|
2009
|
|
|
Berak txikitako anekdota bat kontatzen zuen, beti pixka bat tristea iruditu zaidana. Ba, nonbait, bi urte zituenean, Gardatara lehenengo aldiz joan zenean, sehaska
|
moduko
batean uzten zuten, eta ortura ateratzen zuten ontzi txiki edo sehaska horretan. Antonio Zabalak txori bat jarri zion alboan, sehaskari soka luze eta fin batekin lotuta.
|
|
|
Azkenerako, euskal gaiari buruz zernahi idatzi eta argitaratzen zidaten. Horri dagokionez, nik esango nuke BSPk berezko Harvard
|
moduko
bat eratu duela arlo horretan. Horrek, alde batetik, liburuak errazago argitaratzen lagundu zigun; beste aldetik, ordea, estereotipo profesionalaren leloa erantsi zigun.
|
|
2010
|
|
|
Bizi bizia iruditu zait hasiera, harrapatu egin nau, eta hortik aurrera, gorabehera txikiren batekin, orrialderik orrialde aurkitu dut zeozer, ideiaren ideiaren bat, esateko moduren bat? adi eta gogotsu eduki izan nauena, eta pena
|
moduko
bat sentitu dut amaierarantz hurbiltzean. Egia da Fermin Etxegoienek kontatu digun istorioa lineala eta misterio handirik gabekoa dela, eta estiloa ere ez duela zainduegia, baina eskertzekoa da liburuari alde guztietatik darion bizitasuna eta benetakotasuna.
|
|
|
Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik. Hasteko pertsonaia bera da aipagarri, antiheroi
|
moduko
bat, «dudako guraso, dudako kooperatibista, dudako euskaldun», bere askatasun pertsonala jartzen duena edozeren gainetik. Ezagun egiten zaigu, gertuko, identifikatuta ere sentitzen gara, edo senti gaitezke.
|
|
|
Istorio guztietan, egilearen aldetik badago aurkezturiko pertsonaien «dendostea» arakatzeko nahi eta ahalegin bat. Ondorioz edo, ipuinon irakurketak ezinegon
|
moduko
bat sortuko dizu, den denek badute-eta halako hari artegagarria, nahiko ondo garatua, behin baino gehiagotan voyeur gisara sentiarazi nauena.
|
|
|
Karlos Linazasororen Gizakiaren minak liburua ere ipuin bilduma da eta Kepak aipatu duen ustekabe argumentala ematen digute «Gizon bat etorri da gaur», «Kartzelan», «Ez naiz zakur bat» eta «Paracieloseko labarrak» narrazioek. Zehar lerro baten gisan garatzen da jarraian ez dauden ipuinez ipuin argumentu
|
moduko
bat osatzeraino. Horrek liburuaren interesa areagotzen badu ere, badira liburuan deigarri suertatu zaizkidan beste arlo batzuk ere.
|
|
|
Etxean itxita dagoen bitartean, bizitzarekikoak eginda, atzera begira hasiko da eta bere biografian gertatutako poz eta zaurien zerrenda egingo du. Seme alabek Ekuadorreko neska bat ekarriko diote, lurrikara txiki bat eragingo du nobedadeak eguneroko grisean eta bizitza oso baten ilunak argitzen joango dira liburuko azken partean, happy end
|
moduko
batera iritsi arte. Iritzia ematen jarrita, arrazoi duzu, Jacinto, liburuaren irakurketak eraman egiten zaitu, leun eta ezti, leunegi eta eztiegi akaso.
|
|
|
Gelako lau hormen artean, elkarrizketa harrigarri bati ekingo diote biek. Iraultzaile xaloak erakarria sentituko da neskatila, hark berak falta duen ontasun
|
moduko
bat duelako ustean?. Iraultzaileak, bere aldetik, ordura arte gidari izan dituen idealak kolokan jarri eta nola urruntzen zaizkion ikusiko du, apurka apurka ilunbeetan hondoratzen dela.
|
|
|
Aspaldi honetan, esango nuke irudi osatuagoa dudala Iparraldeari buruz. Ezagutu ditut giro euskaldunetan ibiltzen direnak, ezagutu hango mugimendu kultural eta euskaltzalea, eta gutxiengo horrekin lotura berezi bat, anaitasun
|
moduko
bat, sentitu izan dut, dudarik gabe. Ez zait, hala ere, erabat ezabatu haurtzaroko sentimendu hura, Frantzian egotearena (gure aldean Espainian egotearenaren antzekoa, bestalde).
|
|
|
Gainerakoan, Athena ren edo Ghost en izan behar du, inondik ere». Azken bi nobela horiek trilogia
|
moduko
bat osatzen dute aurrenekoarekin batera, protagonista berarekin.
|
|
|
Nolanahi ere, joan den mendean Literaturako Nobel Saria eskuratu zuen gure laukoteak. Yeats, Shaw, Beckett, Heaney?, gehi Joyceren nazioarteko ospe izugarriak, hain egiten du txundigarria gure ingelesezko literaturaren gailurren okupazioa, non suizidio nazional
|
moduko
bat izango bailitzakete, ezin pentsatuzkoa, idazle haiei uko egitea. «Ingeles gizajoak», esan dezakezue, baldin nahi baduzue metaforarik nahastu Richard Brinsley Sheridan en 1775eko The Rivals [«Aurkariak»] antzerki lanean Mrs Malaprop ek esanahiak nahasten zituen bezala, «beren hizkuntzan herrenka gure atzetik etorri, besterik ez dute egiten».
|
|
|
|
moduko
baten barruan (edo aldamenean) idazteari dagokionez.
|
|
|
Neska hark, ordea, desioa eta grina baino gehiago bera babesteko sentipen
|
moduko
bat sorrarazi zidan; galduta zegoen ume bat ikusi nuen haren begiradan, eta nik «gizon» izan nahi nuen harentzat. «Alkoholak sortzen dituen sentipen estrainoak», pentsatu nuen neurekiko.
|
|
|
Ingelesa eta alemana, kartzelan. Kontatzen zuen ikasketa kooperatiba
|
moduko
bat antolatu zutela presoen artean eta bertan nork zekiena irakasten zuela. Adibidez, berak kontabilitatea eta frantsesa irakatsi zizkien preso batzuei, eta beste batzuek berari ingelesa eta alemana.
|
|
2011
|
|
|
Eta egokiena litzateke garai hartako testigantza gehiago biltzea eta denen artean irudi osatuagoa eduki ahal izatea, finkatuko den kontakizunaren mesedetan. Baina esan beharra dut inbidiaz irakurri dudala liburua batzuetan, miresmenez besteetan, baita desadostasunez ere ez gutxitan, eta liburuko pasarte guztien artean osatu duela Abaituak azken hamarkadetako fresko
|
moduko
bat, pintzelkada arinekoa, baina kuriositatea mantendu eta areagotzen duena orririk orri.
|
|
|
Hots, Txurik deskribatzen duen Euskal Herri tradizionalean, nortasun propioa garatzeko aukerak murritzak dira, baina are murritzagoak dira bera bezala adinekoa, emakumezkoa eta alarguna baldin bazara. Adinekoa, emakumea eta alarguna izanik, bere bizitzako azken urteak linbo
|
moduko
batean igarotzea dagokio Txuriri, senarrari, bizirik zela, arrantzalearena jokatzea egokitu zitzaion bezala. Eta Txurirentzat horixe da benetako zahartzaroa, hilean bezala bizirik egotea.
|
|
|
Pertsonaia, karikatura hutsa, hasierako baserritartasun xalotik supergizon
|
moduko
bat bihurtzeraino bilakatu zen; eta halako indar alimalekoaz hornitua eta hain balentria absurdoak egiteko gai zenez, haren abenturak ez daude surrealismotik oso aparte. Pertsonaiaren karikatura ezaugarriak areagotzeko, besaurre sendoak jarri zizkioten. Popeyerenak bezain gihartsuak?, txapela eta pelotari janzkiak eta, mutur muturreraino joz gero, Bilboko «Atlético»aren koloreekiko atxikimendua.
|
|
|
Dena den, probisionaltasuna islatzen duen izen horrekin batera, beste deitura batzuk ere badira poemategian zehar (Mirentxu, Mitxu, zure alaba, M.A, Plaisir, pixka bat beherago datorren «Goiko kaleko neska txikia»?). Esan nahi dut neure burua zenbait ikuspegitatik izendatzeko ahalegin bat dagoela liburu osoan, eta poeman deskribaturiko esperientzia hori birbataiatze
|
moduko
bat dela.
|
|
|
Baina leize hartan Kaskezurrak bakarrik bizi ziren. Leizera sartu orduko, Kaskezurrek Kauri bat lotu zion lepoan andereñoari soka
|
moduko
batekin, horren ondoren igel handi bat eman zion haren gainean eser zedin aulki bat balitz bezala, eta gero bera bezalako Kaskezur bati txilibitu bat eman zion andereñoa zain zezan ihes egiten saiatzen zenero. Kaskezurrek bai baitzekien andereñoa leizetik ihes egiten saiatuko zela.
|
|
2012
|
|
|
Gero, kamioi laranjak atzealdetik libratzen zuen hemen jandakoa han. Barne zibilizazio
|
moduko
bat antolatu zuten obra eremuan, bere uralitazko etxola eta errepide probisional. Forma mutanteko zomorroak gidatzen zituzten langileek lokatzetan behera eta malkarretan gora.
|
|
2013
|
|
|
Mikel Paredes: Ni Parisen izan nintzen Jon hil zutenean egin zen omenaldi
|
moduko
batean. Telesforo Monzon eta emaztea tartean ziren, eta Urkok eta kantari pila batek hartu zuten parte.
|
|
|
Horretarako, baleak sardinzar multzo edo sardaren azpitik iragaten dira eta burbuilak sortzen dituzte, milaka burbuila. Gortina
|
moduko
bat osatzen dute burbuilek eta, horrela, sardinzarrek ez dute ikusten gortinaz bestaldean zer dagoen. Gero, ahoa zabalik daramatela, baleek sarda zeharkatzen dute eta sardinzar asko geratzendira atxikita, iragazita, haien bizarretan.
|
|
|
Baina hasierako lanak argiarenak ziren moduan, adibidez, La buena letra?, ulergarriak, Espainiako historia garaikideaberridazten edo finkatzen dutenak, gero hasten dira iluntzen, adibidez, eta berriz, Los viejos amigos?, zailtzen, korapilatzen, azken bide horrek Crematoriohonetan hartzen duen arte gaina. Eta bai, testamentu
|
moduko
bat da Crematorio, testamentu literario batidazle valentziarraren kasuan, bere mamuak biltzen ditu, bere gaiak; baina belaunaldibaten bizi testamentua ere bada, belaunaldi batek izan dituen ametsen, edan dituenerreferenteen, hartu dituen bideen konpendio moduko bat. Eta idatzia dago nahieran, balaztarik gabe, askatasun osoarekin.
|
|
|
Baina hasierako lanak argiarenak ziren moduan, adibidez, La buena letra?, ulergarriak, Espainiako historia garaikideaberridazten edo finkatzen dutenak, gero hasten dira iluntzen, adibidez, eta berriz, Los viejos amigos?, zailtzen, korapilatzen, azken bide horrek Crematoriohonetan hartzen duen arte gaina. Eta bai, testamentu moduko bat da Crematorio, testamentu literario batidazle valentziarraren kasuan, bere mamuak biltzen ditu, bere gaiak; baina belaunaldibaten bizi testamentua ere bada, belaunaldi batek izan dituen ametsen, edan dituenerreferenteen, hartu dituen bideen konpendio
|
moduko
bat. Eta idatzia dago nahieran, balaztarik gabe, askatasun osoarekin.
|
|
|
Ez da krisia, gauzen tendentzia da: desberdintasun sozialak areagotzea, botere militarren indartzea, munduaren konkista
|
moduko
bat, demokrazia eskasa, kontsumismoa, kultura mediatiko beldurgarriro tontoa eta abar. Halakoa da gure zibilizazioa, kapitalismo inperial bat.
|
|
|
Bi mila ditut-eta eramateko, kar, kar... Zuk hor liburuz beteta daukazun iPad horren
|
moduko
bat ezin al da eraman. Tira, zeure zerrenda esan lehenago.
|
|
|
Gero, Álvaro Cunqueiro irakurri nuen asko, eta Cunqueirorekin Ánxel Fole eta beste idazle galego batzuk, hizkera erdi errealista erdi fantasiazkoazutenak, erdi lokalista erdi mundu guztirakoa. Lengoaiaren birsortze
|
moduko
bat erakutsizidaten... Geroago, T.S. Eliot, Ezra Pound, W.C. Williams edo W.H.
|
|
|
Inork ez du hizkuntza modu arbitrarioan aldatzeko eskubiderik. 60ko hamarkadan, hizkuntzagalzorian zegoela eta birjaiotza
|
moduko
bat behar zenean, idazle bakoitza praktikan berehizkuntza asmatzen ahalegindu zen, adanismo nabarmenarekin. Ahalegin haiek bateratuegin ziren eta 80ko hamarkadaz geroztik euskara eredu bat osatzen lan egiten dugu euskalidazle gehienek.
|
|
|
Posible litzateke orain idazle bat idazten hastea nahi duen moduan, forma apurtzaile batean, dadaistek egin zuten bezala? Posible litzateke orain idazle batentzat pot pourri
|
moduko
batean idazten hastea, ez dakit nik, euskara eta gaztelera nahasiz, edo euskara eta beste hizkuntza bat endredatuz, idazle batzuek New Yorken espanglish delako hori erabiliz egiten duten moduan. Jakina, edozein idazlek idatzi dezake nahi duen bezala, baina arrakasta izango luke gaur esperimentu horrek?
|
|
2015
|
|
|
behekoa izan nahi ez, eta goikoa izan ezin dena. Eldarnio
|
moduko
baten, egungo Azkoiti Azpeitietatik Peñaflorida kondearen garaikoetara joan etorrietan ibiliko da. Motiboa:
|
|
2017
|
|
|
Umetan ikasketa motxak izan zituen. Arteaga Fundazioak bazuen granja
|
moduko
bat Martutenen, eta han peoi ibili zen; eta handik, Erresidentziatik gertu zegoen baserri batera. Guztira lau urte eman zituen bi lekuotan.
|
|
2018
|
|
|
pasarte bat, laburra, lerro gutxikoa. Galderak zimiko
|
moduko
bat egin zidan, Virgiliok aipatu erleetako bat liburutik atera eta ziztatu banindu bezala, eta bertan behera uztea erabaki nuen. Jarraian, airean gora eginez, erle baten modura, orduan ere?, gogoeta orokorrago bati ekin nion.
|
|
|
Gogoan dut hala ere garai hartan, duela ia berrogei urteko kontuez ari naiz? indarra hartzen ari zirela euskalduntze eta alfabetatze kanpainak, eta niri halako beldur
|
moduko
bat ematen zidala alfabetatze kontu horrek guztiz ezjakina nintzelako esparru horretan, euskaraz ia ezer ere irakurri gabea Arantzazuko egutegiko testu laburrez aparte. Unibertsitateko karrera hautatzeko tenorea iritsi zenerako nik argi nuen literaturarekin zerikusia zeukan zerbait ikasi nahi nuela, eta horretatik gertuen zegoen aukera filologia iruditu zitzaidan.
|
|
|
Aresti Kriseilun argitaratzen hasita zegoen, baina liburuak ezin salduta zebilela uste dut. Tratu
|
moduko
bat egin genuen, Arestiri esanez Lur-ek liburu haiek hartuko zizkiola, eta, trukean, Victor Suinagaren autoa, Seat 850 bat, emango geniola. Eta halaxe gindoazen, Euskaltzaindiaren bilera hartara.
|
|
|
Alegia, zoo horrek gu bezalakoak ere behar zituen, eta horregatik onartzen gintuztela esango nuke nik. Onarpen
|
moduko
bat zegoen. Idazten eta argitaratzen ari zineten, Euskaltzaindiak 1968an hartutako erabakien arabera.
|