenak
. Hilko direnak.
|
|
2014
|
|
|
Ki Zerbo afrikar historialariaren arabera 100 milioi jende lituzke galdu Afrikak esklabogoagatik: Esklaboak biltzeko gerletan, bidean, Ameriketara heldu
|
zirenak
eta, kurioski, nehork aipatzen ez dituen mahometarrek eramanak VII. mendetik hona.
|
|
|
Gure diosesan ere izan dira hogei bat apez langile: Jean Louis Aldaitz, Argentinan egonaldi bat egin zuena, Andre Aribit apez bizi osoa Algerian eraman duena, Xavier Campagne Martzella aldean ari izana, Jean Errotaberea, Jean Etxegaray Ezpeletarra, kardinalearen anaia, Arieges en husten ari zen mendi zoko batean laborantzan., Jo Lafontaine eta Pierre Olhagaray, biak hilak, Paris aldeko lantegietan
|
zirenak
. Jean Lardapide, Izpurarra, Donzeres Mondragoneko baraderan.
|
|
|
Ki Zerbo afrikar historialariaren arabera 100 milioi jende lituzke galdu Afrikak esklabogoagatik: esklaboak biltzeko gerletan, bidean, Ameriketara heldu
|
zirenak
eta, kurioski, nehork aipatzen ez dituen mahometarrek eramanak VII. mendetik hona.
|
|
|
Gizarte hartan gauza normala zen oraino. 1624an, Pedro de Alzola Elgoibargo apezak, Joanes Galarza bere koinatari eman zion Domingo deitu beltza, Sebillako Juan Batista Marcoidari eman zekion, bidean eskapa ez zedien behar
|
zirenak
egin zitzan ongi gomendaturik. Norat joanen zen gaizoa?
|
|
|
Lebitikaren arabera adulterioz hobendun
|
zirenak
biak hil behar ziren (Leb. 20.10) Ez da hori ez dakit nongo mahometarren historioa!
|
|
|
Kapera berria giristinoen buruak egin du bere familiarekin, besten laguntzarik gabe eta horren gatik zuten ez sartu nahi. Kanpoan gelditu
|
zirenak
kondenatu ditugu botoila bat arnoren erostera bakea egiteko, eta bat joana da saltegirat.
|
|
|
Komertzio gunea zen Tiazale eta garai haietako komertzianteetan famatuenetarik, Ghanako Fanti eta Nzema leinuetakoak. Baziren gutiaski giristinoekin kurutzatu
|
zirenak
eta zenbait bataiatuak ere izanak. Zurien erlisionea.
|
|
2016
|
|
|
Aipatu baidizut Beñat, hori gibelago zen, gibelago
|
zirenak
ere baitziren. Gibelean, aintzinean bezen ongi harrapatuak ziren, obuzek ala balek ala zernahik.
|
|
|
Garai haietan, gure garaietan, trankil zen bai eskolaren afera. Baziren bai ibiltzen
|
zirenak
. Haiek irakurtzen eta ikasi dute.
|
|
|
Baziren bai, Espainiarat joan
|
zirenak
. Baziren frontetik desertatuak, gerla amaitu eta etorri baitira eta berehala sartu honarat.
|
|
|
Baziin ba Espainiarat juan
|
zirenak
. Baziin fronetik desertatiak gerla finitu eta jin baitira eta berehala sarthu hunarat.
|
|
|
Gibelaxago bazen 220ko bateria. Baziren ere kozkorragoko batzu, 210 labur eta 210 luzekoak, gibelagotik ari
|
zirenak
.
|
|
|
Gibelaxooño bazuxun 220ko bateria bat. Bazitxun ere kozkorragoko batzu, 210 labur eta 210 luzekoak, gibelagotik ari
|
zirenak
.
|
|
|
Ez zen kopuru handirik izan hemen. Biga, eta han berean gelditu
|
zirenak
, beste bizpahiru. Bat maixuaren semea, aita kuraiaz betea, bainan semea ez baitzen hala izan.
|
|
|
Garbituko zuten bai! Baziren zaldiak, bakarrak, eta artillur batzu ere gelditu
|
zirenak
. Hura oihuka ari baitzen, joan eta ekarri.
|
|
|
Garbituko zuten ba. Baziren zaldiak bakharrak eta artillur batzu ere gelditu
|
zirenak
. Hura oihuka ari baitzen, juan eta ekharri.
|
|
|
Bakarretan bai. Ateraz geroz, ateratzen
|
zirenak
tiratuz geroz. Bakarretan.
|
|
|
Baziren bai, gaiztoak
|
zirenak
. Hasteko kolonialak eta, haiek gaixtoak ziren.
|
|
|
Bakharretan ba. Atheraz geroz, atheatzen
|
zirenak
tiratuz geroz. Bakharretan.
|
|
|
Baziren bai gaixtuak
|
zirenak
. Hasteko kolonialak eta, heek gaixtuak ziren.
|
|
|
Hilean behin edo bitan jatekoarekin zetorren kanperoa zeukaten bisita bakarra! Izan dira ere Armada amerikarrean sartu
|
zirenak
, nortasun amerikanoa eskuratzeko.
|
|
|
Horrela zenbait orrialde izanen dira gure literaturan" xuka" edo Heleta eta Garaziko bisita bakarra. Izan dira ere armada amerikanoarekin jin
|
zirenak
, nortasun amerikanoa segurtatzeko.
|
|
|
Noizbait! Urketa joaten
|
zirenak
eta jatekoa ere, trantxa hegietarik joaten ziren bila eta ainitzak hiltzen. Ez duzu ikusten, balak nundik nahitik heldu zirela?
|
|
|
Denak joan ziren, ala izan ziren zenbait eskapatu
|
zirenak
, Espainiarat edo horrela?
|
|
|
9 Desertor ziren, gerrara joan ondoan ihes egin zutenak. Ameriketan izanez gerrarat batere joan ez
|
zirenak
" intsumitu" ekarriak ziren. phentsatu. Ezpitzen hola komunikatzen orduan.
|
|
|
4 Desertor ziren, gerrara joan ondoan ihes egin zutenak. Ameriketan izanez gerrarat batere joan ez
|
zirenak
" intsumitu" ekarriak ziren.
|
|
|
Nire senarrak begia galdu izan zuen Craonnen. Zonbait eskapatu ziren lubakietarik, ezin egonak harturik eskapatzea egin zuten eta hil ziren, eta lubakian gelditu
|
zirenak
, bizpahiru, haiek salbatu. Hala esaten zuen aita zenak.
|
|
|
Nafarroako eta Frantziako erresumetako auzi akta franko badira agotei buruz, luzaz, mendez mende, etengabe borrokatu baitziren jasaten zuten bazterketa geldiarazteko eta beren eskubideak errespetarazteko. Ondorioz ezin da erran miserable batzuk zirela, zapalkuntza isilik jasaten zutenak edo menpekotasunean bizi
|
zirenak
. Alderantzizkoa zen, beste herritarrekin parekotasuna lortu arte ez baitzuten amore eman.
|
|
|
Aurretik, Erdialdeko Amerikako eremu zabalak berenganaturik, 1492ko juduen eta mahometarren kanporatzea edo konbertitzea bortxaz bermatu zuten. Inkisizioa abiatu zuten, beren ustez, egiazko katolikoak ez
|
zirenak
jujatzeko eta kiskaltzeko. Garai horietan Espainiako Erresuman norberak frogatu behar zuen odol garbikoa zela:
|
|
|
Orain arteko interpretazioak dio bilau bat zela, jabeak abadiari eskaintzen zuena. Ez dezagun ahantz" donat" deitzen zituztela ere Erdi Aroan Konpostelako beilariez arduratzen
|
zirenak
eta artatzen zituztenak. Dokumentu hori Pariseko Biblioteka Nazionalean dago eta deia argitaratua izan da behin baino gehiagotan.
|
|
|
Eman zituen min tzaldi batzuen grabaketak egin nituen. Horietan zion agotak giristino primitiboak zirela, oihanetan gelditu
|
zirenak
bizitzen, Erdi Aroan eremuak labakitu zirenean laborantzarako. Ondorioz, aitzineko sineste eta ofizio batzuk atxiki omen zituzten, baita sortzea eta hiltzeari buruzko erritoak.
|
|
|
Nor ziren etxeko nagusi eta etxekoan34 dreak? Ondoko eginak ziren etxaldeetako alaba edo semeak, eta, beste etxe bateko kaiet edo bigarren sortu batekin ezkontzen
|
zirenak
, beren etxondoan, aitamen baimenarekin. Ohituraren arabera, ez ziren bi premu edo bi kaiet elkarrekin ezkontzen ahal, etxaldeen kopurua den bezala atxiki behar baitzen.
|
|
|
Nafarroako herri batean, Lesakan, ezarri zituzten ordenantzak agotei buruz 15 mendean, adibide gisa daude artxiboetan (Artxiboak 2). Zabalduenak
|
zirenak
bi taldetan banatu ditut beren erran nahiaren arabera. Lehen zerrendan daude kutsaduraren beldurra erakusten dutenak.
|
|
|
Etxe izen horren ondoan agertzen da Gratiana Damestoy etxekoandrearen heriotza 1665/12/15ean. Hau da ezagutzen dugun Ameztoiko lehen etxekoandrea, aurretik
|
zirenak
ez baitira dokumentatuak. Ondoko belaunaldietan ere ematen zen Gratiana izena Ameztoiko alabei.
|
|
|
Geroago jakin dut etxekoandreen egitekoa zela izate mitikoei janaria ematea gauaz. Josteko titareetan, amaren erranen arabera, Galtzagorriak bizi ziren, ezin ikusiak
|
zirenak
sobera ttipiak baitziren. Bere aitatxiren etxe izenak berak, mitologia kutsu bat ez ote du?
|
|
|
Erresistentzia lagundu zuen baserritarren moduan, alegia deus ez, Alemanen demarkazio lerroa zeharkatuz behiekin eta lastoz kargatu orgarekin non armak gordeak ziren. Baita, Frantziatik ihes joaten
|
zirenak
laguntzen zituen Espainiako muga zeharkatzen: judu, erresistente, ingeles pilotu eta abar... Bitartean, Ameztoian Baionako mutiko bat aterpetzen zuten, bere anaia hurbil zen Lizaratzuko gazteluan egoten zen.
|
|
|
Josefinak begiak hetsi zituenean, etxekoandre berria hasi zen mendeetan ene pareten artean atxikiak izan
|
zirenak
saltzen: sukaldeko eta lau geletako gerezizko eta haitzezko altzari ederrak, aurreko garaietako agot zurginek zizelkatuak.
|
|
|
Kasik ziur nago, agotak ziren edozein leku xeheki miatuz geroz mendeetako epe luzean, eiteko ondorioetara heltzen ahal dela. Dokumentuetatik abiatuz egiten baldin baditugu gogoetak, nor ote ziren jende horiek bestetarik bereizirik atxiki behar
|
zirenak
–Alta agot emaginak etxe guzietara joaten ziren etxekoandreak laguntzeko haur ukaiten, baita hilen otoitzak egiten zituzten.
|
|
|
Leku batzuetan bost mendez iraun zuen guduak.Legalki jokatu ziren auzitegietan, herrietan berdintasuna lortu arte eta irabazle izan ziren azkenean. Galtzaile izan ziren aldiz sineskeria arrazisten eta ohidura zaharkituen aldekoak
|
zirenak
. Agotek jakitatearen babesa eskatzen zuten ustekerien kontra, justiziaren eta medikuntzaren parioa egina zuten.
|
|
|
Asiako baztertuetan izenda ditzagun Indiako Ezin ukituen kastakoak, beste kastek aparte atxikiak oraindik; baita, Japoniako harakinak, haragirik jaten ez zen jendarte batean gaizki ikusiak
|
zirenak
. Azken hauek Etak edo Burakuminak deituak dira, horien ondokoak 3 milion diskriminatu dira gaur egun, haien arbasoek nobleentzat larrua lantzen baitzuten eta horretarako abereak hiltzen.
|
|
|
Euskal Herriko jendartean orokorki gertatu den bezala, integratzeak ez ote du ekarri desintegratzea edo bederen bestelakatzea? Mendez mende, belaunaldiz belaunaldi, etxaldea handitu zutenak, bizirik atxiki zutenak eta borrokatu
|
zirenak
beste herritarren pareko izateko, notarioaren bulegoko izenpedura batek desagerrarazi ditu. 20 mende amaieran dena galdu du, lurrak eta baserriaren omen ona.
|
|
|
Eskerrak lagundu nauten guztiei, manera batez edo bestez, memoria isildu honen biltzen eta argitaratzen; baita bizia eman didaten aita amei, elkarrekin ezkondu
|
zirenak
, jakin gabean agot jatorrikoak zirela biak, ezta zer adierazpen zuen hitz horrek.
|
|
|
Dirua bagenu indusketa arkeologikoen egiteko Ameztoia deitu gunean, agian aurki genezake noiztik den bizileku. Hala ere ez genuke segurtamenik gure askazikoak zirela hor bizi
|
zirenak
. Horretarako atzeman behar genituzke bertan ehortziak izaten ahal direnen jende hezurrak; baita horien A.D.N.a eta gurea antzerakoak izan behar lukete.
|
|
|
Baigorriko Mitxelenen, baita Anhauzeko Xuhiton edo Arizkuneko Bozaten, adibidez. Garazi aldeko beste auzune batzuetan, lehenago agoten bizileku
|
zirenak
, orain buhameenak direla erraten da, bereizketari bizi berri bat emanez.
|
|
|
Pedro Larabourou, novice, 21 ans, haut et blond". La Gentille izeneko itsasontzian, Luis 15 Frantziako erregearen kortsarioak ziren 21 urteko bi kusiak, agoten ondokoak
|
zirenak
: bata txikia eta ile beltza, bestea aldiz handia eta ile horia.
|
|
|
Zerrendan lehenik agertzen da etxe noblea edo jauregia, ondotik etxe zaharrak eta gero etxe berriak. Etxe zaharrak dira Erdi Aroan deia hor
|
zirenak
, lehenik altxatuak izan baitziren, segur ere laborantza hasi zenean Baigorriko Ibarrean. Horien nagusiek manatzen zituzten herriko eginkizunak.
|
|
|
Bitartean Ameztoian gelditu
|
zirenak
ahaleginak egiten zituzten etxea bizirik atxikitzeko eta iraunarazteko, nahiz eta Iraultza ondoko frantses legeek ez zituzten laguntzen. Ordu arte etxaldea ez zen partekatzen, haur zaharrenak gozamena ukaiten zuen eta horrela belaunaldiz belaunaldi.
|
|
|
Grazian Bidegainek ezkontzean bere gain hartu behar izan zituen Ameztoiko diru arazoak, gero eta pisuagoak
|
zirenak
. Ameztoiko alaba gaztenak:
|
|
|
16 urte nituelarik gure ikustera jin zen serora arropetan, eta noizean behin gutunak gurutzatzen genituen. Bazituen bi anai apez
|
zirenak
: Juan Bautista eta Pedro (Artxiboak 26), beste dokumentu baten arabera, badirudi horietarik bat apezpiku izan zela.
|
|
|
Norekin ezkontzen ote ziren Baigorri Leizparze Ameztoikoak? Lehenik aipatuko ditugu etxeko ondorengo ukaiten ez zutenak, Baxe Nafarroan kaietak deitzen
|
zirenak
. Beste etxe bateko oinordeko batekin ezkontzeko, nahi eta nahiez dote bat ekarri behar zuten neskek, baita mutikoek.
|
|
|
Orain ikus dezagun nor ziren Ameztoian gelditzen
|
zirenak
eta nondik heldu ziren prima edo premuen bikoteak.15 eta 16 mendeetako, baita 17 mende hasierako estatu zibilik ez dago, beraz artxiboetan bildu pertsona izen bakar batzuk baizik ez ditugu garai horientzat. 17 eta 18 mendeetan genealogia zehatz baten egitea zaila da:
|
|
|
Zer ematen du aditzera azken izen horrek? Beren artean ezkontzearen bortxaz, zozoak ote ziren hor bizi
|
zirenak
–Edo zozoaren kantuekin zerbait ikusteko zuten, demagun musikariak zirelako etxe horretan?
|
|
|
Bestei gorde nahi zituzten ohitura bereizi batzuen praktikatzen segitzeko beren artean? Aitzineko erlijioari lotuak
|
zirenak
edo beste zerbaiti. Behar bada jasaten zuten bazterketa aipatzeko eta horren aurka egiteko?
|
|
|
Baigorriko Zaldua etxea, lehenago Okozen kokatzen zutena, beste bi izenekin agertzen da dokumentuetan: Zaldubehere eta Zaldugarai, dudarik gabe Zaldua etxearen zatiketak
|
zirenak
ez zelarik aizu etxe berrien eraikitzea. Zaldua izenak erran nahi omen du bizitegi hori eraiki zen gunean oihana zela (Saltus latinez).
|
|
|
Muga ondoko" espainolak"! Horiek izaten ahal ziren Erro ibarrekoak, deia 1610etik gatazkan
|
zirenak
Baigorriko Ibarrekoekin. Iduriz Ameztoikoak ez ziren ados Ernazabalera joateko, Ahadiko mendian zauden, Intxaurpe eta Moxo etxeetako saroian.
|
|
|
Horiei gehitu behar zaizkie baigorriar kaietek, baita agotek muntatu auzo berriak mendiko alhatokietan 18 mendean: Banka (La Fonderie hasieran), Aldude eta Urepele; lehenik Baigorriri lotuak
|
zirenak
, eta geroan hiru herri independente bilakatuko direnak. Ez dirudi Bankako meategian eta olan lan egiten zutenak agotak bezala kontsideratuak izan zirela nahiz eta kanpotik jinak ziren (Alemania, Alsazia, Biarnoa...).
|
|
2017
|
|
|
Honez gero, ezagutu nituenak ez dira izango
|
zirenak
|
|
|
Aipatu gabe ez dezagun utz baita ere fruitu zuhaitzek bereziki zenbat hobetzen duten lurraren emankortasuna, hori izan bailiteke aro guzietako laborarien helburu lehena. Erakutsi dauzkute bereziki Normandiako sagardiak, azpian behi ala ardien alhagi
|
zirenak
... Hor gintezkeelarik lurraren erabilpen intentsibo eta orekatuenean!
|
|
|
Etxetan hiltzen zen xerria; laborariak berak hiltzen eta puskatzen zuen askotan; auzoan ala herrian baziren ofizio hortan adretagoak etxez etxe ibiltzen
|
zirenak
neguan zerri hiltzen. Basaburuko Saskirako lehen xerria etxen hil ginuen.
|
|
|
Gure bazterrek kondatzen dute gure harremanaren historia naturalezarekin, eta laborariak dira marrazki horien arkatza edo lapitza. Mendialde askotan, utzia da arkatza, eta larre bihurtzen ari dira lehen kanpo
|
zirenak
. Beste eskualde batzutan, kolorezko stabilo lodi batzuekin marraztuak dira denak berde edo denak hori, dena arto edo dena koltza...
|
|
|
Biper landek ere espanturik ez zuten aurtengoan. Baziren landatzetik nekez abiatu
|
zirenak
, udaberrikotz aro hezeak aro hezeeri jarraikitzen baitziren. Eta lur lanak behar den trenpuan eginak ez badira, goiz eta berant ondorio txarra baitute.
|
|
|
E.B.: Hain zuzen, Eskualdunak etengabe zabaldu nahi zuen mezua zen soldaduak (euskaldunak eta euskaldun ez
|
zirenak
) osoki giristinoak zirela, eta Jainkoa Frantziaren alde zela. Hor dago tesi honen beste hari mutur inportantea.
|
|
2018
|
|
|
Halere gibelatze hori aski ordena onean iraganik, Marne ibaiaren inguruan Joffre jeneralak alemanen geldiaraztea lortu zuen. Kaskarik gabe
|
zirenak
(Adrian izenekoa 1915ean baizik ez zen erabiliko), mitrallusen erabilpen trakets batekin, gaindituak gertatu ziren. Hainbeste espanturekin aipatu zen zalu tiro egiten zuen 75eko kanoiari esker ere, erresistentzia efikaza gertatu zen.
|
|
|
Maiz urrun igortzen ziren baldintza txarretan. . Buruzagiek guti aipatzen zituzten presunerrak, batzuetan etsaiaren parean kuraia eskasaz edo berdin desertore izaiteaz akusatzen
|
zirenak
|
|
|
Hilabete luzeak guaitan egon behar zen batzuetan aste bat baizik iraunen zuen permisione baten ukaiteko. Karta gehienek, orduko izpiritua erakutsiz, emaztea aingeru salbatzaile edo garailaren present bezala aurkezten zuten, sofrikario eta bortizkeri unibertso batetan goxotasun adierazpen bakarrak
|
zirenak
. Hargatik orduko emaztea bizitza larria zuen, gizonak lanean ordezkatzen, guraso eta adixkideen heriotzek joak eta egunero beren lagunen berrien guaitatze izigarrian.
|
|
|
Munduko lehen Gerla Handia 1914eko agorrilaren 2tik 1918ko azaroaren lla arte iraun zuenak buruz buru jarri zituen Pays de l’Entente deitzen
|
zirenak
(Frantzia, Inperio britanniarra, Errusia, Italia 1915ean, Estatu Batuak 1917an, Serbia) eta Inperio zentralak (Alemania, Inperio Austro Hungariarra, Inperio Otomanoa, Bulgaria) eta 10 miliun soldado hil zituen baita beste hainbeste zibilak. Frantzian 1562 gerla egunetan bana beste 900 hil zan ziren egunero eta 1 400 000 soldado hilei (gizonen %10a) 4 300 000 kolpatu gehitu ziren.
|
|
|
Ez nago ziur guztiek sinisten ote zuten. Ugariak ziren jada ezbaian jartzen ari ziren ahotsak, barrura begira, frontearen lerroan jarraitzen zuten borrokalariak eta buruzagiak, edo behin betiko alboratzen
|
zirenak
. Printzipio batzuk, borrokako funts garrantzitsuak, hautsiak ziren, ETAk 77an azaltzen zuen" borroka ilegala" eta" borroka legala" arteko banaketa argudioa adibidez.
|
|
|
Bere izena ukatzen duen populu oro historiatik ezabaturik da eta garaituen zortea pairatzen du. Oraino mende erdi bat eta Lapurdiko laborari libreak, harrotasunez, jaun eta noble izendatzen
|
zirenak
, bakoitza bere etxean, ez dira finantzetako gizonen morroi eta esklaboak baizik izanen. Horiek, isilka misilka, alegiazko justiziaren laguntzarekin ari dira jendarteaz jabetzen, lehengo barbaroak baino arriskutsuago, zeinen aizkora feudala gure harkaitzen kontra hautsi baitzen!
|