|
2021
|
|
|
¡ Tamalgarria bai, mila bider esanda ere! ¡ Zenbat egin zezaketen beste
|
modu
batez jokatuta! (El Día, 1933/XII/22.
|
|
|
Hala ere, ez dio inoiz bertso mundua proiektu jakin batera lerratzeko ahaleginari uko egingo: " Asko lezakete beste
|
modu
batez jokatuta. Zuk zeniozun bezela, erria piztu arazteko bideak artu bear ditugu[...]"
|
|
|
Diario de Navarraren testuak eta Tabernaren ikerketak urte haietako gutxiespena gogorren pairatu zuen bertsolari
|
modu
baten profila osatzeko baliagarriak suertatzen dira. Horrela, Txirritak gaztelaniaz ez zekiela berresten da, auzitegiaren jakinarazpenak itzultzaile bidez helarazi baitzitzaizkion (Taberna, 2018:
|
|
|
Ideia organikoak sortu ditu, bileretan, zigarro ke artean, afalosteetan, eztabaida garratzetan, paper galduetan. Ideia horiek gorputz bat osatzen joan dira, kulturgintza bizitzeko
|
modu
bat, praktikan mamitua, ez oso formulatua. (Sarasua, 2013:
|
|
|
[...] bertsolaritzaren inguruan kazetaritza beste
|
modu
batera egiten genuela bagenekien. Oso sinplea da kontua:
|
|
|
Ni ikaslea nintzen artean eta saioetara joaten nintzen. Niretzako hori mundu zoragarria zen, frankismoaren itomenetik ateratzeko
|
modu
bat. Aurretik etxean asko entzundakoa nintzen, aita sasi bertsolaria baitzen kopla nahiz bertso asko buruz zekizkiena eta askotan abesten zituen, baina txapelketarekin beste kontzientzia bat hartu nuen.
|
|
|
Jaio vs Egin edo Eskolatua vs Eskolatu gabea dikotomien azpian aurki daitezkeen gogoetarako alorrak sakona dira oso. Batetik, Manuel Lekuonaren kasuan bezala, Ongek ahozkotasun primarioa deritzonaren galeraren atzean egon daitekeen mundua hautemateko eta adierazteko
|
modu
baten galera seinala daiteke. Zavalak ere sakondu zuen ildo horretan, ahozkotasun primarioan nagusi den pentsamendu intuitiboa eta kultura idatziaren garapenetik sorturiko
|
|
|
Bertan, tesiaren aurretik Lekuonak eta geroago Zavalak defendaturiko hipotesia berresten zen, batetik: bertsolari zaharrek, alfabetatu gabeek, beste pentsatzeko
|
modu
bat zerabilten, ahozkotasun primarioari zegokiona. Baina ahozkotasun primario horretan ere, bestelako heziketa sistema baten bidez izan arren, bertsolaritzaren artea ikasi egiten zela azpimarratzen zuen.
|
|
|
Maila bat gorago dago olerkia. Olerkiak ere nahikoa libre du pasoa, azken batean sentimenduak agertzeko
|
modu
bat baita, dimentsio sozial gutxikoa berez. Olerki sozialaren ordua iritsi zen arte.
|
|
|
" 67ko txistualdiarekin, epaimahaia nahikoa erreta geratu zen[...]. Bestetik, pixka bat nekatua ere bazegoen, ikusten zuelako herrian edo bazegoela deskontentu
|
modu
bat" (Dorronsoro eta J.M. Lekuona, 1987: 22).
|
|
|
Bertsolaritza eta hedabideen arteko harremanak dezenteko interesa piztu izan du azken urteotan, gaia testu mordoxka batean ukitu izan da, eta badira lan batzuk
|
modu
batean edo bestean gai nagusi gisa jorratu dutenak. Lanok, ordea, partzialak izan ohi dira, formatu bati edo eskaintza konkretu bati lotuak (bertsolaritza eta irratia, bertsolaritza eta zinema, Hitzetik Hortzeraren historia...), edo une zehatz baten argazkia, aldi jakin bati dagozkion gorabeherak eskaintzera bideratuak (bertsolaritzari buruzko eskaintza mediatikoaren mapa, Bertsozale Elkarteak bertsolaritzaren hedabideratzean buruturiko lanaren nondik norakoak...).
|
|
|
–Haren lepotik ez, harekin bizitzeko
|
modu
bat izan da! Larru bereko mami ginen, anaiak bezala...
|
|
|
"" nola lortu ote du hori?" galdetzen diozu zeure buruari zenbait poetaren lanak irakurrita... Haiek itzultzen saiatzea da horretaz jabetzen hasteko
|
modu
bat" (Cano, 2013). Bestalde, itzultzen den autorearekiko identifikazioa dela eta, Canok berak gustuko lanak soilik itzuli izanarekin lot daiteke (idem).
|
|
|
2013an itzulpen habitusa aztertzeko hamasei idazle garaikideri pasarazi genien galdetegian oinarrituta, esan dezakegu euskal idazle garaikideentzat oso gertuko errealitatea dela literatur itzulpena, are gehiago gizarte eleanitz bateko kide diren aldetik (Ibarluzea, 2015). Futzionatzeko
|
modu
bat dela ere
|
|
|
85). Hain zuzen ere, itzultzaile sartzeko hautua ere etxetik urruntzeko eta ihes egiteko modua izan zen (bai nebaren militantzia politikoaren eraginetatik, bai maitasun harreman bateko porrotetik ihes egiteko
|
modu
bat):
|
|
|
Garairik garai itzulpenak egon diren arren eta funtzio jakina bete duten arren, garai bakoitzean eta hizkuntza komunitate bakoitzean
|
modu
batean balioetsi izan dira itzulpenak, eta gizarte bakoitzak molde batera edo bestera hartu ditu aintzat (Rubio Tobar, 2013: 298).
|
|
|
" Nik literaturarekin lotuta egin ditut itzulpen ahalegin asko. Irakurtzeko edo idazteko
|
modu
bat izan da niretzat itzulpena. Itzultzea lan moduan hartu ez arren, orain egindako itzulpenen zerrendari begiratuz konturatzen naiz asko direla" dio (Sarrionandia, 2013).
|
|
|
3 Oso kontuan hartu behar da hori, batez ere, euskal literaturaren hasierako testuetan. Esaterako, esan genezake Lazarragaren eta Axularren lanetan sormenaren eta itzulpenaren muga oso lausoa dela, eta kontuan hartu behar da orduko literaturaz eta itzulpenaz ari garenean orduan itzulpena eta sormena ulertzeko beste
|
modu
bat zegoela. Beraz, eremuen arteko interrelazioa bai literatur itzulpenaren bai literaturaren historia berrirakurtzeko modu bat da.
|
|
|
Esaterako, esan genezake Lazarragaren eta Axularren lanetan sormenaren eta itzulpenaren muga oso lausoa dela, eta kontuan hartu behar da orduko literaturaz eta itzulpenaz ari garenean orduan itzulpena eta sormena ulertzeko beste modu bat zegoela. Beraz, eremuen arteko interrelazioa bai literatur itzulpenaren bai literaturaren historia berrirakurtzeko
|
modu
bat da.
|
|
|
Halaber, barneratutakoak kanporatzeko estrategien sortzaile ere bada: askotariko egoeren aurrean
|
modu
batera edo bestera jokarazten duena. Habitusari lotzen zaizkio bai ohiturak, bai bat bateko praktika edo erantzunak:
|