|
2000
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela esan genezake, Bilboko Lore Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore
|
zena
, Bilbok bere seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza egin nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak.
|
|
|
Nolanahi ere den, autore biok batera aurkeztu ziren Bizkaiko Diputazioak 1888.eko ekainaren 8an euskara irakasteko atera zuen katedra hornitzeko oposiziora, baina hau geroago Euskaltzaindiaren sortzaile eta aurren lehendakaria izango zen Resurreccion Maria de Azkuek irabazi zuen. Postu horretarako hautatua ez izanak ez zion Eusko Alderdi Jeltzalearen fundatzaileari galarazi hizkuntzaren alde borrokatzen segitzea, baina dirudienez, gertakari horrek biziki nahigabetu zuen Unamuno, ordurako Bilboko Institutuan latin irakasle
|
zena
, izaeraz aski harroa izanik.
|
|
|
Gaur egun Estatu espainiarreko kazeta digitalen kalitatea, orain dela gutxira arte Estatu Batuetakoena
|
zena
bezain ona dela ziurta dezakegu. Horren lekuko, horra hor oraindik orain El Mundo, La Vanguardia, Canarias 7 edo ABC k lortu dituzten sari ospetsuak arlo honetan.
|
|
|
1998ko erdialdera paperezko egunkariaren 8 edizioak webgunean sartu zituzten. 1999ko otsailaren 23tik aurrera azken orduko albisteen zerbitzua sareratu zuten 9:00etatik 22:00etara aldi oro berritzen
|
zena
. Eskaintza hau informazio berezituarekin osatzen da, besteak beste," Motor"," Cine de estreno"," Eurofutbol" edo" Euro" izenburupean agertzen direnak.
|
|
|
Hasiera batean pentsa zitekeen PDF formatua (Porta ble Document Format) izango zela egunkariak sareratzeko nagusituko
|
zena
, sistema honen bitartez paperean agertzen den itxura berbera mantentzen delako. Alabaina, El Periodico de Catalunya bezalako kasu bakar batzuk izan ezik, badirudi beste guztiek baztertu egin dutela inprimatutako kazetek eskaintzen duten eredua, eta horren ordez lengoaia propio baten bila dabiltzala.
|
|
|
Giro horretan eta Iparraldeko intelektualen eskutik, euskal aldizkariak berriro ere poliki poliki sortu ziren. Horren adibide bezalaAintzinaaldizkaria dugu, kontserbadore eta abertzale kutsukoa, 1942 urteko ekainean berragertu
|
zena
, oraingoan A. Ospitalet eta Marc Legasseren zuzendaritzapean. Bi urte gehiagok pasatu behar izan zuten Herria aldizkariaren agerpena ezagutzeko.
|
|
|
Bi urte gehiagok pasatu behar izan zuten Herria aldizkariaren agerpena ezagutzeko. Herri a, Euska ld unaaldizkariaren ondorengoa, lehenengo euskal astekaria izan
|
zena
alegia," Journal basque français hebdomadaire" epigrafearekin Baionan atera zen, 1944ko urriaren 19an. Argitaratzeko baimena eskuratzeko, Pierre Lafittek, hogeita hamar urtetan komunikabide honen zuzendaria izango zenak, nazien aurka erakutsitako merituak azaldu behar izan zituen.
|
|
2001
|
|
|
Izan ere, egun horretan erabakitzen
|
zena
ez zen elkarren lehian ari ziren alderdi batzuen arteko botere nahi hutsa. PPk eta PSOEk plazaratua zuten mezua arras bestelakoa zen:
|
|
|
EtxeberriAintxartek Parisen aurkeztu zuen proiektua, estreinako aldiz Ipar Euskal Herri arentzat departamendua, euskararenofizialtasuna eta ahalmen handiko autonomi estatutua galdetzen zituena federal kutsuko Frantziako Errepublikarenbaitan, Legassek egindakoa zen. 1945eko irailean gerra osteko lehen hauteskundeak egin ziren Frantzian, kantonamenduetakoak hain zuzen; eta hauetara, Ipar Euskal Herria ren historian lehenbizikoz Nationaliste basqueizenarekin agertu
|
zena
Legasse izan zen. 95 boz bildu zituen.
|
|
|
Horren astuna ez balitz, gehiagok egingo lukete. Eta hori dena, lehen ezagutzen ez
|
zena
ezagutarazteko. Lehen materialak eskaini, alegia.
|
|
|
Ondoko lerroetan, zientzia eta teknologiako atal ezberdinetan mende honetan gerta daitezkeen aurrerapenak aurresatera ausartuko gara. Irakurle, gogoratu goian aipaturiko guztia, hots, XIX. mendean inork ez zuela geroetorriko
|
zena
aurresan; kasu honetan ere, muga berbera daukagu. Aipatuko diren gai batzuk, egungo erronka nagusiekin lotuta daude (grabitazio kuantikoa, garuna...); beste zenbait arlotan, berriz, aurresankortasunak erraz agoa dirudi, XX. mendearen amaieran arlo horiek itzelezko bultzada jasan baitzuten eta gutxienez mende honetan beraien jarraipena espero baita.
|
|
|
Ideien kontra baietz, baina hizkuntzen aurka ez zuela jo Francok, dio berak. Bien, ideien eta hizkuntzen kontra jardun zuen Francok, behar zenean behar
|
zena
joz. Gaztelaniaz argitara emanda zegoen Brabanteko Genoveva zergatik debekatu zuen bada euskaraz zentsurak?
|
|
|
Erreportajeetan, gehienbat. Irudi bat edo beste jarri, pasartebatzuk aukeratu, eta hori zen eman ohi
|
zena
. Eskandalu handirik gabe, egia esan.
|
|
|
Erreforma garaian espainol proiektuak euskararen azaleratze indartsu bat espero zezakeen, instituzio berrien agintaritzatik etorriko
|
zena
, frankismoaren azken urteetan argi zegoelako herriarengan nahiko kontzientzia bazela horretarako. Euskal Herriko PSOEk berak ere hori nolabait onartu beharrean ikusten zuen bere burua euskararen aldeko sentimenduaren aurrean eta, beraz, berton eurenproiektu espainola kudeatzeari begira (Jauregi kasu, Kintanak duela gutxi kontatu digun legez) espainol kultura ez zabaltzeko euskara era guztietara indartzea onartu beharrean zeuden, hori euren proiektua manten zedin derrigorrezkoa ikusten zutelako, autodeterminazioa aldarrikatzea (PSE 78) bezala.
|
|
2002
|
|
|
Horixe da izan ere gogoeta hau abiatzeko kezka nagusia, Euskararen Unibertsoa jardunaldietan ere agertu
|
zena
: hizkuntz normalizazioaren alde hainbat ekimen, proie ktu eta ildo ditugu martxan, eta hala ere ez dirudi datozen urteotan euskararen erabilpen normalerako bidean aldaketanaba rmenik ikusiko dugunik.
|
|
|
Suediar gutxiengo aberats indartsuak aldez aurre tiksumatu zuen suomieraren hedakundea etorriko zela. Eta 1920an gauzatuko
|
zena
aldez aurretik igarririk, aurrea hartzera deliberatu zen.
|
|
|
A rtean 1914ko mundu gerla hasi zen, eta Ganteko Proiektua bazterturik geratu zen. Hain zuzen ere, alemanen okupazio pean abiatu
|
zena
, iseka nahiz," Von Bissing Unibertsitatea" birbataiatu zuten flandriar abertzaleek; sorkuraz maingu eta" collabo" kutsuaz gaitzetsiz.
|
|
|
Euskal Unibertsitatea sortzeko inoiz aipatu den asmobideraga rri (nire ustez) bakarra Joxerra Etxebarriari entzun nion, duela zenbait urte, hitzaldi batean. Esaten zigun orduan bidea ikastetxe berri bat sortzea zela, txikia hasieran, poliki poliki garatuko
|
zena
. Non sortuko zukeen ere esan zigun, baina ez dator harira orduko xehetasunak errepikatzea.
|
|
|
Gaur egungo ikasle gehien gehienek euskaraz burutu dute ikasketa prozesu osoa, baina geletan eta karrajuetan erdaraz entzungo duzu parraparra. Izatez, erdararenerabilera asko nabarmendu da azken urteotan fakultateetan, eta fenomeno arraroa eta isilgordekakoa izaten
|
zena
guztiz natural bihurtu da, ia berezkoa talde batzuetan. Ikasgelako asanblada erdaraz ikusita nago ni neu.
|
|
|
Lehen zenbaki hartatik 25 urte igaro dira, eta orduan eskakizun
|
zena
orain ere eskakizun eta eginkizun da, euskal unibertsitatea, alegia.
|
|
|
Duela hogeita bost urte ez nuen zalantzarik euskarazkoun ibertsitatea egingarria zela esateko, eta gaur egun are zalantza gutxiago dut. Izan ere, tarte horretan eginiko bidea ikusita, gure inguruko UPV EHU bera ia ezer ez izatetik iamunstro izatera —tamainaz— pasatu da, UPNA ezerezetiksortu da, eta hasieran lanbide heziketarako zentro txikia eta lokala
|
zena
, poliki poliki, Mondragon Unibertsitateabihurtu da. Bistakoa denez, elementu eragingarri funtsezkoak egon dira tartean unibertsitate horiek sortzean eta sendotzean, baina, funtsezkoa eta oinarrizko den giza elementuaz gain, borondate politikoa eta finantzazioa —publikoa zein pribatua— egon direlako izan dira posible.
|
|
|
Hala nola, Norvegia (1905), Finlandia (1917), Txekia (1919) eta abar. Gurean, ostera, politika arloan garatu ez
|
zena
Unibertsitatearen garapen bidean ezin izan zen burutu. Garai hartatik datorkigu egun eztabaida berdina pausatzearen beharra.
|
|
|
Intelektualki hezitako eta errealitatea behatzeko gai den musulman batentzat, Islama lehen izan
|
zena
eta orain Mendebaldearen aldean dena konparatzea benetansamingarria izan zitekeen6 Afghani mendebaldar erronk aren jakitun zen. Erlijio musulmanari mendeetan zehar metatutako akatsak garbitu nahi zizkion, baina ziur zegoen Islama berrikuntza teknikoekin bateragarria zela.
|
|
|
2 Erradikalagoa izan zen Sayyid Qutb(), mugimenduaren ideologo nagusi gisa al Bannaren ondorengo izan
|
zena
. Mendebaldarrekin harreman onak zituen unibertsitate irakaslea zen," konbertsio" pertsonalbat bizi izan zuen eta Anaia Musulmanetan sartu zen.
|
|
|
Islamaren adar xiitak hasiera hasieratik erakutsi zuenezarritako botere politikoarekiko nolabaiteko mesfidantza, batzuetan etsaitasun bihurtzen
|
zena
. Horregatik eduki zuen arrakasta handia arabiarrak ez ziren herritar musulmanen artean, batik bat irandarrengan sustraituz.
|
|
2003
|
|
|
Hala ere, orain dela hogei urte eskas erabat besterik zen. ETB 1983an indarrean jarri zenean, telezinea lehiobako gela ezkutu batean zegoen makina zen, inor gutxiri erakusten zitzaion arren programazio aren ardatza, bihotza eta ezinbesteko gunerik garrantzitsuenetakoa
|
zena
.
|
|
|
Gaurko kezka nagusia matrikulazioaren jaitsiera edo beherakada da, jada orduko zenbaki hartan ere seinalatzen
|
zena
, bestalde. EAEko zifren arabera, 1986 ikasturtean 46.487 ziren euskaltegietako ikasleak.
|
|
|
1. Euskaldun naizen aldetik, egiten dudan balorazioa negatiboa da, ez besterik. Erabaki da euskararekiko jarrera tolerante batetik (praktikan aski ez
|
zena
euskaldunen hizkuntza eskubideak bermatzeko, emaniko urratsak minimoak izan baitziren) jarrera erasokorrera pasatzea, aditzera emanez nafar erdaldunen, hots, nafar gehienen bazterkeria ezin zela gehiago jasan.
|
|
|
Egunkari a-k zuen balio nagusia, nire iritzian, info rmatiboa zen. Herri honetan gertatzen
|
zena
kontatzen zigun, prisma jakin batetik noski (periodiko bakarra izatea ren zamak), beste askok kontatzen ez zizkigutenak; Biasteri edo Erriberri Amoroto edo Baliarrain bezain euskal herri zirela gogora ekartzen zigun (ez modu panfletario edoerromantikoan, ez: hango saltsa eta berri xumeak kontatuz), eta beste askok, Biasteriko gertae ren aldamenean, Murciako Alcantarillakoak kontatzen dizkigute; Feroeuharteetan edo Ipar Irlandan gertatzen ari zenaren berriematen zigun (prisma jakin batekin, noski, baina ez zegoen besterik...), eta beste askok futbol kontuetara mugatzen zituzten Danimarkako administraziopeko uharteen gorabeherak, edo Ipar Irlandaz Clinton agertzen zeneanbaka rrik akordatzen ziren; iritzi emaile sakon eta ugarirena rtikuluak kaleratzen zizkigun (baita astunegiak egiten zitzaizkigunenak ere tarteka); periodiko osatua zen (osatzeko lanean beti ere, osatzekorik ere bazuen-eta, bertan zihardutenek ongi asko dakiten bezala).
|
|
2004
|
|
|
Haria baitzen, ez lokarri sendoa. Xalbadorren garaietatik heldu
|
zena
, gero 1983koan txapelketaurteroko eta ibiltari bihurtu zenetik, beti izan dira Baxenabarreko bertsolari batzuk, Lapurdikoakgero. Azken urteotan muga ertzekoak ziren.
|
|
|
Ezer asmatu gabe, zehatz, aipuz aipu, aurkitu duenarekin. ...tzaile handia, diktadurak demokrazia baino maiteago izan dituena; Errepublikaren aurka jokatu zuena ez bakarrik idatziz, baizik eta zuzendaritzatik konspirazioa antolatuz, buruzagi faxistekinha rremanak eginez; altxamenduaren hasierako uneetan rol erabakigarria izateaz gainera, gero errepresio latzarenbultzatzailea; Francoren aldeko bakarrik ez, Mussolinirenmi resle eta Hitler beraren goresle izan
|
zena
. Hori guztia eta gehiago.
|
|
|
Besteak beste, aurten zendu diren bi euskal idazle jator. Bata, ondarrutarra, Augustin Zubikarai; bestea, andoaindarra, Martin Ugalde, itsasaldeko Hondarribian bizi
|
zena
. Bitzuok ari dira argazkiotan, euskaltzainburuaren eskutik euskaltzain ohorezko gisa euren agiriak jasotzen.
|
|
|
1792an Kantek artikulu sorta bat hasi zuenBerlin is cheMona ts ch rift aldizkarian" Giza naturaren gaizki erradikalaz" lana rekin. Berlingo zentsurari aurkeztu zion idazki laburra, benetan beharrezkoa ez
|
zena
, Jenan argitaratu behar baitzen (Prusiatik at beraz). Dena den, komisioak argitalpenaarazorik gabe onartu zuen.
|
|
|
Beharbada gaurkotasun eza horren sinbolo ere bada Kanten jaioterria desagertu izana, Konigsberg
|
zena
orain Kaliningrad baita (Michail Ivanovitch Kalinin,, Sobiet Gorenaren Batzarraren buru), eta Konigsberg zaharretik oso aztarna gutxi geratzen baita. Ekialdeko PrusiaW Ibon Uribarri Filosofian doktorea eta EHUko Ingeles eta Aleman Filologia Saileko irakaslea da. ren hiriburu izatetik Errusiako lurralde baztertua izatera igaro da; alemana hitz egitetik errusiera hitz egitera.
|
|
|
Askoz geroago, hori bere bizitzako garai atseginena izan zela aipatu zuen. Aldarte horren lekuko, Eder eta bikainaren sen tipenari buruzko oharrak, best seller handia izan
|
zena
. Jakintsuen geletan egoteaz gain liburua damen bainuetan ere ez omen zen falta.
|
|
|
Aldarria XX. mendeko hogeietan azaldu zen, urte haietan irudien nahiz zinemaren munta adierazitakoareneta adierazlearen arteko ustezko lotura kolokan jartzekobaliagarria izan zelako. Kantengandik heredaturiko irudia (ia kontzientzia oroko rraz parekatzen
|
zena
) egokituz hasi zen eta, neurri berean (Max Webe rrek zioenez), haren lilura eta xarmaren atzean ezkutatzen zuena agertuz hasi zen.
|
|
|
Zinemak, beraz, gizakiak aspaldidanik amesten zuen espazioa eta denbora bilduko zituen adierazpide bilakatzealo rtu du. Bere baitan batu egiten dira XVII. mendeko" argi magikoa"
|
zena
," XIX. mendeko optikaren antzerkigintza" edota betidaniko" itzalen emankizunak" gizartean funtsezkoa izan den beste osagarri batekin: herri ikusleria1 Izan ere, gainerako gizarte adierazpideekin alderaturik, zinemaren ikus entzulegoa desberdina da, zeren antzerkizalea, operaren aldekoa edo literatura irakurtzen duena ez bezala, herri xehea eta arrunta baitugu.
|
|
|
Horrela, beste kulturekiko ezaguera modu asimetrikoan oinarritu zen, ezinbestean. Hauxe dela-eta, shuarsek beraiek beharrezkoa
|
zena
lortu zuten: zegokien filma beraiek egiteko eta kontrolatzeko aukera.
|
|
|
Hastapenetako euskal zinemagintza garaikidea, Larruque rt, Basterretxea, Ezeiza eta gisakoen itzalean egin
|
zena
, ez zen merkatuari begira jarritako jarduera izan. Ekimen batez ere kulturala eta soziopolitikoa izaki, haren ekonomia ere berezia izan zen, jendearen ekarpenek (Ama Lur), fundazioek (Ikuska) edo egileek eta euren ingurukoek (labur gehienak) finantzatu baitzituzten produkzioak.
|
|
|
Baita Euskal Herriko jendearen arteangogoa piztu eta zabaltzeko ere bertan egindako eta bertakoerrealitateari buruz jardungo zuen zinema ikusteko. Nolabait esateko, zinemaren inguruan kapital sozial berezi bat joan zen osatuz urte horietan guztietan, hain zuzen ere, oso oinarri produktiboa izango
|
zena
urte batzuk geroagozinema komertzialaren garapenerako.
|
|
|
Haize berriak nahi zituen zinemagintzan, zinema modernoagoa, duinagoa eta kanpoan erakusteko modukoa. Asmo horrekin goitik behera aldatu zuen indarrean zegoen sustapen sistema, oso urria orduan eta filmek takilan lortutako diruaren ehuneko txiki batean gauzatzen
|
zena
. Sistema berriaren ardatza aurreratutako diru laguntzak izango ziren, teorian filmek estreinatu eta gero lortuko zuten takilaren arabera legozkiekeen diru laguntzen aurrerapena izango zena, baina errealitatean proiektuen gaineko diru laguntza diskrezionala bihurtu zena.
|
|
|
Asmo horrekin goitik behera aldatu zuen indarrean zegoen sustapen sistema, oso urria orduan eta filmek takilan lortutako diruaren ehuneko txiki batean gauzatzen zena. Sistema berriaren ardatza aurreratutako diru laguntzak izango ziren, teorian filmek estreinatu eta gero lortuko zuten takilaren arabera legozkiekeen diru laguntzen aurrerapena izango
|
zena
, baina errealitatean proiektuen gaineko diru laguntza diskrezionala bihurtu zena. Kapital sarrera garrantzitsua gertatu zen horrela Estatuko zinemagintzan.
|
|
|
Asmo horrekin goitik behera aldatu zuen indarrean zegoen sustapen sistema, oso urria orduan eta filmek takilan lortutako diruaren ehuneko txiki batean gauzatzen zena. Sistema berriaren ardatza aurreratutako diru laguntzak izango ziren, teorian filmek estreinatu eta gero lortuko zuten takilaren arabera legozkiekeen diru laguntzen aurrerapena izango zena, baina errealitatean proiektuen gaineko diru laguntza diskrezionala bihurtu
|
zena
. Kapital sarrera garrantzitsua gertatu zen horrela Estatuko zinemagintzan.
|
|
|
Urte haietan gogo eta ekimen handiak zeuden Euskal Herrian zinema egiteko; eta borondate hari, enpresa egitura handi baten jabe izan gabe ere, filmak egiteko beharrezko kapitala modu nahikoerrazean biltzeko aukera batu zitzaion. Hartara, posible izan zen urtez urte produkzio maila handitzea eta lehenengo aldiz Euskal Herriko historian zinema ekoizpenprofesional edo komertzialeko jarduera esanguratsua etaegonko rra izatea," euskal zinemaren" markapean ezaguna egin
|
zena
espainiar Estatu osoan, bai eta atzerrian ere. Gutxi iraun zuen, ordea, aldi hark, bai Madrilen bai Euskadin aldatu egin baitziren zinemagintza sustatu eta diru laguntzak emateko moduak.
|
|
|
Erdozaintzi definituko lukeen hitz bat bilatuko bagenu, hori" konpromisoa" litzateke; bizi zuen garaiare kiko eta errealitate hurbil nahiz urrunarekiko konpromisoa. Iparraldeko fraide frantziskotar euskaltzalea, militantea eta olerkaria egiazko engaiamendu bati lotu zitzaion bere bizitzan; egiazko diogu, ez baitzen soilik teoria mailako engaiamendua, praktikan eta eguneroko zereginetan ere gauzatu
|
zena
baizik. Haren inguruko gizarteak, eta munduak oro har, bizi zuen krisi larriari ezin bizkarrik eman, eta jarrera aktiboa hartu zuen, bai erlijioan, politikan, kulturan, bai maila pertsonalean ere.
|
|
|
Ordura arteko molde zaharrak hautsi eta bide berri bat eraiki nahi zuen EuskalHe rrian. Euskal Eliza berri bat aldarrikatzen zuen, herriariirekia, herria ren barnean errotua, kultura, politika nahiz ekonomia aldeko euskal arazoei aurre egiten saiatuko
|
zena
. Helburu horiek izan ziren, hain zuzen ere, hainbat proiektu eta talderen abiapuntua:
|
|
|
Gipuzkoako Foru Aldundiko buru izango
|
zena
, isil isilean kontuak eraman eta zorrak ordaintzen aritzen zen, besteak beste. Zeinek esango eta pentsatuko zuen?
|
|
|
Baina bera bakarrik ez, tarteka kolaboratzaile ezin hobea izaten zuen ondoan: Nemesio Etxaniz apaiza, ipuin eta kantuzko pedagogi bide berriak ireki nahian aritzen
|
zena
, taldeko eginkizun guztietan laguntza paregabea emanez.
|
|
|
Lehenago adierazi bezala, Pako Miangolarraren laguntza erabakigarria izan zen; pisua erosi zuen Donostiako Gros auzoan, Ameriketatik etorritakoa zen eta diruz ondo zebilen, eta berak erositako ekipoekin egiten genituen grabaketak. Ni hango grabaketen teknikaria nintzen, inprentara azalak egitera joaten
|
zena
, diskoak zabaltzen zituena... denetik suertatzen zen.
|
|
|
" Direla urte batzuk, gu re herrian nekez aurkituko genukean batere lotsarik gabe Jainkoa ukatuko zutenik. Gizartea ren giroa bera nahikoa zen horrelakorik agertzera ausartzen
|
zena
ezeztatu eta eskomikatzeko. Nunbait seguru geunden!
|
|
|
Adibidez, Ramon Saizarbitoria kirolaz idazten hasi eta au rrerago egunean egungo gaiak jorratzen zituen, eta Jarraiko Saizarbitoria izenpean egiten zuen. Beste egunkarietan erdaraz egiten
|
zena
euskaraz egitea zen gure helburua. Nik antzerkiaz idazten nuen, baina beti Joseba Agirre ezizena erabiltzen nuen.
|
|
|
Hizkuntzalariek esaten dute biak identifikatzen direla eta ez dutela zerikusirik linguistikoki (la llave ez da femeninoa berez, ezta el cuaderno maskulinoa ere). Puntu honetan aurrekoan gertatzen
|
zena
gertatzen da ere; ezin da hizkuntza isolatuta aztertu, testuinguruan ikusi behar dugu. Lehen errealitatearen/ kulturaren/ pentsamendu patriarkala ren eragina aipatzen bagenuen, orain ere aipatu behar dugu, eta horrela ikusi litzateke kontua, modu ‘global’ batean.
|
|
|
Beraz, ezker filosofikoarentzat garrantzizkoa zera zen: eskuinarentzat aldaezina
|
zena
aldaraztea. Eta hain zuzen zientzian eta filosofia zientifikoan (edo analitikoan) identifikatu zuten dialektiko berriek kontserbadorismo tematienaren erreserba nagusia.
|
|
|
Baina komunikabide lokalen aukerak tokian tokiko bizitza kulturala, politikoa eta ekonomikoa suspertzekoezerezean gera daitezke, eta baita aukera
|
zena
mehatxuere bihurtu, baldin eta haiek errepikatu egiten badituzte eremu zabalagoetako komunikazio egitura eta ereduak. Eta horixe da, zoritxarrez, neurri handi batean, Euskal Herriko telebistagintza lokalean gertatzen ari dena:
|
|
|
Bainadife rentziak egon dira Euskaltel eta Retenavarraren arteanherrietako beste telebistei dagokienean. ...bakarrik eraman izan ditube re sarean, udalerri haien eremu geografikoan, telebista horiekin mantentzen zuen harreman bereziari esker9 Arau baino salbuespena izan da orduan, orain arte, Euskaltelen jokabidea tokian tokiko telebista lokalak eramateari zegokionean, nahiz eta azken aldi honetan aldaketak antzematen hasi diren; horren adibide dira Goierri Telebistaren kasua —kablez emititzen hasi
|
zena
, lurrazalez baino lehen—, edota berriki GoiTBrekin sinatutako hitzarmena harenp rogramazioa Debagoiena bailaran hedatzeko.
|
|
|
Horrela, bi talde nagusi daude gaur egun estatu mailan: Localia (Prisa taldearena), eta Vocento (lehen Correo taldea
|
zena
). Horiez gain, elkarte batean biltzen diren telebista independenteek osatutako talde txikiagoak daude, eskualde edo erkidego mailakoak.
|
|
2005
|
|
|
Bostak, bizibidez, legegile edota epaile ziren. Zalgize Nafarroako Kantzileria kontseilari eta gero Nafarroako Parlamentuko kontseilari; Arrain Zuberoako epaile; Arnaut Oihenart Nafarroako Parlamentu aurrean abokatu eta J. Bela, Zuberoako Gorteko abokatu, Errege epaile izatera ere iritsi
|
zena
. Darthez ere epaile izan zen Aiben.
|
|
|
Mendea ren hasierarekin batera abian jarri zen bai euskarari Ziurtagiriak 5 urte bete izana agian ez da munta handiegiko efemeridea, baina Kontseiluarentzat eta dagoenekoZiu rtagiria eskuratu duten 1.300 enpresa, erakunde, saltoki eta elkarterentzat seguru asko badu bere garrantzia. Duela bost urte urxirripa isil baten antzera hasi
|
zena
dagoenekoerrekasto kantari bihurtu da, eta datozen urteetako ahalegin eta ibiliaren ondorioz lehenik ibai oparo eta geroago itsaso zabal gertatzea opa diogu. Euskal Herri osoan zehar pixkanaka pizten ari diren izar gisa, euskararen normaliz azioaren argitasun beteak gure lurralde osoa hartu arte Bai Euskarari Ziurtagiriak asko, gehiena du oraindik egiteko, baina hasiak erdi egina dirudien bezala iritsiko da eginakurrego rria ren distira izango duen garaia.°
|
|
|
Parodia hori guztia eszenatoki erabat teknologizatuen gainean eramaten zuen aurrera. Izan ere, estetika futurista horixe zen bere produktu guztietan gehien nabaritzen
|
zena
. Diskoen izenak, ildo horretan, erretro futurismoa ren isla argia ziren:
|
|
|
Durangora joan nintzen ikastera eta han bi lagun izan nituen, oso euskaltzaleak. Bata gero Elgoibarren oso ezaguna izan
|
zena
: Jabier Bastida, azpeitiarra, Sigma enpresako praktikantea.
|
|
|
Baina bai, kolpe izugarria jaso zuen euskarak gure herrian. Ikastolarik edo antzekorik ez zegoen batere, San Viator, fraideen eskola, eta Eskola Nazionala deitzen
|
zena
. Azken honetan ikasi nuen nik.
|
|
|
Gure anaia Roman, orain nirekin Deustuko Unibertsitatean bizi dena, eta ni baino bederatzi urte zaharragoa dena, beti izan da irakur zalea. Elgoibarren bazen Pedro Jose Arriola izeneko bat —nahiko aberatsa eta liburuak zituena—, eta beste batzuk ere bai, Jose Mari Gonzalez, injineru ikasten zebilena, Manolito Ruiz, honek ere karrera bera ikasten ziharduen eta gure parean bizi
|
zena
... Roman horien laguna zen eta liburu giroan sartu ginen.
|
|
|
Baserritarrak, lana bukatu eta ikasteraetortzen ziren. Han ezagutu nuen, esate baterako, ikasle jator izan zen Joxe Mari Bastida, urte askoan Azpeitiko alkate izango
|
zena
.
|
|
|
Horiei nik igandeetan euskara irakasten nien, beren lagunek zinea ikusten zuten bitartean. Horien artean Eizagirre bat zegoen; orain Donostian mediku dela uste dut, Irungo Urdangarain, gero injineru izango
|
zena
, matematika kontuetan oso buru azkarra...
|
|
|
Lehenago aipatu dut Jabier Bastida, gero Elgoibarren praktikantea izan
|
zena
, beste bat horren lagun Iñaki Bereziartua azpeitiarra, orain Indian dagoena misiolari. Horiei eta beste batzuei esker, euskalduntasuna erne zitzaidan.
|
|
|
Orain hemen Deustuko Unibertsitatean Euskal Filologian irakasle estimatuak diren neure beste hiru ikasle ere gogoan ditut: Joseba Abaitua, karrera Deustun hasi eta gero informatika ikastera Ingalaterrara aldatu
|
zena
eta Estibalitz Amorro rtu eta Josu Bijuesca. Biok Estatu Batuetan egin zuten doktore tesia.
|
|
|
Suitzan bagenuen estudiante txartel bat eta horrekin oso merke erabiltzen genituen Suitzako eski toki guztietako funikularrak eta eserleku arruntak. Banuen lagun bat Estatu Batuetakoa, unibertsitatean fisika ikasten ari
|
zena
, ni bezala oso eski zalea, eta elkarrekin joaten ginen hango eta hemengo mendietara. Berak autoa zeukan.
|
|
|
Txomin Agirreren Auñamendiko lorea, 1897an argitaratu
|
zena
, hartzen da lehen euskal eleberritzat. Hona hemen liburu honen egileak dioena Bizenta Antonia Mogelibu ruz (honen liburuan egindako hitzaurrean) eta ondorengo andre idazleei buruz:
|
|
2006
|
|
|
Ramon Serrano Suner Francoren koinatuak familiaren lagun Marcelino Ulibarriren esku utzi zuen harrapaketa. Gero horrexek zuzenduko zuen errepresioaren epaitegia, heriotza zigorrez arduratzen
|
zena
. Camp de la Botan soilik, gaur egun Espekulatzaileen Foroak estaltzen duen lekuan, 1.400 pertsona fusilatu zituzten.
|
|
|
Masoneriarekiko gorrotoari dagokionez, Paul Prestonek Juan Tusquets erlijioso frankista katalanaren kasuan jarri du arreta. Prestonen arabera, integrista konbertitu horrek ahalegin aipagarria egin zuen" contubernio judeo mas6nico bolchevique" delakoaren mito gisa ezagun egingo
|
zena
hedatzearren. Tusquetsek Mola jeneralarekin eta Francorekin egin zuen lan, eta masoiei buruzko artxibo zabal bat egin zedin eskatu zuen behin eta berriro.
|
|
|
Testuinguru horretan kokatzerakoan eta gertatzen
|
zena
aztertzerakoan, egoera ezberdinak topatu genituen.
|
|
|
...an zen identifikatzea zein neurritan lotzen ziren ikasle etorkinekin gauzatzen ari ginen praktika pedagogikoa eta eskolan lantzen genituen beste zenbait proiektu; ezen, Etorkinen Eskolatze Proiektuaren elaborazioan hasi ginen lehendabiziko unetik azaldu zen ideia izan baitzen, ezin genuela haientzat proiektu solte bat egin, baizik eta ikastolako bizitzan ahalik eta normaltasun handienaz txertatuko
|
zena
izan zedin nahi genuela.
|
|
|
Sentimendu horiek sinbolo bat dute, Olentzero, eta sehaska intelektual bat, Arantzazuko santutegia. Baina, oinarrian, aliantza politiko bat da, espainiar nazionalista liberalen eta euskal nazionalisten artekoa, gizartean sakon sustraitu
|
zena
eta gaur egun arte iraun duena, gorabehera handiak pairatu arren. Orain arteko lerroetan aletu ditugu aliantza horren deuseztapenaren alderdi batzuk eta beraz, ez goaz ezer errepikatzera.
|
|
|
Elisabete lehoi domatzailea, Kaskarintxo globo bidez zeruetatik barrena bidaiatu
|
zena
eta Partxela ahalmen magikoak dituena aipatuko ditugu fantasiazko eredurik garbienak bezala. Hirurek ere bidaia magikoak egingo dituzte eta ahalmen bereziak izateko gaitasuna erakutsiko dute; aldi berean, eskola eta etxeko lanak egiteko laineza erakutsiko dute.
|
|
|
Kultura euskaldunari hitz molde berria eman nahi zitzaion. Horren bila jaio zen Jakin aldizkaria, lehen orduetan ere sortzaileen obra baino gehiago Ikastetxe haietako gazte taldeena izan
|
zena
().
|
|
|
Berehalako eztabaida eta erabakia (Euskaltzaindi berritua gidaritzat aitortu zenekoa: 1959), modernitatearen bila hartutako deliberoa izan zen, eten bezala sentitu
|
zena
agian, beharbada egiaz halakorik izan gabe.
|
|
|
Zer esango dizut, bada. Bazen fraide bat, jaunartzean, emakumeei jauna ahoan jarri baino lehenago, txora txora eginda gelditzen
|
zena
, haiei begira. Eta egia zen, halaxe zen, emakumezalea!
|
|
|
Bai. Hasieran benetako eskandalua izan
|
zena
baina gero erabateko arrakasta. Naya dantzalekua.
|
|
|
Parrokiako aretoan egin zen bilera batean izan zen. Tartean gertatu ziren Txapartegi, bai eta kanporatu ninduten sasoian ikastolako zuzendari izan
|
zena
ere. Bilera hartan nintzen ni ere.
|
|
|
Gogoan dauzkat urte horiek. Tartean bazen bat, maila oneko musikagilea, gurekin batera ari
|
zena
aholkularitza lanean. Zein zen bada?
|
|
|
Zarauzko ikastolako irakasle izan zen, kaleratu zuten arte. Zarauzko musika eskola ireki zuen, gerora Xirula Mirula izango
|
zena
, gaur egun Donostian eta Bilbon estudioak dituena. Irakasle izan zen Donostiako Elizbarrutiaren Irakasle eskolan eta Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailarekin kolaboratu zuen musika curriculuma lantzen.
|
|
|
Bai, baina Santillana azaldu baino lehen, ikastolan egin nituen egitekoak. Nire lehenengo lana izan
|
zena
, liburuxka gorri bat eta!
|
|
2007
|
|
|
47 Jakin i buruz ari naizenez, ezin naiteke hemen batasunaren historia zabalagoa egiten hasi: azkenean protagonista nagusia Euskaltzaindia bera izan zen, eta gogora ditzadan G. Aresti eta Txillardegiren lanak, eta horietako bakoitzak zuen inguruko lagunartea, aipatutako Bileretan oso presente egon
|
zena
. 1970ean eman zuten argitara Aresti eta X. Kintanak Batasunaren kutxa (Donostia, Lur), jada batasun bidean bigarren une batean sartzen ginenean.
|
|
|
lehena Europar Batasunari eta Estatu Batuei zuzenduta, Francori alternatiba espainiarra eraikitzen saiatu zen. Bigarrena (Agirreren betiko kezka izan
|
zena
), euskal nortasunari eusteko lana. Ahalegin horien adierazgarri izan zen Euzkadiko Jaurlaritzak (Agirrek bultzatuta) 1956an Parisen egindako Euskal Mundu Biltzarra.
|
|
|
Edonola ere, ezin da ahaztu Euskal Herrian bertan gertatzen ari
|
zena
. Aldaketa ekonomikoekin eta demografikoekin batera (oso garrantzitsuak eta behin eta berriro aipatu izan direnak), badaude beste batzuk arreta gutxiago jaso dutenak.
|
|
|
Saldu nahi diguten parabola anakronikoak Francoren erregimenari ere ematen dio" biolentziaren monopolio legitimorako" eskubidea...? Nola da posible oraingo ikusmolde hutsekin duela berrogeita hamar edo berrogei urte gertatu
|
zena
hain faltsuki ebastea. Frankismoaren aurka altxatu zirenek biltzen zituzten herri sostengua, munduko iraultzaileen eta demokraten oniritzia; eta, ondorioz, hango egoera historikoan beraiek zeukaten askatasun eta duintasunaren ikurra.
|
|
|
Erran nahi dut, erresistentziak ibili euskaldun guztiak desohoratu nahi dituzte, eta ez soilki frankismoaren aurka edota oraingo estatuen desmasien aurka pertsonalki borrokatu dutenak, baizik eta borroka hori ohore bat bezala onartu duen abertzaletasun osoa. Memoria eta egia historikoa errebindikatuz, argi utzi nahi dut oraingo egoera edozein izanik ere, baita ETAk berak gero hartu terrorismoko bideen kalteak presente izanik ere, gertatu
|
zena
gertatu zela, eta ez beste zerbait.
|
|
|
Frankismoak berak ondo ulertu zuen gertatzen
|
zena
, eta, gehiago dena, politika antikomunistaren aitzindaria zela aldarrikatu zuen. Franco ez zen bisionario bat; eskuindar eta erreakzionario hutsa izanik ere, totalitarismoaren amets falangistak ez zituen onartu Errepublikaren aurka botereak biltzeko baizik.
|
|
|
Maok eta Txinako Partidu Komunistak, Stalin eta Sobiet Batasunarekiko gorabehera zaharrak bazituzten ere, ez zuten inoiz begi onez ikusi desestalinizazioa, ez eta Khrustxevek proposatzen zuen Mendebaldearekiko lehia ekonomiko baketsua ere. Eta 1959an Txinan hasitako Aurrerakako Jauzi Handiaren porrot lazgarria xurgatzerakoan sobietarrengan aurkitu zuten laguntasun eskasa, eta beranduxeago Indiarekiko gerran Moskuk hartu zuen jarrera, aski izan ziren komunismoaren baitako etendurarik handiena izango
|
zena
agerian ipintzeko. Handik aurrera, elkarrekin ez baizik elkarren aurka aurkituko ziren Mosku eta Beijing nazioarteko arazorik gehienetan.
|
|
|
Euskal Herriaren berritze horren ereduan bada industrializazio prozesu sakon bat, Bizkaian eta nolabait Gipuzkoan ere berrindustrializazio dinamika batean gertatu
|
zena
, eta estreinakoz Nafarroako eta Arabako industrializazio modernoaren ezarpena. Nafarroako kasua aztertzerakoan, gerta daiteke prozesu horrek zer suposatu zuen ongi ez ulertzea, bere egitura ekonomiko eta sozialaren azterketa sozio-ekonomiko hori hamarkadaz hamarkada egiten badugu.
|
|
|
Totalitarismoaren eredu politikoa ezartzeko azken aukera izan zen justu 1958an. Totalitarismoak ez zuen inoiz aukerarik izan erregimen frankistan sustrai sakonak lortzeko; aldiz, frankismoaren sistema politikoaren historia luzean maiz ikusi ahal
|
zena
beste gauza bat zen: erregimen barneko familia politikoen arteko borrokak.
|
|
|
Horren lekuko izan zen Espainiako estatuan 2004ko martxoaren 11n izandako atentatuen inguruan gertatu
|
zena
. Aznarren Gobernuak eratu zuen estrategia informatiboari —zeinaren bitartez ETAri eta ez Al Kaedari egozten zitzaion masakrearen erantzukizuna— aurre egiteko SMS bidezko erantzun hiritarra eratu zen.
|
|
|
Prestige petrolio ontziaren istripuan ardura gehiago edo gutxiago izan zuten herrialdeen zerrenda globalizazioaren metafora onena zela aipatu izan zen1 Ontzia 1976an Japonian eraiki zen, eta 2002ko azaroaren 5ean Letoniako Ventspil eko portutik abiatu zen bere azkeneko bidaia izango
|
zena
burutzera, lehenago hilabeteak emanak zituela San Petersburgon ontzi biltegi moduan. Letoniatik irten eta egun gutxira, Danimarkako portu bateko azterketan, teknikari bat jada konturatu zen ontzia bidaiatzeko egoera onean ez zegoela, baina ez zen ezer egin horrek Gibraltarreko norabidean —antza, benetako norabidera, Singapurrera, heltzeko igarobidea— ez jarraitzeko.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak eskaturik arrantzaleek eginiko lana, fuela biltzera itsasora irtetea hain zuzen, garrantzi handikoa eta oso positibotzat jotzen den erabakia izan zen elkarrizketatutako bi pertsonen iritziz: " afera honetan hoberen egin
|
zena
galipotaren bila itsasora joatea izan zen. Gezurra badirudi ere, baliabide sofistikatuak ez izateko ildo horretan hartu ziren neurriak eraginkorrenak izan ziren";" arrantzaleen lana haiek antolatu zuten [Eusko Jaurlaritzak].
|
|
|
Horrez gain lantalde bi osatzearen beharra ikusi zen: bata fuelaren bilketa, garbiketa lanak eta larrialdi plana jorratuko zituena, Herrizaingo Sailaren menpe; eta bestea eragile ezberdinek osaturiko aholku mahaia, ‘Batzorde zientifiko tekniko’ izendatu
|
zena
.
|
|
|
Baina nabarien ikusi
|
zena
, eta pertsona askoren bihotza mindu zuena, hegaztiek jasan zuten kutsadura izan zen.
|
|
|
" ‘Segun se solicita’ hori ez da gezurra. Ez zen hori, ordea, nahi
|
zena
. Ez ziguten beste irtenbiderik utzi.
|
|
|
Hori balitz, gaitz erdi. Eztabaida razionala antzutzen duen betiko sorgin gurpilaren adibide paradigmatikoa dugu hor, niri axola zaidana ez baita orain 30 urte egin
|
zena
ondo ala txarto egin zen, historiaren dominak eta txatarrak nola banatzen ditugun, baizik eta orain, gaur, bihar, zer egin behar genukeen. Zein diren hartu beharreko bideak eta neurriak euskarak aurrera egingo badu.
|
|
|
Kepa Altonagak, arrazoi osoz," euskarazko prosa zientifikoaren aurrendari" gisa aurkezten dituen lagun horien artean —gutxi edo aski— ezagun geratu direnetan aipatu behar ditugu: Albert Constantin Atharratzeko medikua, Dominique Iribarne, hori ere adopzioz atharraztarra eta, besteak beste, lehendabiziko gasnategi kooperatibaren sortzailea, Xemark eta Marcelin Zugun Zalgizeko etxeko jaun osaba ilobak, Grazien Istillart Makeako jaun auzapeza, eta Felix Larrieu medikua, sortzez mauletarra baina gazte gaztetik Paris aldera bizitzera joan
|
zena
eta Montfort l’Amaury hiri entzutetsuko auzapez bilakatu zena.
|
|
|
Kepa Altonagak, arrazoi osoz," euskarazko prosa zientifikoaren aurrendari" gisa aurkezten dituen lagun horien artean —gutxi edo aski— ezagun geratu direnetan aipatu behar ditugu: ...eko medikua, Dominique Iribarne, hori ere adopzioz atharraztarra eta, besteak beste, lehendabiziko gasnategi kooperatibaren sortzailea, Xemark eta Marcelin Zugun Zalgizeko etxeko jaun osaba ilobak, Grazien Istillart Makeako jaun auzapeza, eta Felix Larrieu medikua, sortzez mauletarra baina gazte gaztetik Paris aldera bizitzera joan zena eta Montfort l’Amaury hiri entzutetsuko auzapez bilakatu
|
zena
.
|