|
2001
|
|
|
Ikusten denez,
|
lehen
testua baino luzexeagoa dugu oraingo hau, guztira 148hitz ditu eta. Honek pentsarazi behar digu, zer dela eta erabili duten hainbeste hitz, 22 hitzekin helburua lortuko luketen bi hiztun konpetentek.
|
|
|
zer dio autoreak testu horretan? Edo, hobeki esan, zer zioen
|
lehen
testuan. Gauza jakina baita badirela maizenik, lehen testutik hona, bitartekorik aski, eta bitarteko horiek, kopia kopiatik ateratzen ari direla, ez dutela inork idatzia edertu eta argitu, itxuragaiztotu eta are, sarriegi, desitxuratu edo itxuragabetu baizik.
|
|
|
Edo, hobeki esan, zer zioen lehen testuan? Gauza jakina baita badirela maizenik,
|
lehen
testutik hona, bitartekorik aski, eta bitarteko horiek, kopia kopiatik ateratzen ari direla, ez dutela inork idatzia edertu eta argitu, itxuragaiztotu eta are, sarriegi, desitxuratu edo itxuragabetu baizik.
|
|
2003
|
|
|
Bata, euskarazkoa, Gipuzkoako erdigunera begira jarri zen, bestea, gaztelaniazkoa, Espainiakora. Honela dio
|
lehen
testuak: Aita Santu Leon XIII en desio biciari jarraitu nairic Legazpico elistarrak jartzen dute gurutze au, XX go guizaldiaren asiera eta oroimengarritzat. iVici bedi Jesus!".
|
|
|
Edozein kasutan, zera aldarrikatu zuen Ustaritzeko
|
lehen
testu honek: «Euskal Unibertsitatearen plangintza orokor baten behar gorria dugula».
|
|
2004
|
|
|
Bestetik, hemen bezala, helendarren filosofiarentzat ohikoa baino soka luzeagoaonartzen denean, heiendarren filosofiaren hastapenak garai zaharragoetan antzematendirenean, autoritate arkaikoen auzia sortzen da. Gaur egungo errutinak agintzen duenarenaurka, helendarren
|
lehen
testuak ezin baitzaizkio erraz egokitu urliari edo sandiari.
|
|
|
Helendarren
|
lehen
testuen izaera horrek, ahozkotasunaren hipotesiak ongi azaltzenduenak, herri zaharren nortasun kolektiboa jartzen du agerian, eta, bidenabar, Herder ekaspaldian proposatu zuena gogoratu beharra?. Herri zaharren izaera kolektiboa aintzathartzen bada, pluralean, euskal kondaira eta ipuin harrigarrien altxorrak erakustenduenez, hasieran paradigma nagusitua izan baita ahozkotasuna herri guztietan?, osogaldera garrantzizkoa sortzen da:
|
|
2006
|
|
|
–17:00etatik 19:00etara: talde dinamikan, zubererazko
|
lehen
testuaren azterketa kritiko partekatua.
|
|
2007
|
|
|
Akitania aipatzen duen
|
lehen
testu esanguratsua, Julio Zesarren De bello gallico da (K.a. I. mendea).
|
|
|
Horren ardatza gertatu da Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundearen eta Deustuko Unibertsitatearen Euskal Gaien Institutuaren arteko hitzarmena. Lege hauen
|
lehen
testua egin dute Esther Urrutia eta Andres Urrutia irakasleek, Eusko Ikaskuntzen Institutuaren eta Zuzenbide Fakultateko Euskara Juridikoaren Mintegiaren barruan. Horren berrikusketa ere, institutu bereko Aiora Aristondo ikerlearen eta Arantza Etxebarria laguntza terminologikoaren arduradunaren parte hartzearekin egin da, Zuzenbideko Fakultatearen irakasle diren Esther Urrutia, Gotzon Lobera eta Andres Urrutiaren zuzendaritzapean.
|
|
2008
|
|
|
Hitzarmenak lege kategoria dauka. EAEn berriz Gasteizko Legebiltzarrak dauka lege kategoria, bertatik ateratzen da
|
lehen
testua eta ez lurraldez lurraldeko Batzar Nagusietatik. EAEkoak arau foralak dira, ez legeak.
|
|
|
XX. mendean, 1936 urtean, eman zen argitara lehenengo aldizkari ofizial elebiduna, ordu arte, administrazioaren jardueran euskaraz dokumentu solteak soilik baikenituen. Lehenbiziko ale hartako
|
lehen
testua dugu ondokoa:
|
|
|
Bestalde Txomin Agirrek Bilbori buruz idaztea deigarria da, ez baitzen bertan bizi ez handik ibiltzen ere (eta Azkue bai). Azkenik, Txomin Agirrek bere hurrengo nobeletan arras gaizki jarri zuen Bilbo185, nahiz egia den bere
|
lehen
testuetan ez zela horren hertsia186 Horregatik baliteke Txomin Agirreren egiletza hori aurkibideko nahasketa bat izatea. Edozein kasutan, testua Azkuerena izan zein Txomin Agirrerena izan, garaiko euskaltzaleentzat hiriek sortaraz zezaketen maitasun despit harremana ikusteko baliagarria da187 Zelanagura delarik, hiriak nekez onartzearen arazoak luzaz segitu zuen euskal letretan, Gabriel Arestik berak izateraino tentazio «mendizaleak»188.
|
|
|
Azkueri ezagutzen zaion
|
lehen
testu idatzian argi ikusten da garaiko erromantizismo foruzalearen eragina. Katedra lehiaketara aurkeztutako paperen artean bidali zuen 1888 urteko Grankantonarrantsaleak kondaira.
|
|
|
Zolak berak, «J, accuse!» idatzi baino lehenago, beste artikulu batzuk argitaratu zituen auzi horretaz, hainbesteko oihartzunik gabe468 Baina artikulu goiztiar horiek kontuan hartuta ere, Azkuek Zolari aurrea hartu ziola berretsi behar da, nahiz justu justu izan: frantses nobelistak Dreyfusi buruz idatzitako
|
lehen
testua 1897ko azaroaren 14an argitaratu zuen, eta bilbotar apaizarena azaroaren
|
|
|
Bilbon, Betibat aldizkari karlistak, Peru Abarca euskarazko eleberria argitaratzeari ekin zion atalka 1880an, mende bat lehenago Mogelek idatzitako obra hau publiko eginez. Hori izan zen Bilbon, dakidala behintzat, aldizkari batean atera zen euskarazko
|
lehen
testu luzea. Nolanahi ere, oker ez banago, Betibat aldizkarian ez zen sorkuntzazko euskal testu berririk agertu, bere ohiko edukia gaztelaniaz idatzita egonik.
|
|
|
Lurraldetasun proposamen desberdinak finkatu gabe zebiltzan garai hartan, agertu zen bada Azkue. Ezagutzen den bere
|
lehen
testu idatzian, 1888ko Grankantonarrantsaleak legendan, lurraldetasunaren inguruko honako erreferentzia aurkitu diot: «Ez da zetan esan ez egoanik iru probintzietan Eulearentzat bere lorentzo baño mutil ederragorik.» Beraz 1888ko Azkuerentzat bere erreferente territoriala «hiru probintziak» ziren.
|
|
|
Horregatik bere ideala izendatzeko euskaldunizendapena baliatuko zuen aukeran, are erdarazko testuetan, vasco hitza eduki aldetik anbiguo xamarra egiten baitzitzaion. Hau batez ere
|
lehen
testuetan egin zuen, adibidez, 1891ko Izkindean: bertan inoiz euskaldun bascongado gisa itzuli arren, sarrienik erdaraz ere «nosotros los euskaldun es»112 idatzi zuen.
|
|
|
Hau horrela izanda, nola jarraitu artea egiten? Ez al zuen dagoeneko esan 1935eko bere
|
lehen
testuan garai bakoitzeko arteak bere helburuak lortu ondoren arte hori garatzen jarraitzea idolatrian erortzea zela. Nola segi artelanak egiten, segituan beraien betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira, hau da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira?
|
|
|
Bertze nunbaiteko itsasertzeak (Septentrio, 2006,
|
lehen
testua)
|
|
|
«Sine nomine» azalpenak iragartzen duena da, beraz, jarraituko zaion testua jatorrizko testuaren hatzaren hatzaren hatza baizik ez dela, jatorrizko hura nahasia delarik ahoz transmititu ipuinetan («entzun dut», 84 or.) eta erreferentzia literarioetan (Pline aipatua da 74, 92, 94 or.; Greziako mitologia anitz aipatua da, bai eta hango filosofoak eta Biblia). «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz
|
lehen
testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena.
|
|
|
«Sine nomine» azalpenak iragartzen duena da, beraz, jarraituko zaion testua jatorrizko testuaren hatzaren hatzaren hatza baizik ez dela, jatorrizko hura nahasia delarik ahoz transmititu ipuinetan («entzun dut», 84 or.) eta erreferentzia literarioetan (Pline aipatua da 74, 92, 94 or.; Greziako mitologia anitz aipatua da, bai eta hango filosofoak eta Biblia). «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz,
|
lehen
testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena.
|
|
|
Argi dago Shakespearek ez zuela Hamlet pertsonaia bere kabuz asmatu. Danimarkako printzearen inguruko
|
lehen
testuak 1200 urtean azaldu ziren, paper ofizial batzuetan. Shakespearek, berriz, 1600 urte inguruan idatzi zuen obra.
|
|
|
Zolak berak," J’accuse" idatzi baino lehenago, beste artikulu batzuk argitaratu zituen auzi horretaz, hainbesteko oihartzunik gabe16 Baina artikulu goiztiar horiek kontuan hartuta ere, Azkuek Zolari aurrea hartu ziola berretsi behar da, nahiz justu justu izan: frantses nobelistak Dreyfusi buruz idatzitako
|
lehen
testua 1897ko azaroaren 14an argitaratu zuen, eta bilbotar apaizarena azaroaren 11n, hiru egun lehenago. Hortaz, Zolak ezer esan aurretxoan kokatu zen Azkue antidreyfusard en bandoan, eta frantses eskuindarren argudioak bereganatu zituen irakurle euskaldunei eskaintzeko:
|
|
2009
|
|
|
Euskarazko
|
lehen
testuetatik harago, Agustin Xahoren ekimenez heldu zen 1848an euskara hutsezko lehen kazeta: Uscal Herrico Gaseta.
|
|
|
1923an izan zen lehen aldiz Hemingway Iru, ean sanferminetan. Orduan idatzi zuen hari buruzko bere
|
lehen
testua. Torontoko Star Weekly aldizkarian.
|
|
|
Egan ek jada euskarazko olerkiak argitaratzen zituen. Euskaraz irakurri genituen
|
lehen
testuak izango ziren. Gerora, Lizardi ere irakurri genuen.
|
|
2010
|
|
|
Colmenerok ohartarazi zuen hainbat aldiz izen latinoak ondo idatzita zeudela,, eta horrek erakusten du egileek ezagutzen zituztela forma zuzenak?. Irakasleak ontzat eman zuen RIP inskripzioa, eta R (egis) I (udeorum) P (assio) zela defenditu zuen,
|
lehen
testu kristauetan ageri zen inskripzioa alegia. Descartesi dagokionez, hauxe.
|
|
|
Baina, negoziazio haiek gertatzen ziren bitartean, egungo marko juridiko politikoa ezarri zen Hego Euskal Herrian. 1977ko abenduaren 30ean, Espainiako Ministro Kontseiluak Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarako autonomiaren
|
lehen
testua edo agiria onartu zuen, Nafarroa kanpoan utziz. 1978ko otsailean, berriz, Eusko Kontseilu Nagusia (EKN) jarri zen martxan, PSOEko Ramon Rubial lehendakaria zela.
|
|
|
Irudian Ixaka Lopez Mendizabalek 1932an egindako
|
lehen
testu moderno liburuetariko bat.
|
|
2011
|
|
|
«Jendeak harrera ona egin zion egitasmoari, eta nik neuk ere gero eta garrantzi handiagoa eman nion proiektuari, harik eta orain urtebete buru belarri murgildu nintzen arte». Etxartek berak egin zion
|
lehen
testu hautaketa, eta Arcillak hautatu zituen gero. «Erritmotik abiatu naiz, ahoz gorako irakurketetatik.
|
|
2012
|
|
|
Zirriborroa autonomia erkidegoei bidali die Osasun Ministerioak, eta haiek oharrak egin ahal izango dituzte proposamenaren inguruan. Horregatik, ministerioak esan du oraindik «asko» alda daitekeela
|
lehen
testua. Nafarroak, esate baterako, osasun txartela izateko baldintza gehiago ezarriko dizkie 26 urtetik gorako herritarrei.
|
|
|
Horregatik, batzar agiri horren edukia
|
lehen
testu nagusi bezala jarri behar dugu, konstituzio politiko berriak formulatzen hasi ziren garaian euskal konstituzio politikoaren aldarria egiten duelako. Eta batzar horretan, hiru herrialdeentzat euskal batzar komuna antolatzea erabaki zuten.
|
|
|
41 Harria:
|
lehen
testuetarik, ezintasuna eta hutsa.
|
|
2013
|
|
|
1547 edo 1548an Larrean jaiotako idazlea, hego Euskal Herrian euskaraz idatzitako
|
lehen
testuaren egilea dugu.
|
|
|
erromantze nafarra, gaztelera, frantsesa, latina, ingelesa, eta abar. Klase subalterno eta hegemonikoen arteko gatazkak izan behar du euskal literaturaren historiaren gune/ ardatza, eta ez, euskaraz idatzitako
|
lehen
testuen, fetitxe filologikoak eratzen duen historia nazionalista.
|
|
|
Baita antzertia ere, Hegoaldean behintzat. XVIII. mendeko
|
lehen
testuaren ondotik datorren mende bateko isilaldia eta gero, XIX.aren azken laurdenean berragertzen da. XX. mendearen hastapenetan gisa honetan epaitu zuen Etxegaraik antzerti jaio berria:
|
|
|
Horrela adierazi du Ibon Sarasola egitasmoaren zuzendariak: . Koldo Mitxelenaren Orotariko Euskal Hiztegia esan du euskal literatur tradizio osoa biltzen saiatzen da,
|
lehen
testu idatzietatik 1970a arte. Hiztegi hori erredaktatzeko, garai eta euskalki guztietako 400 liburu adierazgarrienak osaturiko corpus bat eratu zen, eta 785 autoreren lanaren erreferentziak biltzen dituen datu base bat osatu.
|
|
2014
|
|
|
Nolanahi ere, izen morfologiako beste ezaugarri batek Nafarroatik kanpo bide garamatza. Hainzuzen ere, goi nafarrerazko ezaugarri bereizgarri nabarmenetako bat instrumentaleko s da eta ia
|
lehen
testuetatik sistematikoki agertzen da. Bigarren testuan ikus daitekekasu guztietan s aldera duela, baina lehenak soil soilik z aldaera du.
|
|
|
Ume umetan, 10 urte baino gutxiago beharbada, testu batzuk idatzi zituen koaderno batean,
|
lehen
testuak. Azalean idatzi zuen:
|
|
|
Eman dezagun ilabete huntako Familiaren sinodoa. Mundu guzian kontsulta bat izan da eta nahi zuenak bere ikusmoldeak eman ditu; ondotik bilkura bat apezpikuekin (gehienak apezpikuak!) izan da; orai
|
lehen
testu bat zabaldu dute eta urte batez gogoetak, hausnarketak eginen dira, bazter guzietan. Urte baten buruan sinodoak hipotesiak aurkeztuko ditu Aita Sainduari eta orduan, 2015eko urrian, ditu Frantsesek erabakiak hartuko.
|
|
2015
|
|
|
Garai hartan Eguzkitza ere ez zen idazle gisa oso ezaguna, urte horretakoa baita bere opera prima, Lehen orenean nobela. Joanes Urkixoz ere antzera esan liteke; gerora batez ere gidoigile moduan egin bada ere ezagun, garai hartakoak ditu bere
|
lehen
testu publikatuak, aldizkarietan argitaratuak oro. Horietako bat dugu, bada, Prakako Oinetako diztiratsu batzuetarako gauetik itzulita gau honetan etorri dira.
|
|
|
Aldizkariko
|
lehen
testutik bertatik igar daiteke Atxagaren irteerak eta Saizarbitoriaren parte hartzeak eragindako aldaketa. Pieza laburtxoa da, izenburu gabea, eta jada hortik aurrera Ustelak izango duten tonu zirtolaria antzeman liteke.
|
|
|
Aldizkariaren
|
lehen
testua diptikoko testu nagusiaren bariantetzat har liteke. Berriz ere trufaka" Euzkadi" zela eta.
|
|
|
Euzkadiko artikulua, bada, finala jokatu ondoren idatzi zuten. Ironiaz, halaxe irakurtzen ahal zen
|
lehen
testu hartan txapelketaren inguruan.
|
|
|
Nagusiki bi esparrutatik, erlijioa eta politika. Biak ere euskarazko
|
lehen
testuan, Bernat Etxepareren Linguae Vasconum Primitiaen, topatzen ditugu sinbolikoki: liburua osatzen duten hamabost kantuetatik bi erlijiozkoak dira eta beste bi euskararen gorazarre egiteko.
|
|
|
Zenbakiko
|
lehen
testuan ere aldizkariaren izaeraren inguruko zenbait ohar egiten zituzten91, azkeneko zenbakietan hainbesteko presentzia izan ez zuen tonu trufalarian. Urte horretan sarritan erantzun behar izan zutela ea aldizkaria amaitu zen, baina azkenean" har zitekeen erabaki bakarra hartu genuen:
|
|
|
Eufrates eta Tigris ibaien inguruan? yihadistak egunotan sutsuki egiten ari diren txikizioa, eskulturen eta
|
lehen
testu kuneiformeen birrinketa, justifikatzen gaudenik: irudiak edo idoloak («Eidolon») apurtzen eta ezabatzen saiatzen dira amorruz, baina bideo irudi digital franko ekoizten dute bide batez, pantaila maite dute, heroitasunaren idolatria «erromantiko» berri bat inauguratuz:
|
|
2016
|
|
|
Ni bizpahiru ordu lehenago jaikitzen naiz, hurrupatzen dut kafesnea gaileta birekin eta esertzen naiz ordenagailuaren aurrean, eta horrela ematen ditut orduak, isiltasunaren zelatan, umetan amildegira harria bota eta hotsaren zain egoten ginen antzera, sakonera kalkulatuz, atezuan, egunen batean mirariz bezala nire baitatik jaioko den ahotsaren peskizan, eta orduan badakit, hala irudikatzen dut neuk eta hala esaten zuen irakasleak ere, bizkarra tenk jarri eta hitzik galdu gabe hasiko naizela idazten, urduri, eleberriaren lehen esaldia hasteko, lehenik, eta hariari tiraka, mataza askatzen den moduan, ondorengoak jarraian. Arrapaladan idatziko dudan
|
lehen
testu hori akatsez betea irudikatzen dut, letra bat bestearen gainean, behatzak katramilatuko zaizkidalako, baina idazten hasi orduko jakingo dut hura zerbait nirea dela, nire begirada, aurpegia edo nire imintzioak bezain nirea edo nireagoa, dozena bat lerro horietan dagokeelako eleberriaren ernamuina.
|
|
2017
|
|
|
Nolanahi dela, ez da hain zaila poema txarrak eta kantu onak bereiztea. Bere
|
lehen
testuetatik erakarri zuen Xabier Letek kantarien interesa. Hainbat letra idatzi zuen besterentzat mikroaren aurrean hasi baino lehen, eta gerora ere jarraitu zuen harentzat eta honentzat.
|
|
|
{ 78} Gai honi buruz idatzi nuen
|
lehen
testua, 2014an, Tarragonan burutu zen XIII Congreso de Antropología de la Federación de Asociaciones del Estado español delakoan aurkeztu nuen. Ikus:
|
|
2018
|
|
|
urteetan Oñatiri buruzko gehigarri bat egin zuten Zeruko Argia n eta oñatieraz idatzi nuen. Horixe izan zen Oñatiko euskaran idatzi dudan
|
lehen
testua.
|
|
|
Hau da, segundo batean igaro ditu 700 bat urte. Ager litezke grafiak milagarren urtearen bueltan, baina horiek gertuago daude euskarazko
|
lehen
testutik Veleiakoa idatzi omen zenetik baino. Gainera, akitanierazko grafiak aipatzen ditu, eta horietan ez dago eta inongo letrarik, testuinguruak eskatzen badu ere.
|
|
|
Edozein moduan, honek erruz aitzinatzen du Hegoaldeko lehen testigantza. Eguitecoric horrek ‘tratu’, ‘negozio’ edo ‘arazo’ esan nahi du, eta
|
lehen
testuetarik aski hedadura zabala du. Iluna da, ordea, errekako sare batzuei deitzeko albaeta forma, euskarazko hitza bada.
|
|
|
Villau mailegua ere, Erdi Arotik gauzaturik datorkigun bokal arteko sudurkariaren galerarekin (cf. FHV § 15.2),
|
lehen
testuetarik dugu: Lepuzaingo 1653ko auzibide batean, eta Isastiren errefrauetan esaterako, eta beste hizkeretan ere ageri da, nahiz eta bilaun ere baden Pirinioez iparraldera (cf.
|
|
|
Amaitzeko, bellaco dugu irain gisa. Aski erabilia da Nafarroan,
|
lehen
testuetarik. Auzibideetan franko ageri da:
|
|
|
Instrumentalak ere s du testu honetan, eta izan daiteke apikaria; izan ere, Nafarroan
|
lehen
testuetarik ageri zaigu, z rekin batera (cf. honetaz § 3.7 atalean esana). Gainera, instrumentala bere funtzio nagusian ageri zaigu:
|
|
|
te/ ke dun forma trinkoak Beriainen testuan eta Iruñeko 1609ko poesia sariketako olerkietan badaude (Mounole & Gomez Lopez, 2018, 512), baita Uitziko ezkontza fedean ere XVI. mende hastapenean, Sueskunek itzulitako Henrike Borboikoaren omenezko bertsoetan, Santsoainen 1594an eta Muruzabalen 1605ean (apud Reguero, 2017, 82, 173, 184, 195, 244). Adizki perifrastikoak, ordea, geroaldiko aspektu markadun aditz nagusia du (en, Ekialde zabalean espero bezala n amaierako aditzekin), ohikoa zeinahi euskalkitan
|
lehen
testuetarik. Beste alde batetik, geroaldia markatzeko te morfema dugu; ez ke, eta are gutxiago teke pleonastikoa.
|
|
2019
|
|
|
Kontuan hartuta,[...], bestetik, irakurketa honetan aztertu berri den paragrafoan haur eme eta emakume ren artean ezartzen duen ezberdintasuna" (Elizalde 2018: 111). egileen artean izaniko arrakasta, haren umore iluna eta ironia erromantikoa estetizismoarekin elkartzen ziren neurrian. Aho batez aitortu du kritikak Joseba Sarrionandiaren
|
lehen
testuetan Miranderen eragina nabaria dela, eta aipagarri dira bereziki" Maggie, indazu kamamila!" ipuin luzean (1980) ageri den lehen pertsonako narratzaileak Miranderen" Ametsa" edo" Maitarien arnoa" koarekin dituen antzekotasunak. Ipuin horretan, kontalari eta protagonistak Maggie izeneko emakume gazte eta misteriotsuarekin duen harremana du argumentu nagusi.
|
|
|
orainaldikoak ez diren aditz formetan, absolutiboa hirugarren pertsona singularra bada, aurrizkiek adierazten dute ergatibo komunztadura; aurrizki horiek, formaz, absolutibo komunztadura adierazten dutenen berdinak dira (dut/ nuen). Honetan ere ez da aldaketarik izan
|
lehen
testuen lekukotasuna dugunetik gaur arte".
|
|
|
Dituzte dago, baina, 1847ko Berako zirkularrean, eta bietarik Etxalarko 1855eko bandoetan eta 1827ko Berako alkatearen gutunean. Txandaketa, beraz,
|
lehen
testuetarik dugu, nonahi. i (n) erroko adizkietan objektuaren pluralgilea zkiez, baina itda: tio (ditio).
|
|
2020
|
|
|
5 Adibideetan zein testutakoa den eta zein lerrotan agertzen den adieraziko da. Lehen adibidea, Azpimarra saioko
|
lehen
testuari dagokio, eta 3 lerroen artean dago.
|
|
|
1802ko Villabonako eta Tolosako desafioak. Eta handik gutxira azalduko dira prentsan ere bertsolaritzaren aipamenak egiten dituzten
|
lehen
testuak. Burkerekin harilkatuz lehen aipatutako aztarna zaharrago batzuei ere erreparatzen diet aurrekari gisa, baina tesiaren abiapuntua hor jarri dut, bai.
|
|
|
Elsa Scheelen
|
lehen
testua 1969 urtean eman zuen argitara Hendaian behartuta bizi zen Jose Luis Alvarez Enparantza idazleak, nahiz eta kaleratu aurretik" Domingo Agirre" izeneko literatura lehiaketan garaile suertatu zen (1968an). Txillardegiren hirugarren nobela izan zen.
|
|
|
Elsa Scheelen
|
lehen
testua 1969 urtean eman zuen argitara Hendaian behartuta bizi zen Jose Luis Alvarez Enparantza idazleak Txillardegi, nahiz eta kaleratu aurretik" Domingo Agirre" izeneko literatura lehiaketan garaile suertatu zen (1968an). Txillardegiren hirugarren nobela izan zen.
|
|
|
Hortxe hasi zitzaion agertzen bertsolaritzaren historia. Boucher de Crevecourrek 1823an bertsolaritza aipatu zuen artikulua, esaterako, Parisko Journal des Voyages bidaia aldizkarian; eta Agosti Xahok 1844n Trilby aldizkarian bertsolaritzari egin zion gorazarrea; eta 1880an Klaudio Otaegik Euskal Erria aldizkarian argitaratu zuen bertsolaritzari buruzko euskarazko
|
lehen
testua; eta beste asko. Milaka.
|
|
|
1970eko hamarkadan argitaratu zituen
|
lehen
testuak, Ni naiz, Édichka estreinako eleberria, tartean. Ordurako Sobietar Batasunetik alde eginda zegoen; lehenengo New Yorkera jo zuen, eta handik Frantziara.
|
|
|
«Bitxia izan daiteke horrela esanda, baina kontraesanez betetako izaera aldakor horretan ere badago osotasun bat Leterengan». Dioenez, 1968an lehen lana argitaratu zuenetik, Letek izan zuen proposamen sendo, oso eta koherente bat eskaintzeko kezka, eta Egunetik egunera orduen gurpilean izeneko lehen liburu haren lehen
|
lehen
testuan bertan igar daiteke hori. «Liburu hontako poemak eta bertsoak, luzea behar duela iruditzen zaitan poesi ikaskintza zaill eta kementsu baten lehen pausoak dira».
|
|
2021
|
|
|
Iparraldeko Lore Jokoei buruzko
|
lehen
testu luzean, Le Messager de Bayonnek" Variétés/ Rapport sur le concours d’Urrugne" izenburuarekin argitaratuan, prentsan izandako arrakasta aipatzen da:
|
|
|
Lore Jokoei buruz topatu den
|
lehen
testu luzean ikus daitekeenez (1853/ IX/ 13 Le Messager de Bayonne. " Variétés/ Rapport sur le concours d’Urrugne") lehen ekitaldietatik mugaz bestaldeko bertsolariak ere gonbidatzen ziren Iparraldera.
|
|
|
1824an, Donostian argitaratu zen Juan Inazio Iztuetaren Gipuzkoako dantza gogoangarrien kondaira edo historia da bertso saio baten berri zehatza jasotzen duen
|
lehen
testua. Honela dio izenburutzat" Itz neurtulari edo bertsolarien jostaketa" daraman kapituluan:
|
|
|
Bertso jarrien bi sail, Fernando Amezketarraren pasadizo bat eta garaiko bertsolaritzaren inguruko azalpen orokor batzuk ere eskaintzen ditu. Gaia espresuki jorratzen duen
|
lehen
testua izanik bere alderdi guztietan da aitzindari eta bidegile, baina horietako batzuk, izan duten sokagatik, bereziki azpimarratzekoak dira. Pasadizoa bera mende bat
|
|
|
Giro eta testuinguru horretan agertuko dira prentsako bertsolaritzari buruzko
|
lehen
testuak.
|
|
|
Badago testuaren antzinatasuna agerian uzten duen bigarren datu bat: prentsan euskaraz argitaratu zen
|
lehen
testua 1834koa da47 Alegia, bertsolaritza lehenago sartu zen prentsan euskara bera baino.
|
|
|
Atzerriko begiradak ekarriko du, euskal kulturaren deskubrimentu erromantikoarekin gertatu bezala, bertsolaritzari buruzko prentsako
|
lehen
testua. Frantziako ipar ekialdetik datorren bidaiariak sinatuko du, eta bidaia aldizkari batean argitaratuko da, exotikoarekiko lilura darion planteamendu batekin, Ipar Ameriketako txerokien ondoan.
|
|
|
12). Kazetari lanetan ere orduantxe hasi zen, 1931koak baitira haren
|
lehen
testuak (Iriondo, 2013b: 58), berak 17 urte zituenekoak.
|
|
|
Iztuetaren liburuak eta Duvoisinen artikuluak ere badute apologia zantzu bat, baina hasi eta buka apologiara bideraturiko
|
lehen
testua Xahoren" Chant Basques" litzateke, 1844ko abuztuaren 11n Trilby aldizkarian argitaratua.
|
|
|
gaia prentsan jarraitutasun batez argitaratu zuen lehenengoa izan zenez, 1845ean argitaratu zuen testu sorta litzateke bertsolaritzaren presentzia mediatikoaren abiapuntua. Testu sorta horren baitan prentsan agertutako bertsolaritzaren lehen apologia argitaratu zuen, bertsolaria lehen aldiz ikur nazional gisa irudikatu zuen Aitorren kondairaren baitan, aldi berean hura bertsolaritza txertatzen duen fikziozko
|
lehen
testua izanik, eta bertso jarrien prentsako argitalpenaren bidea estreinatu zuen.
|
|
|
Lore Jokoez prentsan argitaratutako
|
lehen
testu luzearen sarrerarekin berresten du antropologoak bere baieztapena:
|
|
|
Deigarria suertatzen da baita, Hernanikoaz zerbait gehiago sakontzeko modua ematen duen
|
lehen
testua epaiketa baten kronika izatea. Diario de Navarrak dakar 1916/X/31 datarekin" Tribunales" izenburupean, eta, Mikel Tabernaren arabera, (2018:
|
|
|
Azaldu den bezala, liberalek El Correo del Norte egunkarian 1834an prentsako euskarazko
|
lehen
testua argitaratu ondotik, euskara hutsezko lehen aldizkariaren bidez egingo da hurrengo urratsa. Agosti Xaho izango da berriro bidegile, 1848an argitaratutako Uskal Herriko Gazetarekin.
|
|
|
" Kultura" atalaren baitan ere, 34 grafikoan ikus daitekeen bezala, kuantitatiboki presentzia irabazteaz gain, kualitatiboki ere garrantzia irabazten du (argitaratzen diren horien artean geroz eta gehiago dira" Kultura" ataleko lehen edo bigarren testua). Ponderazio hori egiteko, egunkarien azalean argitaratutako testuekin egin den bezala, balio handiagoa eman zaie
|
lehen
testu gisa argitaratu direnei (3) eta bigarren testu gisa jaso direnei (2), gainerakoei baino (1). Honela," Kultura" atalean gaiari buruzko testuak lehen aldiz argitaratu zirenean, 1986an, testu kopurua eta ponderatutako datua ia elkarren berdinak ziren (bost testu, seiko balio ponderatua); aldiz, 2017an% 193 handiagoa da balio ponderatua testu kopurua baino (atala irekitzen zuten edo bigarren testu gisa jasotzen ziren testu mordo bat).
|
|
|
Halaber, euskarazko kazetaritzaren eskutik eman zen kontsolidazio hau neurri handi batean. Aurreko zikloan ikusi denez, frantsesez ziharduten bertsolaritzari buruzko
|
lehen
testuak, 1850eko hamarralditik aurrera gaztelania sartzen hasten zen, hizkuntza nagusi bihurtzeraino, eta 1880ko hamarraldian ageri zen euskara, datu orokorretan kasik frantsesaren pareraino iristeko: gaztelaniaz %64, frantsesez %18 eta euskaraz %17 Ziklo berrian euskarazko kazetaritzak bizi izandako loraldiaren eraginez185, gaztelaniazkoen pareraino iristen dira euskarazkoak, eta baita, gutxigatik, gainditu ere.
|
|
|
Nafarroako Euskararen Adiskideak elkartearen sortzaile eta euskaltzain urgazle Euskaltzaindiaren sorreratik. Kazetari gisa, bera da Nafarroako prentsan euskarazko
|
lehen
testuak argitaratu zituena (Irigarai, 2004: 6).
|
|
|
173 Kazetaritzaren ikuspegitik berrikuntza Zubimendiren kronika zabalak izan arren, Aitzol en hitzaurreak ere badu interesik. 1930ean bertsolaritzari buruzko
|
lehen
testuak argitaratu zituenetik alor honetan sakontzeko tolosarrak buruturiko ahaleginaren emaitzak ikus daitezke bertan. Horrela, Erdi Aroko bukaerako euskal nobleziako bertsolari emakumeen berri ematen du, hiletarien ohitura eta ‘Milia Lasturkoa’ aipatuz, besteak beste (Ariztimuño, 1936:
|
|
|
Atal finkoa lortu eta gutxira egunkariaren babesarekin bertsolari txapelketa bat antolatzeari ekingo zion. 1949ko urtarrilaren 29an topa daiteke beraren atalean Basarrik txapelketa horri buruz sinatutako
|
lehen
testua: " ¡ Alerta los bersolaris de todo el país!
|
|
|
Kanpoko interesa pizteak ez du zertan txarra izan, baina kanpoko begirada oso indartsua denean errazago gertatzen dira estereotipazioa eta esentzializazioa, eta hori gertatu zitzaion bertsolaritzari ere. Esaterako, bitxikeria exotiko gisa azaldu zen lehen aldiz prentsan topatu den
|
lehen
testua, Boucher de Crèvecoeurren" Souvenirs" (1823), bidaia aldizkari paristar batean (Journal des Voyages) argitaratutakoa baita. Gisako gehiagok jarraitu zioten atzetik.
|
|
|
Antonio Zavalak, bertsopaperek izan duten ikertzaile garrantzitsuenak, kazetaritzaren eta genero horren arteko paralelismoa ezartzeko aukera irekitzen du, bestalde. Euskal kazetaritzaren lehen gailurra Lehen Karlistaldietan gertatu zen, polarizazioak ekarri zuen propaganda beharrari erantzunez, eta behar hori muturreraino iritsi zenean, apaiz karlistek nekazariengan zuten eraginari aurre egin nahian, liberalek euskarazko
|
lehen
testuak sartu zituzten prentsan, errendizioa eskatuaz. Zavalak bertsopaperen lehen gailurra ere Lehen Karlistaldietan jazo zela dio, propaganda beharrek ekarri zutela loratzea, eta liberalek ireki zutela bidea, errendizioa eskatzeko:
|
|
|
Topatu den testurik zaharrena oraindik goiztiarragoa da, 1823koa, Boucher de Crèvecoeurrek Journal des Voyagesean argitaraturiko" Souvenirs du pays Basque et des Pyrénées". Horrela, bertsolaritza hedabideetan euskara baino lehenago sartu zela esan daiteke, euskarazko prentsako
|
lehen
testuak 1834koak baitira.
|
|
|
25.1.5a Aditzoina oinarri duten adizki analitikoak urriak dira. Euskararen
|
lehen
testuetatik,* edin,* ezan, eta irolaguntzaileekiko adizkiak baizik ez dugu aurkitzen, eta gainera, azken mendeetan, hauen erabilera eremuak murriztuz joan dira. Hamaseigarren mendean, euskalki guztiek [aditzoina+* edin] eta [aditzoina+* ezan] —mendebaldean [partizipioa+ egin] — adizkiak erabiltzen zituzten iraganaldi burutua adierazteko (askotan aoristo gisa izendatu dira forma horien iraganeko erabilerak):
|
|
|
etorr i, ikus i, eros i, has i; har tu, sal du, sar tu. Aipatu bi atzizkiak ezin daitezke maila berean ezar,
|
lehen
testuetatik, i atzizkiak emankortasun oro galdua baitu, eta tu hedatuena baita. Preseski, —Oihenarten aberatsi ‘aberastu’ salbuespenaz aparte— tu beste kategorietatik eratorritako partizipioak eratzeko erabiltzen den atzizki bakarra da:
|
|
|
Prentsan bertsolaritzaz argitaratu ziren
|
lehen
testuak liburu horren garaikideak dira. 1820ko hamarraldian azaldu ziren zaharrenak, eta hurrengo bi hamarkadetan ere perla bakan batzuk baino ez dira bistaratuko.
|
|
|
Honela, Boucher Crévecoeurren testua zekarren zenbakia Ipar Amerikako txeroki indiarrei eskainitako erreportajeak, Persiako kultur adierazpenei buruzko iritzi testuak eta gisako kontu exotikoei eskainiriko testuek osatzen zuten. Bidaiariak kasualki topatutako harribitxi primitibo gisa eskainiko zaigu, bada, bertsolaritza prentsako
|
lehen
testu honetan.
|
|
|
Izatez, bertsolaritzaren hedabideratzea hizkuntza berarena baino goiztiarragoa izan zen: bertsolaritzari buruzko prentsako
|
lehen
testua, esan bezala, 1823an argitaratu bazen, euskarazko prentsako lehen testua 1834an argitaratu zen (‘Erritar maiteac’ El Correo del Norte. 1834ko maiatzaren 5ean).
|
|
|
Izatez, bertsolaritzaren hedabideratzea hizkuntza berarena baino goiztiarragoa izan zen: bertsolaritzari buruzko prentsako lehen testua, esan bezala, 1823an argitaratu bazen, euskarazko prentsako
|
lehen
testua 1834an argitaratu zen (‘Erritar maiteac’ El Correo del Norte. 1834ko maiatzaren 5ean).
|
|
|
Klaudio Otaegi() zegamarrak sinatu zuen Euskal Erria aldizkarian 1880ko irailaren 2an, Bertsolariak Ondarrabian izenburuarekin. Bertsolaritzaz prentsan euskaraz argitaratutako
|
lehen
testua ere bada hau. Gaztelerazko lehen kronika ere Euskal Erria aldizkarian atera zen, 1880an baita ere, baina irailaren 26an sinatuta.
|
|
|
Ramos irakur daiteke testuan eta honek Jose Rodriguez Ramos kazetaria behar du, gerra osteko lehen sariketa garrantzitsuaren kronika Juan de Hernani ezizenarekin sinatzen duena (kazetariaren biografiak ematen du lotura egiteko modua, eta bi testuetan ikus daitekeen estiloak ere bai). Eta Juan de Hernani ezizenarekin sinatu zuen baita Gernikaren txikizioaren inguruan bando frankistaren gezurra zabaldu zuen
|
lehen
testua ere (¡ Que lo sepa el mundo! Barbarie marxista en Guernica, Juan de Hernani, Fotos 1937ko maiatzak 8) [1].
|
|
|
2019ko apirilean argitaratu zuen Espainiako Osasun Segurtasuneko Agentzia Nazionalak. Eta erakunde horrek E171 delakoari buruz egiten zuen
|
lehen
testua ez bazen ere —beste dokumentu batzuk egin ziren lehenago—, lehenengo aldiz ondorioztatu zuen titanio dioxidoak gure osasunean duen eraginari buruzko “zenbait zalantza” zeudela. Txosten horrek eragin zuen, bereziki, Frantziako Gobernuak 2020tik aurrera erabilera debekatzea.
|
|
|
Idatzi zituen lanengatik eta andreen eskubideen alde borroka egiteagatik, kartzela eta erbestea ezagutu zituen Nawal Al Saadawi pentsalari feminista eta sozialistak. 1931n jaio zen, Kafr Tahlan, Niloren deltan; han idatzi zituen
|
lehen
testu feministak, eta, harrezkero, ez zion inoiz utzi idazteari.
|
|
|
Next Generation funtsak jaso ahal izateko asmoz Europako Batzordera bidalitako akordioaren
|
lehen
testuan jada agertzen zen kotizazio epea zabalduko zela, eta Escrivak berak probako baloi bat bota zuen, 25 urtetik 35era zabaltzeko aukera aipatuta —aurten azken 24 urteak dira, baina 2022 urtean 25 izango dira, 2011n PSOEren gobernuak epea hamabost urtetik 25era zabaltzeko abiarazitako erreformaren ondorioz—.
|