|
2000
|
|
|
Horrelako txapelketarik ez da sekula izan. Orain dela urte batzuk izan zen Pernando Amezketarra txapelketa, hura ere taldeka jokatu
|
zena
eta askok diote aurtengoa haren antzekoa izan dela. Baina orduan bigarren mailako bertsolariak hartu zituzten.
|
|
|
Horrelako batean gogoa emaiten dizu kantaldia gelditu eta ixilik egoteko. Izan ere, guretzat alegiazkoa
|
zena
, harentzat egiazkoa baitzen. Kantalditik landa jin zitzaigun erraitera xume xumea, haur bat bezala, batere ahalkerik gabe, negar egin zuela.
|
|
|
Hire lepoko zainak hanturik, egin ahala goratik kantatzen huelarik (erran nezakek, batzuetan goregi) herri honen tripako mina, haundi maundien erresuma errautsi nahi edo, Eustakio Mendizabal hire lagunaren oroitzapenez gozatzen hintzelarik. Berdin Txomin
|
zena
eta Mamarru kantaraziz. Aspaldiko denbora horietan pentsatzen nian egiazko kantari iraultzaile bat hintzela, gure herriak behar zituen bezalakoa.
|
|
|
Muga aldatu zen, baina Veneziako enbaxadoreak jaso zuenez, nafarrek argi zuten ez zirela espainolak, beharbada XIX. mendea arte. Batetik independentziaren galera hor dago, baina bertzetik gerra amaitu eta 1523tik berreskurapen handia eman zen, lehenagotik hasia
|
zena
.
|
|
|
Hagitz zaila bazen ere, erresistentzia armatua eman zen. Gertatu
|
zena
nahikoa ezezaguna da, baina matxinadak jazo ziren: Milutze, Amikuze (1371), Faltzesko laborariak sarraskitu zituzten, Iruñea (1386) zapaldurik mila eta bortzehun soldaduen bidez,...
|
|
|
Gero fraude masiboa, eraginkorragoa
|
zena
. Bianako Printzeak berak, beranduago, zerga horiek ia militarki biltzea agindu zuen.
|
|
|
Plano honetan ezker paretaren neurria ezagut dezakegu. Hasiera batean eraiki
|
zena
38 metrokoa zen, geroko luzapenarekin 40 metrokoa.
|
|
|
Rompeolas izena daraman tokian zegoen (geroago Principe antzokia izan
|
zena
). 1893ko ekainaren 22an inauguratua izan zen punta boleako jaialdi batekin.
|
|
|
Nik ez dut hitz egiten, baina euskara ulertzen dut; euskaraz ez didate ziririk sartuko. Lagunarteko espresio venezuelar bat erabili nuen, batere gogaikarria ez
|
zena
: «
|
|
|
Txakolina urte gutxitan ezezagun izatetik altxor izatera igaro da. Duela 20 urte, bigarren mailako produktua zen, etxerako egiten
|
zena
eta gutxik aintzat hartzen zutena. Gaur egun, ordea zenbait nekazariren irtenbide emankorra dugu.
|
|
|
Ama eskoriatzarra eta aita bergararra zituen mutikoa, ume umetan joan zen Eibarra eta hangotzat zuen bere burua. Gazte zelarik, Eibarko Klub Deportiboan esperantoa ikasten ari zenean ezagutu zuen gero bere emaztea izango
|
zena
, Arrate Ibargutxi. Ezkondu eta hiru seme alaba izan zituzten:
|
|
|
Udarregirenak edo ikasiak zituen beste norbaiten bertso zaharren batzuk, baina bereak sekula ez. Aitona
|
zena
, plazan eta jendaurrean ibili gabea izango zen, baina nik uste bertsotan egingo zuela: artalde koxkor bat bazen gure etxean, eta oso negu txar batek ardi gehienak akabatu zituen.
|
|
|
Baina aitona
|
zena
bertsotan ibili izan balitz, ni orain naizena baino hobea izango zen, seguru asko.
|
|
|
Karmelo Baldan zen, eta ia tope bete zen jendez. Donostian eginiko omenaldietan jende gehien bildu
|
zena
izango zen, seguru asko. Ni gustora egon nintzen, oholtza gainean aulkian eserita, baina gero han zer edo zer kantatu beharra etorri zenean, gaizki pasa nuen, gero!
|
|
|
Adibidez, kontraesankorra da su etena haustea EAJk eta EAk eraikuntza nazionalarekiko konpromiso mailan behera egin dutenaren argudioarekin. Are gehiago, ondorioz, buruzagi sozialista bat, parlamentuko bozeramalea eta Euskal Herriko etorkizunerako edozein elkarrizketarako solaskidea izango
|
zena
, hil.
|
|
|
Baina, zer gertatzen da ekoizle lanetan dabilena talde bat sortu eta bere disko propioak plazaratzen hasten denean, eta are gehiago, eszenatoki batera igotzen denean zuzeneko emanaldiak emateko? Horixe da Alan Parsons artistaren kasua, martxoaren 7an Iruñeko Gaiarre Antzokian izan
|
zena
, bere azken diskoa, (r) The Time Machine» izenburukoa, aurkezten).
|
|
|
LAIA eta KASen sasoiak ziren; eztabaida, formazioa eta pil pilean; HBren sorrerarako ilusio eta itxaropena, atsedenik gabeko lana... baina pozik eta gustura! Eta Teo, saltseroa zen, geldi egon ezina, batetik bestera eten bako mugimenduan ibili behar
|
zena
, berdin gaua ala eguna izan, ordurik gabe, ogitartekotik tira eta segi, redios!
|
|
|
Behin Donostiatik Goierriraino trenez gentozela, bera analista eta ni kazetari paperean, Jugoslavia ohiko gerra, aurrekariak eta historia argiro argitu zidan 45 minututan. Gure amaren etxera iristean jakin nuen eri zen bere ama bisitatzera etorria izango
|
zena
.
|
|
|
Gerora frogatu da zenbait detaile asmatu egin zituztela, zazpi edizioetan aldaketak baitaude: lehenengo ama krudela
|
zena
, gero amaorde bihurtu zen; eta dorretik erorita hiltzen zen sakristauak gero hanka hausten zuen bakarrik...
|
|
|
Urte horretan Tim Berners Lee suitzar ikertzaileak partekatutako hipertestu sistema baten proposamena egin zuen: www aren lehen zirriborroa zen, zientzialariak elkar komunikatzeko ideiarekin sortu
|
zena
.
|
|
|
1992an (sarean milioitik gora zerbitzari zeuden) Internet Society sortu zen, sarea teknikoki koordinatzeko agintaria izango
|
zena
. Ordenagailu pertsonalen hedatzearekin eta www herritarraren lehen nabigatzailearen (Nosaic izena hartu zuen, 1993an sortu zen) merkaturatzearekin, sarean nabigatzeko unea heldu zen.
|
|
|
Horrek euskal gizartea zatitu zuen, baita bakea ahalbidetzeko prozesuaren disenuan demokrata guztion eragotzi ere. Gertatu
|
zena
gertatu ostean, nire sentsazioa da ETA ez zela sekulan su etenean izan. Ondorioz, argi dago terrorismoaren arazoa konpontzea zaila dela.
|
|
|
Azken astindu gogorra 1813an jaso zuen Castrok, frantsesen aurkako Independentzia Gerran izandako porrotaren ondoren. Handik aurrera hazkunde garai berri batean sartu zen eta hiribildu
|
zena
udalerri bilakatu zen urte batzuk beranduago. Meatze zaharrak martxan jarri eta berriak zabaldu ziren.
|
|
|
Gero zabaldu eta zabaldu, inguruan dituenak gupidarik gabe zanpatu, itzalpetu edo elikagairik gabe utziz akabatuz haziko da. Indian beldurra ere biziko zuten garai batean zuhaitz hau egiteko gai
|
zena
ezagututa; tratante edo merkatarien zuhaitza deitzen diote eta zuhaitz sakratua, gurtua da hango erlijioetan.
|
|
|
Amuriza bera izan zen hain zuzen, 90eko hamarkada honetan bizkaieragaz gertatzen
|
zena
salatzen hasi zenetako bat. Esanguratsua da Bizkaiko bertsolaritzan gertatutakoa.
|
|
|
Disziplina eta erantzukizuna alde batera utzita, euskaldunek Buenos Airesera iritsi orduko Argentinaren aurka 4 0eko astindua jaso zuten, euskal jatorriko argentinarren aldetik denetarik entzun behar izanez. Hortik aurrera Argentina, Uruguay eta Brasilen garaipen eta porrotak tartekatzen joango ziren, baina orokorrean eskainitako irudia espero
|
zena
baino okerragoa izan zen (bi garaipen, berdinketa bat eta bost porrot). Etxean ere kritika handiak jasan zituzten.
|
|
|
Azken bi urteetan elkarlana eman da, arazoa da su eten garaian eta EAJk zituen barne arazoengatik prozesua geldiarazi zela. 77an ere izan zen une bat abertzale guztiak ados jarri eta Euskal Herriarentzako partizioa gainditzen zuen marko demokratiko bat adostu
|
zena
, baina EAJk berak apurtu zuen aukera hori. Elkarlanak baldintzarik gabekoa izan behar du.
|
|
|
Hala eta guztiz ere globalizazioaren mundu honetan krisi finantziero beldurgarrienak gerta daitezke. Horregatik Markos komandanteak garbi azpimarratu du Laugarren Guda Mundialean gaudela, Gerra Hotza igaro ondoren, hirugarrena izango
|
zena
. Izan ere, guda honetan (zuzenean edo zeharka mundu osoari dagokiona) langileen baldintzak txartzen dira, langabezia handitzen da, soldatak jaisten dira.
|
|
|
Ibili izan naiz botillero, ez orain, aspaldiko urtetan ere, nire anaiarekin, Urzainkirekin eta koadrila oso batekin... eta haiekin lan asko egiten nuen entrenamenduetan. Gero, gehien nabarmendu
|
zena
, Patxi Eugirekin ibili nintzenean izan zen, baina aurretik ere ibilia nintzen. Zenbateraino balio duen botillero lanak?
|
|
|
Somorrostroko burdinak Bizkaiko gizartea eta ekonomia irauli zuen horrela. Egun, Europako burdin iturririk garrantzitsuenetakoa izan
|
zena
agorturik dago
|
|
|
Horrela, Frantziskotarrak 1541ean bertan geratu ziren, monasterio bat fundatuz, hainbat aldiz suteak suntsitu eta berreraiki behar izan
|
zena
, azken Karlistaden ostean.
|
|
|
Gertatu
|
zena
zera da, tenplu eta monasterioaren azken berreraikipen hau erromes mordo berriak biltzeko txikiegia gertatu zela, eta 1951n, berriz ere erreformatu beharrean basilika berri bat egitea erabaki zen.
|
|
|
Ikuskizun handiak taularatu arren, gizarte gaiak lantzen dituzte, herri antzerkiaren gazi gozoen iturritik edanez, ihauterietatik, batik bat. Zuzendaria Elena Bezanilla dugu, Sevillan aspaldi bizi den bilbotarra, triki punk doinuaren aitzindaria, gaztetxez gaztetxe ibili
|
zena
.
|
|
|
Kate uholde horren erdian baina, berri lokalek aise atxikiko dute jendearen, ez baitago satelite bidezko saiorik herriko kontuen tiradizoa gainditu dezakeenik. " Teknologia arloan gainera, duela 10 urte pentsaezina
|
zena
egingarri bihurtu da gaur egun. Garbi daukagu bide berri hau urratu beharra dagoela, eskualdeak tamaina egokia baitu elkarlanean aritzeko".
|
|
|
Nobela horren mamia, edonola ere, maitasuna dela erraiten ahal dugu, edota maitasuna nobelan aztertzen diren gaiak bizitzaren hizkuntzan sakontzeko aitzakia soila ere izaiten ahal da, nork daki, baina edozein irakurlek testuan ongi erreparatuz gero oinarri historiko sendoa duten bitxikeriak nonahi azaltzen zaizkiola ohartuko da. Iruñerriko Ororbiako lagun baten pasadizoa kasu, hain zuzen ere erdaraz mintzatzeko gai ez
|
zena
." Se intereso mucho Don Sancho en como habia sido el curso de la curacion y nuestro buen aldeano la explico, mas o menos de esta clasica forma: Primero picar, zirri zarra, mucho buru; guero' despues' tradujo Don Miguel, doler mucho buru; eta guero' y luego' volvio a traducir el Boticario polliki, polliki, surtir hizo el pelo, dijo concluyente el aldeano". (104 or.). Gabriel Biurrun 1751 urteaz ari zela oroitaraz dezagun:
|
|
|
Ezin dugu 1990ko gertaera partikular batek eragin zuen egoeraren ondorioekin bizi betirako; Abeberriren gustuko egoeran beti bizi alegia. 1990ean gertatu
|
zena
behin betiko finkatua geratzea nahi du berak. Hots, Bernard Marie auzapeza ohia eta Didier Borotra ez ziren bat etorri Udal Casinoaren proiektuan, eta desadostasun hura medio miarriztarrek Borotraren alde ebatzi zuten.
|
|
|
Eta garabia bobina horietako bat kamioira eramaten ari zela bi bobinaren artean harrapaturik geratu zen. Garabia erabiltzen ari
|
zena
Aldi Baterako Laneko Enpresa ABLE baten bidez kontratatua izan zen
|
|
|
Iparraldean sortu zen nolabaiteko abertzaletasuna, XIX. mendean Sabino Arana eta horiek baino lehenago: hori gutxi aipatu izan da hemen, baina lehenengo abertzalea ziur aski izango zen Dominic Garat, donibane lohizundarra, iraultzan eta konbentzioan egon
|
zena
, erregeari burua mozteko bere botua eman zuena; eta horrek izango zuen ziurrenik lehen proiektu politiko bat Euskal Herria osatzeko Iparralde eta Hegoaldearekin. Han izan zen intelektualen mugimendu bat.
|
|
|
Su etena indarrean izan zen bitartean, prozesuak espektatibak eta hipotesiak sendoki bermatu zituen. Finean, alderdi berria HB iraganean izan
|
zena
izango zen, sektore berriei leku emango zion alderdi bat. Funtsean, HBren eta ezker abertzalearen birmoldaketa bat ekarri luke.
|
|
|
Ordura arte kantatzen
|
zena
zergatik zen mugatua?
|
|
|
Hasieran instituzioen legitimazio eta deslegitimazioaren artean eman zen borrokaren ondorioz, instituzioetan zeuden partiduengandik egon zen halako pentsamendu bat herria egituratzea herria instituzionalizatzea balitz moduan. Eta orain ari dira konturatzen gizarte erakundeetatik aspaldi komentatzen
|
zena
: herria egituratzea dela behetik gora gizarte zibila egituratzea eta ez dena publifikatzea.
|
|
|
Loiolako Irratia bera aitzindari izan zen gainera bertsolaritzaren sustatze eta suspertze lan horretan. Bertsolariak garai horretan gainera bazuen aukera eta onarpen bat ere halako diskurtso euskaltzale abertzale bateragarri bat egiteko, gainerako alorretan baimenik ez eta hor, bere zailtasunekin egin zitekeena edo egiten
|
zena
gutxienez, zigorrak zigor. Diskurtso ofizialarekiko desobedientzia modu bat bazen hura ere eta jende askok onartua.
|
|
|
Egia esan, ez zen beste aukerarik, hil edo bizikoa baitzen haztea. Egin
|
zena
egin bazen, jende askoren borondate onari esker egin zen, baina egin zen guztia ez zen zuzen eta zentzuz egin eta horixe da orain konponbidean ipini behar duguna.
|
|
|
Beraz, desobedientzia zibilarekin edo gabe, berdin jardun beharra dago. Deskalifikatu
|
zena
, ordea, Eusko Jaurlaritza osoa izan zen, eta aldi berean Aretoak eztabaida politikoan parte hartu zuen, gauza erabat desegokia gure ustez. Epaileok ez dugu eztabaida politikoan parte hartu behar.
|
|
|
Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua: ...arrak liburuaren aipamena egitean zera azpimarratzen du" Bai lehen liburuko poemak aukeratzerakoan; bai berauetan eginiko aldaketetan; bai poema berrien egituraketa kaskarragoa eta hizkerarekiko arreta txikiagoan; bai berauetako askoren tonu mikatz eta garratzean, askok kartzelako esperientziaren islapen zuzenegia (guztiz ulergarria baina gure ustetan lan poetikoarentzat kaltegarri suertatzen
|
zena
) sumatu genuen, baita nolabaiteko desbiderapena arestiko poetikaz ere." (3 or.) Horregatik da, bada, bere ustez, oraingo liburu hau Sarrionandiaren samurtasunaren berreskuraketa.
|
|
|
Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango
|
zena
. 1995ean aldiz, Sarrionandiaren ustez" poemarik behinenak izkiriatzeke daude..." (Hnyi illa... Poemak, 147 or.)" Mezurik sakonenak ez dira oraindik esan" (Hnyi Poemak, 147 or.). Ez daki oraindik poemek zertarako balio duten, ezerk" ez du bermatzen poemok ezer aldatuko dutenik":
|
|
|
Ikusi dugun modura, Manhattan bilduman itsasotik urrundu eta hirira ekarri gaitu. Hiri bateko lekukotasuna emateko gaueko giroa aukeratu du bederatzi ipuin hauetan, beste narrazioetan ere nagusi
|
zena
. Gainera, aurreko narrazioetan ere Las Cortesera hurbiltzeko saioa egin zuen.
|
|
|
Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da. " Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria
|
zena
ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdi... Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat.
|
|
|
Baina, gure artean, Aita Manuel Larramendi andoaindar josulaguna dugu noski Argiaro garaiaren sustatzailerik handiena. Besteak beste, Corografía de la provincia de Guipúzcoa deritzan lana idatzi zuen 1754an, Bartzelonan 1882an argitaratuko
|
zena
. Gure hizkuntzaren goraipamenak ez zituen aski izan eta aitonen semetasunaz ere jabetua zen:
|
|
|
Adierazpen horren bultzatzaile eta idazkuntzan aurrenengo ibili
|
zena
, Baionan 1887ko urriaren 5ean jaiotako René Cassin izan zen. Aita Proventzakoa zuen eta ama Lapurdikoa.
|
|
|
Horrez gainera, Iparraldean gertatu
|
zena
aditzera eman nuen. Eta ez edonolako ofizialtasuna, epaitegietan erabili beharrekoa baizik.
|
|
|
Politikaren munduan erraz aldatzen dira iritziak: atzo on
|
zena
, gaur ez; eskaini bai, baina eman ez, eta abar.
|
|
|
Gure euskara hor zen oraingo talde politiko guztiak sortu baino lehenagotik. Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko
|
zena
, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte. Gai honetaz, historiagile direnek, beharrezkoa dute M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi hura ezagutzea:
|
|
|
Ilunaldi luze batean murgildu ziren Europaren mendebaldeko herriak Erdi Arora arte. Hala ere, etenaren ondotiko lehen mendeetan berezko indar edo inertziazko jarraipena ezagutu zuten, poliki poliki itzaltzen joango
|
zena
. Hemen, uste dugu mende askotan zehar adituen artean euskara latin elebitasunak iraungo zuela.
|
|
|
Adibidez, Eusko Ikaskuntza erakundeak bere sorreratik laster argitara eman zuen liburuxka interesgarri bat: Joakin Jose Landazuri historiagile arabarraren Treviño ilustrado (1921) zeritzana, XVIII. mendearen azkenaldian idatzia eta argitara gabe gelditu
|
zena
, gero Juan Allende Salazar zenaren hitzaurrez Eusko Ikaskuntzak argitaratua. Lan zehatza eta mamitsua benetan.
|
|
|
(Kontuan hartzekoa da dato hau: Ordenan izen bereko beste bat dago, Jose San Migelena, Korellakoa eta Lazkaon 1831ko irailaren 23an hil
|
zena
).
|
|
|
an, ezinduguahaztukomentuhonetanbazirelabesteidazlebatzukeregaraihorretan; horrekKarmengokomentuaguneintelektualnahikobiziazelaesannahidu. LehenxeagoaipatuduguFraiMigelSanFrantziskorena, Markinanhainbesteurtetan predikariizana, etagaraihonetanfrantsesteraarteFraiBartolomerenlagunizan
|
zena
, berarensermoiakoraintsuargitaratudirelarik.Bainabestebifraideerebazirenkomunitatehonetan, naturzientzietakogaietanikerlanakegitenarizirenaketa libururenbatzukargitaratzekoahaleginetanarizirenak.Honeladio1817koazaroaren29koDefinitorioJeneralekoaktak:. Sepresentóunmemorialaqueacompañan dosfolletosmanuscritosdelP.Fr.Francisco delaCruz, conventualdelnuestrode MarquinaenlaProv.deNavarra, enquesesol...
|
|
|
Correo taldeari ere hurbildu zaio Sud Ouest. Biek asteroko prentsan duten intereskomun berriaz gain, Les Editions de la Semaine elkartean duten partaidetzaz islatzendena, geroago itzuliko gara honetara?, 1989an Sud Ouestek Bilbao Editorialelkarteko akzioak erosi zituen, orduan El Diario Vasco eta El Correo Español/ ElPueblo Vascoko argitaratzailea
|
zena
. Sud Ouest Correoko akzioduna izanik, egunkarienEspainiako lehen prentsa taldeari elkartu zaio (hamar titulu), eta besteren artean ElCorreo, El Diario Vasco eta El Diario Montañesen jabea da, eta baita Telecincotelebista katearen operatzaile eta akzioduna ere.
|
|
|
France 3 Euskal Herri izenekoa, Baionako Merkataritza eta Industria Ganberaren lokaletan ezarria, ETBlen moduan. Edizio berri honek, Frantziako besteguztiak baino gehiago, ez du ezeztatzen 1990ean France 3 Tour Soirek lortu zuen lehenarrakasta, merkatuko %34koa
|
zena
. Nolanahi dela, 1995eko abenduan entzuleria tasaren errekor, historikoa?
|
|
|
Zehaztasun hauen balioa, ordea, zalantzazkoa da. Gogoratu Egin Irratiarekin EAEen gertatu
|
zena
, frekuentzia bakar bat eman baitzitzaion Gipuzkoako herrialdean (nahiz eta beste probintzietan ere kultursustapen eta hizkuntzaren erabileraren aldetik beste lehiakide askok baino proiektu euskaldunagoa aurkeztu). Edo Nafarroan Euskal Herria irratiarekin gertatutakoa, ez baitzitzaion lizentziarik eman.
|
|
|
1 Ikus entzunezko komunikazioari buruzko 82 lege hau izan zen hurrengo urteetan gertatu zenirrati eta telebistaren desregulazioaren abiapuntua (funtsean, Canal Plus telebistaren eta hainbat irratipribaturen zabalkuntzan gauzatu
|
zena
). 1986an irratia eta telebista arautzeko lege berri bat ezarri zen? 86 Legea, 1986ko irailaren 30ekoa?
|
|
|
Telebista pribatuaren legeak37, berriz, telebistaren zerbitzu publikoa gestionatzeko beste modua arautzen du, gestio modu zeharkakoa deitua izan
|
zena
, esan bezala, Telekomunikazioen Ordenamendurako Legean (LOT) Estatuak eta Autonomia Erkidegoek egiten duten gestio modu zuzenari kontrajarriz. Legeak hedapen nazionalekohiru zerbitzu aurreikusi zituen, eta hamar urtetarako emakidak zehaztu zituen, iraupenbereko epeetarako luzagarriak38 Zonal dekako deskonexioak ere agintzen zituen, etanabarmentzea merezi du Plan teknikoan finkatutakoak ez zirela egokitzen ez lurraldekultural ez politikoetara ere.
|
|
|
Hizkera errespetagarria, puntuzkoek eta hiriburukoek (Kopenhagen goekbereziki) erabiltzen zutena,. RiksmaT izenekoa zen, hots, batua, idatzia. Hizkeraarrunta, berriz, herritik herrira aldakor agertzen
|
zena
,. Landsmal izenekoa zen. Dikotomia oso adierazgarria da:
|
|
|
Godstein en ikuspuntu organismikoak sakonki eragin zion. Bertan LauraPosner ezagutu zuen, psikologoa eta ospitale berean Goldstein en lankidea, etorkizunean bere emazte eta Gestalt Terapiaren aintzindari izango
|
zena
. Fritz ekbere analisia Clara Happel ekin jarraitu zuen eta terapia lanetan hasi zen HelenDeutsch en gainbegiradapean.
|
|
|
Azkenik, beste eragin nabari bat, J.L. Moreno-rena dugu, Psikodramarensortzailea izan
|
zena
eta Perls ekin batera antzerki zaletasuna zuena. Iturri honetatikjaso zuten terapiako zenbait teknika, besteak beste, rol jokoak, monodrama etaelkarrizketa imaginarioa.
|
|
|
Laing, aipatutako beste asko bezala, paziente eskizofrenikoekin lan egin ondoren hasi zenfamiliekin lan egiten. Eskizofrenikoen familietan gertatzen
|
zena
bere ikuspegitikazaltzeko, mistifikazioaren kontzeptua garatu zuen (Laing, 1976). L. Wynne renpseudomutualitate kontzeptuarekin (Wynne eta besteak, 1971) eta T. Lidz enteoriekin (Lidz eta besteak, 1971) erlazionatu zuen Laing ek mistifikazioa.
|
|
|
Ackerman ek hizkuntza psikoanalitikoa erabiltzen zuen bere teoriak garatzeko, etagizabanakoari egiten zion so bereziki. Baina eredu terapeutiko oso pertsonala garatuzuen, non terapeuta oso aktibo azaltzen zen, probokatzaile zenbaitetan, egile batzuenustez estrukturalismoaren ikuspuntu aitzindaria
|
zena
(Gurin, 1976; Hoffman, 1981).
|
|
|
Txillardegi adiskidearekiko lotura ez zen atzo goizean sortu nigan. iritsi baino lehentxoago izan genuen geure belaunaldikoek haren izenarenlehen erreferentzia, mitiko samarra
|
zena
, zer esanik ez, gure lagunak ordurako eginazuena nahikoa eta sobera baitzen bere izena betikotzeko, ez baitzuen alferrik parte hartuizan Euskal Herriaren historiako bidegurutze nagusienetakoan, ene ustez, nagusienaedo erabakiorrena izan dena?, alegia, XX. mendeko erdialdean abiatu zen euskalmugimendu askatzaile berriaren ekimen sortzailean. Ekintzaile gutxi batzuk izan zirenlurrikara hura eragin zutenak; han egon zen bera.
|
|
|
Hura bai zen norberarentzako aurkikuntzahandia! Berak gorpuzten zuen, oraindik ametsa izatera ere ailegatzen ez
|
zena
; hots, berak frogatzen zuen, hizkuntza estrainioa nagusitan bereganatu arren, inoizko bateaneuskaraz ere isur nitzakeela garai hartan zirri borratzen ari nintzen poematontoleszenteak. Txillardegik egin bazuen, nik ere egin nezakeen, zergatik ez?
|
|
|
Bi izan ziren gure artean lehenak, edo gehien bat, kezkatuzirenak hortaz: Mikel Barandiaran Alkorta bata (geroago Iberdueroko Nuklear Sailekoburua izanen
|
zena
), eta Txillardegi bertzea. Biak hasi ziren sozialismo klasikoarentestu nagusiak gu denon eskuetara ekartzen.
|
|
|
Urteak joan eta urteak etorri, aldiak aitzina jo zuen eta, horrela, erakundearenBosgarren Batzar Nagusia iritsi zitzaigun. Honetan jazo
|
zena
, maiz eta testu frankotanagertua da. Dakigunez, bilkura historiko hartan, bertzeak bertze, gaizki edo ondosamar?, anitz definizio eman genuen hitz askotaz, hala nola,, herria?,, nazioa?,, burgeseria?,, proletargoa?...
|
|
|
Galdegin nionean noiz jazo zen sartze hura, erantzun zuen: «Pentsamazu, gure aitatxi
|
zena
haurra zen oraino, denbora hartan, hori gertatu zenean».Bizkitartean, gertakari bera askoz urrunago kokatzen dute beste bidarraitar batzuek; «Jinkoak daki noiz» izan zela esaten zuten.
|
|
|
Europako tradizioan, beraz, hila (gorpua edo arima berdin) hartu gura duten izakigaiztoak badira nonahi eta, alde horretatik, Araneko hilbegiran gertatu
|
zena
ez dagauza berria.
|
|
|
antza.Berak bi mutur horien artean zegoen errealitateari heldu zion: euskara atzerakazihoala eta, bost euskalkien azterketa egin; boteretik sasihistoria zabaltzen zutela-eta, Nafarroako Erresumarena azaldu, euskaldunen batasun politikoa izan
|
zena
; gizartearenerretratua marraztu zuen, bestalde, egiazko Euskal Herrian existitzen ziren arazoak etagatazkak gogoratuz: –La bella Easo?,. Blancos y Negros?,. El Tamborilero deErraondo?...
|
|
|
Tamalez euskaldun gehienek, euskal arazoari buruz kezkatu izan direnak ere, arazo politikoa
|
zena
auzi politikoa zela uste izan dute. Egia da, ekar ditzakeen baliabideak direla-eta, garrantzi handiko bitartekoa dugula egitura politikoa gure kulturaerdiesteko bidean.
|
|
|
Azter ditzagun barnekoa eta kanpokoa, begiak ongi irekita, ez itsumustuka. Ezin dugu onartu, zerutar omen zen kulturaren ordezkari sutsu batek (euskaldunizan
|
zena
, S.I.) luzatu zuen aholkua arrazoizkoa denik: –guk zuria ikusi eta Elizakbeltza dela esaten duena, beltza bezala hartu behar?.
|
|
|
Madariaga) etabi frankista ezagun zeuden bertan (Miangolarra/ Gutierrez). Probintzi mailan erabakibehar
|
zena
(halakorik izan baldin bazen), segur aski Aita Probintzialak deliberatuzuen, kontsulta ez formalen ondoren.
|
|
|
Franco-ren bigarren Gobernua antolatu zenean (1939ko abuztuan), Serrano kbere aurreko lekuan jarraitu zuen, Gobernazioan, harik eta hirugarren GobernuanAtzerri Arazoetara pasatu zen arte (1941eko maiatzean). Serrano izan zen (Ministroabera, alegia) 1939ko urrian Elizarekin hizkuntz arazoaz molde berri batez ostera mintzatzen hasi
|
zena
. Gobernazioa utzi aurretik burututzat eman ahal izan zuen auzia, 1940ko martxoan.
|
|
|
Baina Elizan zaharra
|
zena
eta Monarkian Administrazio eta Eskola bidez egin nahiizan zen hizkuntz politika nahikoa aldenduak zeuden beren irizpide eta helburuetan.Eta, aldenduak ez ezik, kontra ere bai arlo batzuetan. Eliza erromatarraren EuskalHerriko (eta beste hainbat tokitako) hizkuntzazko kulturapenean historikoki alde kritikagarririk franko ageri bada ere, arlo honetan elkarren lehian jarri ziren bi botereenhizkuntz politiken aldea nabaria da.
|
|
|
Horrela, ba, espainolista petoa etafrankozale porrokatua genuen Lauzurika Gotzaina, baina baita zinezko euskaldunmintzatzailea ere. Hau da, nonahi ere euskaraz mintzatzen saiatu izan
|
zena
, Durangon, noski, baina baita bisitatu izan zituen hainbat herri euskaldunetan ere, kalean edoelizan, euskaldunik aurkitzen zuen lekuetan. Euskararena, barrutik zerion zerbait zuen, berezko komunikazio tresna naturala.
|
|
|
Izan ere, garaiko euskaldungoa, gerrarekin, hizkuntzaren kultur eta erakunde mailan hain ahuldua gertatu
|
zena
–, parte estimagarri batez bederen, bere hizkuntzohituretan praktikan elebakarra ere bazela esan liteke: erdara zekien euskaldun askokgaizki zekien, artean, bigarren hizkuntza hori.
|
|
|
Itxura guztiz, hain frankista leial agertutako Lauzurikak eta Euskal Herriko bestehainbat elizgizonek ez zuten espero, kontsultarik gabe, Gobernuaren halako eskusartzerik. Segur aski, ondoko asteetan, ahal
|
zena
egin zuten apaiz eta fraideek, ekaitzari aurre egin eta urak berbideratzeko; tokiko eliz agintariek ahaleginak eta bostegin bide zituzten beren iritzi eta ezinegonak Gotzainari ezagutarazteko. Ondokogertakarien aurrean, hori da behintzat pentsa daitekeena, nahiz eta artxiboak horretanarakatzeke ditugun.
|
|
|
Horregatik, M. Miguel Gomez Apezpikuak berretsi baizik ez zuen egin lehendiketa aspaldidanik ezaguna
|
zena
, ondoko arau hau ontzat ematean (Miguel Gomez 1885: 32):
|
|
|
Jakina, horrek guztiak ez zukeen garrantzirik izango (ez behintzat izan zuenabezain handia!) tokian tokiko tradizioaren bitartez iritsitako baloreak eta bestelakokultur elementuak ordezkatuak izaten hasiak ez balira eta, gaitzago
|
zena
, herriarenegiazko premiatan oinarritutako balore berriak dekretuz eragotziak izan ez balituzte.
|
|
|
Aurrerantzean, haurrek eta gazteek tradiziozkoak ez ziren bestelako erreferentziak eskatuko zituzten bitartean, ohiko balore eta kulturaren transmisioaz arduratubehar ziren gurasoek ere maiz asko, ezagutzen hasiak ziren sistema berriko ereduakbaliatu ezinik, uko egingo zioten ezer transmititzeari. Kaleko ume aramaioar askokgero eta ezezagunago izango zuten ordura arte guztiz arrunta
|
zena
: lo kantak, asmakizunak, aho korapiloak, herri jolasak...
|
|
|
Irratilariari jada ez zaio inporta atzo gertatu
|
zena
, atzoko atentatuari buruz une hauetan esan daitekeena baizik. Beraz, albiste hori, apika, era honetara eman zitekeen gaurkoturik:
|
|
|
Ekintzak edo programak France Info izena hartu zuen, eta programazioa etengabeko informazioan zetzan. Sortu eta bi urte eta erdira, bi milioi entzule lortu zituen, arrakasta itzela izan
|
zena
(Remesal, 1990). Urte batzuk geroago esperientzia hori beste nazio batzuetara hedatu zen.
|
|
|
Baina inori ere ez zitzaion bururatu ahozko kazetaritza sortzea. Ideia hori, aipatu berri dudan enpresako goi exe erdialdean jo ez arren, asko hurbildu
|
zena
. Aparatu asko saldu ziren, eta Westingkutibo batek eduki zuen, H.P. Davis izeneko batek.
|
|
|
Agustín Remesal ek (1990, 7) aipatzen duen bezala, tutoretza horren aurka irrati lokal frantsesek egin zituzten lehen borrokak 1977 urtean jazo ziren: . Brice Lalonde lider ekologistak (geroago M. Rocard sozialistaren gobernuko ministroa izan
|
zena
) Frantziako lehen irrati pirataren sorrera aldarrikatu zuen. Bolbora zenbait hilabetez hedatu eta frantsesen lurraldea horrelako irratsaioez josita agertzen da (uhin libreak, uhin berdeak, uhin alternatiboak?), Europako gainerako irrati estazioetatik bereizgarri zuten bakarra hizkuntza izanik?.
|
|
|
1894ean eginiko ikerlan batean, Lodge k 137 metroko distantziara komunikatzea erdietsi zuen. Urte bat geroago (1895) eta Errusian Alexander Stepanovitx Popov ek hargailu bat egin zuen, eguratsean gerta daitezkeen jatorri elektromagnetikoko perturbazioak erregistratzeko gai
|
zena
. Alexander S. Popov fisikariak antena sistemak hobetzeko ahalegin handiak egin zituen eta Sovietar Batasunean irratiaren asmatzailetzat daukate.
|
|
|
Irrati hedapenaren esperientziaren hasiera hartan bada ezaugarri nagusi bat estatu eta nazio guztietan gertatu
|
zena
: ez zegoen kontrol ofizialik, gobernuek ipinitakorik.
|
|
|
Hiritar euskaldun anitzek ukan dute hamarkada hauetan irratiaren informazio izaeraren esperientzia zuzena; gainera, esperientzia hori, zenbaitetan, transmititzen den gertakari informatiboarekin bat egiteraino iritsi da. Kasu horietan, une informatiboa gure barne muineraino sartzen da, aldez edo moldez hedabidearen bitartekotza teknikoa bigarren planoan zeharo ostendurik geratuz (gutako askok dugu gogoan Tejero koronel espainiarraren estatu kolpe ahaleginaren irrati emanaldia, zuzenean egin
|
zena
).
|
|
|
Historian zehar baso autoktonoak baliagai iturri oparoa izan dira karrantzarrentzat; baso hauetako zur edo egurra izan zen urte luzez burdinoletan, baserrien eraikuntzan, ontzigintzan eta ikazkintzan erabili
|
zena
, baina jarduera horiek gainustiaketa ekarri zuten, XVIII. menderako baso asko desagerraraziz.
|
|
|
1968 urtean, Lanzas Agudas, San Este ban eta Ahedoko kooperatiba txikien fusioz sortutako kooperatiba hau, 1972 urtera arte ez zen ofizialki inauguratu. Hastapenetan pentsu fabrika txikia
|
zena
, denborarekin garatuz joan da, eta gaur egun, makina bat zerbitzu eskaintzen ditu, hala nola, pentsu fabrika modernoaz gainera, albaitari zerbitzua, zuhainen, ongarrien, animalientzako botiken salmenta eta nekazaritza makinen mantenua eta salmenta.
|
|
|
Ez dago argi noiz iritsi zen gizakia Kantauri aldera, hasieran oso jende gutxi izan bide baitzen eremu zabalotan bizi
|
zena
; gainera, ez zen aztarna askorik gelditu. Hala ere, Asón eta Karrantzako haranak ehizaleku aproposak izaki, ekialdetik etorritako lehen ehiztariak haran hauetako kobazulo eta erreken inguruetan azkar finkatu zirela pentsa daiteke.
|
|
|
Sasoi hartako klimak gorabeherak izan zituen, baina hotzak Goi Paleolitora arte (K.a. 40.000) iraun zuen, azken glaziazioaren aldi hotzena (Würm glaziazioaren azken fasea) izan
|
zena
amaitu zen arte hain zuzen. Gizakiak kobazuloetan bizitzen jarraitu zuen.
|
|
|
Horrela, XIII. mendearen erdialdean hain zen handia nekazaritzaren garrantzia, uzta txar batek gosete izugarria eragin zezakeela. Eta horixe izan zen hain zuzen mende horretan gertatu
|
zena
, goseteak eta izurriteak gogor jo baitzuten; eta horrek guztiak krisi ekonomiko larria eragin zuen.
|
|
|
Eskualde horren hegoaldean kontinente bat zegoen (gaur egun Demanda mendizerra deneraino heltzen
|
zena
) eta bertatik ibaiek garraiatutako hondakinak gaur egun Karrantza denaren hegoaldean metatu ziren, delta handi bat eratuz. Zenbat eta gehiago hurbildu itsasora ibaiek hainbat eta korronte txikiago dutenez, lehenengoz ibaiak garraiatutako material astunenak metatzen dira eta azkenik, korrontea erabat ahultzen denean, arinenak.
|
|
|
Horrela, nazioari buruz klasiko bihurtu diren bi ideietan jarri dugu arreta. Bata, ilustrazioarekin lotu dena dugu, iraultza frantsesaren ideologian gauzatu
|
zena
hain zuzen; bestea, Herder en8. Volkgeist, nozio hartatik sortu dena, erromantikoen artean zabaldu zena alegia (tradizio frantsesa eta tradizio alemaniarra, esan ohi den bezala).
|
|
|
Bata, ilustrazioarekin lotu dena dugu, iraultza frantsesaren ideologian gauzatu zena hain zuzen; bestea, Herder en8. Volkgeist? nozio hartatik sortu dena, erromantikoen artean zabaldu
|
zena
alegia (tradizio frantsesa eta tradizio alemaniarra, esan ohi den bezala). Lehenengoa harturik, nazioa era honetan ulertu litzateke:
|