|
2004
|
|
|
Bat batean, ordu arte beste mundu batean bezala egon ondoren, zaldi gorria irrintzika hasi zen, eta halako modu larrian hasi ere non bertan
|
zendu
behar zuela iruditu baitzitzaidan. Arrazoi zuen nire barruko Setatsuak:
|
|
2010
|
|
|
Epaileek atxilotuei gurpilaren sufrikarioa ezarri zieten, aitak han erailketa aitortuko zuelakoan. Jean Calas, hirurogei eta hamazortzi urteko gizon adindua, bertan
|
zendu
zen fede protestanteari uko egin gabe, bere errugabetasunari eutsiz. Horrekin harrituta, gainontzeko senideak askatu egin zituzten.
|
|
|
Edozelan ere, badirudi Lafittek ez zituela" auzi horiek" guztiz ebatzi, artean Jean Etxepare bizi zelarik, Uztaritzeko apaizgaitegian asteazkenero zeuzkaten elkarrizketetan. Ematen du Etxepare
|
zendu
eta gero ere, bien arteko eztabaidak luzaro iraun zuela Lafitteren gogoan, eta noiz eta 1952ean Lafittek bigarren erantzun hau luzatu zion Beribilezko pasarteari," Aphez eskualdun batek behar luken kulturaz" hitzaldia aitzakia hartuta:
|
|
|
1904an, non, Grezia, Frantzia eta Alemanian zehar ibili baitzen, Uriosteko familiari ohiko bisitaldia egiteaz gainera. Montevideon
|
zendu
zen 1912an, hirurogeita hamalau urterekin: seme txikienaren heriotza goiztiarra ezin eroanez, hil egin zen hiru hilabete geroago.
|
|
|
Izaban sortu ninduen ene atsekabeak etzen negua baina bazen ostea ama erditutzekoz galdu zuen bilbea hatsa eni emateko
|
zendu
zen hantxean zendu zen kalean zendu bedatsean zendu zuen hobenak zendu oraino egon litake ni izan gabea horma beltz gorria sarri baduzu oro laketgarri ene ondoan egon baino hagitz habo (ro) hainbertze niz bekatari sanmiela heldurik badoa artzaina erribehera alderat gauza samina ezta haien gustokoa hori da jakina baia bizitza hola da guziontzat berdina berdin dira minak baitere ezinak norberain os...
|
|
|
Izaban sortu ninduen ene atsekabeak etzen negua baina bazen ostea ama erditutzekoz galdu zuen bilbea hatsa eni emateko zendu zen hantxean
|
zendu
zen kalean zendu bedatsean zendu zuen hobenak zendu oraino egon litake ni izan gabea horma beltz gorria sarri baduzu oro laketgarri ene ondoan egon baino hagitz habo (ro) hainbertze niz bekatari sanmiela heldurik badoa artzaina erribehera alderat gauza samina ezta haien gustokoa hori da jakina baia bizitza hola da guziontzat berdina berdin dira minak baitere ezinak norberain osina sakana adina it...
|
|
|
Izaban sortu ninduen ene atsekabeak etzen negua baina bazen ostea ama erditutzekoz galdu zuen bilbea hatsa eni emateko zendu zen hantxean zendu zen kalean
|
zendu
bedatsean zendu zuen hobenak zendu oraino egon litake ni izan gabea horma beltz gorria sarri baduzu oro laketgarri ene ondoan egon baino hagitz habo (ro) hainbertze niz bekatari sanmiela heldurik badoa artzaina erribehera alderat gauza samina ezta haien gustokoa hori da jakina baia bizitza hola da guziontzat berdina berdin dira minak baitere ezinak norberain osina sakana adina itsas zabalean gira...
|
|
|
Izaban sortu ninduen ene atsekabeak etzen negua baina bazen ostea ama erditutzekoz galdu zuen bilbea hatsa eni emateko zendu zen hantxean zendu zen kalean zendu bedatsean
|
zendu
zuen hobenak zendu oraino egon litake ni izan gabea horma beltz gorria sarri baduzu oro laketgarri ene ondoan egon baino hagitz habo (ro) hainbertze niz bekatari sanmiela heldurik badoa artzaina erribehera alderat gauza samina ezta haien gustokoa hori da jakina baia bizitza hola da guziontzat berdina berdin dira minak baitere ezinak norberain osina sakana adina itsas zabalean gira bakan soil zuin...
|
|
|
Izaban sortu ninduen ene atsekabeak etzen negua baina bazen ostea ama erditutzekoz galdu zuen bilbea hatsa eni emateko zendu zen hantxean zendu zen kalean zendu bedatsean zendu zuen hobenak
|
zendu
oraino egon litake ni izan gabea horma beltz gorria sarri baduzu oro laketgarri ene ondoan egon baino hagitz habo (ro) hainbertze niz bekatari sanmiela heldurik badoa artzaina erribehera alderat gauza samina ezta haien gustokoa hori da jakina baia bizitza hola da guziontzat berdina berdin dira minak baitere ezinak norberain osina sakana adina itsas zabalean gira bakan soil zuina ogiaren truk Maul...
|
|
|
Lehenengo eta behin, egilea hil ondotik argitaratzen delako. Jakina den bezala, Joxemiel Bidador aurtengo martxoan
|
zendu
zen garuneko odol isuri akutu baten ondorioz. Eta horrek jada, eta besteak beste, zenbait arazo sortarazten zuen liburua argitarabidean emateko tenorean, egileak, ohi denez eta inprimatze aitzin, ezin izan baitu parte hartu liburuaren atontze lanetan.
|
|
|
Ados, buka dadila behingoz alabaren Gabonetako egonaldi luzea aitaren herrian, ez baita ahaztu behar emazte ohiaren aita
|
zendu
izanari esker barkatu egin zitzaidala Bilboko pisuaren hipoteka erdia.
|
|
|
Saran
|
zendu
zen 1907an eta Donibane Lohizunen lurperatu zuten.
|
|
|
1787an Agoizko bikarioa
|
zendu
zelarik, Rocafort zangozar erdalduna izendatua izan zen. Parrokiako apez laguntzaileek sortu auzian deklaratu zuten herritarren euskalduntasunaz:
|
|
|
772. Ez zen hil berria ama. Hamasei urte lehenago
|
zendu
zen, Reunion irlan, baina familiak ez zituen gorpuzkinak atzean utzi nahi.
|
|
|
Eta neskatxak galdera hori egin zuen —adierazten du Battutak—, bizimolde ahalkegarrira emana, senideek zeha eta erhan ez zezaten amoreagatik, bada, Sultanen baimendua zuelako". Halaber erlijioaz denaz bezainbatean; ezagun da Profet Mahometen suhi Ali, jariyi haietatik batek erhan zuela pozonduriko ezpata batez; ez da hain ezagun II. kalifa Umar eta III. Utman ere, ez adinaren akabantzan aitatxi on gisa, baina ezpataz
|
zendu
zirela; ez eta Quermat haren segizaleek Al Kaaba ko harri beltza eraman eta pusketan hautsi zutela ere.
|
|
|
Abu zapatagilea, bere lana eta emazte haurrak utzirik, hiri zaharreko karriketan zen eta betikoz lekutu. Sara Sultanek praubeendako eraiki erietxean
|
zendu
zen, eta Admed, gazte amoros hura, burutik egin zen, hain erokeria errabiatuak harturik, non Topiki deitatu irlan zerratu zuten, erresuma guztiko halakoak berean biltzen baitzituzten.
|
|
|
Luze gabe, Hakimek bere seme Hissam i utzi zion mahometzaleak bidatzeko erantzunkizuna eta haien gainean manatzeko zuzena. Engoitik,
|
zendu
zen egunera arte, Sidonia n, Tarifa-n edo Algeciras-en zituen bere jauregietara joanik, kalifa ohia ardotan zopatuta egoten zen, behialako astolapurraren konpainian kantuz eta irriz".
|
|
2011
|
|
|
Pierre Buruzain mediku hazpandar euskaltzaleak jagon zuen azkenaldian, eta pneumonia batez
|
zendu
zela diotso Georges Lacomberi: il a ete emporte en quelques jours par une pneumonie.
|
|
|
Nolanahi ere, Etxepareren begietarako, asteroko agerpen iragankorra baino askoz bizitza luzeagoa merezi dute Arnaut Abadiaren Eskualduna aldizkariko zutabeek. Horixe adierazi zuen Aldudeko medikuak guda-lekuetatik, Arnaut Abadia
|
zendu
eta hurrengo hilabetean:
|
|
|
Pierre Mugaburu() astekariaren zuzendaria
|
zendu
zela jakin bezain laster, berehala igorri zuen Hilen urtheburua artikulua, aldizkaria hazkurririk gabe geldi ez zedin. Ondoko astean Arnaut Abadiak berak egin zuen Hiriart Urruty kalonjea obituarioa astekariaren hasierako lehen mintzaldian.
|
|
|
hutsa aitortu zutenak ez ziren akatsaren egileak, haien ondorengoak baizik. Egunkariak onartu egin zuen, azkenean, musikaria 1791ko abenduaren 3an
|
zendu
zela. Noiz?
|
|
|
Zuk arestian esan duzun bezala, hauxe da hiriko bistarik ederrena. Hemendik aditzen dira barrideen ahotsak, orain bizi direnak eta
|
zendu
direnenak. Langile batek erakutsi zidan behin nola ibiltzen den agintea.
|
|
|
Settimoren taberna (il bar della fornace) Erromako Valle Aurelia auzoan existitzen da, eta Settimo pertsonaia taberna horretako langilea izandako benetako Settimiorengan inspiraturik dago. Gure benetako Settimio, tamalez, minbiziak jota
|
zendu
zen duela urte pare bat. Dena den, ez dakit ea 1972 urtean taberna bera existituko zen ala ez.
|
|
2012
|
|
|
Liburuaren aurkezpena egin eta handik gutxira, hilabete bat geroago zehazki esanda, hil zaigu idazlea. Paco de Eizagirre idazleaz ari naiz, Iruñean
|
zendu
baita duela egun gutxi 83 urte zituela. Paco de Eizagirre.
|
|
2013
|
|
|
Ezin izan zuten beren asmoa bete. Patricia Ann Marini bi hilabete geroago
|
zendu
zen, eta kaiertxoa galduta egon zen harik eta, 2007ko Eguberriak baino lehentxeago, Kefek halabeharrez topatu zuen arte. Patriciak pastel arkatzez egindako paisaiak eta loreak aurkitu zituen barruan, eta haren sinadura tinta urdin bizi bizian idatzia.
|
|
|
Izan ere, inurri liberatua ez baitzen inoiz berriekin itzuli, sekula ez zuten jakin opor luzeak hartu zituen edota ahaleginaren ahaleginez
|
zendu
zen, horrenbeste erantzukizunez zanpatuta.
|
|
2014
|
|
|
Argazkia 1991 urtean atera zuen Fidelek. Handik bi urtera
|
zendu
zen Xamuio.
|
|
|
John Bergerri biziki eskertu nahi diot testu hau euskaratzeko eman didan baimena. Nire eskaerari erantzun zionean haren emaztea
|
zendu
berria zen, dolu egunetan zegoen. Heriotzaren inguruan sekula irakurri dudan gogoetarik argiena osatzen dute lerrook.
|
|
|
Zergatik azalean? Jose Antonio urtarrilaren 23an
|
zendu
zen txerria hiltzen ari zela eta albistea handik egun batzuetara izan zen argitaratua. Bistan da kazetaritzan trebatua zela berria idatzi zuena eta egunkariaren ideologia nazionalistarekin ere bat egiten zuela, izan ere berriak Joseba Andoni dio, politikoki zuzena zenaren ustez izena euskaratu zioten hildakoari.
|
|
2015
|
|
|
Ez gertakari horretaz ez gizon hartaz. Gure aita, seme bakarra zena, amona hil ondoren gaixotu eta handik urte gutxira
|
zendu
zen. Inoiz ez nuen galdetu; inoiz ez nukeen galdetuko.
|
|
|
Ataulfo Urmeneta tanpez
|
zendu
zen 1953ko urriaren 23an. Migel Jabierrek jarrai zezakeen bere karrera militarra, baina aita zenak utzi lanpostuak ahalbidetu zion Iruñera itzultzea.
|
|
|
Gerra aurreko beste euskal nazionalista bat
|
zendu
zen bi urte lehenago: Jabier Ziga Etxandi margolari eta artista unibertsala; EAJn egon zen afiliatua, eta Urmenetarren biziki adiskidea zena.
|
|
|
" Beha ezazu, Jn. Manuel, ongi etorri. Latz [Ataulfo Urmeneta]
|
zendu
egin zen. Eta nik besarkada bat dakartzut haren partez, eta beste bat, enea".
|
|
|
Rio Arga-n gehiago idatziko zuen, aldizkariaren hogeita bosgarren zenbaki berezian, adibidez; edo behin
|
zendu
eta, berreditatu zioten haren" Larrazken" poesia, bi urte lehenago Argaray aldizkarian emana.
|
|
|
Migel Jabier Urmeneta 1988ko ekainaren 12an
|
zendu
zen, bi hilabete eri egon ondotik. Maiatzean sartua zen Nafarroako Ospitalean, leuzemiak joa.
|
|
|
Julia Troncoso anderea
|
zendu
da urte hastearekin. Berak zuen Magisteritza Eskola modernizatu.
|
|
|
Marije, emakume kementsu eta jantzia, bere lantegiko ordezkari gisa hasi zen sindikatuko militantzian, eta ELAn liberatu berria zen, Hobetuzeko lanetan; goiz hartan Ibaizabal Nerbioiko Eskualde Batzarekin bilduak ziren, sindikalista gazteak erakundearen funtzionamendua ezagutzen joan zedin Eduk jarritako plangintzaren barruan; handik Amurrioko egoitza bisitatzera zihoazela gertatu zen istripua. 2006ko otsailean, berriz, beste auto istripu batean, Asier Lazkano, 32 urteko laudiarra
|
zendu
zen: Vidrala lantegian hasi zen sindikatuan militatzen, gazteek pairatzen zuten bereizkeriaren aurkako borrokan; sindikatuan liberatu orduko bi urte zeramatzan— Artxandako Tunelen eta Ur Partzuergoko azpikontraten gatazketan murgildu behar izan zuen; jatorra, konprometitua, ausarta, berarekin ibili zirenen ikuspegian; Bermeon aurkitu zuen heriotza, hauteskunde sindikalak prestatzeko bilera batera joanik zela.
|
|
|
❖ Behin batez, Wickloweko muinoetan, antzinako baten hondakinen artean, aurkitu nuen Mozart jeinuaren benetako bizitzaren sekretua; ez dut esango nola, baina kontatuko dut sekretua. Mozart ez zen 35 urterekin
|
zendu
, egiatan askoz luzeago bizitu zen, 115 urte bete arte. Artista" erdi ez ulertuaren" bakardadeaz eta hainbat Salieriren inbidiaz gogaiturik, Irlandara egin zuen alde, eta bertan O’Carolan konpositorea ezagutu zuen, ehun urtetik gora zituena.
|
|
|
Behin, Aristeo Euridice bortxatzen saiatu zenean, ziztatu egin zion suge bat zapaldu zuen ihesaldian Euridicek. Erasoaren ondorioz
|
zendu
zen Euridiceren bila abiatu zen Orfeo Tartarora. Bidean liluratu zituen Orfeok
|
|
|
" Hainbat hobe!" ihardesten bazaio, irri egiten du. Amarik ere ez, duela lau urte
|
zendu
zelako, halatan, Poningo enean ez da emazterik. Barrio Nuevon bizi da aitarekin, anaia batekin eta familiakoa dela erran daitekeen sehi batekin ere bai, gizon gaztea izanagatik, El Cayoko Flamboyan peko taldekoa dena:
|
|
2016
|
|
|
Osasunarena kezka nagusi, lekuz leku eta tokiz toki ibili zen beti pausagunerik aproposenaren xerka. Donostia, Oiartzun, Bidania, Amasa, Ituren, Burgos eta Madrilen egon ostean bizitzaren hondarreko hogeita sei urteak Lizarran eman zituen, bertan
|
zendu
zela 1963.eko azaroaren 19an. Idazle findua, euskal literaturgintzan antzerkiarena jorratu zuen bereziki, eta 27 urte zituela bere lehendabiziko antzezlana sariztatu zioten, Garbiñe zeritzana hots.
|
|
|
Zumelagako baratzean zegoela, 1928ko abenduaren 26an, hormaren bestaldera begiratzeko harri baten gainean igo zen; halako batean harria kulunkatu zitzaion, labaindu eta erori egin zen, besoa hautsi zitzaiola. Orduz geroz, Bustintzaren osasuna geroago eta trenputxartuagoa, egun gutxi igarota, 1929ko urtarrilaren 31n
|
zendu
zen hemiplegia eraso baten eraginez.
|
|
|
Euzko Gogoa aldizkarian argitara emaniko" Eskola oroit omenai batez: txitxokundea" deitura daraman olerki honen gaiak ez gaitu sobera harritzen, behar, jakin baitakigulako, jakin ere, Nafarroako haurren zuzentzaile aritu zela Gurbindo euskarazko azterketetan, laketaren laket, hil hurren zegoela ere bai, Etxalarren 1962.eko urriaren 10eaniko saioak frogatzen duenez, bada, soilik bederatzi egun beranduxeago
|
zendu
baitzitzaigun bere Iruñeko etxean.
|
|
|
Tapiak erabili zituen inspirazio iturrien artean, Lizardi legoke, geure ustetan, eta zenbait bertso lerrotan eragina sobera argia litzateke. Lizardi
|
zendu
zenean," Biotzean min dut" ondu zuen bere omenez, Zarauzkoari zion begirunea zein maisugoa leialki aitortuz:
|
|
|
Nahiz Vida Vasca aldizkarian bi ekarpen bakan eskaini zizkigun, 1956 eta 1958 urteetan, argi aski esan daiteke gure gizonaren ibilbide literarioa 36ko basakeria erdalzaleak eten zuela betiko. Harrez geroztik isiltasunik ozenenean iraun zuen 1957.eko maiatzaren 21ean
|
zendu
arteraino. Hil ostean, Satrustegik idoro eta ezagutarazi Kattalin umezurtza antzerki lana irakurri ahal izan genuen Euskaltzaindiaren paperean, eta ziur gaude ezezagun zaizkigun lanak ugari direla oraindik ere.
|
|
|
Jimeno Juriok Nafarroaniko euskararen historiaz utzi zigun azken liburuan fagot jole famatu aurkeztu zigun Juliaren aita, eta jakin ere badakigu musika irakasle ezaguna bazela mende hasierako Iruñe hartan; Juliaren ama, berriz, Kontxesi Zabaleta genuen, Ziraukiko alaba zena. Etxean laugarren bat ere bazen, aitaren izenkidea zen Juliaren anaia, legegizon jeltzale ezaguna, gerratea hastearekin ber, Mexikora jo behar izan zuena, non, hona egin gabe,
|
zendu
baitzen.
|
|
|
1969.ean Cuadernos de vascuence hablado izenburukoa agertu zuen Zarautzen, seme alabak ikastoletara eramaten zituzten guraso erdaldunendako eskuliburua. 1975.en, emakumearen nazioarteko urtea zela bide, euskaltzain ohorezko izendatu zuten Azpeitia eta Jauregiberrirekin batera, eta 1981.eko irailaren 16an
|
zendu
zen bere betiko herrian.
|
|
|
Bere aita Andres Astitz Oderitz Goldarazko bertsolari sonatua zen; bost seme alabekin alargundu ostean Arruizko Josefa Arregirekin bigarrenez ezkondu eta beste hamalau seme alaba izan zituen, horietariko bat gure Frantzisko. Gazte gazterik, eta etxean guztiendako tokia ez zelako edo, gauza nabarmena dena ordea, Gabiriako pasiotarren komentura joan zen Frantzisko 1919an, eta Arabako Angostako, Coruñako Mellideko zein Bilboko komentuetatik igaro eta gero, Tafallako etxera arribatu zen idazteun eta zuzenbide kanonikoko irakasle; Astitz Arregi Tafallan bertan
|
zendu
zen 1986an. Idazle moduan gaztelaniaz zein euskaraz izkiriatu eta argitaratu zuen; gaztelaniaz Redencion eta La Cruz aldizkarietan atera zituen kolaborazioez gainera Los grandes interrogantes izenburuko liburua atera zuen Zallan 1952an.
|
|
|
" Euskeraren erri akademia" Durangon sortu zen 1978.ean, Lino Akesolok euskaltzain oso izateari 1963.ean zaputz egin ostean, eta izen bereko argitalpena 1987.az geroz hasi zen agertzen Agustin Zubikarairen zuzendaritzapean; horretan hamabost bat artikulu agertu ditu Latxagak, baita zomorroen euskal izenei buruzko lan interesgarria zuzendu ere. Bestalde, Diario de Navarra ko" Nafar izkuntza" n, aurretikago" Nafar izkuntzan orria" zenean alegia, aspaldian idazten hasia bazen ere, 1997.az geroz, Manu Oñatibia
|
zendu
zenetik, horren arduradun osoa izan dugu.
|
|
|
Trinidad Urtasun Marturet bertsolari iruritarrarekin ezteia 1931.eko uztailaren 22an ospatu zen, eta segituan Baztan ballera joan zitzaigun bizitzera, alabaina 1944.az geroztik Iruñeko Karlos III.a karrikan bizi izan ziren, sei alaben guraso. Trini 1978.eko uztailaren 29an
|
zendu
zen. Bertsolari bezala oso ezaguna suertatu zen gerra aurretiko garaian, baina egun arras bertso gutxi iritsi zaizkigu.
|
|
|
Gure Perpetua, 1986.eko martxoaren 26an
|
zendu
itzali zitzaigun, Korrok aldizkarikoen aburuz, emakumezkoen artean, Nafarroak eman zuen idazle bakarra, ordura arte bederik ere.
|
|
|
Atezaina, frai Felix Ollokoa ene senidea, eragin trafikatzailea ezpada, bai induljentzien estanpetakoa. Santu frantxikotar eredu perfektua geure idurimen gazteetan islatzen zigun pertsona, duela arras gutti traktorearekin Iruñeko Argara erorita
|
zendu
zitzaigun frai Karmelo anaia laboraria hots, egun osoa baratzean jo eta fuego egon ostean, eta gauez biziki berandu arte kaperan otoitz aritu ondorean, beheko despentsan egin gure sagar arpilaketa aunitzetan pattarra botilari itsatsirik ezin aska zurrut ikusten genuena. Edota frai Silberio Iberokoa, fokolarinoen talde erdiopustiarraren bideetan gu abiatzeko saio ez oso naroak egiten zituena.
|
|
|
Elizondoko Ardandegi etxean 1887.eko abenduaren 3an sortua; lehenbiziko ikasketak Lekarotzen burutu ostean, teologia Comillasen egin zuen bitartean, 1922.az geroz Zigako erretorea izanik. Berrogei urte luzetan bertan jardun ondorean, Zigan
|
zendu
zen 1965.ean. Bereziki gaztelaniaz idatzi zuen Lazkozek, Pregon, El Pensamiento Navarro, La Verdad eta El Bidasoa aldizkarietan, azken horretan gutxiz gehien.
|
|
|
Iruñean 1922.ean apeztu ostean, denbora laburra eman zuen gure artean, urte bitarte luzean Guam uhartean eta Manilan ibili baitzen misiolari. Euskal Herrira itzuli eta gutxira
|
zendu
zen, 1964.eko urtarrilaren 31n, Iruñean. Euskal lanak Irugarrengo Prantziskotarra n eta Zeruko Argia n hasi zen argitaratzen, 1922.az geroz, hitz lauz zein bertsoz, eta Begi beltx ezizenez gutxiz gehien.
|
|
|
Amaiurren 1918.ean sortua, apeztu eta Amaiurren bertan jardun zigun apez bizitzarik gehiena, jubilatu ostean, 1984.ean Iruñean
|
zendu
zitzaigula. Artikulugile oparoa, Principe de Viana aldizkariaren euskarazko gehigarrian idatzi zituen bere kolaborazio ugariak, argitalpen hori sortu zen une beretik gainera.
|
|
|
Klement Andurain Maitia Zibero 1878.ean jaio zen, eta 1916.ean
|
zendu
Verdunen. Justin Menditte apezarekin batera Ziberoko uskaldunak Ibañetan pastorala idatzi zuen, estreinakoz 1906.ean Atharratzen jokatu zena.
|
|
|
" Euzkaride"," Maritxo" edota" Poemes de guerre". Aipatu Menditte hura Mendikotan jaio zen 1867.ean eta Atharratzen
|
zendu
1922.ean. Eskualtzaleen Biltzarrekoa, euskaltzain urgazlea ere izan zen.
|
|
|
Urte luzetan Eskualduna zein Herria astekarietan idatzi zuen, Onaindiak jaso legez," Zuberoko berri atsegingarriak bialtzen zituen, ango euskera goxo bigunean gatzatua". Maulen
|
zendu
zen 1968.eko azaroan.
|
|
|
Behin apeztuz gero, Alduden, Bidarrain, Donazaharren eta Mugerren izan zen erretore. Euskaltzain urgazlea 1953.etik, Kanbon
|
zendu
zen 1975.ean. Gure Herria aldizkarian idazteaz gainera, euskara ikasteko metodoa izkiriatu zuen, hiru emanalditan:
|
|
|
Jean Louis Ligueix Larrañeko Ligetsian jaio zen 1901.eko abenduaren 3an eta Baxenafarroako Akamarren
|
zendu
zen 1935.ean. Ligueixen hainbat olerki
|
|
|
Gilen Epherre Altzurukuko Etxeberrin jaio zen 1911.eko urriaren 19an eta Baionan
|
zendu
zen 1974.eko urriaren 17an. Lehenengo ikasketak Maulen eta Uztaritzen egin ondorean, Baionako apezgaitegian sartu zen, teologia Okzitaniako Tolosan ikasi zuela; 1936.ean apeztu zen.
|
|
|
Anaia bezala apeza, hainbat tokitatik pasea zen jada Mauleko ikastegian irakasle jardun zuenerako. Maulen
|
zendu
zen 1974.eko urriaren bostean, anaia baino egun batzuk lehenago, beraz. Bi anaien ohar nekrologikoa Lafittek ondu zuen Euskera aldizkarirako, eta Gregoirez honela zioen:
|
|
|
Buruñurduna nahi zuela, Altsasuko komentura heldu zen 1910.ean, eta Zangotza zein Hondarribiko etxeetatik pasatu ostean, Iruñean apeztu zen 1923.ean; handik hiru urtera, Kansura bidali zuten. Txinatik atera zenean Altsasura etorri zen eta bertan izan zen 1988.ean
|
zendu
zen arte. Euskal egile moduan arras naroa izan zen, olerkari fina eta artikulugile emankorra.
|
|
|
Pingliangeko gotzaina izan zen Iñazio Larrañaga Lasa, Alegia ondoan dagoen Aldaban jaio zen 1892.ean; beste fraidegaiek bezala, Larrañagak ere Altsasu, Zangotza, Iruñea eta Lekarozko bideak kurritu zituen, Gregorio izen berriarekin, Txinara joan aurretik. Txinatik botata, 1953.ean iritsi zen Hondarribira, bertan 1975.ean
|
zendu
zela. Euskal idazle apala izan zen, eta Nafarroako kaputxinoek kudeatzen zuten aldizkarian Izaskun ezizenez" Txinatik kronikak" ez ezik, hainbat lan ere euskaratu zituen han hemenka, eta Pan Pin haur paperaren sortzailea izan zen; Txinatik itzulitakoan, Euskaltzaindiak urgazle egin zuen.
|
|
|
Berauk eskaturik, Kansuko misiotegira joan zen misiolari, 1929.eko azaroaren 15ean Genoatik atera zela Lorkako Gerardo, Garesko Bartolome eta Erroko Gerardo anaiek lagundurik. Beste misiolari batzuek egin zuten antzera, Arbizuko Felixek ez zuen Euskal Herrira itzultzerik izan, Kansun bertan
|
zendu
baitzen 1936.eko martxoaren 24an tifus gaitzak jota. Floresek Zeruko Argia n, fraide buruñurdunek lematzen zuten argitalpenean hots, fitean bite idatzi zituen Txinako kronikak.
|
|
|
1979.era arte ez zen Gasteiza berriz ere itzuliko, ohi gisaz, arrebarenera. Haatik, luze joan zitzaion oraino, 1993.eko azaroaren 21ean
|
zendu
baitzen arabar hiriburu kuttunean.
|
|
|
J usto Huizi eta Anastasia Gonzalez de Villazon senar emazteen seme bakarra zen Biktoriano 1860.eko irailaren 6an jaio eta 1938.eko irailaren 19an izenkide zuen Biktoriano Irurtzun iloba apezak lagundurik
|
zendu
zen Etxarri Aranatzen. Apaiz izateko ikasketak Iruñeko San Migelgo apezgaitegian egin zituen, hau da, hiru urteko humanitateak, bi urteko filosofia eta sei urteko teologia, horien ostean, 1885 urte inguruan apeztu zela.
|
|
|
Piarres Xarriton Zabaltzagarai hazpandarrak eta Jose Maria Satrustegi Zubeldia arbazuarrak behiala ekarri ziguten Baxenafarroan sortu eta Ameriketan
|
zendu
bi koblakariren berri, Jose Mendiague Larregain aldudetarraz eta Juan Kruz Arrosagarai Txangala luzaidarraz ari gara preseski. Bihoa beraz bi joale horiei buruzko gaurko ele aspertua.
|
|
|
Gehienetan ere Uruguaiko Montevideon, 1875.ean Argentinako Entre Rios aldeko Porto Ruizen eman zuen urtebetea, Uruguaiko ere San Jose de Mayon hogeita lau urte higatu aurretik. 1900.ean Montevideora itzuli zen, eta bertan biziko zen 1937.eko irailaren 12an lautan hogeita bi urtetan
|
zendu
arteraino. Mendiague Lapurditik aldendu baino lehen, kanturako zaletasuna eratxiki ziezaiokeenik ezagutu zuen, Gratien Adema Zaldubiz eta Mixel Elizanburu Inocentius anaiaz ari gara hain zuzen ere.
|
|
|
1847.eko irailaren 5ean sorturik, Izpuran jardun zuen irakasle 1873 urteaz geroztik. Eskualtzaleen biltzarkidea, eta Eskualduna izparringiaren noizbehinkako kolaboratzailea, Atharratzen
|
zendu
zitzaigun 1922.eko urtarrilaren 26an. Hari zor diogu bereziki Haritxabaleten berri zehatz mehatz edukitzea, bestaldetik ere, doi barru, antza, Altuna Lakarra Urgell Sarasola zaldun laukoteak lematu euskal klasikoen bilduma berdexkan 79 zenbakiz horniturik agertzekoa dena, Patri Urkizu lezoarren eskutik, ea noiz bada.
|
|
|
Jean Baptiste, herrikide zuen Xaxi Garbirekin esposatu zen sorterrian berean, ia mendea betetzear zegoela(),
|
zendu
zen andrea, eta Izpuraraturik zeudela, Albert semea izan zuten Baxenafarroan. Medikuntza ikasketak burututa Atharratzen arizan zen bedezi.
|
|
|
Iruñerrian ordea, labur igaro zuten, maiatzetik abuztura arte soilik, orduan Idiazabalera aldatu baitziren, handik hiru urtera helmuga Lazkaon betikoz finkatzeko, aurretikago karmeldarren etxea izan zen berean. Gipuzkoako herri hartan
|
zendu
zitzaigun Joannategi 1921.ean, bi urte lehenago mahatsondoak inausten ari zela erori, burua abarrikatu eta nahikoa ezindurik geratu ostean.
|
|
|
Obanos lizentziaduna berauk sinatu gisara, apaiza zitzaigun; zuzenbide kanonikoa Salamancan eta Oñatin ikasi zuen, bigarren horretan ere kalonje izan zela, eta Iruñeko apezpikutzako fiskal arizan zen 1830.ean eta 1847.ean. Historiaren Akademiaren kidea zela aprobetxatuz, Nafarroako Monumentu Historiko eta Artistikoen Batzordean sartu zen 1867.ean; handik denbora batera, 1874.eko urtarrilaren 10ean
|
zendu
zen Pablo Ilarregiren posturako izendatu zuten, Batzordearen lehendakariorde hain zuzen, eta zeregin hartan 1888.ean Iruñean hil zen arteraino iraun zigun. Monumentuen Batzordeak Espainiar Estatu osoan eratu ziren, 1844.eko ekainaren 13an horretarako deia egiten zuen Erret Dekretua onartu zenetik; Nafarroakoa berehalakoan osatu zen urte bereko uztailean, Mariano Martinez de Morentin diputatuaren eta Yanguas Miranda Aldundiko idazkariaren eskutik; Batzordearen lana 1936ko gerratea iritsi arte luzatu zen, egin zituen lanen artean ozenenetarikoa argitara eman Boletina izan zela, eta eta bitarteetan.
|
|
|
Azkoitia bera, Amezketa, Ezkio, Albiztur, Arantzazu eta Iruñean gutxienez. 1854.ean lagundian sartu zen Loiolan, eta hainbat lekutako etxeetatik pasa ostean, Burgosko Oñan
|
zendu
zen 1896.ean. Lan nahiko izkiriatu zuen, besteen artean Lizargarate eta Garzia ordenakideekin batera Vida de algunos claros varones guipuzcoanos de la Compañia de Jesus, Tolosan ageri zena, Modesto Gorosabelen moldiztegian 1870 ean; San Ignacio Loyolacoaren vicitza laburtua euscaraz eta gaztelaniaz, Bilboko Larunbe anaien moldetegitik ateratakoa 1872.ean lan horren bukaeran, euskarari buruzko bi eranskin daude; 1890 urteko El basco izeneko aldizkarian eta hamasei emanalditan ageri Disertacion sobre la ortografia euskera, urte berean argitaratu zena 67 orrialdeko liburuxka bat bezala; edota Euskal Erria aldizkarian agertu zituen 30 artikulu baino gehiago.
|
|
|
1890 ean Hazparneko Arroltzemendi kaskoan kalbarioa eraiki zutenean, Arbelbidek berak bildu zituen orduko predikalari euskaldun hoberenak bertan mintza zitezen. Arbelbidek bakoitzari zehaztu zion beharreko gaia, nahasmendurik izan ez zedin, eta halaxe, Larresoroko apeza zen Arnaud Abbadiek, Jean Leon Bastresek Agustin aita senpertarra Belokeko komentuko fundatzailea eta abadea Idiazabalen 1904.ean
|
zendu
zenak, gorago aipatu Beltzagik, Xoribitek, Lapeirek eta Zanzinenak taxutu sermoiekin gehi Arbelbidek berak jaso kantekin eta hauei zihoazkien partiturekin batera apailatu zen liburua. Urte horretantxe ere, zentsoregile arizan zen, Sakelako liburuchka edo giristino guzientzat on den esku liburu ttipia Mixel Elizanbururen idazkiaren aitzineko orrietan begizta daitekeen gisan.
|
|
|
Bitan jardun zuen diputatu, 1893 eta 1898.ean, eta behin senatari 1900.ean. 1905.ean
|
zendu
zen bere Uhartiriko jauretxean. Gorri eta zurien arteko aharra politikoak garbitzeko, norkbederak bere eginahalak egin zituen, eta Etxeberri zuriak, aitzineratu zituenen artean, hainbat hauteskunde paper izkiriatu, inprimarazi eta banatu zituen Xiberoko herrietan, euskaraz eginak direnak naski:
|
|
|
Ez ote da honakoa klonikoa erabat? Martin Jose Markotegi, geure artean bego osaba Martin, Goñiko Elkoien etxaldean 1740.ean sortu zitzaigun, eta 1791.eko ekainaren 10az geroztik Azantzako erretore jardun zuen luze, sortetxean 1815.ean
|
zendu
zen arte. Martin Jose Markotegi Guridi, berriz, geure artean bego iloba Martiniko, 1766.eko uztailaren 9an munduratu zen jagoitik ezaguna zaigun hartan.
|
|
|
Handik hiru egunetara, Uharteko Juan Migel Errazkin artzainak aurkitu zuen, bizirik oraino, baina hagitz egoera larrian. Atera egin zuten, baina handik hiru egunetara
|
zendu
zen bere Irañetako etxean.
|
|
|
1803 ean Iparraldera itzuli zenean, Ainhoako erretorea dugu, eta 1804.etik 1819.era doan bitartean Irisarrin. Azken urte horretan eta Bardozera bueltatzeko manatua eman ziotenean
|
zendu
zen. Baxenafarrerazko ukitu zenbaitez kutsatu lapurterazko bertso paper abondo izkiriatu zituen, gai erlijiosoaz nola profanoaz, Pierre Lafitte zenak 1970 urteko Gure Herria aldizkarian zatika lehendabizi eta bi urte beranduxeago osoki Poemes basques de Salvat Monho() izenburupean eta Baionako Ikas argitaletxearen eskutik argitara eman zituenak.
|
|
|
1838.eko abenduaren 22an apeztu ostean ikasturtea Larresoron amaitu zuen irakasle, eta geroantzean Donibane Garaziko erretorea izanen genuen 1842 urtera arte. Birikak arront eri, hetikak joa, amarengana joan zen eta ber urtean sorterriko Gantabaitan
|
zendu
zen abuztuaren 21ean. Bizitza laburra iragan arren, hartu eman eraginkorrak izan zituen Hiribarren edo Zaldubi bezalako olerkariekin.
|
|
|
Bonapartek zedarritu 1808ko esklaustrazioak Galizia aldera eraman zuen harik eta Euskal Herrira berriz ere itzuliz Zarauzko komentuan 1815eko urriaren 15ean betiko bizitokia ezarri zuen arte. Frantxikotarrek hiri gipuzkoarrean zuten etxean mende laurden bat igaroz bertan
|
zendu
zen Zabala 1840ko otsailaren 6an.
|
|
|
Haur ugari, gehienak lapurtarrak, baita beste euskal herrietatik etorritakoak ere, bertan euskalki ezberdinak eta hiru hizkuntzak aisa adi zitezkeen. Lanari gogorkiro lotu zitzaion eta bere bizitzaren azken 47 urteak eman ostean, bertan
|
zendu
zen 1895 urtean. Bere lanen artean badira erlijiozkoak direnak:
|
|
|
Gauzak horrela egon ere, lagunak izaten jarraitu zuten, eta Elizanburu hil orenean aldamenean izan zuen. Joanes Otsalde Bidarraiko bertsolari ospetsua
|
zendu
zenean berriz, apezik gabe ehortzi zuten gorria izateagatik.
|
|
|
Halako batean eta Baigorriko gazteriak deituta, bertan egin zen tobera batean aritu zen koblari; zelatan ezkutuki zebilen Barnetxe erretoreak entzun eta Ibarrarten lanarekin arras gustaturik, elizako koruko kantari, hau da, txantre moduan Baigorrira etortzeko luzatu zion konbitea, Ibarrartek deblauki onartu zuena. Baigorrin berrogeita lau urte eman ostean, Baionan zuen alabarengana joan zitzaigun, eta hantxe urte bi edo emanda 1917ko maiatzaren 5ean
|
zendu
zen. Behin Baigorrira eginez gero Ibarrartek ez zuen plazetan harzara kantatu Barnetxe apaizak hala eskaturik, eta Etxahun eta Otsalde bezalako bertsolari ospetsuekin dematu zen bertsogile herrikoia betiko isildu zitzaigun, geroztik bertsoak paperean pausatzen zituen olerkaria sortuz.
|
|
|
Gure Alexander Tapia, oraino gutxi ezaguturiko olerkari ahantzia 1899ko abuztuaren 11n jaio eta 1957ko maiatzaren 21ean
|
zendu
zen Iruñean. Taxuzko olerkaria, fina eta naroa, gutxienez antzerki lan bat idatzi zuen, ezagutzen dugun bakarra, Jose Maria Satrustegik Kaldereria karrikako Areta liburu dendan idoro zuena eta Egan aldizkarian 1985ean argitara eman zuena.
|
|
|
EAJren sarean argitaratzen ziren Euzkadi eta Eguna egunerokoetan zein Lan Deya ELAren paperean, edota Nafarroako kaputxinotarren Zeruko Argia aldizkarian. Erbestera joan zenetik 1986.ean
|
zendu
zen arte, berriz, bestelako argitalpenetan ere agertu zizkigun bere lanak, esate baterako, Agur, Argia, Egan, Euzko Gogoa, Goiz Argi, Olerti, baita Euskarazaintzaren paperean ere, Herri Akademiaren idazkaria izatera iritsi zela.
|
|
|
Bermeo aldeko Almika auzoan, Enkarterriko Otxaran barridean, Gatikan, Bermeon berean, eta bere Sondika kuttunean. Bertan
|
zendu
zitzaigun 1950.eko abuztuaren 17an. Abondo lanen egilea, inork ez dio ukatu euskararen maisu gorena izan zenik, alabaina, bai ostera, bat baino gehiago bada ausartu Zamarriparen balio literarioa zalantzan ezartzera:
|
|
|
Guztiarekin ere, ez zen makala Zamarripak bizkaieraren zuen menderakuntza, eta Azkueren beraren laguntzaile gisa jardun zuen Lekeitiokoak taxutu 1905.eko hiztegirako, bereziki Txorierriko euskarari zegokionean. Ezin da ahantzi halaber euskaltzaina izan genuela, ordezkoa bazen ere, Altubek gerraoste bitartean largaturiko kaderan 1941 urtetik
|
zendu
arteraino.
|
|
|
Bietan zaharrena Basilia genuen deblauki, hogei urtetan Kirikiño osaba berarekin ezkondu zena hots. 1889.eko irailaren 26an jaio zen Mañarian, Arrueta auzoko Zumelaga etxean, eta senarra 1929.ean
|
zendu
zitzaionetik Errose ahizparekin bizi izan zen Mañarian, 36ko gerratearen garaian Iparraldean eman zuten denboraldiaz salbu. Errose ez bezala, luzaro bizi izan zen, eta buruko odol gogorduraz 1972 ean hil zitzaigun.
|
|
|
Lan ezberdinetan saiatu ostean, bizitzaren azken urteetan Hazparneko giza segurantzan jardun zuen, bertan 1968.eko urtarrilaren 18an hil zela. Eskualdunako zuzendari aritu ostean, 1915.ean Hiriart Urruti
|
zendu
eta Ademak aldizkariaren lemari eutsi berri zion urte eta erdiko tarte eskasean, euskaltzain urgazlea izan zen. Bestalde, orduan Iparraldean egiten ziren argitalpen ezberdinetan kolaboratzaile finkoa genuen Duhour:
|
|
|
Handik urte gutxira, hau da, 1609 urtean hain zuzen ere, lic. subprior bezala agertzen zaigu agirietan. Bederatzi urte beranduago, Felipe III.a erregeari Orreagako prioretza edo La Olivako abade titulua eskatu zion; alabaina bere eskakizunak oso adituak ez omen ziren izan, hala iduri nonbait, eta 1625 urtean betetzen zuen kargu berean
|
zendu
zen.
|
|
|
Jacques de Bela, biographie, extraits de ses oeuvres inedites izenburukoan, Parisen, 1896.ean. Jakes Bela 1667 urteko maiatzaren 28an
|
zendu
zitzaigun Zuberoko hiriburuan laurogeita hamaika urte zituela.
|
|
|
Etxeberrik Azkoitian jarraitu zuen mediku lanak betetzen bertako udalak zaharturik oso erretiratu zuen arte. 1749ko lehenengo erdialdean
|
zendu
zen.
|
|
|
Josulaguna, Neoburgoko Mariana erreginaren aitorlea izan zen, geroxeago, bere Corografia n aipatuko zuen Larramendi bezala. 1733.ean
|
zendu
zen Madrilen, Jaengo ikastetxe bateko zuzendaria izan ostean. Apecendaco doctrina cristiana uscaraz apecec eta leitcen daquitenec eracusteco, eta explicatceco uscaldun puro leitcen estaquitenei aiec airus eta memorias icasteco ondu zuen, Iruñean, Alfonso Burgeteren alargunarenean, 1735.ean berrargitaratu zen FLV aldizkarian.
|
|
|
Baionako apezgaitegi handian irakasle jardun ostean Madrilgo Saint Louis desFrançais eliza, erietxe eta eskolako zuzendari joan zen 1855.etik 1878.era. Urte horretan berean, eri zegoen eta, etxera joan zen eta bertan
|
zendu
zen 1904 eko otsailaren 16an. Madrileratu aitzin, Baionaldeko giro euskaltzalean jada ezaguna egin zen Maurice; bera izan zen Abbadiaren laguntzailerik hoberena Urruñan 1873.ean egin ziren lehenbiziko lore jokoetan, eta nahikoa ezaguna da Dassancerekin batera Haranederren testamentu berriaren editorea izan zela 1855.ean Haranederrena baino Harrieten beraren testuak ziruditen lau ebanjelioen moldatzailea, bada, ia lerro guztietan ukituren bat sartu baitzuen.
|
|
|
Orduz geroztik Elizondoko Prantzisko anaia izanen genuen. Hondarribiko eta Donostiako lekaidetxeak izan zituen ohiko bizitoki hautak, 1932 eko uztailaren 4ra arte bederen, ezbehar zozo batek eraginda, giputz hiriburuan etxeko elizaren teilatutik behera
|
zendu
zen arte hots.
|
|
|
Ignaziaz dakizkigun apurrak bere anaiari buruz ditugun berriei eskerrak zehatz ditzakegu, izan ere idia ez baita bakarrik uztartzen, eta Blas Pradere apeza agertzen baitzaigu Ignaziak ondutako lanen eragile. Anaia bai sortu zela Oñatin, 1851.eko ekainaren 10ean, eta Donostian
|
zendu
1923.eko abuztuaren 4an. Ezaguna dugu liberalkeriaren aurka Tolosako Mugertzarenean 1896 ean, eta Baionako apezpikutegiko bikario nagusia zen Intxauspe zuberotarraren baimenaren azpian, agertu zuen Satanasen bandera edo liberalqueriya osoro da madaricagarriya.
|
|
|
Horretarako Monumentuen Komisioko Onofre Larunbe eztabaidatuaren eta Garraus arkitektoaren laguntza izan zuen. Gure Lekunberriko apaizak ezin izan zuen ikusi bere asmoen gauzapena anartean 1943an
|
zendu
baitzen, alabaina Larunberen asmoekin bat etorriko zelako segurantzan bagaude, apaiz iruindarrak La Olivan zisterra hartzara sartuz erdietsiriko arrakastak etsiturik hein handi batean.
|
|
|
Donostirin 1941era arte izan zen Oxobi, Arrangoitzeko erretore izendatu zuten arte hots. 1955ean, eta osasun arazoak zituela eta, erretiroa hartu zuen, 1958ko otsailean Arrangoitzen bertan
|
zendu
zela. Hileta jendetsua izan zen berea, eta hartan berean Labegueriek honela kantatu zion azken agurra:
|
|
|
Lehenengo Mundu Gerrak ikaragarriko mozkinak ekarri zizkien Bizkaiko nabierei neutraltasun plantan batekin eta bestearekin trafikatzen jakin izan zutelako. Batxi idazlea itsasetxe horien biktima izan zen, eta 1915 urte osoa Euskal Herria jo gabe portuz portu eman ostean 1916ko urtarrilaren 16an
|
zendu
zen, bere itsaskide ia guztiak bezala, Palicetik 40 miliara Bayo izeneko itsasontziak mina baten kontra jo zuenean.
|