|
2010
|
|
|
Bai Haur eta Lehen Hezkuntzakoena eta bai, beste neurri batean, Bigarren Hezkuntzakoena ere. Oker egon
|
naiteke
, baina gai honek 1975etik 1985 ingurura artean orain baino su biziagoa izan zuela esango nuke127: B eta ereduko murgiltze bideak zabaltzearekin batera irakasleen glotodidaktikazko trebetasun kontu hori bigarren plano batera pasatu izan dela uste dut.
|
|
2011
|
|
|
Toponimosailakaztertzekogaraianatzizki«mamuak», holamintzaba
|
naiteke
, ikustekoarriskuanabarmendunahidut.Grierak (1950), erraterako, Meyer Lübkeri (1923) hartudionmordoxkakoxkorbataipatzendu (abis edoabe, bite, egia, rr, arre, ll, ar, al, il, ice en, ir, asca, ay, avo,
|
|
2012
|
|
|
Gehitxo litzateke beharbada Sarrionandiaren poema O marinheiro dramaren itzulpen libre eta laburtua dela esatea, baina ezin da ukatu antzezlan hartan oinarritutako birsorkuntza denik. Pessoaren antzezlaneko egoerak bere eginez eta bere burua haren lekuan jarriz(. Fernando Pessoa izan
|
naiteke
,/ pertsona hori Alberto Caeiro zen legez?), Sarrionandiak portugaldar idazlearen drama estatikoaren bere irakurketa proposatzen du, eta, sorburu testu zehatz batean oinarrituta, poema berri eta original bat sortzen. Hortaz, beste hainbat adibidetan ikusi dugun bezala, hemen ere sorburu testu berberaren bi interpretazio, bertsio edo birsorkuntza izango genituzke:
|
|
|
Ni behintzat ezin
|
naiteke
zalantzan hasi Europa, ri buruz, nere sustrai guztiak Europa, n baititut. Europa, ren kultura, berak sortutako nahiz besterengandik hartutako gaiez oratua?
|
|
|
– Santu bakoitzaren kondairari buruz ez
|
naiteke
ezer esaten ari, eta ez dago
|
|
2016
|
|
|
Horra, ama, nere ametsa. Zure munduan ez
|
naiteke
laket. Bertze mundu bat behar dut nik!
|
|
|
Zanatorio batetarat sartu behar omen du... Ez
|
naiteke
harekin joan. Jan Piarre utzi eta, zer eginen dut?
|
|
|
Ez naute gehiago norbaitzat hartzen ez kanpokoek ez eta ere etxekoek, ez eta Jainkoaren gizonek... Hola ez
|
naiteke
gehiago bizi... Axal mamiz hustua bezala naiz, ihizi basa azken zalapartetan zakurrak segitzen duten bezala, etsai multzo batek inguraturik naukate...
|
|
2021
|
|
|
—Nik badakit haren berri. —Esan bada!; —Ordubetean joan
|
naiteke
. —Zoaz bada!; —Bakarrik egingo dut.
|
|
|
Baina horiek gabe ere erabiltzen da menderagailurik gabeko partikula gisa, alboraturiko perpausen arteko lotura eginaz: Dohatsu dira presuna emeak eta mantsoak, zeren halakoek lurra gozatuko dute (Materre); Arma hauekin ni ezin higi
|
naiteke
, zeren ez naiz usatua (Axular).
|
|
|
XX. mendetik aurrera hedatuz joan da indikatiboaren erabilera: ezin erori naiz/ ezin eror
|
naiteke
. Gaur sarri erabiltzen da bai indikatiboarekin, bai ahalerazko adizkiekin, bai nuke, nintzateke edo nizuke moduko alegiazkoekin ere.
|
|
|
abil/ antzetsu, iaio/ trebe izan, bakarra/ lehena/ onena/ txarrena/ baldarrena/ trebeena izan, erraz/ zail (a) izan (da/ zaio), ahalegindu, ausartu (da) mendebaldean, denbora pasatu, moldatu, saiatu, trebatu... Dusan Ivkovic entrenatzailea iaioetan iaioena da partidaren erritmoa kontrolatzen (Berria); Baina bera ere trebea da zoritxarra ekartzen (Elizen arteko Biblia); Ezin badut mundua aldatu, neure burua aldatzen saiatu
|
naiteke
bederen (O. Arana).
|
|
|
Balioari dagokionez, perpaus hauek denborarekin batera, edo haren lekuan, kausa edo azalpena ere adieraz dezakete: Ikusitakoak ikusi ondoan, ezin
|
naiteke
lasai egon; Hainbeste denboran eskolan ibili ostean, zerbait ikasiko zenuen.
|
|
|
26.1.5.3a Ezbairik gabe, modu markatzailerik hedatuena ke atzizkia da (teke forma du izan eta* edin aditzen NOR paradigman: naizateke/
|
naiteke
, dateke/ daiteke, nintzateke/ ninteke, zinatekeen/ zintezkeen). Izan ere, oraineko eta iraganeko aldietako adizkiek beretu dezakete, baita alegiazkoek ere:
|
|
|
Orainaldiko eta geroaldiko ahalerak aldi oraineko laguntzailearekin osatzen dira; homonimoak dira: orain joan
|
naiteke
; bihar ekar dezake. Aldi iraganeko laguntzailea dago iraganaldiko ahaleraren oinarrian:
|
|
|
Unaiok arri zitean, gaztaeok agir zitean ‘haserretu ziren, agertu ziren’ (RS); Iaigi zidin nagia, erra zizan uria ‘jeiki zen, erre zuen’ (RS); Zerutika iautsi zedin harzaz amoraturik ‘jautsi zen’ (Etxepare); Bere desobedientziaren kausaz hiragun zekion, eta abominazionetan eta begitan har zezan ‘hiragundu zitzaion, hartu zuen’ (Leizarraga). Gaur egun, adizki analitiko hauek indikatiboaz bestelako moduetan erabiltzen dira, hau da, subjuntiboan (nahi dut etor dadin/ egin dezan), aginteran (jeiki hadi; kanta ezak), ahaleran (etor
|
naiteke
; esan dezaket) eta baldintzan (etor baledi, esan niezaioke) (ikus § 26.3.5, § 26.6.2). Ekialdeko euskalkietan lekukotzen den [aditzoina+ iro], berriz, ahaleran baizik ez da erabiltzen (§ 26.6.3.1):
|
|
|
Baina maiz ageri zaigu bera bakarrik ere, eta orduan nahitaezkoa da zeren (diskurtso markatzailetzat hartzen duguna, § 42.23.2), bestela kausa balioa galdu egiten delako: Arma hauekin ni ezin higi
|
naiteke
, zeren ez nago ohitua. Mendeko perpausak aztertzean ikusiko dugu xeheki nolako menderagailuak baliatzen ditugun perpaus mota bakoitzean.
|
|
|
Ahalerazkoek* edin eta* ezan laguntzaile hartzeaz gain, kemorfema funtzionala dute ezaugarri: etor
|
naiteke
, ikus dezakezu. Alegiazko adizkiek baaurrizkia edo ke atzizkia daramate:
|
|
|
Aspektua ere inflexioan markatua dago, modua bezalaxe: Etxera joan naiz/ Etxera joaten naiz/ Etxera joango naiz/ Etxera noa/ Etxera joan
|
naiteke
... aspektu marka desberdinez agertzen zaizkigu. Eta Etxera joan naiteke eta Joan nadin etxera perpausetan modu desberdina adierazten du inflexioak:
|
|
|
Etxera joan naiz/ Etxera joaten naiz/ Etxera joango naiz/ Etxera noa/ Etxera joan naiteke... aspektu marka desberdinez agertzen zaizkigu. Eta Etxera joan
|
naiteke
eta Joan nadin etxera perpausetan modu desberdina adierazten du inflexioak: batean ahalera eta bestean subjuntiboa.
|
|
|
Baiña har dezaket bigarren bat ere. Zeren oraiño zahar naizenagatik, bizi
|
naiteke
gehiago ere (Axular); Berhain, ezein ere gizon ez zegoenagatik, hara joan zen (Krutwig, Igibarziaren iphuinak).
|
|
2023
|
|
|
Loa kendu zidana, Leku berean ez
|
naiteke
egon.
|