|
2002
|
|
|
Umeak han zehar, batez be, sasi-eskola egiten ebenean, txarritan ibilten
|
ziranean
agertzen jakozan, inguru ha toki gorde ezkutua zalako.
|
|
|
Potinean joaten
|
ziranean
Atxazpi, Ikopea, Anakabe... hantxe izaten zituen euren begien aurrean. Eta Sagustan... sasoi baten lentoien lekua.
|
|
|
Honetan atzetik bizkorrago etozan astodun emakume batzuk gazteen parera heldu
|
ziranean
, neskatoagaz autuan hasi ziran.
|
|
|
Lehengusuak eskolara joaten
|
ziranean
, basetxeko ume koskorragoekaz eta aititagaz amama hil zanean, abadea eroan ebela ez jakon sekula ahaztuko eta osaba izekoekaz egoten zan, baina beti be edo sarri behintzat, hara goiko bidezabalera begira, lehengusu lehengusinak eta auzoko basetxeko neskatiko politak be, noiz etozan ikusguran.
|
|
|
Orduko txakurraren izena Kanelo zan, gaztaina kolorekoa haren ulea; guztiz olgetaria zan, mutilekaz jolasean eta igurtzietan ibilteko beti gertu. Astoak garra garraka hasten
|
ziranean
, ostera, zaunka egiten eutsen.
|
|
|
Orretan aspertuten
|
ziranean
, korroan egiten eben Lurrean, arriganean beti be, gredeagaz edo untzegeaz oboa edo marra biribilla egiten eben, eta aren erdian obotxua; au da, galtzen joiazenentzako garbitokia, purgatorioa.
|
|
|
Gerrate ondo urte lakar, zakar, larderiatsu eta siñistu eziñeko aetan, fedearen eta zuzenaren izenean alako dongakeriak jazo
|
ziranean
, latz bait zan ikusten genduana aintzat artu beharra, ontzat ezetara ere ez, sinismen sendo orren txertu guri geuri ere, barriro sartu euskun bariñagarrak. Zelan ahaztu dohai ezin esan ori?
|
|
|
Gerotxuago, tamalaren handiz, bagilean bestetarikoen gudasailak Bilbon sartu
|
ziranean
, batzuok batera, besteak bestera, alkarren azterrena galdu genduan. Hurrengo urtean, horraitino, Agirre han lur giputzetan zelan halan bizi zala jakin genduan.
|
|
2003
|
|
|
Aurreko exertokiak hustu
|
ziranean
Txomin beheruntz abiatu zan pelotatoki ondora, korredoreen tokira. Handik lasaiago ibiltzen zan, jenderik ezpaitzegoan.
|
|
|
Jende gaztea ta alaia, ia denbora guztian txantxetan ibiltzen ziran, bainan txantxak bukatzen
|
ziranean
(noizik behin bazkaria amaitu orduko bukatzen baitziran txantxak), entzuten ziran hizketa serioak ere mahai hartan. Badakigu eztigula sinestuko irakurleak, bainan egia esatea erabagi dugu, eta irakurleak sinestu edo ez sinestu, eztugu idatziko hemen egia baizik.
|
|
|
Azkenean mojak eskuzapi goxo bana ekarri zien, eta ondo ondo txukatu
|
ziranean
, alkoholez erdi betetako ontzi handi bat ekarri zuan. Han hiru edo lau bider sartu zituan eskuak eta besoak ukondoraino Etxeberriak, larrutik irrist egin osteko alkohola ontzian erortzen utzirik.
|
|
|
Goiz luze bat igaro zuan. Klaseak bukatu
|
ziranean
joan frontoira ta pelota partidu bat jokatu zuan beste ikasle batekin. Denbora guztian egon zan, nahiz klasean, nahiz frontoian, Iziartxuren irudia burutik kendu ezinik.
|
|
|
Red de San Luis deritzan geltokira heldu
|
ziranean
autobusetik jeitxi ziran.
|
|
|
Musikäa ta propagandazko berriketak amaitu
|
ziranean
correo hablado delakoa hasi zan Koreako berriekin:
|
|
|
Azkenean, Inasi ta Iziartxu taxi batean agertu
|
ziranean
, beranduegi heldu zirala esango zukean, baina erlojua ez zan ibili berak uste izan zuan beste. Ez zegoan geldituta.
|
|
|
Jendearen atzean, aulki luze batean, hirurak belaunikatu
|
ziranean
, begiratu Txominek apuntatzen zuan tokirantz, eta han ikusi zuten Fernando, belauniko bera be. Hain zuzen ere, orduantxe ematen zuan apaizak komunioa.
|
|
|
Beste hau be esan daigun: liturgia barrirako lehenengo baimenak eta aldaketak etorri
|
ziranean
, zorionez guk bageunkala Bizkaian Kerexetaren liburu hau. Esaterako, meza irakurgaiak ordukoak, ez gaurkoak herriko hizkuntzan egiteko baimena heldu zanean, Bizkaiko Eleizeak erraztuta eukan bidea:
|
|
|
1.4.2 Historiaren argiak hauxe erakusten deusku: gaur daukan baino zabalera handiagoa baeukala euki, baina ez goiko horreek dinoen bestekoa. b) Iparraldeko barbaroak (bisigodo ta frankoak) etorri
|
ziranean
, euskaldunak ez dakigu ziur zergaitik kontra jarri jakezan, eta holan euskereak be indar barria hartu eban. c) Erdi Aroan (Edad Media): hegoaldean, Errioxan eta Burgosko lurraldeetan be erabili izan zan euskerea.
|
|
|
Dantzarion artean, onenetarikoa Gamizko mutiko zuhur bat, gero euskaltzale handi, euskal lanetan lagun eta adiskide on izango neban Lontzo Zugazaga. Hurrengo kurtsoan (1956), Gasteizko Seminarioan egozan abadegaiak Deriora etorriko
|
ziranean
, euskal dantzak indar handia hartu eban gure Seminarioan. Irakaslerik onenak J.A. Retolaza(" Kili kili" ren sortzailea izango zana) eta J.M. Uriarte (gaur Donostiako gotzaina) izan ziran.
|
|
2006
|
|
|
Bien bitartean, tabernako senar emazteak oherako
|
ziranean
, handik apur batera, herriaren kanpoaldean, gizon baten isla trenbide erdian ipinita, bakardaderik ilun gordinenean, une horretan eragoion indriskeak ikusten ixten eban ezerezari begira. Zain.
|
|
|
Hain zan dana erreza. Umeek jolasteari itxi eutsien, idiak kamioietatik jasten hasi
|
ziranean
. Danak hurreratu ziran barandetara burua apainduta eta koadro gorridun burusiaz estalita etozan animaliak miresten.
|
|
|
Polita be bazan. Ordura arte, alkarregaz ikasi arren, ez eben ia hartuemonik izan, korridoreetan eta fakultadeko tabernan gurutzatzen
|
ziranean
alkar agurtzen eben, besterik ez. Abuztu haretan, ostera, bestelakoa izan zan.
|
|
2007
|
|
|
Mendian gora zoazela be esan leiteke arnasearen bidez haizeagaz batera, beste zeozer sartzen jatzula, indarra emoten deutsuna. Eta inkak hona etorri
|
ziranean
, horixe bera topauko ebela jatortzu burura.
|
|
|
Ama Limakoa dau, eta aita, basokoa. Semeak txikiak
|
ziranean
, basora joan ziran biziten, baina amari lar gogor egin jakon, eta atzera urira joan zan. Orain mutilak Aguascalientesen egiten dau behar, dirua irabazi eta unibersidadera joateko.
|
|
|
Azaldu deusku eurak tiwanakotarrak dirala. Inkak eguzkiaren seme alabak baziran be, ugartera etorri
|
ziranean
tiwanakotarrek bota egin ebezan. Gero inkak Cuzco aldera joan ziran eta handik
|
|
|
Guri, historiak, baina, bestelako ikuspuntua emon deusku. Konkistatzaileak hona etorri
|
ziranean
, kokea galazo egin eben. Gero koka mastikatzaileek behar gehiago egiten ebela jaubetu ziranean, kokearen ganeko debekua kendu eta zergea ezarri eutseen.
|
|
|
Konkistatzaileak hona etorri ziranean, kokea galazo egin eben. Gero koka mastikatzaileek behar gehiago egiten ebela jaubetu
|
ziranean
, kokearen ganeko debekua kendu eta zergea ezarri eutseen. 1950ean Howard Fondak Nazino Batuetan hau esan eban:
|
|
|
Arrantzan eta ehizan egiten eben, eta frutak batu. Bateletan joaten
|
ziranean
, bakotxak behar bat eukan. Andrek arrantzan egiten eben, gizonek fokak arrantzatzen ebezan, eta umeek bateletik ura atera eta sua jagoten eben.
|
|
|
Azalean fokearen koipea iminten eben, gorputzaren berotasunari eusteko. Bustiten
|
ziranean
, erraz sikatzen ziran. Jantzita ibilten ziran andra gizonak, era berezi baten:
|
|
|
Chalten herria 1985ean sortu eben, hemeretzi urte baino ez daukaz. Lehenago maputxeak eta be ibiliko ziran, lurra eta amesak eurenak
|
ziranean
. Hasieran mendizale gitxi batzuk baino ez ziran etorten.
|
|
2008
|
|
|
Dominus aurrera, Felix en el arca, Ya no hay sielo, Regina satorren soinuan eta holan beste asko. Letaniak euskeraz esaten hasi
|
ziranean
batek baino gehiagok sentidu eban lehengo erretolikaren falta. Aukeran bera nahiago, nahiz eta ulertu ez.
|
|
|
Mota edo bedartza ertzetan, eguzki begian, aihen banaka batzuk ikusi eitekezan, aitita eta amamaren denporan txakolina egiten zanean hobeto zainduak egongo ziranak, ziurrenik. Nire ume denporan, mahats ale txikiak horitzen
|
ziranean
, gustura jaten genduzan; mahatsa heldu baino lehen be bai askotan, garratzari berari be gustua hartuta. Mahatsondoak desagertuta be mahastia deitzen geuntsan etxaburuko mota sail hari:
|
|
|
Azpigarritarako irea eta orbela erabilten genduzan. Irailean, gorritzen hasten
|
ziranean
ekiten eutsen baserritarrek basoetako irak moztu eta metatzeari. Otea be ebagi eta sastegian botaten zan garai baten.
|
|
|
Txapea jarten hasi
|
ziranean
, sukaldea txukun ixten eben, benetan. Tximinia eta ontziak lagateko leku guztia azulejoz apainduta.
|
|
|
Fraileak eskean ibilten ziran baserriz baserri. Arantzazukoak be bai, eleiza barria eraikitzen hasi
|
ziranean
, baina gehienetan Markinako karmeldarrak etorten ziran, zaldi eta guzti. Laborea, indiarrak, patatak... jasoten zituen, halan emon ezkero.
|
|
|
Lurdesera joateko aprobetxau eben biajeetako bat. Trenean jarterakoan edo albotik pasetan
|
ziranean
, lekua eskatzeko berban berban" pagdon, pagdon" esaten ebela eta holako kontuak eukezan hizpide. Gu, bitartean, hantxe, hareen ezpanetatik zintzilik.
|
|
|
Negua bazan, Armiñako koban lekua hartu eta handik mobiduten ziran eskean eta. Karro ederren jabe egin
|
ziranean
, koba beharrik barik ibilten ziran. Euskeraz be baekien gehienek eta gipuzkera erabilten eben, zer edo zer emon eta beti" gutxi, gutxi" erantzuten euskuen eta.
|
|
|
Eskerrak kobatik hurrean bizi diran etxekoak. Iluntzean agertu ez
|
ziranean
, han egon eitekezala pentsau eta hantxe aurkitu be. Harrezkero ondo dakigu koba barrura ezin dala edozelan sartu.
|
|
|
Taloak
|
ziranean
, bakotxak bere katiluan jatea zan normalagoa. Amak zapla! zapla!
|
|
|
Eztia aterateko egunak heltzen
|
ziranean
, lokotsez egindako sua ontzi baten hartuta eta kapelea jantzita hurreratzen zan aita erlauntzetara. Ke artetik igesi joaten ziran erleak eta holan, ziztaden bildurrik barik hartzen ebazan eztiz betetako abaoak edo ezti orraziak.
|
|
|
Erlekumeak jaioten
|
ziranean
, han egoten ziran hareek be erlauntza zaharraren ondoan, euren etxea aurkitu arte. Beste erlauntza bat prest euki ohi genduan, ate ondoa eta barrua eztiz igurtzita, etxe barri erakargarrian sartu eitezan, baina baserriko lanak hain dira zabalak eta arlo askotakoak, inoz jazo jakun konturatu orduko erle gazte aldra osoak alde egitea be.
|
|
|
Txahal txikienak eskilarapeko kortan. Eskilararekin bizkarrekoak hartzen hasten
|
ziranean
, handiekin nahaste hareek be.
|
|
|
Besteok sano hazi eta bizi izan gara. Ni neu Errege egunean jaio nintzan eta aitaren botan aurkitu ninduen Errege egun goizean arrebek, opariak ikustera jagi
|
ziranean
.
|
|
|
Txakur emea egoan baserrietan ez zan giro izaten. Altan jarten
|
ziranean
, inguruko txakur ar guztiak etxe ingurutik kendu ezinik ibiltea zer dan baekien gurean.
|
|
|
Gure neskatoak auzoko Balentinengana etorri barriaren albisteagaz joan
|
ziranean
, Ba ete da, gero! bota ei eban honek eta, horrenbestez, dudearen harra sartu.
|
|
|
Gerrako gorabeherak tarteko, Juli Amorotora eroan eben bataiatzera. Bai, italiar soldaduak gurean egon
|
ziranean
sei hilebete eukazan arrebak. Ahizta eta neba nagusiak, Maria eta Julian, izan ebazan aitabitxi eta amabitxi.
|
|
|
Ganera, Ballastegin eukalitoak sartzen hasi
|
ziranean
, erdaldun batzuk hasi ziran han beharrean. Bekoerrotakoak errimeak ziran apopiloak hartzen.
|
|
2009
|
|
|
Ardiak eukiezan etxean, eta eurak zaintzera joan behar eban mendira. Asko maite ebazan Josetxuk ardiak eta pozarren ibilten zan artzaintzan, batez be bildotsak jaioten
|
ziranean
. Olgetatan egiten eban eurakaz, olgetatan...!
|
|
|
Abereak hartzari jo eutsiezan txaloak isildu
|
ziranean
, gure asto aguretxuak, betaurre eta guzti, bigarren papera kutxatik atera, eta irakurri eban:
|
|
|
Herrira heldu
|
ziranean
, gure Jaunak hamar txakurrean saldu eutsan burdinea errementari bateri, eta hamar txakur horreekaz kilo bat kereiza erosi eban.
|
|
|
Auzokoak etxeratu
|
ziranean
, oilo gangar baten antzera karkar eta kar kar, barre algaraka hasi jakon Petra Erramoneri.
|
|
|
Peru Abarkaren etxe ondora heldu
|
ziranean
, gure mutilok astoa arrantzaka aurkitu eben.
|
|
|
Perutxu, Mirentxu eta Arantzatxu be mozolo koitaduaren alde jarri ziran. Eta ohera joan
|
ziranean
, esan eutsien amari:
|
|
|
Larra baten ondora heldu
|
ziranean
, behi zahar bat ikusi eben larran hara eta hona, bedar apur bat be ahoratu ezinik. Argalago egoan argalago!
|
|
|
Ibili eta ibili, azkenez katamixarren lurraldera jo eben. Herriko ate aurrera heldu
|
ziranean
: " Geldi hor", entzun eben, eta jesus baten kate eta sokaz loturik aurkitu ebezan gorputzak.
|
|
2011
|
|
|
Uretan iturrietara joan behar izaten zan eta erropea garbitzen erreketara. Lehenengo irratiak agertu
|
ziranean
, jentea halako aparatoen inguruan batzen hasi zan, partiduak entzuteko eta. Telefonoa oraintsuagoko barrikuntza da:
|
|
|
Lehenengo, ogi dendak zabaltzen hasi aurretik, eta geroago be okindegiok urrun egozan kasuetan, etxean bertan egiten zan ogia: azpiran amasan edo orea egin, aurreko asteko ogi masatik gordetako zatia legar edo lebadura lez erabili, eta ezkaratzeko txapan (gitxi edo tamaina txikikoak baziran) edo laban (gehiago edo handiagoak
|
ziranean
) erreten ziran.
|
|
|
Bezperan sanjuanadea egiten zan; erregarritzat sasi, ira, adar, egur zati edo etxeko traste eta erropa zaharrak erabilten ziran. Sugarrak, lehenengotan handiak, apur bat moteltzen hasten
|
ziranean
, ohiturea zan ganetik salto egitea, batez be ume eta gazteak. San Juan suagaz batera, ohiturea zan baita, etxekoak, gari txolai edo alanbre batí loturiko abarka zaharren bati sua emon eta ha eskuan hartuta etxeko soloen ingurutik ibiltea, horretara pizti eta animalia kaltegarriak uxatu eitezan.
|
|
|
alkarregaz dantzan egin eta gero, hartuemona ona bazan, nórmala izaten zan mutilak neskei etxera laguntzen hastea. Matrakak, neskak kanpoko herrietako mutilakaz ibilten
|
ziranean
hasten ziran, herriko mutilak haserratu egiten ziran eta. Errondak be baegozan:
|
|
|
Neska mutilak alkarregaz bakarrik ibilten hasten
|
ziranean
hartzen zan euren hartu emona nobiotzakotzat (nobidxe nobidxo dabdzY, era horretan urte batzuk emon ondoren, normalean mutilak eskatzen eutsan ezkontzea neskeari, eta handik lasterrera hasten ziran ezkontzea eratzen gurasoen laguntzeagaz. Izaten ziran, dana dala, gurasoek aurrez atonduriko ezkontzak be, ondasun interesak hitarte zirala.
|
|
|
Eta halantxe, bata bestearen atzetik Ainerrekan zehar joan ei ziran (Arin errekan gora), eta Meaka barre neko ibarrean, Armaketa esaten jakon trokan armak hartu eta armaketan ekin ei eutsen alkarregaz. Meaka igaro eta handik aurrera Biorreta deritxon baserri ingurura ailegau
|
ziranean
, hankea bihortu ei jakon euretariko bati (batzuen esanean) eta samea bihortu ei eutsan batak besteari (beste batzuen esanean). [Igeska joianak bidea bihortu ebala be esaten da].
|
|
|
Lekukoak bat datoz esatean, XX. mendean Busturiko paisaiak aldaketa itzela ezagutu dauela. Batetik, etxe barri asko eregi dira industria eta turismoaren eraginez; bestetik, untziolak egiteko dragatze lanak egin
|
ziranean
, erribereari asko eragin eutsan horrek; eta azkenez, 1989an izan ziran suteen ondorioz be, basotu egin ziran hainbat lur, lehen garbi ziranak.
|
|
|
ordiek. Beharra handia zanean, eta etxe bateko eskuak nahikoa ez
|
ziranean
behar horri erantzuteko, auzokoek laguntasunez egindako beharrei esaten jake" ordeak". Behar astunak izaten ziran, eta" ordea" ren bidez arinago amai tzen ziran.
|
|
|
Hainbat etxetan garauna eihoteko esku errotak erabili ebezan sasoi hatan. Prezintau, errota batzuk okupau be egin ebezan; errota jaubeak burruken igesalditik itzuli
|
ziranean
, jente barria topau eben euren errota etxeetan. Eta hori baino txarrago dana:
|
|
|
Iges joanikoak herrira itzuli
|
ziranean
egoerea guztiz aldatuta topau eben. Batzuei etxeak be kendu eutsiezan; eta etxea errota zan kasuetan, aterpeaz ganera ogibide barik itxi ebezan familiak.
|
|
|
Apurka apurka burrukakaz urrundutako herritar gehienak atzera etorri ziran. Joseba Aguirreazkuenaga historiagilearen datuen arabera27, herritarren ehuneko hogeik egin eban alde burrukak jazo
|
ziranean
. Horreetariko hiru laurenak Bilbo jausi eta ostean bueltau ziran, zinegotzi izandako gehienak tartean zirala.
|
|
|
Errepublikaren aldekoak agintean iraun eben bitartean Busturian lasaitasuna nagusi izan bazan be, egoerea goitik behera aldatu zan matxinatuak nagusi jarri
|
ziranean
.
|
|
|
Neska mutil batzuk ezkontzeko
|
ziranean
, deidxek, deionak egiten ziran Axpeko eleizan hiru domekatan jarraian. Eleizako letreruan idazten ziran ezkongaion izenak eta agirian eskatzen zan ea inork eukan edo ezagutzen eban horretarako eragozpenen bat, izateko kasuan aitzen emoteko erreguagaz.
|
|
|
Afaria, afaridxe gaur ohi dan baino goizago egiten ebela dinoe: eguneko beharrak amaitu eta etxera ailegetan
|
ziranean
, eta iluntzean beluenez be bederatziak inguruan. Kazularen bat ipintea izaten ei zan ohikoena:
|
|
|
Gero talaburdinan urun apur bat eralgi taloa inkau ez zeiten, apurtu barik kontuz kontuz ipini ganean, talaburdinea trebera ganean ipini behekosuan, eta hantxe buelta bat edo bi eragin, alde bietatik ondo erre arte. Txapa ekonomikoak sartu
|
ziranean
, txapa ganean erreten zan taloa.
|
|
|
Herriko jaietan, etxekoak batzen
|
ziranean
, etxean hazitako oilaskoak jaten ziran sarri. Horrez ganera, domeketako jateko bera edo antzekoa izaten zan herriko jaietakoa.
|
|
|
Bateoak izaten
|
ziranean
, eleizkizun ostean meriendea emoten jaken etxean aitabitxiri eta amabitxiri. Halako jatordu berezietako jatekoak, pastelak, pernila, saltxi txoia eta halakoak izaten ziran.
|
|
|
Salaketen zerrenda horren atzean Palmira Arrotegi ikusten dau hondino be busturiar askok. Baserritar asko errentadore izatetik euren etxeen jaube izatera aldatu
|
ziranean
hasi ei ziran tira-birak herriko jauntxuakaz. Edozelan be, salaketetan agiri diran sinadurak Arrotegiren menpean egozan behargin, errentadore eta interesdunenak dira beti be.
|
|
|
Baina lekukoen esanetan, Rufinok berak heriotz zigorrik euki ez izanak asko lagundu ei eban. Juan de los Ríos izeneko beste gizon bati be euren izenean berba egitera deitu eutsien, frankotarrak herrira sartu
|
ziranean
ondo etorria egitera urten ebanez eragina eukiko ebala ta, baina ez ei zan agertu. Caballero jaunak Zearretatarren alde berba egin eban, baina ez zan nahikoa izan fusilamentutik salbetako.
|
|
|
Horregaitik beharbada, gizonezko askok tristetasuna erakutsi dabe, euren semealaben umezaroa eta nerabezaroa ia igarri barik joan jakela autortzean. Kanpainak luzeak
|
ziranean
, batzuetan andrazkoak eurak joaten ziran barkura. Kasu bat esateko, norbegiar petroleo ontzietan ebilen marino batena; berrogeta bost egunerik berrogeta bost egunera andrea Bartzelonako portura joaten jakon bisitetan.
|
|
|
Batzuetan ez zelan ez non desagertu edo hil ziran be ez zan jakiten. Holako heriotzak jazoten
|
ziranean
, emakumeak egoera negargarrian geratzen ziran, seme alaba gazteak aurrera bakarrik atera beharrizanean.
|
|
|
Naboa, nabue, karobi sasoian ereiten zan, San Bartolometik aurrera, eta erremolatxea udabarrian. Mamarroak, marruek, saltoka ikusten
|
ziranean
hasi eitekean beharrok egiten, lurra bero egoala esan gura eban eta.
|
|
|
Ereiteko hazia, gehienetan, Gernikako eta Bermeoko nekazari sindikatoetatik ekarten zan. Artoa eta indabea erein behar
|
ziranean
, hazia gehienetan etxekoa izaten zan: aurreko urtean batutako artabururik eta indaba zerukarik onenak gordeten ziran, eta garandu eta gero, hazitzat erabiliko ziran garaunok gorde egiten ziran hurrengo udabarrirako.
|
|
|
ididxe (behiaren ar irendua), behidxe (abelgorri emea), bigintxie (txahal eme hazitxoa), zekorra (abelgorri hazi arra) eta txahala (abelgorri kumea, ar zein emea) dira. Paradako zekorra Jainkon (Arrieta) egon zan luzaroan eta hara eroaten ebezan behiak susara
|
ziranean
busturiar askok, batez be Barezi ingurutik.
|
|
|
Herri lurren beste zati batzuk herritarrek erosi ebezan, bakotxak arlo bat. Esparru handiak
|
ziranean
, etxe moltsoka antolatu eta egurra behar truke emon edo egur piloak zozketa bidez banatzen ziran, aizkora markak eginez, basoan lanean ibili ziranen artean.
|
|
|
Arloen jaubeek, zohiak atera eta munak eginda hesitzen ebezan euren atal edo partzelak, bata bestearenetik bereiztu eta itsasotik babesteko. Tenporalak egoten
|
ziranean
, munak deseginda gelditzen ziran, eta herrikoek auzolanean konpontzen ebezan atzera. 1941eko traganarruak, ostera, guztiz apurtu ebazan itxosuek.
|
|
|
gizakiak naturak sortutako lekuak erabili izan dituala bizilekutzat. Batzuk etxeetan bizi
|
ziranean
be ba ei ziran harpeak eta ziloak bizilekutzat eukiezan gizakiak. Gorago esan da, Goierri eta Bareziko goierrietan etxeen eraikuntza, edo sorkuntza, zelan izan zan, entzundakoaren arabera:
|
|
|
Gure lekukoen artean, ostera, zabal dabilen eretxia da, dirua egiteko moduak ez zirala garbiak izan. Urteak garrenera atzera herrira bihurtu
|
ziranean
, eskolak eta edadekoentzako egotegiak eregiten eralgi ebezan diruak batzuek. Ha ta guzti be, azken mende bietan joanikoen ganean lekukoek daben eretxia guztiz bestelakoa da.
|
|
|
Rigan, esaterako. guztira, baina artzain diferenteen artean banatzen ebezan martxa sasoian. Gero, zezeilean guztiak batzen ziran arrantxoan erditze edo parizino sasoian, hau da, artxoak jaioten
|
ziranean
. Aldikada horretan gauetan jagoteko txandak egiten ebezan arratsaldeko seiretatik goizaldeko seiretara, erditzeak ondo joiazala ziurtetako.
|
|
|
Lekukoei entzunda dakigu, inoiz eleizara bidean eztabaidan be joan zirala bat baino gehiago, izen bat ala bestea ipini ebatzi ezinik. Euskerazko izen barriak agertzen hasi
|
ziranean
, abadeak apur bat atzez edo kontra egon ei ziran. Esaterako, gure lekuko baten ilobarentzat pentsauriko izena gaitzetsi ei eban behin abadeak.
|
|
|
Eskola umeen hizkuntza jakituria dala ta, esan behar da, gure barriemoile askok orduan, euren berbakaz esanda, erderaz sí esaten be ez ebela jakin eskolara hasi
|
ziranean
. Horregaitik beharbada, euretariko asko herrian bertan eskeintzen ziran eskola partikularretara joaten ziran.
|
|
|
Azkenez, gure familiari jagokonez, eta Busturian egondakoa nazala frogatzeko, hona hemen 1952 urteko zemendian egindako argazki pare bat, aitatu deutsuedan baratzetxuan amama eta amaren altzoan neu nozuela. Orain arte ezagutzen ez baninduzuen be, orain badakizue nor nazan, argazkietan daukadan adinagaz eta atera
|
ziranean
erabilten ziran jantziakaz ume guztiak ikaragarri ezbardinak dira eta.
|
|
|
Busturiko jauregi, torretxe eta baserri batzuen hormetan, kanpoaldean, armarriak be badira. Guztiek ez daukie armarria; batzuk barriztatze lanak egikeran desagertu ziran; beste etxe batzuk aspaldi galdu eben euren armarria, berariaz Erdi Aroko guduetan galtzaile izan ziranen torretxeak kamustu
|
ziranean
desagerrarazo zituelako. Madariaga torrearen kanpoko horman dagoan Amunategi erlojua edergarri edo apaingarri lez hartu leiteke.
|
|
|
Etxekoen borondatearen arabera izaten zan orduan mondxorra egitea. Monjorra zan, etxea egiten ibili ziran beharginei jatordu bat emotea; edo osterantzean ordaindu egiten jaken etxearen egitura nagusiko beharrak amaitzen
|
ziranean
.
|
|
|
Kanpora joiazanek herentzia sinbolikoa kobretan eben. Gozamen eskubidea gurasoak hilten
|
ziranean
amaitzen zan, testamentuan kuarturen bat norbere izenean deklarauta euki ezik.
|
|
|
Harginek eraikuntzan behar egiten eben, baina halako eskabiderik ez egoanean beste era bateko beharrak topau behar izaten ebezan. Halan, auzo bakotxeko patroiaren jaiegun aurrean etxeetako hormak letxadiegaz zuritu edo ardi lanazko koltxoiak garbitzeko jo behar
|
ziranean
, eurok egiten eben. Horrez aparte, herriko nahi Ereñoko kanteretan harriak ebagiten, edo basoetan karabiak egiten edo etxeetako behar txikietan jarduten eben gehienbat.
|
|
|
Baina beste herritar batzuek tabernetan erosten eben ardaoa. Etxean asko
|
ziranean
, ardaozaragia eukiten eben etxean; baina horrenbeste ez ziranean ez, ardaoa luzaroan eukita garraztu egiten jakela eta.
|
|
|
Baina beste herritar batzuek tabernetan erosten eben ardaoa. Etxean asko ziranean, ardaozaragia eukiten eben etxean; baina horrenbeste ez
|
ziranean
ez, ardaoa luzaroan eukita garraztu egiten jakela eta.
|
|
|
Desfilean erreskadan etozala, aldamenetik igaroten
|
ziranean
, gehienek irribarretxu bat egiten euskuen, gaztetxuei batez be. Desfilea amaitutakoan, euretariko mordoa ikusi genduan eleiza aurretik pasaukeran aitaren egiten.
|
|
|
Argi egoan gu gengozan lekutik Santanderrera, berrehun metro aurretik joiazan biak atzekoek atrapauko ebezala. Eta helmugara batera heltzen
|
ziranean
hamarretik bederatzitan edo hamarretan Van Stenbergeenek irabazten ebanez...
|
|
|
Ez dakit zenbat iraun eben batzar horreek, baina amaitu
|
ziranean
, batzen jarraitu dogu beti Bizkaiko sei edo zazpik. Urtean bost sei bider izaten dogu batzar hori, orain beti Bilboko leku berean, alkarregaz eguneko bazkaria jan eta ordubete inguruko barriketaldia egiteko.
|
|
|
Motorrean, atzean, egiten eban hotzaren hotzaz, ez nintzan ausartzen etorri eiten esaten be. Baina, nik ezer esan barik hiru lau egun igaroten
|
ziranean
, berak esaten eustan ea noiz joan behar genduan. " Irunsten dogun hotzagaz, gogotsu hartu jok honek, gero!" esaten gg, gg, g neutsan neure buruari.
|
|
|
Leku, kultur une eta sasoiak ez dira bardinak izaten, eta orain lotsagarria deritxaguna izan daiteke lehengo denporetan bidezko bidezkoa izatea. Nik, orduan egokiak eretxi ez arren, baleiteke sortu
|
ziranean
ekandu jatorrak izatea eta guk gero ikusten ez genduan zentzun jatorren bat izatea.
|
|
|
Geroago eta arrisku handiagoa sortu zan Arrianditik parrokiaraino dagozan kilometroetan zehar horrenbeste lagun aldran joan ahal izateko. Ez zan urte batzuk lehenago lez, Mallabiena aurreko errepidean gaztetxuek, euren artean gero gotzain egingo jakun gure Karmelok, futbolean ekiten eutsenean eta jokaldi guztian zehar auto bat edo bi, goia jota, igaroten
|
ziranean
. " Hi!
|
|
|
Negarrak eta izan ei ziran euren artean, gehien be pasiotarraketa, batez be, euren espiritu zuzendaria, nik egin nebanaren alde jarri
|
ziranean
. Urtebarri egunean zorionak emoten joan nintxakonean, ez ekian zer egin be ikastetxeko nagusiak.
|