|
2003
|
|
|
" Izadian buru belarri murgilduta bizi ziren gizaki haiengan pentsatu beharra dugu »azaltzen du Txema Preziadok», euren bizimodua nolakoa zen ulertzeko. Izadian txertaturik
|
zeuden
haiek eta gaur egun askoz kaletartuagoak gaude guztiok, baita gaurko baserritarrak ere. Hauetako batzuek gorde dituzte lehengoen zenbait ezaugarri, baina gero eta gehiago jasaten dute egungo modernizazioaren eragina".
|
|
2005
|
|
|
Palazionekoak eskua bizkarrean jartzea besterik ez nuen behar. Zeuzkan hirurak errekisatu genizkion, Bilbon ibiliko ziren oraindik bonbaren batek zartatu ez baldin bazituen, baina lorategiko sarreran
|
zeuden
haietarik bat baino gehiago bereak ziren segur, Frantziatik ekarriko zituzten, Chevrolet berri hura.
|
|
2006
|
|
|
Hotz beldurgarritik ihesi guran berari egokitutako etxea utzi eta pilotu alemaniarrengana aldatzeko baimena lortu zuen: «Geltokian, bazter trenbide batean
|
zeuden
haiek, bagoi batean. Alde ederrean nengoen hango berogailu bikainarekin».
|
|
|
Ez hori bakarrik: Hankapaloren bezero berrien artean emakume gutxiago zegoen, nonbait, eta
|
zeuden
haiek ez dakit zuhurrago, zaharrago edo zatarragoak ziren; zirena zirela, tabernari buztanberoaren xarmak ez zituen gehiegi liluratzen, edo batzokiko neskatila haiek, kantu ospetsuan ez bezala, ez zuten kilikatzen gure lagun ohiaren irrika. Arrazoia edozein izanik ere –eta guztiaren nahasketa izango zela susmatzen dut nik–, bakarrik etxeratzen zen Hankapalo gauero, eta etxeratu ostean kantu gero eta malenkoniatsuagoak jarri ohi zituen musika aparatuan:
|
|
|
Bazkal ordua zen, haur batzuk etxera joanak, beste batzuk zain zeuden komedorera sartzeko, haur gehienak gela batean zaintzen dituzten emakumeekin zeuden, ez hala bost urteko Koskaren iloba eta bere adineko neskatiko bat eta beste bi putiko, patioan
|
zeuden
haiek.
|
|
2008
|
|
|
Eta, hotsak eta hoztasun hezeak istantean erreakzionarazten ziotela, jauregira lehenagotik heldutako morroi neskameak jauregitik irtenak ziren ordurako, heldu berriei lagundu nahian? lagundu nahian edo, hain
|
zeuden
haiek ere ikuskizunarekin harrituta?, ziztu bizian itzuli zen etxera, baita emakume histeriko bat bezala oihuka hasi ere:
|
|
|
Eta hausturaren hotsa entzun eta hoztasun heze bat nabaritu zuen Reginak segidan, oin zangoetatik gorputz osora hedatzen, ur ziliporten eraginez. Eta, hotsak eta hoztasun hezeak istantean erreakzionarazten ziotela –jauregira lehenagotik heldutako morroi neskameak jauregitik irtenak ziren ordurako, heldu berriei lagundu nahian... lagundu nahian edo, hain
|
zeuden
haiek ere ikuskizunarekin harrituta–, ziztu bizian itzuli zen etxera, baita emakume histeriko bat bezala oihuka hasi ere:
|
|
2009
|
|
|
dadotan, zoru hezearen gainean jarrita. Bi kapitain
|
zeuden
haiekin, Daireaux eta Campet izenekoak. Henrikeren bi ondokoek nola halako adiskidantza egina zuten haiekin honatako bidaian.
|
|
|
Aterkietan Betiko alardea zioten itsasgarriak jarri zituzten pegatuta oraingo honetan. Neska gazte asko
|
zeuden
haien artean.
|
|
2010
|
|
|
Ekainaren 11n, hau da, berria publikoki aurkeztu eta bi egunera, erabiltzaile batek, Jozulinek (Josu Leza euskara irakasle galdakoztarrak), galdera pausatu zuen: . Ez naiz filologoa baina Gorbeian aspaldi aurkitutako margoen usaina hartzen diot nik honi, Scotch Briteren zuntzekin batera
|
zeuden
haiek... Lar, insistente?
|
|
|
Euskal Kultur Erakundeak dirua eman zigun, kultur munduan aipatzen diren aurrekontuen parean deus ez zen, horrekin ez zuten Uztarokoek opor handirik hartzen, baina halarik ere, Bordeleko kultur ministerioko antenatik kexatu zitzaizkien gorri gorri EKEkoei, dirua ez zela holakoei joaten ahal. Alta, profesionalak ziren Uztarokoak, baina ez ziren intermitente, edo ez
|
zeuden
haien katalogoan. Bego anekdota hau, ulertzeko artista nor den eta gaitasun edo jakintza nork duen deliberatzeko taxonomiak ez direla gure esku.
|
|
2011
|
|
|
Badago alderik, time is goldetik pentsamolde honetara... [14] Hori nerabilen buruan berriro trenean nindoala, Eubatik Durangorako bidean, larreko asto pareari so; betiko moduan
|
zeuden
haiek, eta handik hurran artalde txikia, eta apur bat harago artalde handiagoa, txoriak kable gainetan, zaldi saldoa, eta hara non (zirrararen handia!) zikoina bat ikusi nuen erreka bazterrean, trankil trankil paseoan, bere zango luuuze dotoreak ezeren ardura barik erakusten... Gerora jakin nuenez, otsail amaieran heldu ei zen bazter haietara.
|
|
2012
|
|
|
Hori ez zen noilanahiko mehatxua, Zarautz ordurako aldatzen hasia baitzen turismo gehiago erakartzeko. Zarauzko Udaleko eta herriko agintari eskuindarrek udatiar aristokraten eta dirudunen alde egin ohi zuten, menpekotasun handiak
|
zeuden
haiekiko.
|
|
|
Horregatik sortu zen elkartea. Sostengu psikologikoa lehenetsi zen, tratamendurik gabeko eritasun baten aurrean
|
zeuden
haientzat. Baina, horrez gain, heziketa landu zen bereziki, herritarrak informatzeko eta prebentzioaren inguruan hezteko.
|
|
|
Hiriaren erdialderago, Okendo eta Gipuzkoa plazan ere izan da zer ikusia. Lehenengoan, besteak beste, basurde eta ahuntz txikiak eta astoak izan ziren protagonista, eta umeak aho zabalik
|
zeuden
haiei begira. Bigarrengoa, berriz, sabela betetzeko salmahaiek bete dute:
|
|
|
Hasiera batean, haren jokabideak irentsi ziolako arreta osoa; une batetik aurrera, aldiz, ez zekielako zer zegokion esatea ez egitea. Beste alde batetik, zorabio modukoa ere sorrarazten zion burua jaso, eta bere begiradak inguruan
|
zeuden
haiekin berriro topo egin beharrak: burua, bildutako hanken artean zeukala eserita zegoen ezkerraldekoa; eztarriko hotsak jaurtitzen zituen eskuinaldekoak, hontzarena egiten arituko balitz bezala, soa gorantz zuzendurik; hirugarren bat, mendebaldeko hormaren punta batetik bestera zebilen, pauso bizkorrez, lurrean eratzita zeukan bidezidorretik atera gabe...
|
|
|
ehun metro inguruko tunela erdi erdian eta tunelaren ezker eskuin, gizonak etzanda zeuden nabeak. Aurreneko nabea baino lehen
|
zeuden
haiek komunak zirela konturatu zenean, pasatzen utzi zien bere atzetik zetozen presokideei. Negualdean, gauez, barrua libratu beharra izanez gero, kortara joaten zen etxean; gozoa gertatzen zitzaion ganaduak botatzen zuen berotasunaz epelduriko giro hura.
|
|
2013
|
|
|
Hori aspaldi jakin behar zuten nire barrandan zeudenek: hagitzez beherago
|
zeuden
haien ikuspegia traba zezaketen arbolak.
|
|
2014
|
|
|
Halaxe erantzun omen zioten deitu zuen bati, kantari. Komando batek garbitzen ez bazituen lehenago, gobernuak aterako zituela sinetsita
|
zeuden
haiek, nonbait, denbora gutxirako zeudela Euskadin, eta, hortaz, zertan hasi behar zuten kotxe pare baten lapurreta ikertzen. Gainera, kotxeak ere agertu egin omen ziren, handik gutxira.
|
|
|
Alberdik (2000) deskribatzen du zelan, behin beldurra galtzen hasita eta Erregimenaren beraren larderia apur bat nasaituta, satorrak baino lurperago
|
zeuden
haiek apurka apurka burua ateratzen hasi ziren. Momentu horretan, 1960ko hamarraldian batik bat, bigarren irekiera sinboliko batekin egiten dugu topo:
|
|
2015
|
|
|
Gazteak, beraiek baino gazteagoak gehienak. Larre motzean ohituak
|
zeuden
haiek ere ordea. Gerra, hotza, lan gogorra.
|
|
|
Langileei ez zitzaien otu haiengana joatea, Marirengana baino, baten batek esanda, sinesmenarekin guztiz harreman bakoak baitziren, pentsatu ere ez zuten egin ola bedeinkatzean?. Badirudi, hortaz, erlijiotik eta sinesteetatik urrun
|
zeuden
haiek oraindik antzinako zerbait gordetzen zutela, horrelako auziei aurre egiteko. Baina garaiak aldatuta zeuden, eta haren kudeatzailea beste batek izan behar omen zuen.
|
|
|
9 Hara iristean, poztasun handiz hartu zituzten bai herriak eta bai batez ere itxirik
|
zeuden
haiek. Fundatu zuten monasterioa eta Sakramentu guztiz Santua jarri Jesusen Izen Santuaren egunean, 1576 urtean.
|
|
|
—Inspektore Sardiñasen araura, duela bi hilabete hogeita bat picua harrapatu zuten Pesqueroko arrantzale batzuek. Ziguato gelditzeko arriskua duen arraina izanagatik, arrantzaleak prest
|
zeuden
haiek oro berehala saltzeko, non ziguatera ri kasu guti eginez, jende anitzek erosi nahi zituen. Baina inspektoreak inposatu zuen legearen indarra:
|
|
2016
|
|
|
Bat, bestea eta beste azkena... eta ezer ez. Eskerrak itzalean
|
zeuden
haiek baztertu egin zituzten eta hala hainbeste denbora irabazi. Sapek belarrian Ebari ea zer zen denbora irabaztea xuxurlatu egin zion, zurubi luze haren bidean, beste zurubi bat lotzen ahal zelako eta gorago joan.
|
|
|
Bulegoko tiraderan gordetzen zituen zeruko mapetara itzultzen zenean, han zeuden betiko konstelazioak, mendeetako tradizioak kontsakraturikoak, berak ikuskaldiak hasi aurreko errituetan erabiltzen zituenak. Azkenean, liburuetan jasota
|
zeuden
haiei men egiten zien, eta haiexei erreparatzen zien gau oskarbiek horretarako aukera ematen ziotenean.
|
|
|
Emakume beltzak, jakina, praktikoki ikusezinak izan ziren emakumeen sufragioaren aldeko kanpaina luzean. Langileriako emakume zuriei dagokienez, hasiera batean sufragio buruzagiak miretsita bide
|
zeuden
haien antolatze ahaleginekin eta militantziarekin. Baina, azkenean, emakume langileak ez ziren askorik berotu emakumeen sufragioaren gaiarekin.
|
|
|
Diru gehiago ere bazuen kutxa hark, eta ukitu gabe
|
zeuden
haiek; ongi gordeta, hori bai.
|
|
|
Malguki batek eraginda agondu zuen gerritik gorako gorputz erdia. Ziztu bizian dendatik atera eta mahaitxoa eta bi aulkiak zeuden alderantz begiratu zuen, baina hutsik
|
zeuden
haiek ere. Eskuturreko erlojuari so egin zion, hamarrak laurden gutxi ziren.
|
|
|
Auditoriora sartzeko ordua iritsi zenean, Josebak edariak ordaindu zituen eta Kursaalerantz jo zuten. Goiko aldean
|
zeuden
haien eserlekuak, eta behekoak opera ikusteko askoz egokiagoak izan arren oso garestiak zirela esan zion Iratik, edozeinek zekien informazio bat izango ez balitz bezala edo bere burua desenkusatzeko beharra izango balu legez. Han behean arropen soinu txikiak eta abeslarien arnasa hartzeak entzuteak errealismo handiagoa ematen zion guztiari Iratiren iritziz.
|
|
2017
|
|
|
Martinek eta Joxe zaurituak, bazekiten bi enara preziatu iritsi berriak zirela Mauletik eta irrikatan
|
zeuden
haiek ikusi eta gertatutakoak kontatzeko eta ahal balitz, agian harremanetan serioski hasteko. Orain bazuten ofizio duin eta on bat urtebete baten bueltan, agian, etxe bat izateko adina emango ziena.
|
|
|
–Ikusezinak direnek bakarrik amesten dute horrelako babokeriekin. Beirek, ilusioz jota
|
zeuden
haiei begiratuz. Hantxe ikusi zuen Beyonce, dantzan?.
|
|
|
Bikote berria al dugu eskolan? . Kar zen, bere kameraz besarkatuta
|
zeuden
haiei argazkia ateratzen?. Kar, kar, kar.
|
|
|
Argia itzali eta lotara jartzen nintzenarekin batera gelara sartzen hasten zen olatuetan pilatuz eta pilatuz azkenean nik arnaska hasi beharra izan arte handik airerik atera nahi banuen harik eta jaiki eta itsumustuan bidea bilatu beharra izaten nuen arte mutil koskorra nintzenean bezala eskuek ikusi egiten dute ukituz buruan forma emanez ikusi gabeko ateari Atea orain hutsa eskuek ikusten dute Nire sudurrak gasolina ikusten zuen, txalekoa mahai gainean, atea. ...itzen zuen. eta hala ere begiak ikusi ezin dutela hortzak bezala estututa ez sinesgogorrak minik ezaz ere duda eginez orkatila belauna eskailera barandaren isuri luze ikusezina non pauso txar bat loz betetako iluntasunean Ama Aita Caddy Jason Maury atea ez daukat beldurrik bakarrik Ama Aita Caddy Jason Maury hainbeste urrunduz lo hartuta segituan hartuko dut lo baldin eta nik atea Atea atea Hutsik
|
zeuden
haiek ere, hoditeria, portzelana, horma lasai zikinduak, kontenplazio tronua. Ahaztuta utzi nuen basoa, baina posible nuen eskuek ikusi egiten dute zisne zintzur ikusezina atzamarrak freskatzen non Moisesen makilaren beharrik ez den basoa ukitu kontuz ez dadila takatekoka zintzur luze freskoan takatekoka metala freskatzen basoa beteta gainezka kristala atzamarrak freskatzen loa isuriz lo hezearen zaporea utziz zintzurraren isiltasun luzean Pasillotik itzuli, isiltasunean batailoietan xuxurlatzen zuten oin galdu guztiak esnatuz, eta gasolinan barruratu nintzen, erlojuak mahai ilunean bere gezur errabiatua esaten zuela.
|
|
|
Horiek eskuratu ahal izateko, enpresek gobernuaren xehetasun bereziak edo ezarpen baldintzak, helburuak eta epeak sartu behar zituzten beren planetan. Bestalde, euskal administrazioak aipatutako finantza baliabide horien birbanaketa epe luzerako suspertze geoekonomikoko estrategia batean txertatu zuen, eta funts galdurako inbertsio asko
|
zeuden
haien artean, azpiegituretan eta kapital kulturalaren produkzioan eta banaketan batik bat (euskal hezkuntza sistema publikoa, lanbide heziketako zentroak, etab.). Horrez gain, ekonomia eta gizartea suspertzeko agentzia publiko ugari eratu zituen (hala nola Industriaren Sustapenerako eta Birmoldaketarako Sozietatea. SPRI).
|
|
|
Makeako ezker paretaren ondoko aparkalekuan ziren elkartzekoak. Gazte batzuk pilotan ari ziren; han
|
zeuden
haien gurasoak; jendea iristen zen autoan, joan. Eta Berhokoirigoinek sumatu zuen mugimendu arrarorik, beira ilunak zituen auto bat hiru aldiz inguruan ukan baitzuen.
|
|
|
Ba al dakizu zenbat zoro dagoen bazterretan? Lasaiago
|
zeuden
haiek ezjakinean eta bera, zer esanik ez, deiena isilpean gordeta.
|
|
2018
|
|
|
Aita politikoki hil eta haren botere patriarkala unibertsalizatu zutenean, hau da, gizon guztien artean banatu zutenean, eskubide politikoak esku pare bakar batean egoteari utzi zion; are, harrezkeroztik, eskubide politikoa ez zen hartu benetan zen bezalakotzat. Anaiek jatorrizko ituna egin zutenean, bitan bereizi zituzten eskubide politikoaren alderdiak, aita patriarkalaren figuran batuta
|
zeuden
haiek. Aitazko eskubidea ordezteko, eskubide zibilaren beste molde bat sortu zuten, eta oinordekotzan hartutako sexu eskubide hura patriarkatu moderno bilakatu; haren barnean sartzen da, hain zuzen, ezkontza kontratua.
|
|
|
Nik han ikasten zuten hemengo bizpahiru lagunen bidez jakin nuen Deustuko berri. Barneko ikasle gisa
|
zeuden
haiek, eta buruan ez zuten ikasketa kontuak besterik, erregimena drakoniarra baitzen: goizeko 08:30ean meza, klaseak ordu biak arte, bazkaldu, eta arratsaldean praktikak, eta biharamunean klasearen aurrera irten behar zenuen, matematiketako eta zuzenbideko ikasgaiak par coeur ikasita.
|
|
|
Klixearekin geratzen gara –No Woman, No Cry, Love Will Tear Us Apart– eta ez klixea desegin eta aurreiritzia hankaz gora jartzera datorren azken zirtoarekin. Kantak ez ziren iritzi berriak sortzeko asmatu, lehendik
|
zeuden
haiek berresteko baizik. Entzuleak kantaren bati baino ez dio eskuarki heltzen, zakurrak hezurrari bezala, eta hari hortzekin tiraka setatzen da.
|
|
2019
|
|
|
Hain zen berria dena, ezen izugarri kostatu baitzitzaion orduko jende xumeari konturatzea etorri berri haien artean gauza inoiz ikusi gabe bat gertatzen zela: mailak
|
zeuden
haien artean, ondo zehaztuak. Batzuek besteentzat egiten zuten lan.
|
|
|
Aita gelditu egin zen. Argiak ilunean egiten zuen zuloan
|
zeuden
haiek, maskalduta eta isilik, aurpegia beso artean babestuta. Jarrera baregarria edo harrapatuak izanaren lotsa.
|
|
|
Eten egiten zen han kuartel osoa inguratzen zuen hiru metro altuko murrua, eta burdinazko langa batek eta Guardia Gela Nagusiaren eraikinak betetzen zuten hutsune hura. Bi monolito
|
zeuden
haien artean, bata kuartelaren sinboloekin hornitua, bestea termometro erraldoi batekin. Une hartan, arratsaldeko bost eta erdiak, 27 gradu markatzen zuen.
|
|
|
Airean, ohi bezala, plazan jostatzen ari ziren umeen garrasiak sentitzen ziren, baina ez
|
zeuden
haien artean Luisenak eta Martinenak, bikiak Miguelen etxean gelditu zirelako lotan Eliasekin.
|
|
|
Puztuta zeuzkan begiak. Mixomatosiarekin gaixotuta
|
zeuden
haietako bat zen.
|
|
2020
|
|
|
Piraten begiak trinko
|
zeuden
haiengan. Zer egin nahi zuten asmatu ezinik.
|
|
|
Jaramon handirik ez egitea erabaki zuen aspaldi, bestela haien kontraesanek burua leherraraziko baitzioten. Zeren, ingurumenarekin eta hirugarren munduko lan baldintzekin hain konprometituta
|
zeuden
haiek, moda markei boikota egite aldera monje aszeta bat bezala janzten ziren beraiek, aldi berean ez omen zuten kontraesanik nabaritzen euren bi hilabeteko soldata balio zuen telefono mugikor bat erostean. Azken minutuko teknologia ez omen zen txolina eta friboloa, azken denboraldiko alkandora bat bezala, eta haren barneko koltana ez omen zen hirugarren munduan baldintza lazgarrietan ekoizten kotoizko kamisetak bezala.
|
|
|
* Saio honen ordez, data bera daraman hurrengoa grabatu zen azkenean, Faktoria irratsaioaren zuzendari Maite Artolak egindako eskariari erantzunez.
|
zeuden
haietan, Iran, Turkia, Pakistan, Afganistan, Bolivia eta beste hainbat herri urrunetatik etorritakoak, baina han ere erlijioak edota identitateak ez zirudien arazo.
|
|
2021
|
|
|
Eta sentsoreak eta jagoleak aski ez balira, beste puntu batzuk seinalatu zizkidan. Ez nuen ezer ikusten haietan baina, agureari kasu eginez gero, arma automatikoak ei
|
zeuden
haietan, elurpean. Pertsonen kontrako mina txikiak ere bai.
|
|
|
Behe Nafarroako etxaldetako egitura, kasik euskal etxe zahar guzietako molde berean eginik, ezagutzen dutenek ongi ulertuko dute. Pazko epea zela eta ardiak
|
zeuden
haien lekuan negua pasatzeko oraindik, laster igoko ziren mendietako alhapide gizenetarantz. Dakigunez, gain horietan, ardien inguruko airea huts hutsa da; horregatik gurasoek igortzen dituzte haurrak tontor horietarantz oporren pasatzera, mendiko aire goxoaren hats hartzera.
|
|
2022
|
|
|
Eliza herritarrez beteta zegoen. Aldare aurrean konde kondesak eta errege erreginak
|
zeuden
haien zain. Lehenengo lerroetan sartu ziren familiarrak eta lagunak.
|
|
|
Jauregia eta patioa ikusgarriagoa iruditu zitzaien, dena garbi eta lorez beteta. Atariaren ondoan familiako guztiak
|
zeuden
haien esperoan. Agur egin eta musuak eman ondoren, emakumeak ume txikiekin, andregaiarekin kanpoko egurrezko eskaileratik igo ziren saloira hizketan aritzeko.
|
|
|
Inguruko jauregietan ziritarren bizitokiak ziren. Harrera gelan, Madjlisean, Zawi eta Bulugin
|
zeuden
haien zain. Hubasa, Habusen anaia mugan zen.
|
|
|
Zuzendariak azaldu du biktimekin akordio bat adostu zutela. «Haiek prest
|
zeuden
haien istorioa kontatzeko, bi arrazoirengatik: kontua ezagutarazteko, eta beste emakume batzuk animatzeko bizi izan dutena edo egun bizi dutena salatzeko».
|
|
2023
|
|
|
Beste bizitza batean sartzea bezalakoa zen hura. Jendea falta zen, baina bertan
|
zeuden
haien arrastoak: armairuan txukun gordeta platerak, erretiluak eta edalontziak; erdizka utzitako olio botila, argizari bihurtuta (halakoa zen hotza horma zabal haien barruan); ekialdera ematen zuen leihoaren aldamenean egutegia, 1970eko uztaila, julio; Uxueko Ama Birjinaren postaltxoa logelan; orinala ohearen bazter batean.
|
|
|
Gogoan dut nola umetan, zazpi zortzi urte izango nituen, herriko goiburura jo nuen, hango baserri bateko amonak gereziak hartzen uzten zidalako. Herriko gerezi beltz bakarrak
|
zeuden
haien sailean. Alboko baserrira Andoaingo iloba ilegorri bat etorria zen egun batzuk igarotzera.
|
|
|
Denen artean, bi irandarrek bakarrik erakusten zuten Jeanen pareko jarrera. Adi
|
zeuden
haiek ere, erlaxatu gabe, bizkarra zuzen. Jeanek bezainbesteko boterea izango zutela pentsatu nuen, baina aparte mantentzeko erabiltzen zutela, taldearen martxan esku hartu gabe.
|