|
2000
|
|
|
«kalean ezagunak gara eta jendea kontu kontari hasten zaigu, hura ondo eta bestea gaizki. Hauteskunde kanpainan bereziki errietan hasten
|
zaizkigu
batzuk beste kolorekoen alde egin dugula sinetsita. Edota auzo bati buruz zerbait eginez gero, zergatik ez dugun haien auzoaz ezer aipatu eta halakoak.
|
|
|
Beti gertatu ohi denez, azterketa horiek egin dituztenentzat Euskal Herria ez da existitzen eta, beraz, bertako datuak Espainiaren eta Frantziaren osotasunean galtzen dira. Nolanahi ere, azterketa horiek baliagarri
|
zaizkigu
Euskal Herriko egoera ezagutzeko.
|
|
|
Desagertu dira gure aurretik. Urtean behin, edota bi urtez behin, etortzen
|
zaizkigu
, Errege Magoak bailiran, eta inguratzen dira gureganaino hau eta bestea eskainiz, hau eta bestea esplikatuz, ustez egia dena hobe apainduz eta gezurra dena itxuraldatuz, eta niri Iris Murdoch idazlearen aipamen hura datorkit gogora: " Isiltasun eta ausentziaren duintasunaren ondoren, hitzaren arrunkeria".
|
|
|
Informazio teknologiak etxe barrura sartu
|
zaizkigu
jada. Geroz eta etxe gehiagotan dago ordenagailua, alabaina informatika aparailu horretatik jauzi egin eta etxeko beste gailuetan barneratu da.
|
|
|
Miarritzeko kostaldean ugari dira itsas harkaitzak eta harri irlak. Hauetako batzuk (Rocher de la Vierge, kaiaren ingurukoak...) gaur egun, gizakiaren eraginez, lehorrarekin loturik agertzen
|
zaizkigu
. Beste batzuek (La fregate, Roche Ronde, Roche Plate...), ordea, irlen ohiko isolamendu baldintzak mantentzen dituzte eta horri esker bertan ekaitz txori txikiaren kolonia habigile garrantzitsu bat dago.
|
|
|
gobernuaren alderdi ekonomikoa nagusitu zaio, oraingoan, atal kulturalari. Horraino lotsagabetu
|
zaizkigu
kontsumoaren kultura eta kulturaren kontsumoa hain modu susmagarrian nahasten dituztenak! Dena da zilegi, antza," España va bien" leloaren aldarean sakrifizoak eskaintzeko garaian!
|
|
|
Infernuan alferkerian bizi diren demonioentzat ere nagikeria ez dela lagunik onena estimatzen du Deabru andreak, eta lurrera" lan" bila igotzea erabakitzen du halako batean. Hortik aurrera, deabru xarmangarri batzuren gorabeherak kontatzen
|
zaizkigu
idazlan honetan. Christine Nostlinger idazle austriarrak gazteen heziketa eta prestakuntzari buruz ideia oso liberalak ditu, eta horregatik nahikoa polemiko da batzuen ustez.
|
|
|
b. Lurraldetasuna, erabaki subjektua eta burujabetza, konpondu beharreko oinarrizko arazo gisa aurkezten
|
zaizkigu
.
|
|
|
Joan dan asteko Z. Argia irakurriz gero, mikatz zaizkigun zenbait burutapen ere eldu
|
zaizkigu
. Argitaratu diren lanetan, gure Erriaren aztertzeko urrats moduko aberatsak eskeintzen ditu zenbaitek.
|
|
|
Euskal historian jaiotza zertan izan den ezagut dezagun, bataio zerrendak ezinbertzeko tresna bilakatu
|
zaizkigu
. Labur erranda, baliabide hauek agertu aurretik jaiotza nolakoa zen konprenitzea ikaragarri zaila zaigu eta, eskuetan izanda ere, nahikoa konplexua, datuak ezosoak izaiten ohi baitira:
|
|
|
Azokaren eraikina ikusiko dugu hor. Azken hau atzean utzi eta eskuinerantz joz hiria zeharkatzen duen kale errepide nagusira aterako gara, eta gure aurrean Corazonistas eliza eta gaur egungo udaletxea agertuko
|
zaizkigu
.
|
|
|
Lehen bildumako narrazioak klasikoak dira beraren iduriz (iraganera eta fantasiara jotzen dute eta borobilak dira). Atabala eta Eurian ostera, narrazio gordinagoak agertzen
|
zaizkigu
eta absurduak indarra hartzen du; azkenik Ifarraldeko ordukoak errealistagoak dira eta bizitza zati bat jartzen digute begien aurrean, hor ezer gertatzen ez delarik (bukaerarik gabe bailiran, narrazioetako bukaera itxietatik urrun). (Joseba Sarrionandia.
|
|
|
Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen
|
zaizkigu
, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde: Egunkaria)
|
|
|
Orokorrean, hiru pertsonaia besterik ez
|
zaizkigu
deskribatzen eleberri osoan zehar. Batetik, bere senarra" Andres, profesionalki eta sozialki garailetzat jo dezakegun gizona":
|
|
|
Zer gerta ere bildumari jarraiki, hauek ere ipuin labur eta zorrotzak dira. Hemen ere," gehientsuenetan amaierako ezustearen laztasunak ematen die ipuinoi irakurlearen barruak astindu, zartatu eta asaldatzeko indarra." (Egunkaria VII) Are gehiago, bilduma honetan ere Berardok idatziriko ipuinak eskaintzen
|
zaizkigu
. Gainera, aitzinsolasean Berriondo´tar Anesek ipuin hauen argitalpenei buruzko oharrak egiten ditu.
|
|
|
Era honetan, pertsonaia ugari aurkezten
|
zaizkigu
orrialde hauetan. Batzuetan pertsonaia hauen gogoetak ezagutarazten zaizkigu pertsonaien izakerara gerturatu asmoz.
|
|
|
Era honetan, pertsonaia ugari aurkezten zaizkigu orrialde hauetan. Batzuetan pertsonaia hauen gogoetak ezagutarazten
|
zaizkigu
pertsonaien izakerara gerturatu asmoz. Hala ere, Rojok dioskunaren haritik zenbait pertsonaia oso lauak direla aipatu beharra dago:
|
|
|
Gure aburuz, denboraren igarotzeak garrantzia handia du liburu honetan. Honela, askotan hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten
|
zaizkigu
. Hiru denbora hauek lotzeko modu bakarra oroitzapenak eta ametsak direnez, hauei etengabeko erreferentzia egiten zaie.
|
|
|
Pertsonaia zehaztugabeak flashen modura aurkezten
|
zaizkigu
:
|
|
|
Bizitza pusketak (1996) bere lehen ipuin bilduman zortzi narrazio labur aurkeztu zizkigun Muguruzak. Honen izenburuak erakusten duen bezala, ipuin hauetan guztietan bizitzaren pusketak erakusten
|
zaizkigu
. Pusketa hauek osagarriak direla esan genezake, guztiek bizitzaren ikuspegi bat adierazten baitute.
|
|
|
Narrazio hauek guztiak independienteak dira, baina guztiek hiriko giroa dute kokaleku nagusia. Honela, hiriko giro honetan bizitzako hainbat egoera irudikatzen
|
zaizkigu
. Bestalde, egilearen beraren hitzetan," hiriaren interpretazio askotan gauzatzen dira istorioak." (Egunkaria VI) Haatik, Agurtzane Aiestaran ez da iritzi berekoa:
|
|
|
Narrazio labur hauetan zehar pertsonaia ugari deskribatzen
|
zaizkigu
, askotan aipamenetara soilik mugatzen delarik haien parte hartzea. Honela, hain narrazio laburren aurrean gaudela kontuan hartuta pertsonaien barne munduan askorik ez sakontzea itxarotekoa da.
|
|
|
Amodioari buruzko hamaika ipuin eskaintzen
|
zaizkigu
Montoiaren lehen ipuin bilduma honetan:
|
|
|
Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz. Oso presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten
|
zaizkigu
, kontatzeko moduagatik gehiago, kontatzen denagatik baino. (El Diario Vasco I)
|
|
|
Estiloari dagokionez, ironia, umore ikutua eta motiboen errepikapenak nabarmentzen dira: azken hauen bidez, ipuinen amaieran istorioa hankaz gora utziko duten gertakizunak iragartzen
|
zaizkigu
. Zenbaitetan egiturak nobela beltzaren impasse a dakarkigu gogora.
|
|
|
Egileak bilduma honetako narrazioak hiru ataletan banatu ditu: lehen eldarnioan bederatzi narrazio eskaintzen
|
zaizkigu
; bigarrenean bost; eta azkenekoan hamazazpi:
|
|
|
Lehen eldarnio honetako ipuin gehienak Euskal Herrian kokaturik daude, eta honako giro hauek aurkezten
|
zaizkigu
: gerra edo gerra osteko giroa, industrializazioa, aurrerapena, ohiturak, Ameriketarako emigrazioa.
|
|
|
Bigarren eldarnioan batez ere heriotzaren inguruko ipuinak kontatzen
|
zaizkigu
. Izan ere, pertsonaiak egoera edo arazo larri baten ondorioz, indarkeria erabiltzera joko du:
|
|
|
hauek oroitzapenak gogora ekartzeaz gain, pertsonaia ezberdinak uztartzeko lokarria baitira. Bestalde, ipuin hauetan bidaia ezberdinak kontatzen
|
zaizkigu
, hauetan guztietan pertsonaiek beldurrak, izuak, istripuak, iragana, ilusio txikiak, zalantzak... bidai lagun izanik. Haatik, han hemenka iradokitzen den heriotzaren zantzuak kateatuko ditu ipuinok.
|
|
|
Beraz, oraina eta iragana bata bestearekin harilkaturik ikus ditzakegu. Izan ere, askotan iraganetik ihesi eta etorkizun berri baten bila dabiltzan pertsonaiak aurkezten
|
zaizkigu
: baina, ihes hori beti ere antzua izango da, ipuinotako protagonistek ezin izango baitiote heriotzari aurre egin, patua garaile irtengo da-eta.
|
|
|
Bestalde, zorigaiztoko patuak biltzen ditu pertsonaiak. Oro har, ezinbestean noraezean doazen pertsonaien amaiera tristeak kontatzen
|
zaizkigu
. Izan ere, giza esistentziaren zentzugabekeria irudikatzen duten pertsonaia galduak dira.
|
|
|
Beraz, portuak, arrantzaleak, itsasoa,... etengabe errepikatzen diren elementuak izango dira. Haatik, era ezberdinetako arrantzaleak aurkeztuko
|
zaizkigu
, eta gainera, batzuetan arrantzaleen berri eman ordez, haien zain daudenen gorabeherak testuratzen ditu. Hortaz, itsasoaren munduarekin nolabaiteko lotura duten pertsonaiak aurkezten zaizkigu, lotura hori zuzena nahiz zeharkakoa izanik (senideren bat itsasoan izanagatik edo).
|
|
|
Haatik, era ezberdinetako arrantzaleak aurkeztuko zaizkigu, eta gainera, batzuetan arrantzaleen berri eman ordez, haien zain daudenen gorabeherak testuratzen ditu. Hortaz, itsasoaren munduarekin nolabaiteko lotura duten pertsonaiak aurkezten
|
zaizkigu
, lotura hori zuzena nahiz zeharkakoa izanik (senideren bat itsasoan izanagatik edo). Gai hauetaz gain, droga eta sexuari ere askotan erreferentzia egiten zaie.
|
|
|
Lutxo Egiak dioen bezala," narrazioen lokarria itsasoa bada ere, ezin esan itsasaldi berekoak direnik" (Deia). Hortaz, itsasoarekin harreman ezberdinak dituzten pertsonaiak aurkezten
|
zaizkigu
:
|
|
|
Merkataritzako nabegazioan mundu zabaleko portuetan dabiltzan marinelak edo itsabazter urrunetan galdutako petroliountzien inguruko istorioak kontatuko
|
zaizkigu
; besteetan, gizon emakumeek gorpuzturiko istorio samin eta indartsuak: andrazko bat gizonezkoen untzi batera igo zenekoa, aspaldi ikusi gabeko marinelaren aurrean familiak sentitzen dituen gazi gozoak, aspaldiko piraten gorabeherak. (Rojo, Jabier:
|
|
|
Are gehiago, pertsonaiak berak elkarrizketen bidez aurkezten
|
zaizkigu
, eta hauei buruz dakigun apurra elkarrizketa hauetatik jasotzen dugu. Gainera, elkarrizketa hauek zeharkako estilo librearen bidez txertatzen ditu kontakizunean.
|
|
|
Trama honetan zehar, pertsonaia ugari deskribatzen
|
zaizkigu
. Stalinen lagunek, esaterako, intrigaren korapiloa askatzen lagunduko diote Mailuri:
|
|
|
Ondorioz, eleberri honetan pertsonaia ugari aurkezten
|
zaizkigu
: erakunde armatuko partaideak, CIAkoak, presidenteak, laguntzaileak,...
|
|
|
Hala ere, narratzaile estradiegetiko eta orojakile baten bidez, hauetara guztietara hurbiltzeko aukera dugu. Honela, pertsonaia ezberdin hauen bizitzako zenbait pasarte eta hauen gogoetak eskaintzen
|
zaizkigu
. Halaber, narratzaile mota hau aukeratu izana egoera beraren ikuspuntu ezberdinak azpimarratzeko baliogarria zaio.
|
|
|
Arantxa Iturbe kazetariaren bi ipuin bilduma argitaratu ziren 90eko hamarkadan. Ezer baino lehen (1992) liburuan hamazazpi ipuin eskaintzen
|
zaizkigu
; eta Lehenago zen berandu (1995) bilduman, ordea, hamahiru. Bi bilduma hauetako ipuinok gai eta estilo bera erabiliz sortu ditu.
|
|
|
Honela, zenbaitetan hirugarren pertsonatik lehen pertsonara igarotzen da narratzailea. Lehenengo pertsonan narratzaile estradiegetikoaren beraren gogoetak ezagutarazten
|
zaizkigu
eta narratarioari irakurle izenaz zuzentzen zaio, gehienetan atalen hasieretan. Hainbat egunkaritan narratzailea aipatzean honakoa adierazi zuten:
|
|
|
Hala ere, atal hauen artean badira ezberdintasunak. Hogei horietako hamazazpitan Mikelen gorabeherak testuratzen
|
zaizkigu
. Eta horien tartean badira beste plano ezberdin batean kokaturiko hiru kapitulu Dionisos modura izendatuak.
|
|
|
bertan, borroka armatua utzi aurretik sator modura lanean zebilen bat hiltzeko erabakia nola hartu zuen kontatzen zaigu. Beraz, plano bat bestearen barruan txerta badezakegu ere, bi plano ezberdin hauek zeharo bereizirik eskaintzen
|
zaizkigu
: Mikelen oraina eta Dionisosen iragana.
|
|
|
Iñaki Petxarromanen ustez," sinbologia eta errealitatearen arteko nahasketa eder batean, Azken fusila itxaropenaren sinboloa da; gerra galdu ostean, oraindik dena galduta ez dagoela adierazten duen sinboloa." (Hika) Sinbologia honekin bat etorriz gero, txapelokerrek garaipena irudikatuko lukete; burdinbidea eraikitzen ari diren presoak, berriz, galtzaileen mendearen irudia izango lirateke. Iruzkingile honek aipatzen duenez," bi arlo politikoa eta pertsonala elkarrengandik ezin aldendurik azaltzen
|
zaizkigu
."
|
|
|
Hiru kokagune hauek txandakatuz eta tartekatuz eskaintzen
|
zaizkigu
, aurreko eleberrietan bezala, kasu honetan ere plano ezberdinak pertsonaia baten bidez lotuz: Fidel.
|
|
|
Migel seminaristak hiru eguneko baimena izan du etxekoak ikustera joateko. Beraz, hiru egun horietan zehar dituen sentipen, oroitzapen, gogoeta,... kontatzen
|
zaizkigu
. Ostiraletik iganderako hiru eguneko iraupen hori 1962 urte inguruan kokatzen da.
|
|
|
hil zaion anaiaren oroimena, maitasun istorioak, gaixotasuna... Haatik, denborari buruz mintzatzean aipatuko dugun bezala, bi ardatz hauek nahasirik aurkezten
|
zaizkigu
, bata bestean tartekatuz. Gainera, idazleak aipatu zuen bezala, bi hari hauek honela uztartzen ditu:
|
|
|
Argumentuari dagokionez, bi eleberrietan plano bikoitza aurkezten zaigu. Beluna Jazz eleberrian, batetik, Bob Ieregi saxojole ospetsuaren bizipenak kontatzen
|
zaizkigu
; eta bestetik, eroetxe bateko giroa du hizpide. Bestalde, liburuaren hasieran hilketa baten berri ematen da:
|
|
|
Ondorioz, datozen liburu hauetan ikusi ahal izango dugunez, pertsonaia arruntei jazotzen zaizkien gertaera eta pasadizo arruntak kontatzen
|
zaizkigu
: gizon emakume batzuen bizitzaren hainbat une ezberdin.
|
|
|
Fokalizazioari dagokionez, pertsonaia lauak aurkezteko ohikoa den kanpo fokalizazioa hautatu du. Era honetara, pertsonaien barne gatazkei ez zaie arreta berezirik eskainiko, eta pertsonaia lauak aurkezten
|
zaizkigu
. Arestian aipatu bezala, errealismo zikinaren ildotik idatziriko narrazioek ez dute pertsonaien garapen psikologikoan sakontzeko asmorik.
|
|
|
Eleberri honetako pertsonaiaren bizitza gure garaitik hurbilago kokatua dago. Igantzi deituriko gazte baten bizipenak kontatzen
|
zaizkigu
: Arantzazun igarotako haurtzaroa, Donostiara lan bila doanean, ETA erakundeko kideekin dituen lehenengo hartu emanak,...
|
|
|
Bertan, ETAko mintegietan esku hartuko du. Beraz, sinesgarritasun handiz osaturiko gertaerak kontatzen
|
zaizkigu
. Hau guztia 60ko hamarkadan girotua:
|
|
|
" Dakarren deskribapen soziologikoak mende ondar huntan gure alderdian egiten den literaturan oihartzun haundia badu. E. Etxamendi eta D. Landart, besteak beste, eremu hortan ari
|
zaizkigu
azken urte hauetan." (Maiatz 22)
|
|
|
Iraupenari begira, dirudienez bederatzi hilabete edo igaro dira, eleberri hasieran Maria Lurdesen bortxaketa aipatzen baita, eta bukaeran bere haurraren jaiotza. Bestalde, oro har, linealtasuna erabiliz kontatzen
|
zaizkigu
bederatzi hilabete hauetako gertakizunak, oso gutxitan baitaude denboran atzera edo aurrera jauziak:
|
|
|
Hortaz, ez dagokio lan honi horrelako sailkapen eztabaidatsuekin hastea. Halere, garrantzia handikoak iruditzen
|
zaizkigu
Zalduak esanikoak.
|
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu
|
zaizkigu
mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
|
Iparragirre euskal kantariak bere heldutasunean eskainitakoak ere ahantzi ezinezkoak
|
zaizkigu
:
|
|
|
Euskal herritarrok inora joan beharrik ez dugu giza eskubideak zer diren jakiteko. Historian zehar, bertako seme alabengandik adibide eredugarriak ez
|
zaizkigu
falta, eta horiek ikasi eta jarraitu beharrekoak iruditzen zaizkit.
|
|
|
En su carta de recomendación a dichas juntas, entre otras cosas viene a expresar: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu
|
zaizkigu
mintzotik eta hitz egitetik? (Si este mundo se asienta en sus bases, y se mantiene, si crea sus leyes, respetando el derecho de cada uno, si se enseña y se aprende la sabiduría y conocimientos, y si en fin conseguimos la salvación, todos estos bienes y favores nos vienen del lenguaje y de la palabra).
|
|
|
Datuen aniztasunak ondorio orokorrak ateratzea zailtzen badu ere, joera batzuetanantzekoak agertzen
|
zaizkigu
berriro EUSKALDUNON EGUNKARIA eta GARA: Iparraldearekiko joeretan hain zuzen. Bi egunkarietan, Ipar Euskal Herrian gertatutakoak aipatzen direnean, bereziki kultura eta euskararekin lotutako gertaerak aipatzendira, mota honetako albisteak Iparraldetik jasotako berrien erdia baino gehiago direlarik (%51 euskarazko egunkariaren kasuan eta %54 gazteleaniazkoarenean).
|
|
|
Albistegietako gaietan Euskal Herria ETBko albistegiek barrutik nola egituratzenduten begiratuta, berriro agertzen
|
zaizkigu
egunkarietan antzemandako joera batzuk.Eguraldiari eta trafikoari buruzko berriek (bereziki lehenek) Euskal Herri oso bat irudikatzen dute (joera hau lehenago ere ikusi dugu egunkari abertzaleetan). Politika gaieiburuzko albisteek, ordea, zatikatu egiten dute Euskal Herria:
|
|
|
Lan akademikoaren funtzioetako bat gauzak sinplifikatzea omen da, bainabien bitartean, akademiak dikotomikoki banatzen dituen errealitate asko dualtasunez beteta azaltzen
|
zaizkigu
praktikan, hau da, banaketa horiek gainditzen dituenkonplexutasunaz jantzita. Nazionalismoari berezkoa zaion konplexutasun eta dualtasun horrek garrantzi handia edukiko du gure azterketan.
|
|
|
Euskaldunok horretan dihardugu oraindik ere. Eguneroko bizitzan askatasunak ematen duen duintasuna lortzeko aukeretan, ez dugu aski, gizabanakoen eskubideak soilik kontuan hartzen dituen egoera; horrez gain, gure herriaren eskubidekolektiboak alboratu ezinezko erreferentzia suertatzen
|
zaizkigu
. Ez dugu, bada, batere lan errazik.
|
|
|
Holmes ek (1996) azpimarratzen duen bezala, orain arte, AtxikimenduarenTeoriaren aplikazio klinikoak pisu txikiagoa izan du ikerkuntza paradigma moduraduen kontsiderazioak baino. Dena dela, ikerkuntza horiei esker, atxikimendu ez seguruaren arrazoiak eta ondorioak garbi agertzen
|
zaizkigu
. Ikerketa ezberdinek, haurtzaroan izandako atxikimendu ez segurua helduaroko funtzionamendu eradesegokien arriskuarekin erlazionatuta dagoela frogatu dute (Bretherton, 1985; Sroufe, 1990).
|
|
|
Osterantzean, «historia» misterioa da guretzat; irakurketa mitikoa heldu zaigubakarrik. Baina hor bere larritasunean agertzen
|
zaizkigu
mitoen arraberritzeak ditueninplikazio sozial eta psikologikoak. Sinetsiaren sinetsezinaz ohartzen zen Eulali esanzuenean:
|
|
|
Biak izan dira argudiatuak eta eraberrituak. Kulturaren arloan darabiltzagunetan, bereziki nortasuna dela-eta Herri baten kulturarenean, Aranak arima berezi batenezaugarri gisan ekarri zituenak, ahul eta desitxuratuta geratu
|
zaizkigu
dagoeneko, baiarraza, bai erlijio kutsuko espiritua.
|
|
|
Euskal Herria, Euskadi, Pars Vasco, Pays Basque. Euskaldun hitza bera ere.Esanahi bikoitzekoak
|
zaizkigu
askotan, eta jendea animatzeko zilegi bedi erabilpen osotaxutua ez izatea, baina utz dezagun argi kultura eta kulturgintzaren onerako, erabilpenzuzena zein den: euskalduna= euskara duena; Euskadirik oraindik ez dagoela; PaisVasco, Pays Basque, Basque Country eta abar, gauza bera direla hizkuntzaezberdinetan adierazita.
|
|
|
Arauen praxia nondik nora joan zen jakiteko azterlanak falta
|
zaizkigu
, artxiboetan egin daitezkeenak, edo, zorte onik balitz, baita protagonisten oroimen altxorreanere. Oraingoz, aipatuta dugun kasua bakarrik dakargu hona.
|
|
|
Paper hain ofizialetatik izan gabe, Kronika ofizialetik dakizkigu ezagutu ahal izanditugunak. Honek ere ez du deus esaten Komentuan edo Probintzian segitu izan zendebekuarekiko erabaki prozeduraz; komentu hartako fraideek debekuaren ondorenjarraitutako jokamolde praktikoaz bakarrik ematen
|
zaizkigu
berriak. Honetaz dakigunabilduko dugu hona.
|
|
|
Alabaina, proposamenhau oso generikoa da. Txillardegiren proposamenak, zehatzagoak izanik, osolagungarri izan
|
zaizkigu
gure helburuetan (Txillardegi 1985, 1986, 1987).
|
|
|
ohartu ote gara, zinez etabenetan, aldi hartako (1966) pasarte horretan Txillardegik zer esaten digun? Zeren eta, ondo pentsatuta, hiru oharmen zoli eta zorrotz ageri
|
zaizkigu
hor. Lehenik, hizkuntzaren izaera eta funtzioa eraldatzen ari zaigula historian barrena, eta eraldaketa horrenoinarrian dagoen estatu modernoaren aginpidea gotortu ahala ari dela aldaketa horigertatzen.
|
|
|
Lehenengo pasartean arima litzateke A maila, eta hari aplikaturik B maila (b1 behatzartean lanean, b2 itsumustuan lanean), eta baita ere C maila (egunsentiari orduaklapurtzean). Beraz, elementu hauek ematen
|
zaizkigu
:
|
|
|
Baina, goian aipatu bezala, bere bizipenak idazki haien oinarri eta akuilua izanbadira ere, itzalean geratu ohi
|
zaizkigu
argitaratutako letren aldean. Eskola ematean, berriz, benetako Txillardegi intelektuala azaldu izan da beti, eta horri erreparatu nahidiot nik hemen eta orain, irakaslearen erantzukizun intelektuala proklamatzeko.
|
|
|
bitartean, Europako Estatuak indartsu izanziren eta Estatuen arteko mugak oso itxiak; gainera, Estatuek arbitro gisako lanetanjardun zuten, klase sozialen artean, langileria indartsua zen eta lan enplegua, full time, egoera antzekoan egon zen. Hogei urtez gero, gizarteko baldintza horiek zeharoaldatuak
|
zaizkigu
.
|
|
|
Gainera, gatazka hori Espainia eta Frantziarekin dugu. Beraz, borroka honetan, Espainia etaFrantzia etsairik handienak
|
zaizkigu
soziologikoki de facto gaur. Beste gauza bat da eaespainiar frantziar euskaldunok gaur de facto ditugun burubide (mentalitate) historikoak, neuronak eta geneak zuzenak ala okerrak diren, ea nazio arazoarengatik baiespainiarrek bai frantziarrek bai euskaldunok borrokan aritzeak merezi duen ala ez, eaborrokagaia txoroa den eta ea denok, euskaldunak, frantziarrak eta espainiarrak, erotuta gauden.
|
|
|
Orain arte ikusitako berri iturriez irrati txiki asko oso urri horniturik badaude ere, kazeta eta aldizkarien kanalaz nahiko horniturik agertzen
|
zaizkigu
irrati guztiak, handiak zein txikiak. Honen arrazoia, irratilari gehienak kazeta irakurzale izatetik etor liteke, edota argitalpenena albisteak lortzeko bide merke eta ona dela uste izatetik; baina sarritan gertatzen dena hauxe da:
|
|
|
Ondoko pasartea ere Paul de Maeseneer ek (1989, 38) argitaraturiko irrati eskuliburutik dago aterata. Guztira bost printzipio aipatzen
|
zaizkigu
, irrati idazkuntzan gogoan eduki beharrekoak. Irratibidean belarrirako idazten dugunez, hitz egingo genukeen moduan idatzi behar da, edo, hobeto esanda, guri entzutea gustatuko litzaigukeen bezala.
|
|
|
Bi irrati eredu hauek nagusi diren aro honetan, egitura programatikoen sailkapen bat nabari da irrati konbentzionalaren barruan. Egitura irizpidetzat harturik, eredu programatiko hauek ageri
|
zaizkigu
: mosaikoa (programa isolatuak dira nagusi) eta atalkakoa (ohikoak dauzka iraupen luzeko irratsaioak).
|
|
|
Amerikako Estatu Batuak aintzindari agertzen
|
zaizkigu
irrati hedapenaren arlo honetan, lehenbiziko emandegiak eurrez eta aski anarkikoki sortu zirelarik. EEBBetan, 1927az geroztik hasi ziren hedabide honi buruzko legeria egiten.
|
|
|
XIV. mendetik hona euskaldun gutxik sortu dute idatzizko tradiziorik. Gure ohiturak, koblak, bertsoak eta abar aho belarriz heldu
|
zaizkigu
. Hortixek datorke euskaldunok irratiari diogun begikotasuna.
|
|
|
Irrati digitalean bi eredu berri ageri
|
zaizkigu
:
|
|
|
Gainerakoak larrez ordezkatu dira edo giza eraikinek okupatu dituzte; gehienez, haltzen ilada laburrak edo kanpoko landareekin, panpanoekin eta makalekin? nahastuta ageri
|
zaizkigu
.
|
|
|
Adibide bat besterik izan nahi ez zuen bidaia luze samar honek5, telegrafikoki azaltzeko ahalegin guztiak egin arren, gure lanaren helburua gaindituko lukeen atearen aurrean jartzen gaitu. Baina, teorien garrantzia gutxietsi gabe, uste dugu, edozein fenomeno sozial eta politikorekin gertatzen den bezala, nazionalismoarena guztiz historikoa dela eta bere errealitate dinamikoan aztertu behar dela; izan ere, nazio hitzaren esanahiak historian zehar izan duen aldaketa ikusi besterik ez dago6 (teoriak alde horretatik soilik izango
|
zaizkigu
baliagarri). Hain zuzen, ez dago onarpen zabala izan duen nazionalismoaren inongo teoria zehatzik7, eta kontzeptu horrek izan duen bilakaera historikoa ikusi ondoren, agian nazionalismoaz baino nazionalismoez hitz egin genuke.
|
|
|
kristau dotrina eta. Historia sagrada? delakoa261, irakurketa, idazketa, gaztelaniazko gramatikako printzipioak ortografiazko ariketekin batera, aritmetikako oinarriak neurri, pisu eta diruen lege sistemarekin, nekazaritza, industriagintza eta merkataritzako nozio laburrak (2 art.). Lehenengo mailako irakaskuntzako goi mailari dagokionez, oinarrizko gaiak zabaltzeaz gain, ikasgai hauek agertzen
|
zaizkigu
: Geometria, marrazketa lineala edota teknikoa eta lur neurketen printzipioak, Historia eta Geografiazko oinarriak(, especialmente de España?) eta, azkenik, Fisika eta Historia naturaleko nozio orokorrak (4 art.) 262 Oinarrizko eskema hau mantendu egin zen denboran zehar; 1868an oinarrizko irakaskuntzako bi mailen arteko bereizketa bukatu zen, ikasgai koadro hori zertxobait zabalduz; 1901ean eskolaurrea eta oinarrizko irakaskuntza eta goi mailakoa bereizi ziren, bakoitzean zabaltasuna zen ezberdina ikasgai guztiek beren lekua izan behar zutelarik263.
|
|
|
Zeren, gaiztasun eta zailtasun korapilatsu batzuen aitzinean, emaiten baitiogu su imajinazinoari, eta, handik harat, imajinatzen dugularik ezen gaitz dena bi aldiz gaitzago izan daitekeela, hiru aldiz gaitzago eta ehun aldiz gaitzago, egiten dugularik hondar ale batetik mendi handi bat, eta ikusten dugularik, finean, geure burua urkabean, korapilo haietarik batetik dilindan, orduan, bada, larritzen, izutzen eta asaldatzen gara, zuri zena ere beltz dakusagu, bildots bat zegoen lekuan otso bat, egiten dugu geure baitan mila pentsu eta gogoeta, mila dorre eta gaztelu, eta halatan gaixotzen eta eritzen zaigu arima; eta, nola gorputza eta arima bat diren, gaixotzen eta eritzen zaigu, orobat, gorputza. Eta behin eritzen gara eta berriro eritzen gara, eta erialdi bakoitzean hondatzen eta higatzen zaigu gorputza, urritzen eta murrizten
|
zaizkigu
indarrak eta kemenak, ahultzen eta flakatzen gara, galtzen dute humoreek beren berritzeko eta suspertzeko ahala, aitzinatzen zaigu heriotza, eta hala egiten dugu azkenean fin gaitza, behar baino lehenago eta legokigukeena baino fitezago. Zeren osasuna Jainkoaren eskuetan baitago, zalantzarik ez... baina ez ote dago gure eskuetan ere, eta ez ote ginateke, halatan, luzeago eta lasaiago biziko, baldin asmatzen ditugunak asmatuko ez bagenitu, beldurraren beldurrez?
|
|
|
Baina hemen ere hitzak eta hitzen itzalak nahasten
|
zaizkigu
, zeren eta zenbatetan ez ote nuen ikusi Mundu Berria eta Mundu Zaharra zuhaitzaren eta huntzaren eredurat, halako moldez, non erran baitzitekeen ezen Mundu Zaharraren huntzak inguratzen zuela Mundu Berriaren zuhaitza, eta kentzeko guztia kentzen eta edoskitzen ziola anitzetan, harik eta iharturik uzten zuen arte?
|
|
|
Eta zeren agortzen ahal dira gure asmoak eta gure ametsak, agortzen ahal
|
zaizkigu
urak eta eguzkiak, eta ahanzten ahal ditugu haiek guztiak, baina beti geratzen da gure baitan lur puska heze epel bat, non bizitza ez baita nehoiz agortzen... eta egun hartan ere, edo, gau hartan, hobeki, erori zen bertan amorioaren hazia eta loratu ziren ur eta eguzki ahantziak berriro.
|
|
|
Urteak urteei, zure aitzinetik desfilatzen diren pertsonaiak gero eta aspergarriagoak agitu eta bohème delako hori eramangaitza bilakatu ahalean, eguneroko lana txukun burutzeak ematen duen atsegin laburra baizik ez da gelditzen. Hori ere falta denean, narda eta nekea nagusitzen
|
zaizkigu
. Hain segur ere, gauza bera da gainerako lanbideetan, baina nik ez dut horien berri.
|
|
|
Egia da, testua obra estetiko konplitua bezala aurkeztu izan digu beti. Bere poemak, eta baita liburuak ere, sistema koherenteak dira, perfekzio batean eskaintzen
|
zaizkigu
. Horregatik ez da Juan Mari Lekuona epigono izan inoiz, ibili den eremuetan.
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen
|
zaizkigu
, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
Liberalismoaren bizitza onaren ikuspegia laburbildu ondoren, honako kezka hauek sortzen
|
zaizkigu
: zeinek izan behar du, ikuspuntu normatibo batetik, estatuaren jokabidea gizartean dauden bizitza onaren ikuskeren aniztasunaren aurrean?; bizimodu jakin baten aldeko apustua egin behar du ala denak balio moral berekoak balira bezala tratatu behar ditu?
|
|
|
Biblinleka atseginak
|
zaizkigu
. Teknologia berri hauek eskura jartzen digute hainbat aukera, gero eta makina potenteagoak, gero eta programa gehiago, gai hauetan adituak ez garenontzat terminologia ulertezina...
|
|
|
Oinordetza dela eta, erromatarren lehendabiziko araubideak zuzenbide politikoak zuzenduak dira; horrexegatik, araubide horietako xedapen batzuk arrotz egiten
|
zaizkigu
. Lurren banaketa zati berdinetan zen egina; halakoa zen helburua, alegia, zatiketa horri, ahal zen neurrian bederen, osotara eutsi.
|
|
|
Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu. Izakiak geratzen
|
zaizkigu
, eta hauekin imajinazioa sen onaren eta esperientziaren arabera aplikatzen dugu.
|
|
|
Enpirismoaren aurrekariak tradizio filosofiko britainiarrean aurkezten
|
zaizkigu
, batik bat Oxfordeko pentsalariengan, Roger Bacon esaterako. Razionalisten eredu kognitiboa matematika bazen, enpiristena esperientzian oinarrituko da.
|
|
|
Einsteinen erlatibitatearen teoria eta Vienako Zirkuluaren artean eraikitzen ari ziren loturak xarmangarriak bezain konplexuak aurkezten
|
zaizkigu
egun. Erlatibitatearen teoria zio filosofikoetan sustraiaturik zegoela egia izanda ere —Leibniz eta Machek prestaturiko bermea—, ez da gutxiago Vienako Zirkuluaren filosofia ulertezina litzatekeela erlatibitaterik gabe14 Bazegoen bai interesezko bestelako gairik fisikan, mekanika kuantikoa batez ere; baina teoria hau ezin izan zen positibisten postulatuekin identifikatu hura 1926an Heis... Gainera, inoiz ez zuen lortu erlatibitateak izandako eragina Vienakoen pentsamenduan.
|
|
|
Egun, jakin badakigu proposamenak, hau da, goian deskribaturiko logizismoak, akats ugari zeuzkala, baina, dena den, proiektuaren alde baliagarri asko erabiliko zituzten Zirkuluko partaideek. Logizismoaren ezinak, gainera, testu honen helburuetatik urrun geratzen
|
zaizkigu
.
|
|
|
alderantziz, lasaiagoa izatea" helburu hutsa" da, eta ez beste helburu baterako bitarteko bat; eta eztabaidatzen dugunean ea kontrabaxuak" balio duen", ez dugula auzi psikologikorik eztabaidatzen, hau da, Fisikan bezalaxe, non ez dugun ere gai psikologikorik eztabaidatzen; egiten saiatzen ari garena kontrabaxua" ideal batera" hurbiltzea dela, kopiatzen saiatzen ari garen ideala gure aurrean izan ez arren; bilatzen duguna erakusteko, gure ustez" erabat egokia" den beste melodia bat seinala genezakeela. Esan zuenez, ikerketa estetikoetan" zergatizko konexioak ez dira interesgarriak, baina Psikologian, aitzitik, hauek besterik ez
|
zaizkigu
interesatzen". " Zergatik da ederra hau?" galdetzea ez da zergatizko azalpena eskatzea:
|
|
|
Barrenean gelditzen
|
zaizkigu
akanpaturik;
|
|
2001
|
|
|
Besteak beste, armada, errege etxea eta polizia. Gure kalkuluen arabera, urtero Hego Euskal Herritik 500.000 milioi pezeta baino gehiago joaten
|
zaizkigu
Espainia aldera.
|